21. yüzyılda değişen yaklaşımlar ve yükseköğretimde coğrafya eğitimi

21. yüzyılda değişen yaklaşımlar ve yükseköğretimde coğrafya eğitimi Editörler Ramazan ÖZEY - Fikret TUNA - Nurettin BİLGEN Fikret TUNA - Hüseyin KAYA - Süleyman İNCEKARA Murat ATEŞ - Ali DEMİRCİ - Deniz EKİNCİ - Mehmet ÜNLÜ Âdem ÖZDER - M. Yasir AYDOĞMUŞ - Şaban TEZCAN Yusuf KILINÇ - Nurettin BİLGEN - İsmail KERVANKIRAN

Editörler Prof. Dr. Ramazan ÖZEY Yrd. Doç. Dr. Fikret TUNA Yrd. Doç. Dr. Nurettin BİLGEN 21. YÜZYILDA DEĞİŞEN YAKLAŞIMLAR VE YÜKSEKÖĞRETİMDE COĞRAFYA EĞİTİMİ ISBN 978-605-364-475-0 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2013, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Nisan 2013, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Selda Kılıç Kapak Tasarımı: Selda Kılıç Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA (0312-394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net

Prof. Dr. Ramazan ÖZEY 1955 te Aydın ın Bozdoğan ilçesine bağlı Akseki köyünde doğmuştur. 1979 da Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü nden mezun olmuştur. 1981 de aynı üniversitede Türkiye ve Ülkeler Coğrafyası kürsüsünde asistan olmuş, 1985 te doktor olmuştur. 1991 de Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Coğrafya Eğitimi Ana Bilim Dalı na naklen ataması yapılmış, 1993 te doçent, 1999 da ise profesör olmuştur. Halen, aynı bölümde öğretim üyesi olarak görev yapan ÖZEY, aynı zamanda Atatürk Eğitim Fakültesi Dekanlığı görevini yürütmektedir. ÖZEY in, 30 u aşkın kitabı, 100 ü aşkın Türkçe ve İngilizce yazılmış bilimsel makalesi, aylık dergilerde 300 ü aşkın makalesi ve çeşitli gazetelerin köşelerinde yazıları çok sayıda ödülü bulunmaktadır. ÖZEY, evli ve dört çocuklu olup İngilizce bilmektedir. Yrd. Doç. Dr. Fikret TUNA 1979 da Bursa da doğmuştur. 2003 yılında Fatih Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü nden mezun olmuş, 2005 te Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı nda yüksek lisans eğitimini tamamlamıştır. 2009 da aynı bölümden Prof. Dr. Ramazan ÖZEY in danışmanlığında hazırladığı tezi ile doktor ünvanı almıştır. 2003-2009 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı bünyesindeki çeşitli okullarda öğretmenlik ve idarecilik görevlerinde bulunmuş, 2009-2010 döneminde ise yedek subay olarak idarecilik ve öğretmenlik yapmıştır. 2010 yılından bu yana Fatih Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü nde öğretim üyesi olarak görev yapmakta olan TUNA, coğrafya eğitimi üzerine araştırmalar yapmaktadır. TUNA nın ulusal ve uluslararası dergilerde yayınlanmış 20 ye yakın bilimsel makalesi ile kitap ve kitap bölümleri bulunmaktadır. TUNA, evli ve iki çocuklu olup İngilizce bilmektedir.

Yrd. Doç. Dr. Nurettin BİLGEN 1965 te Aydın'da doğmuştur. 1988 yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, Coğrafya Öğretmenliği Bölümü nden mezun olmuştur. 1989-1999 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı bünyesindeki çeşitli okullarda öğretmenlik yapmıştır. 1993 te İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü nde yüksek lisansını, 1999 da ise Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı nda doktorasını tamamlamıştır. Aynı yıl asteğmen olarak askerliğini yapmıştır. BİLGEN, 2000 yılından bu yana Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü nde Sosyal Bilgiler Eğitimi Ana Bilim Dalı nda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Ayrıca, 2001 ve 2002 yıllarında aynı bölümde Ana Bilim Dalı Başkanlığı da yapmıştır. BİLGEN, evli ve üç çocuklu olup Fransızca ve Arapça bilmektedir.

ÖN SÖZ Bir bilim olarak coğrafya, bugün büyük bir hızla gelişen ve küreselleşen günümüz dünyasında her zamankinden fazla bir öneme sahip duruma gelmiştir. Sınırların neredeyse ortadan kalktığı ve dünyanın her hangi bir bölgesinde yaşanan gelişmelerin mesafelere bağlı kalmaksızın dünyanın diğer bölgelerinde çok yakından hissedildiği ve takip edildiği günümüzde yaşayan bireylerin ve özellikle de toplumların, mevcudiyetlerini sürdürebilmeleri ve gelecekleri ile ilgili doğru kararlar verebilmeleri için iyi bir coğrafya bilgisine sahip olmaları gerekmektedir. Zira öz kaynak, kültür ve zenginlikleri tanıyıp iyi anlayarak; bunların dünya ölçeğindeki yeri ve önemini kavrama ve buna göre kararlar verebilmenin yolu farklı uzmanlıkların yanında iyi bir coğrafi bilgi altyapısından geçmektedir. Böylece, doğal kaynaklar, kültür, sanayi, ulaşım, enerji, çevre ve uluslararası ilişkiler gibi pek çok konuda yerelden başlayarak küresele uzanan bir çizgide önemli gelişmeler sağlanabilecektir. Bu nedenle, coğrafya ve coğrafya eğitimi, yereli muhafaza etme ve geliştirmenin yanında küresel dünyayı doğru okuyarak uygun rollere sahip olabilmede önemli bir yere sahiptir. Yükseköğretim coğrafya eğitimi, eğitim sürecinin son basamağında yer almakta ve en üst düzeyi oluşturmaktadır. Bu düzeyde, bireylerden genel olarak mesleki bilgilerini kazanmaları ve analiz yapma, yorumlama, karar verme ve çözüm önerileri getirme gibi üst düzey beceriler elde etmeleri beklenmektedir. Bu nedenle, coğrafya eğitiminin son halkasını oluşturan yükseköğretim basamağına altyapı, anlayış, içerik ve yöntem bakımından ayrı bir önem verilmelidir. Günümüz dünyasındaki pek çok konuya yerel ve küresel ölçekte etkin bir bakış açısı getirerek doğru kararlar verebilecek ve mevcut veya olası problemleri çözebilecek coğrafyacıların yetiştirilmesi için Türkiye deki yükseköğretim coğrafya eğitimine katkı sağlamaya dönük adımlar atılmalıdır. 21. Yüzyılda Değişen Yaklaşımlar ve Yükseköğretimde Coğrafya Eğitimi adlı elinizdeki bu kitap, yukarıda bahsedilen hususlara katkı sağlaması amacıyla yazılmıştır. Türkiye nin dokuz farklı üniversitesinde görev yapan çok değerli akademisyenlerin katkıları ile ortaya çıkan kitapta; coğrafya eğitimi için temel kabul edilebilecek çağdaş öğretim yöntemleri, araştırmalar, bilgi ve iletişim teknolojileri, coğrafi bilgi sistemleri, haritalar, ölçme ve değerlendirme, veri toplama ve değerlendirme, saha çalışmaları, yeterlikler, beceriler, öğretmen yetiştirme, mesleki hayat ve turizm eğitimi gibi çeşitli konulara yükseköğretim perspektifinden yaklaşılmış ve önemli bir kaynak eser meydana getirilmiştir. Bu nedenle, kitabın doğ-

