MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİMİNDE ALMANYA'DA«! BRANŞ YÜKSEKOKULU (FACHHOCHSCHULE)"NDA GÖZLEMLER VE KARŞILAŞTIRMA ÖZET Prof. Dr. Ing. A. Naci OTMANBÖLÜK Öğretim Üyesi Dokuz Eylül Üni. Müh. Fak. Böl. ve Meslek Yüksekokulu Yirminci yüzyıl sonuna doğru makina mühendisliği yine meslekler sıralamasında en başta görülmektedir. Bilindiğigibi makina mühendisliği öğrenimi çeşitli ülkeierdefarklılıklar göstermektedirler. Ülkemizde 4 yıllık lisans kademesi mühendislik öğrenimi yanında tekniker seviyesindeki ihtiyacı karşılamak üzere iki yıllık ön lisans öğrenimi yapan meslek yüksekokulları vardır. Federal Almanya'da üniversitelerde yapılan makina mühendisliği öğrenimi yanında aynı seviyede eleman yetiştiren Branş Yüksekokulları (Fachhochschule) vardır. Bu her iki okul mezunlar: Yüksek Mühendis (Dip!.-Ing.) unvanı almaktadırlar. Ancak branş yüksekokulları daha çok uygulama ağırlıklı bir öğrenim yapmaktadırlar. Alman sanayii de bu kaynaktan gelen elemanları daha çok tercih etmektedir. Burada Regensburg Branş Yüksekokulu (FH-Regensburg) üzerine bilgiler verilmiş ve ülkemizde fakülte ve meslek yüksekokulları ile bir karşılaştırma yapılmıştır. SUMMARY In the end of 20'th century, it is seen that Mechanical Engineering is again the first in the trades order. As it is known Education of Mechanical Engineering shows differences at various countries. In our country there are 4-years undergraduate level engineering education and 2-years technician level the Vocational Colleges for serving needs. In Germany there are universities having mechanical engineering departments and colleges (Fachhochschule) giving the same leva education. Graduates from these both schools take master science degree (Dipl.-Ing.). But colleges give an education based on more practice. So the young enginerers from this colleges are more prefered by German Industry. 241
Here some information about Regensburg College (FH-Regensburg) and a comparision with faculty and vocational colleges in our country is done. 1. Almanya'deki Yüksekokullar 1.1. Alman Yükseköğrenim Kanununda amaçların tarifi Almanya'daki birçok çeşitli yüksekokullar arasında iki çeşidi bilhassa öne çıkmaktadır. Bunlar üniversiteler ve Branş Yüksekokullarıdır. Yükseköğrenim Çerçeve Kanunu bu okulların görevlerini tesbit etmiştir. Buradan da Eyaletler Yükseköğrenim Kanunları yapılmıştır. Bu nedenle de her eyalete göre Yükseköğrenim Kanunları küçük farklılıklar gösterirler. Bavyera Yükseköğrenim Kanunu eyaletteki bütün yüksekokullar için şunu tarif eder: "Yüksekokullar öğrenciyi, bilimsel metodları kullanmaya veya sanatsal tasarımlar için gerekli kabiliyetleri geliştirici mesleki çalışmaları yapabilmeye hazırlar." Burada: "Üniversiteler daha çok araştırma ve öğrenime dayalı olarak çalışırlar ve bunu bilimsel çalışmalara dayalı bir eğitim-öğretimle yürütürler." "Branş Yüksekokulları ise daha çok uygulamaya dönük bir eğitim-öğretimle öğrenciyi meslek hayatında kendi başına bilimsel metodları kullanabilmeye veya sanatsal çalışmaları yapabilmeye hazırlar. Bu nedenle Branş Yüksekokullarında uygulamaya dönük ve bu yüksekokulların amacına uygun olarak üçüncü şahıslarca finanse edilen proje çalışmaları yürütülür." Devlet istatistiklerine göre Almanya'da halen 123 Üniversite, 97 Branş Yüksekokulu ve 24 İ dari Bilimler Yüksekokulu bulunmaktadır. Şekil-1 ve Şekil-2'de bu okulların yurt sahasındaki dağılımı görülmektedir. 1989 istatistiklerine göre (Doğu Almanya hariç) toplam 1.509.036 yüksekokul öğrencisinin hemen 1.151.750'si üniveraitelerde ve 357.286'sı da Branş Yüksekokullarında bulunmaktadır. * Bavyera Eyaleti'nde ise 9 üniversite, 10 Branş Yüksekokulu ve ayrıca Sanat, Film ve Televizyon ile özel Yüksekokullar vardır. 1989 istatistiklerine göre bu okullardaki toplam yükseköğrenim öğrencisi 243.501 'dir. Bunun 183.347'si üniversitelerde ve 60.154'ü de Branş Yüksekokullarındadır. /1/. 1.2. Almanya'deki Branş Yüksekokulları Almanya'da Branş Yüksekokulları 1971'lerde o zamanlar Politeknik, İktisat veya Sosyal Bilimler Yüksekokulları gibi okulların üzerine kuruldular. Bu yüksekokulları da çok önceleri
tamamen pratik çatışmaya dayalı sanat okulları üzerine kurulmuşlardı. Bu nedenle Branş Yüksekokulları önceden beri pratik çalışmaya dayalı okullar olarak gelişmişlerdir. Ancak giderek bilimsel araştırmalarda da ağırlık kazanmışlardır. Çünkü bu yüksekokullarda çalışan profesörlerde üniversitelerden gelmektedirler ve oralardaki çalışmalarını bu okularda da yürütmektedirler. Branş Yüksekokulları bilim ve pratik çalışmanın iyi bir sentez yapıldığı yerlerdir. 1.3. Branş Yûksekokularının gelişimi Her geçen yıla nazaran öğrenci sayısındaki hızlı artış bu okulların Alman Sanayiine ne kadar yararlı eleman yetiştirdiğini kanıtlamaktadır. 1971 yılına oranla Branş Yüksekokullarındaki öğ-enci artışı %300'e ulaşırken üniversitelerdeki artış oranı ise %175 civarında kalmıştır. 1990 yılı istatistiklerine göre 1.7 Milyon kadar olan yükseköğrenim öğrencilerinin hemen 322.000'i Branş Yüksekokullarından gelmektedir. Bu durum Şekil-3'de grafikle gösterilmiştir. Almanya Bilim Komisyonu bu oranı %40'a çıkarmayı kararlaştırmıştır. Çünkü sanayi daha çok uygulamalı öğrenim görmüş elemana ihtiyaç duymaktadır. Bu okulların tercih edilmesinin nedenleri; - öğrenim süresinin daha kısa olmasında - Pratik çalışmaya yönelik öğrenimde - ciddi ve kurallara uygun bir öğrenim düzeninde - kısa aralıklarla yapılan sınavlarda - dışa açılmada ve teknoloji transferinde aranmalıdır. