7 HAZİRAN 2015 MİLLETVEKİLİ SEÇİMİ DEĞERLENDİRME RAPORU ANKARA, TEMMUZ 2015
GİRİŞ Ankara nın Oyları, 30 Mart 2014 yerel seçimlerinden 1,5 ay önce Ankara da sosyal medya üzerinde bağımsız bireylerce kurulmuş bir gönüllü sandık gözetmenliği hareketidir. Hiyerarşik bir yapıya veya lidere sahip olmayan Ankara nın Oyları, seçim tecrübesi diğer gönüllülere göre fazla olan bir ekip tarafından koordine edilir. Demokratik, adil ve temiz seçim için bir araya gelmiş olan gönüllülerin ortak amacı, herhangi bir bağımsız aday veya siyasi parti gözetmeksizin, seçimlerin kanun ve yönetmeliklerde belirtilen usullere uygun şekilde yürütülmesini temin etmektir. Bu ortak amaç doğrultusunda, Ankara nın Oyları gönüllüleri her seçim öncesinde, kendi olanaklarıyla temin ettikleri salonlarda ve medya/ sosyal medya kanalıyla seçim güvenliği eğitimleri verir. Söz konusu eğitimler ücretsiz olup, seçim güvenliğini önemseyen bütün seçmenlerin, sandık görevlilerinin ve müşahit/gözetmenlerin katılımına açıktır. avukatlarca rehberlik edilir. İleri düzey sorunlarda siyasi partiler ve resmi merciler bilgilendirilerek gerekli destek sağlanır. Seçim günü sonrasında, sandıklardan gönüllülerin temin ettiği ıslak imzalı sandık sonuç tutanakları ile YSK nın yayınladığı tutanaklar itiraz süresi içerisinde karşılaştırılarak hatalı tutanaklar ilgili mercilere bildirilir. Ayrıca, sandık sonuç tutanakları, usullere uygunluk açısından da incelenir ve elde edilen sonuçlar doğrultusunda hazırlanan rapor kamuoyu ile paylaşılır. Bu paylaşımdaki amaç, sonraki seçimlerde benzer problemlerin tekrarlanmaması için gerekli tedbirlerin alınması açısından bir farkındalık yaratmaktır. Seçim günü öncesinde, gönüllülerin sandık görevlendirmeleri, mümkün olduğunca fazla sayıda okulu kapsayacak şekilde yapılır. Öncelik, daha önceki seçimlerde tespit edilmiş sorunlu okullara verilir. İçinde bir gönüllü avukat bulunan gezici ekipler aracılığıyla, sandık başındaki gönüllülere hukuki destek sağlanır ve gönüllü sayısının az olduğu çevre ilçelerdeki okullara ulaşılır. Seçim günü oluşturulan kriz masasında, gün boyunca gönüllülerin soruları yanıtlanır. İtiraz etme durumlarında gönüllülere
SEÇİM HAZIRLIKLARI Ankara nın Oyları 7 Haziran 2015 Milletvekili Seçimi için önceki seçimlerde gönüllü olmuş ve bu seçimde aktif görev almayı talep etmiş bireylerden oluşan bir çalışma grubu kurdu. Seçime hazırlık süreci bu grup tarafından koordine edildi. Grup içerisinden seçilen sözcüler yazılı ve görsel basın aracılığıyla tanıtım ve bilgilendirmeler yaptı. Facebook ve Twitter üzerinden gönüllülük çağrıları ve bilgilendirme mesajları paylaşıldı. Ankara da gerçekleştirilen toplu etkinliklere katılınarak gönüllü kayıtları alındı. Oluşturulan bir ekip tarafından önceki seçimde Ankara nın Oyları ile sandık başına giden gönüllüler tek tek arandı. Sivil toplum kuruluşları ile temasa geçilerek toplantılarda tanıtımlar yapıldı. sandıkların bulunduğu 600 okula öncelik verildi. Akıllı telefonlardan hem sorun hem de tutanak iletmek üzere, gönüllülerce STS isimli bir mobil gönüllülerce kodlandı, test edildi ve seçim günü Ankara nın Oyları Siyasi partilerle genel merkez ve il teşkilatları nezdinde görüşmeler yapıldı. Gönüllülere dağıtılmak üzere müşahit/gözetmen kartları temin edildi. Oluşturulan teknik ekip tarafından gönüllülerin okul ve sandık görevlendirmeleri yapıldı. Bu görevlendirme yapılırken daha önceki seçimlerde sorun tespit edilen gönüllüleri tarafından akıllı telefonlar aracılığı ile hem anlık sorun bildirme hem de tutanak görseli iletme amaçlı kullanıma hazılandı. Hem seçmenlerin hem de sandık görevlileri ile gönüllü sandık gözetmenlerinin katılımına açık olacak şekilde Ankara nın çeşitli ilçelerinde toplam 38 adet seçim güvenliği eğitimi gerçekleştirildi. Ücretsiz gerçekleştirilen eğitimlerde gönüllülere oy verme ve oy sayımı işlemleri esnasında dikkat edilmesi gereken hususlar anlatıldı. Televizyon kanallarında canlı yayında seçim güvenliği eğitimleri verildi. İnternet üzerinden bir kez çevrimiçi eğitim gerçekleştirildi. Eğitim videosu da hazırlanarak sosyal medya hesaplarından paylaşıldı.