rudan Türkiye de coğrafyaya ve coğrafya eğitimine, dolaylı olarak ise coğrafyanın Türkiye deki bilimsel ve toplumsal yerine önemli katkılar sağlayacağı ümit edilmektedir. Kitabın ana hedef kitlesini üniversitelerde okuyan coğrafya ve coğrafya eğitimi öğrencileri oluşturmakla birlikte, kitabın akademisyenler ve öğretmenler için de bir kaynak oluşturacağı düşünülmektedir. Kitaptaki bölümlerin sıralanması bir bütünlük oluşturması amaçlanarak konularına göre yapılmıştır. Kitabın, akademisyen, öğretmen ve öğrencilere faydalı olması temennisiyle, kitaba katkı sağlayan tüm meslektaşlarımıza teşekkür ediyoruz. Nisan, 2013 Editörler Prof. Dr. Ramazan ÖZEY Yrd. Doç. Dr. Fikret TUNA Yrd. Doç. Dr. Nurettin BİLGEN

BÖLÜMLER VE YAZARLARI 1. Bölüm: Türkiye de Yükseköğretim Coğrafya Eğitimi Yrd. Doç. Dr. Fikret TUNA Fatih Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü ftuna@fatih.edu.tr 2. Bölüm: Yükseköğretim Coğrafya Eğitiminde Çağdaş Öğretim Yöntemleri Doç. Dr. Hüseyin KAYA Süleyman Demirel Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Eğitimi huseyinkaya@sdu.edu.tr 3. Bölüm: Coğrafya Eğitim ve Öğretiminde Coğrafya Eğitimi Araştırmaları Doç. Dr. Süleyman İNCEKARA Fatih Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü sincekara@fatih.edu.tr 4. Bölüm: Coğrafya Eğitiminde Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) Yrd. Doç. Dr. Murat ATEŞ Namık Kemal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü murates@nku.edu.tr 5. Bölüm: Coğrafya Eğitimi ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Doç. Dr. Ali DEMİRCİ, Fatih Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü ademirci@fatih.edu.tr 6. Bölüm: Coğrafya Eğitiminde Haritalar Doç. Dr. Deniz EKİNCİ, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü ekincide@istanbul.edu.tr 7. Bölüm: Coğrafya Eğitiminde Öğrenme Alanlarına Göre Ölçme ve Değerlendirme Doç. Dr. Mehmet ÜNLÜ, Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Coğrafya Eğitimi ABD. munlu@marmara.edu.tr

viii 21. Yüzyılda Değişen Yaklaşımlar ve Yükseköğre mde Coğrafya Eği mi 8. Bölüm: Coğrafya Eğitiminde Bilimsel Veri Toplama ve Değerlendirme Yrd. Doç. Dr. Adem ÖZDER Süleyman Şah Üniversitesi, ademozder@ssu.edu.tr 9. Bölüm: Coğrafya Eğitiminde Saha Çalışmaları Yrd. Doç. Dr. Fikret TUNA Fatih Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Eğitimi ABD. ftuna@fatih.edu.tr 10. Bölüm: Yükseköğretimde ve Coğrafya Eğitiminde Yeterlikler Arş. Gör. M. Yasir AYDOĞMUŞ Dicle Ünv., Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi, Coğrafya Eğitimi Bölümü ABD. yasir.aydogmus@dicle.edu.tr 11. Bölüm: Yükseköğretim Coğrafya Eğitiminde Beceriler Yrd. Doç. Dr. Şaban TEZCAN Çanakkale Onsekiz Mart Ünv., Eğitim Fakültesi, Coğrafya Eğitimi ABD. sabantezcan@comu.edu.tr 12. Bölüm: Yükseköğretimde ve Coğrafyada Öğretmen Yetiştirme Yrd. Doç. Dr. Yusuf KILINÇ Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Coğrafya Öğretmenliği ABD. yusuf.kilinc@marmara.edu.tr 13. Bölüm: Coğrafya Eğitimi ve Mesleki Hayat Yrd. Doç. Dr. Nurettin BİLGEN Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü nbilgen@pau.edu.tr 14. Bölüm: Coğrafya Eğitimi ve Turizm İlişkisi Yrd. Doç. Dr. İsmail KERVANKIRAN Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Fakültesi, Coğrafya Bölümü ismailkervankiran@sdu.edu.tr

İÇİNDEKİLER Ön Söz...v Bölümler ve Yazarları... vii İçindekiler...ix 1. BÖLÜM TÜRKİYE DE YÜKSEKÖĞRETİM COĞRAFYA EĞİTİMİ Giriş...1 Coğrafya Bölümleri...4 Üniversitelere Dağılış ve Akademik Kadrolar...4 Verilen Dersler...10 Öğrenci Kontenjanları ve Yerleşme Sayıları...13 Coğrafya Eğitimi Bölümleri...14 Üniversitelere Dağılış ve Akademik Kadrolar...14 Verilen Dersler...17 Öğrenci Kontenjanları ve Yerleşme Sayıları...20 Sonuç...20 Kaynaklar...21 2. BÖLÜM YÜKSEKÖĞRETİM COĞRAFYA EĞİTİMİNDE ÇAĞDAŞ ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Giriş...23 Yükseköğretimde Coğrafya Öğretimi: Geleneksel Yöntemler Mi - Modern Yöntemler Mi?...24 Yapılandırmacı Yaklaşım...26 Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğretme - Öğrenme Süreci...26 Ölçme ve Değerlendirme...27 İşbirlikli Öğrenme...27 Sahte Öğrenme Grubu...28 Geleneksel Öğrenme Grubu...28 İşbirlikli Öğrenme Grubu...29

