PEPTİK ÜLSER Uzm. Hem. Oya SAĞIR Bahçelievler Aile Hastanesi Eğitim ve Gelişim Hemşiresi Hazırlanma Tarihi: Haziran 2014
İçerik Planı Peptik Ülser Nedir? Kimlerde Görülür? Nasıl Oluşur? Helicobakter Pylori (Hp) Hakkında Bilinmesi Gerekenler Peptik Ülserin Belirtileri Nelerdir? Ülser Nasıl Teşhis Edilir? Ülser Nasıl Tedavi Edilir? Ülserin Komplikasyonları Nelerdir? Peptik Ülserden Korunmak İçin Tavsiyeler
PEPTİK ÜLSER NEDİR Sindirim sisteminde yemek borusu, mide ve oniki parmak barsağının iç yüzünü döşeyen ve mukoza olarak adlandırılan tabakanın, mide asidi, sindirim enzimleri (pepsin, safra tuzları ve pankreas enzimleri) veya ilaçlarla (Aspirin ve antiromatizmal ilaçlar) hasarlanması sonucunda ortaya çıkan derin yaralar ülser veya peptik ülser olarak adlandırılır.
Peptik ülser dünyanın her yerinde, her ırkta ve cinste sık görülen yaygın bir hastalıktır. Amerika Birleşik Devletlerinde her yıl yaklaşık yarım milyon yeni duedonal ülser ve 90000 gastrik ülser tanısı konulmaktadır. Popülasyonun yaklaşık %10 u hayatlarının herhangi bir döneminde bu hastalığa yakalanmaktadır. Perfore peptik ülser için ilk cerrahi uygulama girişimi 1887 de Mikulicz tarafından yapılmıştır. İlk başarılı operasyon ise 1894 de Dean tarafından bildirilmiştir.
KİMLERDE GÖRÜLÜR Bazen genç yetişkin insanlarda görülse de sıklıkla orta yaş ve üstü kişilerde ortaya çıkan, iyileşse bile tekrarlayan tipte bir rahatsızlıktır. Başlama nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, aylar süren bir hastalık döneminden sonra iyileşir. A.B.D de erkeklerin yüzde 2.5 inde, kadınların yüzde 1.5 inde peptik ülser olduğu tespit edilmiş. Hem erkekte hem kadında toplam görülme riski yüzde 10 dur.
NASIL OLUŞUR? Midenin iç kısmında mukoza adında bir tabaka bulunur. Bu tabakadan asit ve pepsin enzimi salgılanır. Bu salgı aşırı miktarda olduğunda koruyucu faktörler bunu engellemeye yetmez. Mide ve oniki parmak barsağında yara oluşturur. Bu durumda ülser oluşumuna neden olur. Ülserli kişilerde mide asit salgısı birkaç kat artabilir
NASIL OLUŞUR? İkinci bir neden ise HELİCOBAKTER PYLORİ adındaki bakterinin enfeksiyon meydana getirmesidir. Bu enfeksiyon peptik ülserli hastaların yüzde 70-80 inde bulunmaktadır, antibiyotiklerle tedavi edilmezse hayat boyu görülebilir. Çünkü bu bakteriler yapısında bulunan sindirici enzimler (parçalayıcı bir yapı) ve fiziksel yetenekleriyle midenin mukoza bariyerini eritirler. HELİCOBAKTER PYLORİ midenin mukoza bariyerini eritir sindirici sıvılar ve örtü tabakasının hücrelerini sindirir PEPTİK ÜLSER
NASIL OLUŞUR? Bunların dışında da bazı nedenler tek başlarına ya da yukarıdaki nedenlerle birlikte ülsere neden olurlar. Sigara kullanmak, kan akımını engeller. Böylece iyileşme gecikir. Ayrıca midenin asidik salgı yapan bezlerini uyararak salgı yapmasına neden olur. Aspirin mide mukoza tabakasına zarar verir. Ayrıca alkol kullanımı doğrudan olmasa da alkole bağlı siroz hastalığı sonucu peptik ülser gelişebilir. Yüksek dozda kortikosteroid kullanımı ve stres de ülser oluşumunda rol oynar.