OMUZ OMUZA... Haziran 2015 Genel Seçimlerinin 7 sandık güvenliği konusundaki önemini, bizlerle beraber aynı hassasiyet ve tarafsızlık çerçevesinde değerlendiren Oy ve Ötesi Platformu ile ortak hareket etme ve Ankara nın sandıklarına birlikte sahip çıkma kararı alındı. Bu birliktelik seçim günü iki grubun gönüllülerinin aynı okullarda ve sandıklarda çakışmaması, dengeli dağıtılması ile başladı. Her iki grubun düzenlediği seçim güvenliği eğitimleri gönüllülerle paylaşıldı ve eğitimlerin daha geniş kitlelere ulaşması sağlandı. Seçim günü Ankara nın Oyları nın gezici ekiplerinde ve okullarda görevlendirilmek üzere ortak bir gönüllü avukat havuzu oluşturuldu ve hukuki destek her iki grubun gönüllülerine sağlandı. Gün boyunca okullardaki gönüllüler güzel bir dayanışma örneği sergileyerek Ankara nın bütün sandıklarına birlikte sahip çıktılar. Seçim sonrasında gönüllülerden toplanan ıslak imzalı sandık sonuç tutanakları Oy ve Ötesi nin T3 yazılımına aktarıldı. YSK nın yayınladığı tutanaklar ile ıslak imzalı tutanaklar üzerinde oy toplamlarının rakamsal karşılaştırması T3 üzerinden yapıldı. Usullere uygunluk karşılaştırması Ankara nın Oyları tarafından ayrıca gerçekleştirildi.
SEÇİM GÜNÜ... Haziran 2015 Pazar günü 794 ü 7 ATO daki yurtdışı oylarının sayımında, 1643 ü kendilerini yakın hissettikleri siyasi partilerden veya YSK dan atanarak sandık kurullarında, 2346 sı sandık gözetmeni olarak okullarda ve 282si oluşturulan gezici ekiplerde olmak üzere toplam 5065 Ankara nın Oyları gönüllüsü sandık başında görev aldı. Güzel bir işbirliği örneği sergilediğimiz Oy ve Ötesi gönüllüleri ile birlikte, Ankara nın 10770 sandığının toplamda %87 sinin başında bilinçli gönüllülerin bulunması sağlandı. Seçim günü sabah 6.00 itibariyle sandık başına giden gönüllüler, halkın yoğun ilgisiyle karşılaştı. Duyarlı Ankaralılar, oy vermeye giderken evlerinden getirdikleri, elleriyle yaptıkları kekleri, börekleri gönüllülere ikram ettiler. Gönüllülerin gün boyunca sorularını yanıtlayabilmek, amacıyla 10 kişilik bir kriz masası oluşturuldu. Kriz masasında görevli gönüllüler, daha önce seçim güvenliği eğitimi veren gönüllülerden seçildi. Yine kriz masasında görevli bir avukat, telefonla destek olunabilecek hususlarda gönüllülere hukuki destek sağladı. Kriz masasının uzaktan telefon yardımıyla çözemeyeceği konular için gezici ekipler ve gezici ekiplerde yer alan avukatlar gönüllülerin bulunduğu okullara yönlendirildi. Gerekli hallerde siyasi partilerin çevre ilçelerdeki teşkilatlarından da destek talep edildi.
Gerek kriz masasına doğrudan iletilerek destek alınmak suretiyle, gerekse gezici ekipler yardımıyla veya sandık başında bizzat gönüllülerce müdahale edilen muhtelif hususlar şunlardır: Sandık gözetmenlerinin sandık kurulunca sınıflara alınmaması: Başta Pursaklar, Sincan, Akyurt, Çubuk, Kızılcahamam, Keçiören, Etimesgut olmak üzere Ankara nın pek çok ilçesinde sabah bir siyasi parti veya bağımsız adayın müşahitlik kartıyla sandık başına giden gönüllüler, sandık kurulu üyelerince sınıflara alınmadılar. Gönüllülerin ilgili kanun maddelerini hatırlatarak düzeltebildiği haller dışındaki durumlara gönüllü avukatlarca müdahale edilerek gözetmenlerin sandık başında durmaları sağlandı. Aslen ikamet etmediği adreste görünerek oy kullanan seçmenler: Keçiören, Altındağ, Etimesgut ilçelerindekiler başta olmak üzere çoğu sandıkta kayıtlı olduğu adreste ikamet etmediği, söz konusu adreste ikamet edenlerce beyan edilen seçmenlerin oy kullanmaları söz konusu oldu. Tespit edilen beyanlar, hane sakinlerinin de imzaladığı tutanaklar ile tespit edildi ve kayıt altına alındı.
Oyların sayımı esnasında mevzuata aykırı olarak gerçekleştirilen ihlaller: Oy sayımı esnasında iki sandık kurulu üyesinin sandık başkanının iki yanında, birbirlerinin tuttuğu çeteleyi görmeyecek şekilde oy sayılarını kaydetmesi gerekliliği mevzuatta açıkça belirtilmiş olmasına rağmen, bu usullere uyulmadığı tespit edilerek gönüllülerce tutanak altına alındı. Oy kullanılırken mevzuatta yer alan refakat usullerinin uygulanmaması: Seçime dair mevzuatta yalnızca görme engelli ve elini kullanamayacak derecede fiziksel engeli olan vatandaşlara yakınlarınca veya mevcut bir seçmen tarafından refakat edilmesine izin verilmesine rağmen, bu refakat usulüne uyulmayan haller tespit edildi. Zihinsel engeli olan, Alzheimer gibi hastalıkları olan seçmenlere, tek başlarına oy kullanmaları mümkün olmasına rağmen refakat edilmesine izin verildi. Ayrıca, Keçiören ilçesinde görme engelli olmadıkları halde, güneş gözlüğü takmak suretiyle kabine refakatçi eşliğinde girmeye çalışan seçmenlere engel olundu. Tespit edilen usulsüzlüklerle ilgili olarak tutulan tutanakların birer nüshası gönüllülerce Ankara nın Oyları kriz masasına iletildi. bu tutanaklar, kriz masasında tasnif edilerek ilgili itirazlarda kullanılmak üzere siyasi parti yetkilileri ile paylaşıldı.