x 21. Yüzyılda Değişen Yaklaşımlar ve Yükseköğre mde Coğrafya Eği mi Yüksek Edimli İşbirlikli Öğrenme Grubu...29 İşbirlikli Öğrenme Süreçleri...29 Öğretime Başlamadan Önce Yapılacak İşler...29 Öğretim Sırasında Yapılacak İşler...29 Değerlendirme Aşaması...31 Çoklu Zekâ Kuramı ve Coğrafya Öğretimi...32 Çoklu Zekâ Kuramı nın Eğitimde Uygulanması...34 Beyin Temelli Öğrenme...38 Hipoteze Dayalı Düşünme...38 Tersinden Düşünme...39 Derinlemesine Analizler Yapma...39 Tamamlama...39 Kavram ve Zihin Haritaları Oluşturma...39 Beyin Temelli Öğrenmede Olumlu Noktalar...40 4Mat Öğrenme Yaklaşımı...40 Yansıtıcı Düşünme Yaklaşımı...44 Yansıtıcı Düşünme Ortam ve Etkinliklerinin Özellikleri...44 Proje Tabanlı Öğretim...45 Proje Tabanlı Öğrenmede Değerlendirme Süreci...46 Sonuç...46 Kaynaklar...47 3. BÖLÜM COĞRAFYA EĞİTİM VE ÖĞRETİMİNDE COĞRAFYA EĞİTİMİ ARAŞTIRMALARI Giriş...49 Coğrafya Eğitimi Araştırmalarının Genel Eğilimi ve Üzerinde Yoğunlaştığı Konular...50 Coğrafya Eğitimi Üzerinde Yapılan Çalışmaların Coğrafya Eğitim ve Öğretimine Etkisi: Teori ve Pratik...54 Coğrafya Öğretiminde Eylem Araştırmalarının Yeri...63 Coğrafya Eğitim ve Öğretimde Araştırma Ödevleri ve Projeler...66 Sonuç ve Öneriler...68 Kaynaklar...69

İçindekiler xi 4. BÖLÜM COĞRAFYA EĞİTİMİNDE BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ (BİT) Giriş...73 BİT ve Yükseköğretim...76 Coğrafya Eğitiminde BİT...81 Sonuç...85 Kaynaklar...87 5. BÖLÜM COĞRAFYA EĞİTİMİ VE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ (CBS) Giriş...89 CBS'nin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi...90 Türkiye de CBS...93 CBS nin Coğrafi Araştırmalara ve Coğrafyacılara Katkısı...94 CBS nin İstihdam Açısından Önemi ve Mezunlarda Aranan Yetenekler...98 Türkiye de Coğrafya Mezunları CBS İle İlgili Olarak Nerelerde Çalışabilir?...105 Yükseköğretim Coğrafya Programlarında CBS Hakkında Eğitim...109 Yükseköğretim Coğrafya Programlarında CBS İle Eğitim...113 Sonuç...116 Kaynaklar...119 6. BÖLÜM COĞRAFYA EĞİTİMİNDE HARİTALAR Giriş...121 Yükseköğretim Coğrafya Disiplininde Haritaların Yeri ve Önemi...124 Yükseköğretim Coğrafya Programlarında Haritacılık...126 Yükseköğretim Coğrafya Programlarında Harita İle İlgili Derslerin Amaçları, Hedefleri ve İçerikleri...128 Harita Üretiminde ve Kullanımında Bakış Açıları...130 Kartografya Mı CBS Mi Paradoksu...132 Güncel Dilemma: Kâğıt Haritalar Mı Dijital Haritalar Mı?...135 Haritalarda Coğrafi Bilgi Nasıl Zenginleştirilir?...136 Sonuç...150 Kaynaklar...151

xii 21. Yüzyılda Değişen Yaklaşımlar ve Yükseköğre mde Coğrafya Eği mi 7. BÖLÜM COĞRAFYA EĞİTİMİNDE ÖĞRENME ALANLARINA GÖRE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Giriş...153 Bilişsel Alandaki Davranışlar...156 Bilişsel Alan Davranışlarının Temel Özellikleri...156 Bilişsel Alandaki Davranışların Ölçülmesi...157 Duyuşsal Alandaki Davranışlar (Tutum, Tavır, İlgi)...172 Duyuşsal Alan Davranışlarının Temel Özellikleri...172 Duyuşsal Alandaki Davranışların Ölçülmesi...175 Psikomotor (Devinimsel) Alandaki Davranışlar (Beceri)...177 Psikomotor Alan Davranışlarının Temel Özellikleri...177 Psikomotor Alandaki Davranışların Ölçülmesi...178 Ölçme ve Değerlendirmenin Sağladığı Faydalar...181 Öğrenci Açısından...182 Öğretim Süreci ve Programın Hedefleri Açısından...182 Öğretmen Açısından...183 Öğretim Kurumu Açısından...184 Rehberlik Hizmeti Açısından...185 Değerlendirme Süreci...185 Yapılış Şekline ve Ölçütün Yapısına Göre Değerlendirmeler...185 Yapılış Amacına Göre Değerlendirmeler...186 Not Verme...187 Sonuç...189 Kaynaklar...192

İçindekiler xiii 8. BÖLÜM COĞRAFYA EĞİTİMİNDE BİLİMSEL VERİ TOPLAMA VE DEĞERLENDİRME Giriş...193 Bilimsel Araştırma Nedir, Hangi Aşamalardan Oluşur?...194 Coğrafi Araştırma Modelleri...199 Evren ve Örneklem Seçimi...203 Verilerin Toplanması...207 Verilerin Çözümlenmesi...211 Bulguların Değerlendirlmesi ve Raporun Hazırlanması...212 Sonuç...216 Kaynaklar...217 9. BÖLÜM COĞRAFYA EĞİTİMİNDE SAHA ÇALIŞMALARI Giriş...219 Saha Çalışması Nedir?...220 Saha Çalışması Coğrafyacılar İçin Neden Önemlidir? Yükseköğretimde Öğrencilere Neler Kazandırır?...221 Saha Çalışması Nasıl Yapılmalıdır?...225 Yükseköğretim Saha Çalışmalarında Yapılabilecek Bazı Araştırma ve Uygulamalar Nelerdir?...233 Akarsular İle İlgili Bazı Uygulamalar...233 Şehir ve Kırsal Yerleşmelerde Yapılabilecek Bazı İnceleme ve Uygulamalar...235 Sonuç...235 Kaynaklar...237