HELİCOBAKTER PYLORİ (HP) HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKENLER HP ağız yoluyla alınarak mideye yerleşen ve burada gastrit olarak adlandırdığımız kronik bir enfeksiyon ve inflamasyon (yangı) oluşturan, burgu şeklinde (spiral şeklinde) bir bakteridir. Mide mukozasını örten mukus tabakasının altında yerleşerek mide asidinden ve diğer etkenlerden korunarak yaşamını sürdürür. HP mukus tabakasını zayıflatarak mide mukozasını asit ve diğer saldırgan faktörlere duyarlı hale getirir. Toplumumuzun yaklaşık %80 inin bu bakteri ile enfekte olduğu gösterilmiştir.
HELİCOBAKTER PYLORİ (HP) HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKENLER HP enfeksiyonu peptik ülser oluşumunda önde gelen faktörlerden biri olarak kabul edilmekle birlikte bu bakteri ile enfekte olan insanların hepsinde ülser oluşmaması ve son yıllarda giderek artan oranlarda HP negatif ülserlerin saptanması ülser oluşumunda HP yanında başka faktörlerin de etkili olduğunu düşündürmektedir. HP ülser oluşumundan çok ülserin nüks etmesinde daha önemli rol oynuyor gibi görünmektedir. HP Dünya Sağlı Örgütünce (WHO); 1.derece kanserojen faktörler arasında kabul edilmiştir. Bakterinin midede varlığı endoskopik biyopsi, üre-nefes testi ve kan ve dışkıda antikor ve antijen aranması gibi testlerle gösterilebilir. Midede HP varlığı saptanan peptik ülserli hastalarda bazı özel ilaç rejimleri kullanılarak HP tedavisi yapılarak bakteri mideden temizlenir. Bu tedavinin etkinliği %80 civarındadır.
HELİCOBAKTER PYLORİ (HP) HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKENLER
Helicobacter Pylori nin Midede Yol Açtığı Düşünülen Hastalıklar
PEPTİK ÜLSERİN BELİRTİLERİ NELERDİR? Bir çok peptik ülserli hastada midede yanma ve ağrı oluşmaktadır. Az sayıdaki bir hastada ise kanama görülebilir. Bu ağrı gündüz veya gece vakitlerinde yemekten sonra 2 saat içinde daha da şiddetlenir. Yiyecek ya da asidin etkisini azaltıcı olan maddeler ağrıyı azaltır.
PEPTİK ÜLSERİN BELİRTİLERİ NELERDİR? Şu belirtiler de ülserin habercisi olabilir: Bulantı ve bununla birlikte kusma görülür, Ülserlilerde kilo kaybı dikkat çekicidir, Şişkinlik ve geğirme gibi durumlar ortaya çıkar, Hastaların üçte birinde kanama görülebilir. Hayati tehlikeye yol açabilecek kadar şiddetli olabilir, Daha az sayıdaki hastada ise perforasyon görülebilir (A.B.D de bu hastalıktan ölen üç bin kişideki ölüm nedeni budur).
ÜLSER NASIL TEŞHİS EDİLİR? Endoskopidir (Gastroskopi). Nadiren bazı vakalarda baryumlu mide duodenum grafisi tanıda yardımcı olabilir. Mide ülseri şüphesi olan hastalara kanser olasılığını uzaklaştırmak için mutlaka endoskopik inceleme yapılmalı ve incelenmek üzere doku örneği (biyopsi) alınmalıdır.
ÜLSER NASIL TEDAVİ EDİLİR İlk basamak mide asidinin azaltılmasıdır. Asit salgılanması baskılandığında ancak asit ortamda aktif hale gelebilen bir enzim olan pepsin de inaktive edilmiş olur. İkinci basamak HP saptanan hastalarda bu bakterinin tedavi edilmesidir. Bu tedavi genellikle en az iki çeşit antibiyotik içeren 1 veya 2 haftalık tedavi rejimleri kullanılarak yapılır. HP tedavisi özellikle ülser nüksünün önlenmesi bakımından önemlidir. Tek başına bakterinin tedavi edilmesi ülser tedavisi için yetersizdir, ülserin iyileşmesi için mide asidinin yeterli bir süre baskılanması gerekir (genellikle 6-8 hafta).
ÜLSER NASIL TEDAVİ EDİLİR Mide ülserlerinde genellikle daha uzun süreli bir tedaviye ihtiyaç duyulur. Mide ülserleri tedavi sonrasında mutlaka endoskopik olarak kontrol edilmeli ve tamamen iyileştikleri görülmeden hasta takipsiz bırakılmamalıdır. Ülser saptanan hastalarda aspirin ve /veya antiromatizmal ilaç kullanımına ara verilmesi gerekir. Bu ilaçlar çok gerekli olduklarında ancak doktor kontrolünde kullanılabilir. Cerrahi tedavi günümüzde ancak tıbbi ve endoskopik tedaviye cevap vermeyen kanama, tıkanma ve delinme gibi komplikasyonlar ortaya çıktığında uygulanmaktadır.