TUTANAKLAR Seçim güvenliği denince, seçim günü sandık başına giderek oylara sahip çıkmak kadar, tutanakların usullere uygunluğunun önemine de inanan Ankara nın Oyları gönüllüleri, seçimi takip eden bir hafta içerisinde Ankara sandıklarının 10796 tutanağını incelemek üzere analizlere başladı. 30 Mart 2014 tarihinde gerçekleştirilen yerel seçimler sonrasında sandık sonuç tutanaklarını incelemeye alan Ankara nın Oyları gönüllülerinin tespitleri, söz konusu dönemde YSK ya yapılan itirazlar için gerekçe teşkil etmişti. İlgili itirazın 48 saatlik itiraz süresi içerisinde yapılmaması nedeniyle reddedilen bu itirazlar, kamuoyunda büyük yankı uyandırmıştı. Bu tecrübenin ışığında 7 Haziran 2015 Milletvekili Seçimi sandık sonuç tutanakları üzerinde 48 saatlik itiraz süresi içinde Ankara nın 11.000 e yakın sandığından %30 una ilişkin sandık inceleme sonucunu seçim verisi ve tutanak imajlarını ilgili parti ve adaylara teslim etti. Ankara özelinde gerçekleştirilen çalışmada Ankara sandıkların %100 ünün analizleri de yoğun bir çalışmayla tamamlandı. 13 ülkede yaşayan 224 gönüllü 10 gün içinde, kişi başı ortalama 3 saat 45 dakika ayırarak 10796 sonuç tutanağının incelenmesini tamamladı. Tutanaklar üzerindeki inceleme seçim kanunu ve ilgili genelgelerdeki hükümlerin sandık sonuç tutanağına ne ölçüde yansıdığına ilişkin gerçekleştirildi. Seçim güvenliğinin tam olarak sağlanabilmesi için mevcut kuralların doğru ve eşit şekilde uygulanması gereğinden yla çıkılarak yapılan incelemelerde sandık kurulu başkanları seçim sürecinde, kasıtlı olmadığını düşünmek istediğimiz, kurala bağlanmamış, inisiyatifler kullandıkları ve bu durumun ne yazık ki seçim güvenliğini riske attığı görüldü.bu durumun sandık kurulu başkan ve kamu görevlisi üyelerinin bilgi düzeyinin artırılması, kuralların basit ama etkili olacak şekilde gözden geçirilmesi sonucunu ortaya koydu. B ununla birlikte, Mahalli İdareler ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ki tespitlerle karşılaştırıldığında yapılan hataların azaldığının görülmesi seçim güvenliğini amaçlayan gönüllü bir inisiyatif olarak Ankara nın Oyları gönüllülerini mutlu etmekle birlikte, çabaların karşılık bulduğunun görülmesini sağladı.
SONUÇLAR: 298 Sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun un 1) 110.Maddesine göre tutanakların sandık kurulu başkanı ve üyeleri tarafından imzalanacağı ve mühürleneceği hüküm altına alınmış olmasına rağmen tutanakların %5 inin mühürsüz olduğu tespit edildi. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Türkiye genelinde örneklemle yapılan analizde ve 30 Mart 2014 seçimlerinde Ankara Büyükşehir Belediyesi seçimi için yapılan analizde bu oranın %21 olarak gerçekleştiği tarafımızca tespit edilmiş olup, Genel Seçimlerde Ankara için bu sayıdaki düşüş elbette umut vericidir. Bununla birlikte, bir sandık sonuç tutanağının mühür taşımasının anlamı, tutanağın söz konusu sandıkta görevlendirilmiş kişilerce hazırlandığının doğrulanmasıdır. Dolayısıyla, mührün okunur olması, üzerindeki ilçe ve sandık numarası bilgilerinin sandık bilgileri ile tutarlı olması gerekmektedir. Ne yazık ki, mühürlerin %64 ünde ilçe isimleri, %84 ünde sandık numaraları okunamamaktadır. Bu sebeple, mevcut boyut ve kalitesiyle mühür kullanmak fiilen lüzumsuz hale gelmektedir. Tutanağı inceleyenlerce mührün okunamaması, mührün aidiyeti konusunda da soru işaretini de beraberinde getirmektedir. Okunaklı mühürler içinde tespit ettiğimiz 15 sandık tutanağındaki mühürde farklı bir ilçe seçim kurulunun ismi, 362 sinde ise farklı bir sandık numarası yer almaktadır. Ankara genelinde %5 lik mühürsüz tutanak bulunması, oy kullanan seçmen sayısı ile bir sandıkta oy kullanan seçmen sayılarının ortalamaları alınarak bakıldığında yaklaşık 145 bin adet oyun kanun hükümleri nezdinde sakatlanmasına sebep olmaktadır, ki bu sayı, seçime giren siyasi partilerin bazı bölgelerde çıkartacakları milletvekili sayılarını etkileyecek niteliktedir. Yüksek Seçim Kurulunun 2015 Milletvekilliği Genel Seçimleri için yayınladığı 2) Sandık Kurullarının Görev ve Yetkilerini Gösterir 135 sayılı Genelgenin 11. Maddesinin son paragrafı gereği başkan dahil dört üyenin varlığı halinde sandık kurulları oluşur. Dört kişinin imzası bir tutanağın geçerliliği için yeterli olmaktadır. Bu hükme göre yapılan inceleme neticesinde; başkan dahil 4 üyenin imzası bulunan tutanak oranı %7.8, 5 üyenin imzası bulunan tutanak oranı %54.4, 6 üyenin imzası bulunan tutanak oranı %32.7 ve 7 üyenin imzası bulunan tutanak oranı %4.8 olarak tespit edilmiştir. Bununla birlikte, 12 tutanağın 2; 17 tutanağın ise 3 üyenin imzasını taşıdığı görülmüştür. Buna göre, toplam 29 sandıkta, sandık kurullarının ikisi siyasi parti temsilcisi olmak üzere en az 4 kişiyle oluşması gerektiğine ilişkin genelge hükmünün ihlal edildiği tespit edilmiştir.
