İÇİNDEKİLER Sıcaklık ( Isı ) Sensörleri Tarihçesi 1. Sıcaklık ( Isı ) Sensörleri nedir? 1.1 Genel Tanıtım 1.2 Genel Özellikleri 2. Sıcaklık ( Isı ) Sensör Çeşitleri ve Tanımları 2.1 PTC (Positive Temperature Coefficient) 2.2 NTC (Negative Temperature Coefficient) 2.3 Termokupl ( Isılçift ) 3. Sıcaklık ( Isı ) Sensör Çeşitlerinin Kullanım Alanları 3.1 PTC lerin Kullanım Alanları 3.2 NTC lerin Kullanım Alanları 3.3 Termokupl larin Kullanım Alanları 4. Sıcaklık ( Isı ) Sensör Çeşitlerinin Çalışma Prensibi 4.1 PTC nin Çalışma Prensibi 4.2 NTC nin Çalışma Prensibi 4.3 Termokupl ların Çalışma Prensibi 5. Sıcaklık ( Isı ) Sensör Çeşitlerinin Sağlamlık Testi 5.1 PTC nin Sağlamlık Testi 5.2 NTC nin Sağlamlık Testi 5.3 Termokupl ların Sağlamlık Testi 5.4 Termokupl ların Yapısal Özellikleri Adı: Sefa Soyadı: Sezer Dersin Adı: Sistem Analizi ve Tasarımı Konusu: Sıcaklık ( Isı ) Sensörleri
- Sıcaklık ( Isı ) Sensörleri - Sıcaklık ( Isı ) Sensörleri Tarihçesi : Teknolojinin endüstriyele olan katkısının sürekli olarak geliştiği günümüzde sıcaklık, hemen her üretim ortamı için en önemli değişkendir.ölçümler yapılması,endüstriyel iş - akış çevresinde verimli olarak çalışılmasıı için sıcaklık sensörleri çok sık olarak kullanılmaktadır. 1. Sıcaklık ( Isı ) Sensörleri : Ortamda ki ısı değişimini algılayan cihazlara ısı veya sıcaklık sensörleri denir. 1.1 Genel Tanıtım : Çevremizde ki bazı maddelerin, sıcaklıkla elektriksel direnci değişmektedir.sıcaklık ortamda en çok ölçülen çevresel değerdir. Kontrol sistemlerinde sıcaklığın ölçülmesi ve belli değerlerde tutulması önemlidir. Sıcaklık ölçümü ve kontrolü sıcaklığa karşı hassas olan maddeler kullanılarak gerçekleştirilir. Aynı zamanda Sıcaklık Sensörlerine ( sıcaklık ile direnci değişebilen elemanlara ) termistör de denilmektedir. Termistör olarak adlandırılmasının nedeni; Kullanılan elemanlarda direnç ve sıcaklığın bir arada kullanılmasıyla meydana gelmiştir. 1.2 Genel Özellikleri : Sıcaklık Sensörleri ( termistörler ) sıcaklık ile direnci değiştiği için 3 şekilde değişiklik gösterir.sıcaklık ile direnci artarak,sıcaklık ile direnci azalarak ve sıcaklık ile iletkenlerin elektronlarında değişiklik meydana gelerek gerçekleşir. Sıcaklık Sensörleri ( termistörler ) ısı ile değerleri değişen tür oldukları için doğru orantı ya da ters orantı olarak durum gösterebilirler. Sıcaklık Sensörleri birçok maddeden ve malzemelerden meydana gelmiştir. Nikel, kobalt, bakır ve manganez ( atom numarası 25 ) gibi elementler kullanılmıştır. Şekil 1.Sıcaklık (Isı) Sensörleri 1
2.Sıcaklık ( Isı ) Sensör Çeşitleri ve Tanımları 2.1 PTC (Positive Temperature Coefficient) : Sıcaklığı arttıkça direnci ( elektriksel direnci ) de artan elektronik devre elemanlarıdır. Sıcaklığın artması ile direncin artması bulunduğu ortamın ve temas ettiği yüzey ile ilgilidir. PTC, pozitif ısı katsayılı termistörlerdir. Şekil 2. PTC (Positive Temperature Coefficient) 2.2 NTC (Negative Temperature Coefficient) : PTC lerin tam tersidir.sıcaklığı arttıkça direnci (elektriksel direnci ) azalan devre elemanlarıdır. Sıcaklığın artması ile direncin azalması temas ettiği yüzey ile ilgilidir. Şekil 3. NTC (Negative Temperature Coefficient) 2.3 Termokupl ( Isılçift ) : İletkenler ısıtıldıklarında içlerinde bulunan elektronlarda bir hareketlenme ( değişiklik ) meydana gelir.bu değişiklik iletkenler arasında farklılık gösterir.termokupl da bu farklılıklardan sıcaklık ölçümü yapılabilir. Şekil 4. Termokupl ( Isıl Çift ) 2