xiv 21. Yüzyılda Değişen Yaklaşımlar ve Yükseköğre mde Coğrafya Eği mi 10. BÖLÜM YÜKSEKÖĞRETİMDE VE COĞRAFYA EĞİTİMİNDE YETERLİKLER Giriş...239 Yeterlik Nedir?...241 Avrupa Birliği (AB) Yükseköğretim Yeterlik Çerçeveleri...242 Lizbon Süreci...242 Bologna Süreci ve Prag Bildirgesi...243 Türkiyede Yükseköğretim Yeterlikleri...247 Bilgi...252 Beceri...252 Kişisel ve Mesleki Yetkinlikler...253 Bağımsız Çalışabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinliği...253 Öğrenme Yetkinliği...254 İletişim ve Sosyal Yetkinlik...254 Alana Özgü Yetkinlik...256 Yükseköğretim Coğrafya Eğitiminde Yeterlikler...256 Bir Coğrafyacıdan Lisans/Yüksek Lisans Seviyesinde Beklenen Yeterlikler 257 Bir Coğrafyacıdan Doktora Seviyesinde Beklenen Yeterlikler...258 Sonuç...258 Kaynaklar...259 11. BÖLÜM YÜKSEKÖĞRETİM COĞRAFYA EĞİTİMİNDE BECERİLER Giriş...261 İlköğretimden Yükseköğretime Coğrafî Beceriler...267 Yükseköğretimde Coğrafî Beceriler...270 Yükseköğretimde Coğrafya Dersinin Hedefleri...271 Yükseköğretimde Coğrafya Dersinin Özel Amaçları...271 Yükseköğretimde Coğrafya Dersinde Öğrencilerden Beklenen Beceriler...273 Sonuç ve Öneriler...278 Kaynaklar...281

İçindekiler xv 12. BÖLÜM YÜKSEKÖĞRETİMDE VE COĞRAFYADA ÖĞRETMEN YETİŞTİRME Giriş...283 Yükseköğretimde Öğretmen Yetiştirme...284 Geçmişten Günümüze Türkiye de Öğretmen Yetiştirme...284 Öğretmen Yetiştirmede Eğitim Fakülteleri Dönemi...286 Öğretmen Yetiştirme Millî Komitesi...288 Yükseköğretimde Öğretmen Yetiştirmede Meslek Bilgisi Dersleri...290 Öğretmen Yetiştirmede Eğitim Fakültesi ve Uygulama Okulu İşbirliği...292 Yükseköğretimde Coğrafya Öğretmeni Yetiştirme...294 Geçmişten Günümüze Yükseköğretimde Coğrafya Eğitimi...294 Coğrafya Öğretmen Yeterlikleri...303 Avrupa Birliği Ülkelerinde Öğretmen Yetiştirme...305 Sonuç...307 Kaynaklar...309 13. BÖLÜM COĞRAFYA EĞİTİMİ VE MESLEKÎ HAYAT Giriş...311 Coğrafya Biliminin Gerekliliği ve Uygulama Alanları...312 Coğrafyacı Mesleği ve Coğrafyacıların Genel Eğilimleri...314 Coğrafyacılık Mesleği ve Çalışma Alanları...317 Mesleki Açıdan Coğrafyanın Önemi ve Türkiye de Kullanımı...322 Sonuç...329 Kaynaklar...330 14. BÖLÜM COĞRAFYA EĞİTİMİ VE TURİZM İLİŞKİSİ Giriş...331 Kavramsal Olarak Coğrafya...333 Coğrafya Eğitiminin Önemi...336 Turizm - Coğrafya İlişkisi...341 Coğrafya Eğitiminin Turizme Katkısı...347 Sonuç...357 Kaynaklar...358

Tablolar Listesi Tablo 1.1. Türkiye deki Coğrafya Bölümleri...5 Tablo 1.2. Coğrafya Bölümlerinde Lisans Düzeyinde Verilen Zorunlu Derslerden Bazıları...11 Tablo 1.3. Coğrafya Bölümlerinde Lisansüstü Düzeyde Verilen Derslerden Bazıları...12 Tablo 1.4. Türkiye deki Coğrafya Bölümlerinin Lisans Öğrencisi Alım Bilgileri...13 Tablo 1.5. Türkiye deki Coğrafya Eğitimi (Öğretmenliği) Bölümleri...15 Tablo 1.6. Coğrafya Eğitimi Bölümlerinde Lisans Düzeyinde Verilen Zorunlu Derslerden Bazıları...18 Tablo 1.7. Coğrafya Eğitimi Bölümlerinde Lisansüstü Düzeyde Verilen Derslerden Bazıları...19 Tablo 1.8. Türkiye deki Coğrafya Eğitimi Bölümlerinin Lisans Öğrencisi Alım Bilgileri...20 Tablo 3.1. International Research in Geographical and Environmental Education (IRGEE) Dergisi nde Son 12 Yılda Coğrafya Eğitimi ile İlgili Yapılan Çalışmaların Konulara Göre Dağılımı...51 Tablo 3.2. Marmara Coğrafya Dergisi nde 1996-2010 Yılları Arasında Coğrafya Eğitimi ile İlgili Yapılan Çalışmaların Konulara Göre Dağılımı...53 Tablo 3.3. Doğu Coğrafya Dergisi nde 1995-2010 Yılları Arasında Coğrafya Eğitimi ile İlgili Yapılan Çalışmaların Konulara Göre Dağılımı...53 Tablo 3.4. Coğrafya Eğitim Araştırmalarının Etkilemesi Muhtemel Hedef Kitle ve Çeşitli Unsurlar...55 Tablo 3.5. Farklı Ülkelerde Coğrafya Dersleriyle İlgili Olarak Yapılan Eylem Araştırmalarına Örnekler...65 Tablo 4.1. Eğitimde Endüstriyel Toplumdan Bilgi Toplumuna Geçişle Beklenen Değişimler (Pelgrum vd., 1997)...77 Tablo 5.1. Mekânsal Teknolojiler İle İlgili İş Alanlarında Gerekli Roller ve Rollerin Tanımları, (Gaudet Vd., 2003: 25)...102 Tablo 5.2. Mekânsal Teknolojilerde Aranan Temel Yetenekler (Gaudet vd., 2003:28)... 103 Tablo 5.3. CBS Firmalarının İşe Alacakları Adaylarda Aradıkları Temel Yetenekler (Demirci ve Kocaman, 2007)...104 Tablo 5.4. 11 CBS Firmasında Çalışanların Mezuniyet Alanlarına Göre Sayıları (Demirci ve Kocaman, 2007)...106 Tablo 5.5. ABD deki Bazı Coğrafya Bölümlerinde Ana Bilim Dalları ve CBS ile İlgili Verilen Dersler (Demirci, 2007)...112