Tutanakların üçte birine yakınında (%29) düzeltme yapılmıştır. Düzeltme 3) yapılan tutanakların yarısından fazlasında düzeltmeler paraflanmamıştır. Bu durum, yapılan değişikliklerin bütün kurul üyelerince onaylandığı hususunda ciddi soru işaretlerini de beraberinde getirmektedir. 4) Tutanakların %11 inde, sandıkta oy kullanan seçmenlerin toplam sayısına eşit olması gereken sandık seçmen listesinde yazılı olup oy kullanan seçmenler ile sandık seçmen listesine kayıtlı olmayan ancak kanun gereği oy kullanan seçmen sayısı toplamında hata bulunmuştur. Saat 17:00 itibariyle oy verme işlemi sona erer. Bunu takiben, sandıklar açılmadan önce, ilgili sandıkta oy kullanmış olan seçmen sayısının tespit edilmesi amacıyla, sandığa kayıtlı seçmen listesinde atılan imzalar sayılır. Tutanakta (3) sıra numarasıyla yer alan, oy kullanan seçmenlerin toplam sayısı; sandık seçmen listesinde yazılı olup oy kullanan seçmenler (1) ile sandık seçmen listesine kayıtlı olmayan ancak kanun gereği YSK dan temin edilen belge ibraz edilerek oy kullanan seçmen sayısından (2) oluşmaktadır. Yaptığımız analize göre, tutanakların %11 inde bu hesap tutmamaktadır. Burada ya toplamlarda işlem hatası yapılmış ya da bu alan boş bırakılmıştır.
5) Sandık seçmen listesinde kayıtlı olup oy kullanan seçmen sayısı ile sandık seçmen listesine kayıtlı olmayan ancak kanun gereği oy kullanan seçmen sayısı toplamı, sandıktan çıkan zarf sayısına eşit olmalıdır. Tutanakların %11 inde bu hususa dair hatalar tespit edilmiştir. O y kullanan seçmenlerin toplam sayısı (3) ile sandıktan çıkan toplam zarf sayısı (4) aynı olmalıdır. Bununla birlikte, tutanakların %11 inde imza sayısını ifade eden oy kullanan seçmenlerin toplam sayısı (3) ile sandığın boşaltılmasının ardından yazılan zarf sayısı (4) tutanağa farklı geçirilmiştir. Bu farklılık kurallara göre zarf sayısının seçmen sayısından fazla olduğu durumlarda fazla sayıdaki zarfın rastgele seçilerek imha edilmesini gerektirmekte ve bu durumun da yine tutanaktaki (5) nolu bölümde yazılması gerektirmektedir. (3) ve (4) nolu bölümlerin toplamlarının tutmadığı tutanaklarda (5) nolu bölümün doldurulduğu da görülememiştir. Sandık kurulları, ilçe seçim kurulundan teslim alınan zarf ve oy pusulalarını 6) sayar. Oy kullanma işlemi bittiğinde kullanılmayarak artan ve kullanılan zarf ve oy pusulası sayıları tutanağa kaydedilir. Tutanakların %14 ünde artan zarf, %15 inde artan oy pusulası sayıları hatalıdır. Oy verme işlemi başlamadan önce gerçekleştirilen hazırlık aşamasında, sandık kurulları ilçe seçim kurulundan teslim alınan zarf ve oy pusulalarını sayarak kayıt altına alır. Sabah sandık kurulu oluşturulduktan sonra ilçe seçim kurulu tarafından kurul başkanlarına verilen torba içerisinden çıkan toplam zarf ve pusula sayıları ile 17:00 itibariyle oy kullanma işlemi bittikten sonra kullanılmayan zarf ve pusula sayıları arasındaki fark oy kullanan seçmen sayısı kadar olmalıdır. Buna rağmen tutanaklarda yer alan sayılara bakıldığında tutanakların %14 ünde artan zarf sayıları ile oy kullanan seçmen sayısı arasında; %15 inde ise artan pusula sayıları ile oy kullanan seçmen sayısı arasında tutarsızlık bulunmaktadır.
Tutanakların %14 ünde geçerli oy pusulalarının toplamı (9) itiraz edilmeksizin 7) geçerli sayılan (7) ve itiraz üzerine geçerli sayılan veya hesaba katılan (8)oy pusulalarının sayısından oluşan toplamlar tutarsızdır ya da eksik doldurularak boş bırakılmıştır. Yüksek Seçim Kurulunun 2015 Milletvekilliği Genel Seçimleri için yayınladığı Sandık Kurullarının Görev ve Yetkilerini Gösterir 135 sayılı Genelgenin 42.maddesi gereği oylar sayılırken itiraz edilen pusulalar sayım bittikten sonra değerlendirilmek üzere bir kenara ayrılır ve itiraz edilen pusulaların geçersizlikleri mevzuatta yer alan hükümlere göre değerlendirilir. Geçerli oy pusulalarının toplamı (9) itiraz edilmeksizin geçerli sayılan (7) ve itiraz üzerine geçerli sayılan veya hesaba katılan (8)oy pusulalarının sayısından oluşur. Tutanakların %14 ünde toplamlar tutarsızdır ya da eksik doldurularak boş bırakılmıştır. Tutanakların %5 inde geçerli oy pusulalarının toplamı ile siyasi parti ve 8) bağımsız adayların aldıkları oy toplamları birbirini tutmamaktadır. Ve bu tutarsızlığın gerekçesinin anlaşılabilmesi ilgili tutanaklarda yer aln verilerden de anlaşılamamaktadır. Tutanak düzenlenirken en çok dikkat edilmesi gereken hususlardan biri de kullanılan oy pusulaları ile adayların aldıkları oylar toplamının birbirine eşit olması gerekmektedir. Tutanakların %5 inde geçerli oy pusulalarının toplamı ile siyasi parti ve bağımsız adayların aldıkları oy toplamları birbirini tutmamaktadır. Ve bu tutarsızlığın gerekçesinin anlaşılabilmesi ilgili tutanaklarda yer aln verilerden de anlaşılamamaktadır. Bu durumun oy pusulası sayısında mı yoksa adayların aldığı oylarda mı oluşan hatadan gerçekleştiği yönünde tespit yapılamadığından da hatrı sayılır sayıda oyu içeren tutanağın sayısal anlamda şaibeli hale gelmesine sebep olmaktadır. Sandık sonuç tutanaklarının %23 ünde, sandıktan çıkan geçerli zarf sayısı 9) ile geçersiz zarf sayısının toplamı, oy kullanan seçmen sayısı ile tutarsızlık göstermektedir. Tutanak üzerindeki ilgili bölümlerde farklı sayılar yazılmış, ya da boş bırakılmış olması nedeniyle gerekçeler tespit edilememektedir.. 298 Sayılı Kanunun 98.Maddesine göre; sandıktan çıkan geçerli zarf sayısı (6) ile geçersiz zarf sayısının (10) toplamının oy kullanan seçmen sayısı ile aynı olması, sandıktan oy kullanan seçmen sayısından fazla zarf çıkması halinde bu farkın geçerli olan zarf sayısından rastgele çekilme yöntemi ile düşülmesi ve bu fazla zarfın yakılarak imha edilmesi gerekmektedir. %23 oranındaki sandık sonuç tutanağında farklı sayıların yazımı ya da ilgili bölümün boş bırakılması nedeniyle eşitlik sağlanamamakta, dolayısıyla bu işlemin yapılıp yapılmadığı ya da bu toplamların birbirini sağlayıp sağlamadığı konusunda bilgi bulunmamaktadır.