3. Sıcaklık ( Isı ) Sensör Çeşitlerinin Kullanım Alanları 3.1 PTC lerin Kullanım Alanları : Elektrik motorlarını fazla ısınmaya karşı korumak için tasarlanan devrelerde kullanılabilirler.sıcaklık seviyesi belirli aralıklarda olursa PTC ler tüm devrelerde kullanılabilir.aynı zamanda PTC ler, foto dirençlerin kullanıldığı tüm devrelerde kullanılabilir.ptc ler belirli sıcaklıklarda çalışırlar. 0.1 C ye kadar dayanıklı olarak çalışabilirler.genelde ; 60 C - 150 C arasındaki sıcaklıklarda çalışmaktadırlar.ptc ler de ısı kontrolünde kullanılır. 3.2 NTC lerin Kullanım Alanları : NTC lerin kullanım alanları, PTC lere göre daha fazladır. Radyatörlerde, elektronik termometrelerde, ısı denetimli havyalarda kullanılabilirler. NTC lerin de belirli sıcaklıklarda çalışma aralığı vardır. 0.1 C ye kadar dayanıklı olarak çalışabilirler.genelde ; 300 C - 50 C arasındaki sıcaklıklarda çalışmaktadırlar.ntc ler de ısı kontrolünde kullanılır. 3.3 Termokupl larin Kullanım Alanları : Endüstri tesislerindeki yüksek sıcaklıkta çalışan kazanların ısı ( sıcaklık ) kontrolünde kullanılmaktadır.termokupl ların da belirli sıcaklıklarda çalışma aralığı vardır. -200 C - +2300 C arasında çalışabilmektedirler. Termokupl larda ısı kontrolünde kullanılır. 4. Sıcaklık ( Isı ) Sensör Çeşitlerinin Çalışma Prensibi 4.1 PTC nin Çalışma Prensibi : Bulunduğu ortamda ve temas ettiği yüzeyde belirli aralıklarda sıcaklık vardır. Elektriksel direnci sıcaklığa bağlı kalmaktadır.sıcaklıkta (ısı) artma varsa yüzey de direnç vardır.bu direnç de ortamda belli aralık sıcaklığında elektriksel olarak artma görünecektir.ve Elektronik devre elemanı ısı ( sıcaklık ) kontrolü yapacaktır. 3
4.2 NTC nin Çalışma Prensibi : Temas ettiği yüzeyde,ortamda sıcaklık vardır.direnç ( elektriksel direnç ) ısıya bağlı kalmaktadır.isı da artma görünürse ortamda ki temas ettiği yüzeyde bir direnç vardır.ntc olarak belirli sıcak aralığında elektriksel direnç de azalma görünecektir.devre elemanı sıcaklık kontrolü yapar. 4
4.3 Termokupl ların Çalışma Prensibi : Termokupl ları çalışma aşamasına girmeden önce zarar görmemesi için bir kılıf da bulundurulur. Bulunduğu ortamda ve temas ettiği yüzeyde belirli aralıklarda sıcaklık vardır.bu sıcaklıklar sayesinde termokupl ların için de bulunan yörüngeler hareket haline geçer.termokupl lar diğer termistörlere göre farklı oldugu için iletkenler farklılık gösterir..bu farklılık aşamasında ölçüm gerçekleşebilir.sonucunda gerilim elde edilir.bu gerilim değerleri ile kullandığımız elemanlar ile doğru orantılıdır.ve böylece Termokupl bir çift sıcaklık ölçmeyi gerçekleştirir. Şekil 5. Termokupl Çalışma Prensibi 5. Sıcaklık ( Isı ) Sensör Çeşitlerinin Sağlamlık Testi 5.1 PTC nin Sağlamlık Testi : PTC nin Ohmmetre ye bağlanıldığı zaman PTC de yazılı olan değeri görmemiz gerekir.ptc de yazılı olan değer oda sıcaklığına bağlıdır.bu durumda PTC nin sağlamlık kontrolünün yapılması için;sıcak veya ısıtılmış bir eleman ile ısıtılarak direnç yükseliyorsa PTC nin sağlamlığı tespit edilir. Şekil 6.PTC 5.2 NTC nin Sağlamlık Testi :NTC nin Ohmmetre ye bağlanıldığı zaman NTC de yazılı olan değeri görmemiz gerekir.ptc de yazı olan değer oda sıcaklığı ile ilgilidir.ptc de olduğu gibi, NTC de de sağlamlık kontrolü sıcak bir eleman ile gerçekleştirilir.sıcak bir eleman ile ısıtıldıktan sonra direnç de azalma varsa NTC nin sağlamlığı tespit edilir. 5
Şekil 7.NTC 5.3 Termokupl ların Sağlamlık Testi : Termokupl un sağlamlık kontrolü için volt olarak gerilim değişimi istenir. Ayrıca termokupl lar, insetli ( koruyucu kılıf ) olarak yer almaktadır.gerilim iki nokta arasında ki sıcaklık farkına bağlıdır. Belirli bir sıcaklıkta avometre Volt ( milivolt ) kademesine alınır. Avometre nin uçları Termokupl un uçlarına bağlanır.daha sonra belirli bir sıcaklıkta, sıcak ( ısı ) bir eleman ile ısıtılır ve Sağlamlık kontrolü gerçekleştirilir. Şekil 8.Termokupl Sıcaklık Ölçümü ve Sağlamlık Testi 5.4 Termokupl ların Yapısal Özellikleri : Flanş malzemesinden oluşur.kılıf ( Koruyucu Kılıf ) ve Eleman telleri malzemeleri vardır. Yapısal olarak klemens, rekor ve baş kısmı yer alır. Termokupllar; primer, izolatör gibi malzemelerden oluşur. 6
Hazırlayan : Sefa SEZER İngilizce Öğretmeni İnönü Üniversitesi Fırat Üniversitesi Ardahan Üniversitesi Siirt Üniversitesi