İçindekiler xvii Tablo 6.1. Bazı Araştırmaların ve Gelişmelerin Haritacılığa Yaptığı Katkılar...142 Tablo 9.1. Saha Çalışmasının Sağladığı Derin Öğrenme...223 Tablo 10.1. Türkiye Yükseköğretim Ulusal Yeterlikler Çerçevesi Ön Lisans Öğrenme Çıktıları...248 Tablo 10.2. Türkiye Yükseköğretim Ulusal Yeterlikler Çerçevesi Lisans Öğrenme Çıktıları... 249 Tablo 10.3. Türkiye Yükseköğretim Ulusal Yeterlikler Çerçevesi Yüksek Lisans Öğrenme Çıktıları...250 Tablo 10.4. Türkiye Yükseköğretim Ulusal Yeterlikler Çerçevesi Doktora Öğrenme Çıktıları...251 Tablo 11.1. Beceriler Listesi (Skills Checklist)...274 Tablo 11.2. Beceriler ve Bunların Mesleki Hayatta Kullanılma Oranları...275 Tablo 12.1. MEB na Bağlı Öğretmen Yetiştiren Yükseköğretim Kurumları (1982)... 286 Tablo 12.2. Eğitim Fakültelerinin Akademik Yapılanması (1983-93 Yılları Dönemi)... 287 Tablo 12.3. Ortaöğretim Öğretmenliği Programlarında Yer Alan Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri...291 Tablo 12.4. Coğrafya Eğitimi (Öğretmenliği) Bölümlerinde Lisans Düzeyinde Verilen Alan Dersleri...296 Tablo 12.5. Atatürk Üniversitesi Programlarında Yer Alan Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri...298 Tablo 12.6. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Programlarında Yer Alan Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri...298 Tablo 12.7. Dicle Üniversitesi Programlarında Yer Alan Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri...299 Tablo 12.8. Dokuz Eylül Üniversitesi Programlarında Yer Alan Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri...299 Tablo 12.9. Gazi Üniversitesi Programlarında Yer Alan Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri...300 Tablo 12.10. Karadeniz Teknik Üniversitesi Programlarında Yer Alan Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri...301 Tablo 12.11. Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Programlarında Yer Alan Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri...302 Tablo 12.12. Marmara Üniversitesi Programlarında Yer Alan Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri...302

xviii 21. Yüzyılda Değişen Yaklaşımlar ve Yükseköğre mde Coğrafya Eği mi Tablo 13.1. Modern Coğrafyanın Kuruluşundan Günümüze Coğrafya Eğitimindeki Yaklaşım Farkları (Taş, 2008)....315 Tablo 13.2. Marmara Coğrafya Dergisi nde 1996-2010 Yılları Arasında Coğrafya Eğitimi ile İlgili Yapılan Çalışmaların Konulara Göre Dağılımı...317 Tablo 13.3. ABD de Coğrafya Bölümü Mezunlarının Çalıştıkları Meslek Dalları.... 318 Tablo 14.1. Turizm ve Coğrafya İlişkisi (Emekli, vd., 2006)...343 Tablo 14.2. Coğrafya Öğretmenlerinin İlk ve Ortaöğretimde Okutabileceği Dersler... 351 Şekiller Listesi Şekil 1.1. Türkiye de Yükseköğretim Coğrafya Eğitiminin Yapısı...4 Şekil 1.2. Türkiye de Coğrafya Bölümlerinin Dağılışı...6 Şekil 1.3. Coğrafya Bölümlerindeki Öğretim Kadrolarının Dağılımı...7 Şekil 1.4. Öğretim Kadrolarının Ana Bilim Dallarına Göre Dağılımı...8 Şekil 1.5. Öğretim Üyelerinin Ana Bilim Dallarına Göre Dağılımı...9 Şekil 1.6. Öğretim Üyesi Dışındaki Kadroların Ana Bilim Dallarına Göre Dağılımı... 9 Şekil 1.7. Coğrafya Bölümlerinde Öğrenci Kontenjanları ve Yerleşen Sayıları...14 Şekil 1.8. Türkiye de Coğrafya Eğitimi Bölümlerinin Dağılışı...16 Şekil 1.9. Coğrafya Bölümlerindeki Öğretim Kadrolarının Dağılımı...17 Şekil 3.1. Eylem Araştırması Döngüsü (Naish, 2002 ve Bednarz, 2002 den uyarlanmıştır)....64 Şekil 4.1. Teknolojiye Uyum Sağlama Aşamaları (Zemsky ve Massy, 2004, s. 9 dan uyarlanmıştır.)...75 Şekil 5.1. Coğrafi Bilgi Bilimleri nin (CBB) Bileşenleri ve Aralarındaki İlişkiler (McAdams ve Demirci, 2008)...92 Şekil 5.2. CBS nin Büyükçekmece Gölü Havzası nda Erozyon Tahmini İçin Kullanıldığı Bir Çalışmada CBS Ortamında Üretilen Haritalardan Bazıları (Demirci ve Karaburun, 2012)....96 Şekil 5.3. CBS İle İlgili Meslek Dallarında Üstlenilen Rolleri Gösteren Piramit (Dibiase, Vd., 2006: 12, Akt., Marble, 1998)...101 Şekil 5.4. CBS ve Coğrafya Eğitimi Entegrasyonunda Temel Unsurlar (Demirci, 2007)....117