Tutanakların %23 ünde geçersiz zarflarla ilgili gerekçeler ve toplamlar 10) tutmamaktadır veya ilgili bölüm doldurulmamıştır. İlgili bölümün doldurulması, geçersiz oylara ilişkin mevzuat hükümlerine uygun işlem yapıldığının kontrolü açısından büyük önem arz eder. Tutanakta yer alan açıklamalar ışığında; geçersiz sayılan veya hesaba katılmayan oy sayısı toplamının (14), geçersiz oyları oluşturan, geçersiz sayılan zarf sayısı (10), içinden oy pusulası çıkmayan zarf sayısı (11), geçersiz sayılan (12) ve hesaba katılmayan (13) oy pusulası sayısına eşit olması gerekmektedir. Tutanakların %23 ünde ya bu toplamlar tutmamaktadır ya da tutanağın ilgili bölümü doldurulmamıştır. Geçersiz oyların eksiksiz doldurulması, geçersiz sayılan oylara ilişkin mevzuat hükümlerine uygun işlem yapıldığının kontrolü açısından büyük önem arz etmektedir. 2014 yılında yapılan Mahalli İdarelere Gerel Seçimlerinde Yalova ve Ağrı da seçimlerin tekrarı bu sütundaki eksikler sebebiyle yapıldığını hatırlatmak gerekir. Tutanakların %6 sında geçersiz oy pusulaları ilgili gerekçeler ve toplamlar 11) tutmamaktadır veya tilgili bölüm doldurulmamıştır. İlgili bölümün doldurulması, geçersiz oylara ilişkin mevzuat hükümlerine uygun işlem yapıldığının kontrolü açısından büyük önem arz eder. Geçerli oy pusulası sayısının toplamı (9) ile geçersiz sayılan veya hesaba katılmayan oy pusulası sayılarının toplamının (14) oy kullanan seçmen sayısına (3) eşit olması gerekmektedir.. Ancak sandıkların %6 sında bu eşitlik tutarsız toplamlar ya da ilgili bölümün boş bırakılması nedeniyle sağlanamamaktadır. 12) Geçersiz zarf kaydı bulunan %25 oranındaki tutanağın %52 sinde geçersizlik gerekçeleri uygun yazılmamış, %15 inde geçersiz zarf kaydı olduğu halde gerekçe yazılmamıştır. %15 inde geçersiz zarf kaydı olduğu halde gerekçe yazılmamıştır. Tutanakların %25 inde en az 1 geçersiz zarf kaydı yapılmıştır. Geçersiz zarf kaydı yapılan tutanakların %52 sinde geçersizlik gerekçeleri uygun yazılmamıştır. %15 inde geçersiz zarf kaydı olduğu halde gerekçe yazılmamıştır. %22 sinde gerekçe yanlış yere yazılmıştır. Örneğin oy pusulası geçersizliği ile ilgili gerekçeler, sayının altında yer alandan başka bir yere yazılmış,. %13 ünün de gerekçeleri belirsizdir. Örneğin hatalı kullanım gibi gerekçenin hukuken bir ifade taşımadığı kayıtlar vardır. %6 sının gerekçeleri de ayrıştırılamamakta, hangi sebepten kaç zarfın geçersiz kılındığı anlaşılamamaktadır. Geçersiz zarflara ilişkin bu duruma bakıldığında düzenlenen tüm tutanakların %10 undan fazlasında usullere uymayan, bir başka deyişle mevzuata aykırı şekilde düzenleme yapılmıştır. Burada kilit husus; bu geçersizlik sebepleri doğru yazılmayan zarf kayıtlarına ilişkin rakamlardır ki bu durum bir önceki mahalli seçimlerde seçimlerin yenilenmesine dahi sebep olmuştur.