ÜLSERİN KOMPLİKASYONLARI NELERDİR? Kanama: Ülserin ciddi komplikasyonlarından biridir. Bulantı, kahve telvesi veya kırmızı renkte kanlı kusma, halsizlik, çarpıntı, soğuk terleme, baş dönmesi, göz kararması ve katran renginde yumuşak kıvamda dışkılama ülser kanamasının bulgularıdır. Kanam şiddetli olduğunda dışkı koyu kırmızı renkte gelebilir. Kanama olduğunda genellikle ağrı hissedilmez. Kanama geçiren hastaların mutlaka hastaneye yatırılarak takip ve tedavi edilmesi, endoskopi yapılarak varsa aktif kanamanın durdurulması gerekir. Nadiren cerrahi tedaviye ihtiyaç duyulabilir.
ÜLSERİN KOMPLİKASYONLARI NELERDİR? Tıkanma: Mide çıkışında ileri derecede daralma ortaya çıkabilir. Başlıca şikayetler 10-12 saat önce yenilen gıdaların kusulması ve midede kalan gıdaların oluşturabileceği ağız kokusudur. Hastalar akşam yemeğinde yedikleri gıdaları ertesi gün kustuklarında çıkardıklarını ifade ederler. Bazen tıbbi tedaviye yanıt alınabilirse de genellikle endoskopik balon dilatasyonu, stent koyulması veya cerrahi tedaviye ihtiyaç duyulur.
ÜLSERİN KOMPLİKASYONLARI NELERDİR? Delinme : Güçlü ilaçların kullanıma girmesi nedeniyle günümüzde nadir görülen bir komplikasyondur. Karın üst kısmında ani başlayan, bıçak saplanır tarzda şiddetli karın ağrısının saatler içinde tüm karına yayılması en önemli bulgusudur. Tedavi edilmediğinde yaygın karın zarı iltihabı (peritonit) nedeniyle ölüme sebep olur. Teşhis koyulduktan sonra tedavisi cerrahidir.
PEPTİK ÜLSERDEN KORUNMAK İÇİN TAVSİYELER Alkol ve sigara kullanmayın, Süt gibi mide asidini arttıran, kahve,kola gibi mideye zarar veren kafeinli içeceklerden uzak durun, Stres ülsere yol açan bir durumdur. Stresten uzak sakin bir yaşam sürmeye çalışın, Bal yemenizin ülserin iyileşmesine çok faydası vardır. Büyük oranda iyileşme sağlar. Ağrı ve yanma şikayetlerini yok eder, Aspirin asidik yapıda olduğundan ülserli kişilerde rahatsızlığa yol açabilir, Midenizin çok boş kalmasına müsade etmeyin. Az ama sık yiyin, Aniden mideniz ağrıdığında bir bardak ılık su içip rahat bir şekilde oturun, Sindirimi zor olan özellikle çiğ besinlerden uzak durmak gerekir. Özellikle soğan ve sarımsak mideye zarar verir ve bu yüzden ülser hastalarına tavsiye edilmez.
KAYNAKLAR Yusuf U, Hasan Ö. "Helicobacter pylori enfeksiyonu." Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2007; 50: 136-145. Peptik Ülser: Nedenleri, belirtileri, tanısı ve tedavisi, http://www.sağlık.net/ulser.html Erişim Tarihi: 19.03.2014. Peptik ülser tanı ve tedavisi, http://www.medikalakademi.com.tr/peptikulser-tani-ve-tedavisi/#! Erişim Tarihi: 19.03.2014. Peptik ülser, http://www.doktorsitesi.com/makale/peptik-ulser Erişim Tarihi: 19.03.2014. Mehtap B. "Acil servise epigastrik ağrı yakınmasıyla başvuran hastalarda Helicobacter pylori sıklığı ve tanıda kalitatif serum IgG testinin yeri." Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2004; 30 (1): 7-10. Helikobakter Pylori HP Hakkında Bilinmesi gerekenler, http://www.drahmetdobrucali.com/hhelikobakter-pylori-hp-hakkindabilinmesi-gerekenler/ Erişim Tarihi: 14.05.2014.