İçindekiler xix Şekil 6.1. Avrupa Birliği nin üç farklı para örneğinde kartografik dizayn dikkat çekmektedir (Raento vd., 2004; Fotiadis, 2009)...123 Şekil 6.2. Genç Bir Bayanın Kabarık Eteği Olan Mürebbiyeyi Harita Olarak Tasarlaması (1861) (Yan, 2007)...124 Şekil 6.3. Atmosfer Koşullarını Gösteren Meteorolojik Bir Harita (Taylor vd., 2010)...130 Şekil 6.4. Topografya Paftasından Bir Kesit...132 Şekil 6.5. İskenderiye Kütüphanesi, Yaklaşık 2000 yıl önce kurulmuş ve şimdiye kadar yazılmış -aralarında Platon, Aristoteles ve Sokratesin de eserleri gibi- her kitabın ve haritanın bir kopyası burada saklanmıştır (Hoffman, 2007)... 136 Şekil 6.6. Herodot Tarafından MS 5. Yüzyılda Yapılmış O Zamanki Dünya Tasavvurunu Yansıtan Bir Dünya Haritası (Hoffman, 2007)...137 Şekil 6.7. Osmanlı Dönemini Yansıtan Bir Minyatür (Taylor Vd., 2010)...138 Şekil 6.8. Deniz Tabanından Yan Taramalı Sonar İle Görüntü Alınması ve Haritalanması...141 Şekil 8.1. Bilimsel Araştırmanın Temel Aşamaları...195 Şekil 8.2. Antarktika da Bilimsel Bir Araştırma...196 Şekil 8.3. Sperry Buzulunda Bilimsel Çalışmalar...196 Şekil 8.4. Coğrafi Bilimsel Araştırma Safhalarının Gösterimi...197 Şekil 8.5. Gözlem Notlarının Tutulması...198 Şekil 8.6. Niceliksel Gösterim Örneği (www.hisse.net)...203 Şekil 8.7. Evren ve Örneklemin Gösterimi...204 Şekil 8.8. Oransız Küme Örnekleme...205 Şekil 8.9. Oranlı Küme Örnekleme...205 Şekil 8.10. Sistematik Örnekleme (www.ebeay.files.wordpress.com)...206 Şekil 8.11. Tabakalı Örnekleme (www.ebeay.files.wordpress.com)...206 Şekil 8.12. İzmir Kadife Kale, Buraya 40 Yıl Önce Erzurum dan Gelerek Yerleşen Şahıs Kadife Kale nin Dününü ve Bu Gününü Anlatırken...209 Şekil 8.13. Örnek Bir Anket Çalışması...209 Şekil 8.14. Arnavutluk Örneğinde Kullanılan İstatistiki Araştırma Aşamaları...214

xx 21. Yüzyılda Değişen Yaklaşımlar ve Yükseköğre mde Coğrafya Eği mi Şekil 9.1. Kent, vd. ne (1997) Göre Saha Çalışmalarının Sınıflandırılması...225 Şekil 9.2. Kent vd. (1997) Tarafından Oluşturulan Saha Çalışması Gruplandırması... 226 Şekil 9.3. Oost, vd. ne (2011) Göre Saha Çalışmalarının Sınıflandırılması...227 Şekil 9.4. Saha Çalışmasının Aşamaları...228 Şekil 9.5. Örnek Bir Saha Çalışması Güzergâhı...229 Şekil 10.1. 1999 Bologna Bildirgesi Hedefleri...244 Şekil 10.2. Türkiye Yükseköğretim Ulusal Yeterlik Çerçevesi Tamamlama ve Uygulama Süreci...245 Şekil 10.3. Prag Bildirisi Hedefleri...245 Şekil 10.4. Berlin Bildirisi Hedefleri...246 Şekil 10.5. Norveç Bildirisi Hedefleri...246 Şekil 12.1. Eğitim Fakültesi ve Uygulama Okulu İşbirliği Ağı...292

1. Fikret TUNA 1 1. GİRİŞ Günümüz dünyasında çok çeşitli bilgi ve teknolojiler hiçbir zamanda olmadığı kadar yoğun bir biçimde üretilmekte ve tüketilmektedir. Bu nedenle, günümüz insanları bilgi toplumu, çağımız ise bilgi çağı olarak nitelendirilmekte; günümüzün en önemli zenginlik ve rekabet kaynağı olarak ise bilgi görülmektedir. Sonuç olarak, günümüzde bilgiye sahip olmanın ve bilgiye ulaşmanın bireyin ve toplumun hayatında çok önemli bir yere sahip olduğu şüphe kabul etmez bir gerçeklik haline gelmiştir (Korukoğlu, 2003; Oruç, vd., 2010). Bugün, ülkelerin ne kadar bilgi ürettikleri veya tükettikleri gelişmişliğin bir göstergesi sayılmakta ve ekonomik büyümenin en güvenilir tahmin parametresi olarak kabul edilmektedir (Gedikoğlu, 2005). Bu nedenle, günümüzde; eğitime ve insan kaynaklarına yapılan yatırım, en değerli yatırım olarak kabul edilmektedir (Ataünal, 1994; Oruç, vd., 2010). Yaşadığı çağın gerektirdiği bilgilere sahip olan veya bunlara ulaşmayı bilen bireylerin dolayısıyla toplumların yetiştirilmesinde ilk ve ortaöğretim yanında yükseköğretimin özel bir yeri ve önemi vardır (Söyler ve Karataş, 2011). İlköğretim ve ortaöğretimde temel ve hayata hazırlayıcı eğitim verilmektedir. Ancak, yükseköğretim sunduğu çok çeşitli bilgi, beceri ve gelişimler ile çok önemli fonksiyonları yerine getirmektedir. Bu yönüyle yükseköğretim hizmeti sunan üniversiteler, 1 Yrd. Doç. Dr., Fatih Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, 34500, Büyükçekmece / İstanbul, ftuna@fatih.edu.tr