Tutanakların %93 ünde en az 1 geçersiz oy pusulası kaydı yapılmıştır. 13) Geçersiz oy pusulası kaydı yapılan tutanakların %46 sında geçersizlik gerekçeleri uygun yazılmamıştır. %14 ünde geçersiz oy pusulası kaydı olduğu halde gerekçe yazılmamıştır. Geçersiz oy pusulası kaydı (en az 1 olacak şekilde) tutanakların %93 ünde yapılmıştır. Geçersiz oy pusulası kaydı yapılan tutanakların %46 sında geçersizlik gerekçeleri uygun yazılmamıştır. %14 ünde geçersiz oy pusulası kaydı olduğu halde gerekçe yazılmamıştır. %1 sinde bu kısma yazılmaması gereken yanlış kayıtlar vardır. %12 sinin gerekçeleri belirsizdir. Örneğin yanlış kullanım gibi gerekçenin hukuken bir ifade taşımadığı kayıtlar vardır. %21 inin gerekçeleri de ayrıştırılamamakta, hangi sebepten kaç oy pusulasının geçersiz kılındığı anlaşılamamaktadır.2 Geçersiz pusulaların kayıt altına alındığı durumlarda ise veriler incelendiğinde neredeyse her iki tutanaktan birisinde bu kayıtların mevzuata uygun şekilde tutulmadığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu durum sandık kurullarının geçersiz oy pusulası değerlendirmelerinde veya yapılan tespiti tutanağa geçirmede ciddi eksiklikleri olduğu sonucunu ortaya çıkartmaktadır. Oy geçersiz kılınan seçmenin hangi gerekçeler ile oyların geçersiz kılındığına dair ciddi kaygıları oluşmaktadır. 14) Hesaba katılmayan oy pusulası kaydı tutanakların %17 sinde yapılmıştır. Hesaba katılmayan oy pusulası kaydı yapılan tutanakların %81 inde geçersizlik gerekçeleri uygun yazılmamıştır. %11 inde hesaba katılmayan oy pusulası kaydı olduğu halde gerekçe yazılmamıştır. Hesaba katılmayan oy pusulası kaydı tutanakların %17 sinde yapılmıştır. Oy pusulasında herhangi bir kusur olmadığı halde zarfın içinden ilgili seçime ait pusula dışında herhangi başka madde çıkması halinde bu oylar hesaba katılmaz. Hesaba katılmayan oy pusulası kaydı yapılan tutanakların %81 inde geçersizlik gerekçeleri uygun yazılmamıştır. %11 inde hesaba katılmayan oy pusulası kaydı olduğu halde gerekçe yazılmamıştır. %56 sında bu kısma yazılmaması gereken yanlış kayıtlar vardır. %13 ünün gerekçeleri belirsizdir. %5 inin gerekçeleri ayrıştırılamamakta, hangi sebepten kaç oy pusulasının hesaba katılmadığı anlaşılamamaktadır. Bu sütundaki husus; çok standart bir şekilde zarftan oy pusulası haricinde başkaca bir maddenin çıkması ile değerlendirilmesi gereken bir tespitken, bu bölümde dahi çok yüksek oranda yapılan hatalar/eksiklikler seçim sisteminin, uygulanan yöntemlerin ve görevlendirilen kişilerin ve bu kişilere verilen eğitimlerin tekrar gözden geçirilmesi gerçeğini bir kez daha gözler önüne sermektedir.
Tutanaklar ile YSK verilerinin karşılaştırmasında da tutarsızlıklar 15) bulunmaktadır. tutanakların %2 sinde oy kullanan seçmen sayılarının; %4 ünde geçerli ve geçersiz oy sayılarının tutarsız olduğu tespit edilmiştir. Yukarıdaki tespitlerimize ek olarak, tutanaklar ile YSK verilerinin karşılaştırması yapılmış ve bunun sonucunda da tutarsızlıklar bulunmuştur. Analiz için edindiğimiz sandık sonuç verilerinin henüz sandık bazında yayınlanmamış sandık sonuç paylaşım sistemi verileri olması ihtiyatıyla; tutanakların %2 sinde oy kullanan seçmen sayılarının; %4 ünde geçerli ve geçersiz oy sayılarının tutarsız olduğu tespit edilmiştir. Toplam 10796 sandık sonuç tutanağı arasında, 9 sandık için farklı tutanak 16) görsellerinin olduğu tespit edilmiştir. Bu sandıklarda, sandık numaraları aynı olduğu halde görsellerde imza, zarf sayısı gibi hususlarda farklılıklar bulunmaktadır. Gönüllülerimizce incelenen toplam 10796 sandık sonuç tutanağı arasında, 9 sandık için farklı tutanak imajlarının olduğu tespit edilmiştir. Bu sandıklarda sandık numaraları aynı olduğu halde görsellerde farklılıklar bulunmaktadır. Farklılıklar üye imzalarının eksikliği, oy dağılımındaki farklar/eksiklikler, oy pusulası ve zarf sayımına ilişkin hanelerdeki sayı farklılıklarından oluşmaktadır. Eğer bir kasıt yok ise aynı sandığa ait birden fazla görsel bulunmasının tek açıklaması oy sayımı sonrası oylar ve evrakların konulduğu çuvala birden fazla tutanak kopyasının konması olmalıdır. 17) lçe Seçim Kurulundan teslim alınan oy pusulası ve zarflarla kayıtlı seçmen sayıları arasında tutarsızlıklar vardır. 136 sandıkta ilçe seçim kurulundan teslim alınan oy pusulası sayısı kayıtlı seçmen sayısından azken 1298 sandıkta ise kayıtlı seçmen sayısının %20 sinden fazladır Bir başka tespite göre ise, İlçe Seçim Kurulundan teslim alınan oy pusulası ve zarflarla kayıtlı seçmen sayıları arasında gözle görülür farklılılar bulunmaktadır. 136 sandıkta ilçe seçim kurulundan teslim alınan oy pusulası sayısı kayıtlı seçmen sayısından azken 1298 sandıkta ise kayıtlı seçmen sayısının %20 sinden fazla, 698 sandıkta iki katından fazladır. Hatta, oy pusulası sayısı Nallıhan 1009 no lu sandıkta kayıtlı seçmen sayısının 43 katına kadar çıkmaktadır. 200 sandıkta ise teslim alınan zarf sayısı kayıtlı seçmen sayısından azdır. Bu denli orantısız tutarsızlıklar, fazla basılan zarf ve oy pusulalarına ilişkin oluşan tereddütleri de beraberinde getirmektedir. Oy kullanma kabininde hata yapılması halinde ikinci bir oy pusulasının verilmesinin mevzuat gereği yasak olduğu bir durumda, bu denli yüksek oranlarda fazla zarf ve oy pusulası basılmasının gerek uygulama gerekse hukuk açısından açıklanabilir bir yanı bulunmamaktadır. Oy kullanmanın gizliliği bahane edilerek görme engelli seçmenler için Braille Alfabesi ile oy pusulası basılmayışı ise, mevcut yöntemlerle kabine bir akrabası yada başka bir seçmenle girmek zorunda olan görme engelli seçmenlerin en demokratik haklardan olan seçme hakkını kullanması aşamasında oldukça zor durumda bırakmakta, iradelerinin doğru şekilde sandığa yansıdığı konusunda ciddi soru işaretlerini barındırmaktadır.
İNFOGRAFİK:
Bu aşamada yapmış olduğumuz tutanak analizlerine ilişkin bir sonuca varmak gerekirse; 10.796 tutanağın sadece 4 ünde incelediğimiz kural hatası ya da tutarsızlıkların hiçbirinin olmadığını tespit ettik. Bu durum, var olan seçim mevzuatının uygulanması aşamasında çok büyük sorunların olduğunu açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Bizler sivil toplum inisiyatifleri olarak var olan sorunların en iyi şekilde çözüme ulaştırılması adına bu çalışmaları yürüttüğümüzün kamuoyu ve yetkililer tarafından bilinmesini önemle rica ediyoruz. Amacımız sayısal ve somut olarak yapmış olduğumuz bu tespitlerin ışığında, dava verimli, şeffaf, seçmenin oyunun sonuçlara daha düzgün yansıdığı, sandık kurullarının en az hatayla çalıştığı, insan hatasının en aza indirgenebildiği bir seçim sisteminin hayata geçirilmesine katkı verebilmektir. Y apmış olduğumuz tüm bu tespitlerle birlikte hatasız bir şekilde düzenlenmiş olan Çankaya 2230, Çankaya 3236, Çankaya 4215 ve Etimesgut 1526 no lu sandıkların başkan ve kurul üyelerini tebrik ediyor, bundan sonraki seçimlerde bu bilincin daha artarak hatalı tutanak sayısının minimuma inmesini temenni ediyoruz. Son olarak, Ankara nın Oyları ile özdeşleşmiş sloganımızı bir kez daha hatırlatıyoruz: Düzgün olsun tutanaklar, Ankara nın Oyları yakalar!
SONUÇ ve ÖNERİLER Ankara nın Oyları koordinasyon ekibinin, seçim öncesinde bir araya geldiği gönüllülerle yaptığı sohbetler, eğitimler sırasında yapılan paylaşımlar, seçim dönemince medyada yer alan haberler hep bir noktaya odaklanmış durumdaydı: seçim güvenliği. Her ne kadar önceki seçimlere kıyasla daha az sorunun yaşandığı ve iletildiği, daha fazla gönüllünün sandık başına geçtiği ve siyasi partilerin daha hassasiyetle yaklaştığı bir seçim yaşanmış olsa da, gerek seçim günü, gerekse sonrasında gerçekleştirilen tutanak analizi sırasında yapılan tespitler, bu kaygının ne kadar yerinde olduğunu fazlasıyla ortaya koydu. Raporumuzun 7 Haziran Pazar başlığı altında yer alan bölümünde yer alan ve tutanak altına alınan tespitlerin yanı sıra, tutanak altına alınmamış olmakla birlikte sandık başında tecrübe edilen hususları değerlendirdik. Gönüllülerimizden aldığımız geribildirimler ve tespitlerimiz ışığında bundan sonraki seçimlerde benzer kaygıların yaşanmaması, bilinçsizce yapılan hataların tekrarlanmaması, kural ihlallerine olanak tanınmaması ve sonuçlarının akıllarda soru işareti bırakmadığı seçimlerin yaşanması için siyasi partilere ve seçimle ilgili resmi mercilere önerilerimiz şunlardır: Seçim günü sandık kurullarında görev alacak üyelerin, siyasi parti/bağımsız aday 1) temsilcilerinin ve müşahitlerin teorik bilgiler kadar uygulamaya dair hususları da içeren eğitimlere tabi tutulmaları; Engelli veya yaşlı vatandaşlarımızın da eşit koşullarda oy kullanabilmeleri için, 2) Braille alfabeli, büyütülmüş veya duruma özel olarak hazırlanmış oy pusulalarının bastırılması; Fiziksel engelli ve yaşlı seçmenlerin önceden tespit edilerek, rahatça oy 3) kullanabilmelerine olanak tanıyacak şekilde sandıklarının okul içerisinde yerleştirmesinin yapılması; Sandık sonuç tutanaklarının kolayca doldurulabilir ve anlaşılır şekilde 4) düzenlenmesi, gerekli yönergeleri içermesi ve konunun detaylı bir şekilde sandık kurulu eğitimlerine dahil edilmesi; 5) Seçimlerin şeffaf ve demokratik bir ortamda gerçekleştirilebilmesi için siyasi parti/bağımsız aday temsilcisi olması gözetilmeksizin ilgili bağımsız kuruluşlara onaya tabi seçimi izleme hakkı tanınması; Seçmen listelerinde tespit edilen hataların giderilebilmesi için nüfus 6) sayımı gibi önlemlerin alınarak bir sonraki seçimden en az bir yıl önce gerçekleştirilmesinin sağlanması;
Sandık kurulu başkanına teslim edilen mühür ve diğer belgelerin okunaklı 7) olması ve sorulduğunda sandık çevresinde bulunan kişilere itiraz edilmeden gösterilmesi; Seçim günü bütün vatandaşların oy kullanacakları okullara ve sandıklara rahat 8) ulaşımını sağlamak için, bayramlar ve resmi tatillerde uygulanan ücretsiz toplu taşıma sisteminin uygulanması; Mükerrer oy kullanımının engellenebilmesi için eskiden kullanılan parmak 9) boyası uygulamasının geri getirilmesi veya alternatif olabilecek çözümlerin getirilmesi; Sandık Kurulu Üyelerine en az lise veya dengi okul mezunu olma şartının 10) getirilmesi suretiyle sandık başında seçimi yürütecek kişilerin belirli yeterlik düzeyinde olmalarının sağlanması; Seçimde kullanılacak her türlü belge ve evrakın