2 bilime dayalı bilginin üretildiği, geliştirildiği ve bunları kullanabilecek bireylerin yetiştirildiği (Çalışkan, 2010), bilgi toplumuna geçişte, bilginin üretilmesinde ve dağıtılmasında ön sırada olan kurumlardır (Odabaşı, 2006; Uzgören ve Uzgören, 2007; Söyler ve Karataş, 2011). Üniversiteler, öğrencilerine sundukları bilimsel, teknik ve mesleki bilgi ve beceriler ile toplumların bilimsel, ekonomik, teknolojik, sosyal ve kültürel gelişmelerinde önemli rol oynayan öğretim kurumlarıdır (Şahin vd., 2011; Scott, 2002; Tuna, 2013). Yükseköğretimi oluşturan bu kurumlarda; evrensel değerlere sahip, sorgulayan, akılcı ve bilimsel düşünen, üreten, sorumlu ve etik değerleri geliştiren ve koruyan bilgi çağı insanının yetiştirilmesi amaçlanmaktadır (Demirli ve Kerimgil, 2009; Çalışkan, 2010). Üniversitelerin eğitme-öğretme, araştırma-geliştirme ve bilginin toplumsallaştırılması olmak üzere üç temel işlevi vardır (YÖK, 2005; Torun ve Öztürk, 2013). Bu işlevler, bilimsel araştırma, meslek eğitimi ve kültür aktarımı şeklinde de özetlenmiştir (Gasset, 1998). Üniversite nitelemesini hak etmenin yolu bu üç işlevin yerine getirilebilmesine bağlıdır. Türkiye de yükseköğretim, eğitim-öğretim yapmak, bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık yapmak, ülkeye ve insanlığa hizmet etmek başlıkları altında sınıflandırılan üç ana amaca hizmet etmektedir (Resmî Gazete, 9.11.1982, Sayı:17863, m.130; aktaran: Oruç, vd., 2010). Bu amaçlara bağlı olarak Türkiye de yükseköğretim sistemi, 20. yüzyılın son çeyreğinden itibaren önemli bir yapısal değişim ve genişleme süreci yaşamış (Şenses, 2007) ve özellikle 1992 ve sonrasında açılan çok sayıda devlet ve vakıf üniversitesiyle yükseköğretimin bütün Anadolu illerine yayılması hedeflenmiştir (Küçükcan ve Gür, 2009; Oruç, vd., 2010). 2013 Mart ayı itibarı ile Türkiye nin 81 ilinde, 104 ü devlet, 66 sı vakıf üniversitesi olmak üzere toplam 170 üniversite bulunmaktadır (YÖK, 2013). Türkiye de yükseköğretimde coğrafya eğitimi, Osmanlı İmparatorluğu nun son döneminde, 1915 yılında, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ne bağlı olarak Coğrafya Enstitüsü nün kurulması ile başlamıştır. Bunu, 1935 yılında Ankara Üniversitesi Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi nin açılışı izlemiştir (Doğanay, 2002; Erinç, 1973; Kayan, 2000; Koçman ve Sütgibi, 2004; Tümertekin, 2001). Daha sonraki dönemde uzun yıllar sonra, 1974 te Atatürk Üniversitesi nde, 1978 de Fırat Üniversitesi nde ve 1979 da Ege Üniversitesi nde coğrafya bölümleri açılmıştır. 1982 de YÖK ün kurulmasıyla birlikte üniversitelerde coğrafya bölümlerinin sayısı hızla artmış ve sayı 1999 da 11 e, 2002 de 12 ye, 2004 te yılında 13 e ve 2005 te 16 ya yükselmiştir (Yaşar ve Şeremet, 2010). 2013 yılı Mart ayı itibarı ile Türkiye deki coğrafya bölümlerinin toplam sayısı 40 tır. Ancak, bu bölümlerin 24 ü öğrenci almaktadır. Burada bir karşılaştırma yaparak coğrafya bölümlerinin sayısını ortaya

3 koymakta fayda vardır. Buna göre; genellikle coğrafya ile birlikte akla gelen bir bilim olan Tarih ile bir karşılaştırma yapıldığında ilginç sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Türkiye üniversitelerinde yer alan ve öğrenci almakta olan toplam Tarih Bölümü sayısı 88 dir. 78 i devlet, 10 u vakıf üniversitelerinde yer alan bu bölümlerin toplam kontenjanı 2012 istatistiklerine göre 20,242, yerleşen sayısı ise 14,025 tir. Yani, öğrenci alan tarih bölümü sayısı coğrafyanın üç katından daha fazladır ve bu bölümlere yine coğrafya öğrencilerinin üç katından fazla öğrenci yerleşmektedir. Türkiye de ortaöğretime yönelik öğretmen yetiştiren programlar Cumhuriyet in kurulmasıyla birlikte 1924 yılında kurulan Yüksek Öğretmen Okulları bünyesinde yer almış ve bu okulların öğrenim süresi 4 yıl olarak belirlenmiştir. Yüksek Öğretmen Okulları nın 1978 de kapatılmasıyla ortaöğretime öğretmen yetiştirme işlevini 4 yıllık Eğitim Enstitüleri ve 1982 yılından sonra da Eğitim Fakülteleri üstlenmiştir. Bu dönemden itibaren ise, Coğrafya Eğitimi ve Tarih Eğitimi bölümleri Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü bünyesinde yer almıştır (Özey, 1998). Son 25 yıldır Eğitim Fakülteleri ndeki yapılanma süreci devam etmektedir. Eğitim Fakülteleri ni yeniden yapılandırılma çalışmaları 1997 yılında başlamıştır. Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı da bu süreç içerisinde Orta Öğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Bölümü içerisinde yapılandırılarak eğitim süresi 5 yıla çıkartılmıştır. Coğrafya Öğretmenliği programlarının sayısı, Eğitim Fakülteleri nin yeniden yapılandırılma tarihi olan 1997 öncesinde 12 iken, 1999 yılında 8, 2000 yılında 9 olmuştur (Yaşar ve Şeremet, 2010). Günümüzde ise bu sayı 15 tir. Türkiye üniversitelerinde coğrafya eğitimi, coğrafya ve coğrafya eğitimi (öğretmenliği) bölümlerinde verilmektedir. Coğrafya bölümleri, üniversitelerin Fen Edebiyat, Edebiyat ve Dil ve Tarih Coğrafya fakülteleri bünyesinde yer almaktadır. Coğrafya eğitimi (öğretmenliği) bölümleri ise üniversitelerin Eğitim fakültelerinde yer alan Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi bölümlerinin Coğrafya Eğitimi ana bilim dallarında bulunmaktadır. Her iki bölüm, üniversite giriş sınavında TS-1 puan türü sonucuna göre öğrenci almaktadır. Lisans programlarının normal eğitim süresi coğrafya bölümlerinde 4 yıl, coğrafya eğitimi bölümlerinde ise 5 yıldır. Coğrafya bölümlerinden birinde (Fatih Üniversitesi) eğitim İngilizce olarak verilmektedir. Bu nedenle, bu bölümde eğitim hazırlık sınıfı ile birlikte 5 yıl olarak verilmektedir. Yüksek lisans ve doktora eğitimleri ise üniversitelerin Sosyal Bilimler ve Eğitim Bilimleri enstitüleri bünyesinde verilmektedir. Yüksek Lisans eğitimleri ortalama 2 yılda, doktora ise 3 yılda bitirilebilmektedir. Coğrafya bölümleri bünyesinde toplam beş ana bilim dalı (ABD) bulunmaktadır. Bunlar, Fiziki Coğrafya, Beşeri Coğrafya, Bölgesel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ana bilim dallarıdır. Coğrafya eğitimi bölümlerinde ise ana bilim dalları bulunmamaktadır (Şekil 1.1).

4 21. Yüzyılda Değişen Yaklaşımlar ve Yükseköğre mde Coğrafya Eği mi Yükseköğretim Coğrafya Eğitimi Coğrafya Bölümleri Coğrafya Eğitimi Bölümleri Fiziki Coğrafya ABD Beşeri ve İktisadi Coğrafya ABD Bölgesel Coğrafya ABD Türkiye Coğrafyası ABD Coğrafi Bilgi Sistemleri ABD Şekil 1.1. Türkiye de Yükseköğretim Coğrafya Eğitiminin Yapısı Bu bölümde, Türkiye de yükseköğretim coğrafya eğitiminin genel yapısı, üniversitelere göre dağılışı, bölümler ve ana bilim dallarına göre öğretim kadroları, bölümlerde verilen dersler ve sayıları hakkında bilgiler verilecektir. Araştırmaya ilişkin sayısal bilgiler 2013 yılı Mart ayı içerisinde coğrafya ve coğrafya eğitimi bölümlerinin internet sayfalarından alınmıştır (internet adresleri kaynakçada liste halinde sunulmuştur). 2. COĞRAFYA BÖLÜMLERİ 2.1. Üniversitelere Dağılış ve Akademik Kadrolar Türkiye de, 2013 yılı itibarı ile toplam 40 adet coğrafya bölümü bulunmaktadır. Bu bölümler; üniversiteleri, bağlı oldukları fakülteler ve bulundukları illere göre aşağıda verilmiştir (Tablo 1.1).

5 Tablo 1.1. Türkiye deki Coğrafya Bölümleri # Üniversite Bağlı Olduğu Fakülte Bulunduğu İl 1 Adıyaman Fen Edebiyat Adıyaman 2 Afyon Kocatepe Fen Edebiyat Afyonkarahisar 3 Ağrı İbrahim Çeçen Fen Edebiyat Ağrı 4 Ahi Evran Fen Edebiyat Kırşehir 5 Ankara Dil ve Tarih - Coğrafya Ankara 6 Atatürk Edebiyat Erzurum 7 Balıkesir Fen Edebiyat Balıkesir 8 Batman Fen Edebiyat Batman 9 Bilecik Şeyh Edebali Fen Edebiyat Bilecik 10 Bingöl Fen Edebiyat Bingöl 11 Celal Bayar Fen Edebiyat Manisa 12 Ç.Kale Onsekiz Mart Fen Edebiyat Çanakkale 13 Çankırı Karatekin Edebiyat Çankırı 14 Ege Edebiyat İzmir 15 Erciyes Fen Edebiyat Kayseri 16 Erzincan Fen Edebiyat Erzincan 17 Fatih Fen Edebiyat İstanbul 18 Fırat Fen Edebiyat Elazığ 19 Gaziantep Fen Edebiyat Gaziantep 20 Gaziosmanpaşa Fen Edebiyat Tokat 21 Giresun Fen Edebiyat Giresun 22 Harran Fen Edebiyat Şanlıurfa 23 Iğdır Fen Edebiyat Iğdır 24 İstanbul Edebiyat İstanbul 25 K.Maraş Sütçü İmam Fen Edebiyat Kahramanmaraş 26 Karabük Fen Edebiyat Karabük 27 Kastamonu Fen Edebiyat Kastamonu 28 Kilis 7 Aralık Fen Edebiyat Kilis 29 Marmara Fen Edebiyat İstanbul 30 Mehmet Akif Ersoy Fen Edebiyat Burdur 31 Mustafa Kemal Fen Edebiyat Hatay 32 Muş Alparslan Fen Edebiyat Muş 33 Namık Kemal Fen Edebiyat Tekirdağ 34 Niğde Fen Edebiyat Niğde 35 Ondokuz Mayıs Fen Edebiyat Samsun 36 Sakarya Fen Edebiyat Sakarya 37 Siirt Fen Edebiyat Siirt 38 Süleyman Demirel Fen Edebiyat Isparta 39 Uşak Fen Edebiyat Uşak 40 Yüzüncü Yıl Fen Edebiyat Van

6

7 Üniversitelerin, Fen Edebiyat, Edebiyat ve Dil ve Tarih Coğrafya fakülteleri bünyesinde yer alan bu bölümlerin Türkiye deki dağılışına bakıldığında genel olarak her bölgeye dağılan bir yapı olduğu görünmektedir. Batıda Çanakkale ve İzmir den doğuda Ağrı ve Iğdır a, kuzeyde Samsun ve Trabzon dan güneyde Kilis ve Hatay a uzanan bir dağılım söz konusudur (Şekil 1.2). Ancak, coğrafya bölümlerinin 24 ü öğrenci almakta, 16 sı ise almamaktadır. Öğrenci alan bölümler ve bunlara ilişkin bilgiler sonraki bölümde sunulmuştur. Mevcut 40 coğrafya bölümünde toplam 276 öğretim elemanı bulunmaktadır. Bu sayı Türkiye deki üniversitelerde yer alan toplam öğretim kadrosunun yaklaşık binde 6 sına karşılık gelmektedir (Türkiye de yaklaşık 45,000 akademisyen görev yapmaktadır, Kaynak: http://www.yok.gov.tr/web/guest/istatistikler). Buna göre coğrafya bölümleri öğretim kadrosu bakımından Türkiye de küçük bir orana sahiptir. Coğrafya bölümlerinde görev yapan öğretim kadrosunun 185 i (%67) öğretim üyelerinden, 91 i ise (%33) öğretim üyesi dışındaki kadrolardan oluşmaktadır. Öğretim üyelerinin 50 si profesör, 46 sı doçent ve 89 u ise yardımcı doçenttir. Öğretim üyesi dışındaki kadrolarda bulunanların ise 82 si araştırma görevlisi, 8 i öğretim görevlisi ve 1 i ise uzmandır. Buna göre, Türkiye deki coğrafya bölümlerinde görev yapan öğretim kadrosunun %18,1 i profesör, %16,7 si doçent, %32,2 si yardımcı doçent, %29,7 si araştırma görevlisi, %2,9 u öğretim görevlisi ve %0,4 ü uzman kadrolarında görev yapmaktadır (Şekil 1.3). 80 89 82 60 40 50 46 20 0 8 1 Prof Dıç. Yrd. Dıç. Arş. Gör. Öğr. Gör. Uzm. Mevcut öğretim kadrolarının 40 bölüme paylaştırılması sonucunda ortaya çıkan oran bölüm başına ortalama 6,90 öğretim elemanıdır. Kadro sayılarına göre ise bölüm başına ortalama 1,25 profesör, 1,15 doçent, 2,23 yardımcı doçent, 2,05 araştırma görevlisi, 0,20 öğretim görevlisi ve 0,03 uzman düşmektedir. Ancak, ilgili kadroların üniversitelere göre dağılımında bir denge söz konusu değildir. Toplam öğretim kadrosu olan 276 nın 82 si yani yaklaşık üçte biri İstanbul, Ankara ve İzmir de bulunmaktadır. Anadolu daki pek çok üniversitede ya hiç kadro bulunmamaktadır ya da mevcut kadro yetersizdir.