seçimden en az bir ay önce 11) YSK sitesinden yayınlanarak kamuoyunun bilgilendirilmesi, seçmenlerin ve sandık kurulu üyelerinin ilgili evraklara aşina olmalarının sağlanması; Okul listelerinin Milli Eğitim Bakanlığı nın okul isimlerinde yaptığı değişiklikler 12) göz önünde bulundurularak güncellenmesi ve YSK sistesinde harita üzerindeki yerleri belirtilerek yayınlanması suretiyle seçmenlere kolaylık sağlanması; Sandık seçmen listesinde ismi bulunup oy kullanmayan kişilerin isimlerinin 13) tespit edilmesi, gerekli yaptırımların uygulanması ve bütün vatandaşların oy kullanmaya teşvik edilmesi; İl ve ilçe seçim kurullarında her sandıktan en az bir müşahitin girmesine, 14) oyların SEÇSİS sistemine işlenmesine tanıklık etmesine ve bu esnada müşahit/gözetmen haklarının devam ettirilmesine olanak tanınması; Seçim günü bitiminde başlayan ve 48 saat ile sınırlı olan itiraz süresinin 15) uzatılması veya YSK nın bütün sandıklara ait sonuç verilerini yayınlamasını takiben başlatılması; Sandık sonuç tutanaklarının, birleştirme tutanaklarının ve seçimle ilgili ilçe 16) seçim kurullarına teslim edilen evrakların siyasi partilerin yanı sıra kamuoyuna ve/veya seçim güvenliği ile ilgili sivil girişimlere açık olmasının sağlanması; 17) Seçim evrakları üzerine basılan mühürlerin üzerindeki bilgi içeren yazıların büyütülerek hem oy sayımı esnasında hem de daha sonra tutanaklar üzerinde okunaklı olmasının sağlanması ve mühür doğrulama işlemine olanak tanınması;
Seçim evrakları üzerine basılan mühürleri için kullanılan mürekkeplerin ilçelere 18) göre renkelndirilmesi suretiyle hem oy sayımı esnasında hem de daha sonra tutanaklar üzerinde kolay ayırt edilmesinin sağlanması; 19) Bir sonraki seçimde yürürlüğe girmek üzere seçim kanunları ve yönetmeliklerde düzenlemeler yapılırken, seçim güvenliği konusunda inisiyatif alan sivil girişimlerin görüşlerinin alınması. Ankara nın Oyları gönüllüleri olarak kamuoyu, sivil toplum kuruluşları ve basın mensupları ile paylaştığımız bu raporun, siyasi partiler ve ilgili mercilerce dikkate alınacağını ümit ediyor, bundan sonra bizlere gerek duyulmayacak derecede demokratik, adil ve şeffaf seçim süreçleri geçirmeyi temenni ediyoruz.
TEŞEKKÜRLER! Bizlere güven duyarak bu yolda bizlerle birlikte yürümeyi tercih eden, zaman ve olanak kısıtlılıkları nedeniyle bizden kaynaklanan eksiklikleri anlayışla karşılayan, inisiyatif alarak tanıtımımıza katkıda bulunan, yorulmadan gece gündüz telefonla gönüllüleri arayan, sabahın erken saatlerinden itibaren uzak-yakın demeden sandık başında duran ve milyonlarca seçmenin daha huzurlu bir seçim günü geçirmesini sağlayan binlerce Ankara nın Oyları gönüllüsüne; Pazar günü oy vermeye giderken sandık başında seçimin usullere uygun gerçekleşmesi için inisiyatif alan gönüllülere yiyecek ve içecek taşıyarak destek olan, seçim gününden sonra da övgü dolu sözleri ile yüreklendiren halkımıza; Seçim akşamı itibariyle 48 saatlik itiraz süresi içerisinde Ankara sandıklarına ait tutanakların %30 unu daha sonra da tamamını incelemek konusunda bizlere gece/gündüz yorulmak bilmeden destek veren bütün Ankara nın Oyları ve Gurbetin Oyları gönüllülerine; Seçim günü oluşturduğu Seçim Güvenliği Merkezinden sağladığı hukuki destek ile gezici ekiplerimizde gün boyu gönüllülerimizin yardımına koşan avukat desteği için Türkiye Barolar Birliği ne; Eğitimlerimiz için hafta içi - hafta sonu demeden bizlere kapılarını sayısız kez açan, teknolojik olanaklarını paylaşan Çayyolu Semt Meclisi ne ve gönüllü çalışanlarına; Yılmaz Güney Sahnesi ve Çağdaş Sanatlar Merkezi ni defaten seçim güvenliği eğitimlerimiz için kullanmamıza olanak tanıyan Çankaya Belediyesi ne; Gerek seçim güvenliği eğitimimizi yayınlamak, gerekse çalışmalarımıza yer vermek suretiyle sesimizi daha geniş kitlelere ulaştırmamızı sağlayan Başta Halk TV olmak üzere bütün değerli yazılı ve görsel basın mensuplarına; Bizlerle benzer duyarlılığa dahip olan, gerek üyelerini bilgilendirmek gerekse fiziki olanaklarını bizlerle paylaşmak suretiyle her türlü desteği esirgemeyen Ankara ve Türkiye nin seçkin sivil toplum kuruluşlarına; Tarafsız ve bağımsız duruşumuza saygı duyarak, koyduğumuz mesafeyi korumamıza olanak tanıyarak, müşahit kartlarını ve YSK nın yayınladığı sandık sonuç tutanaklarını bizlerle paylaşmak suretiyle desteklerini esirgemeyen siyasi parti yöneticilerine ve mensuplarına teşekkürü borç biliriz. Ankara nın Oyları Koordinasyon Ekibi 3 Temmuz 2015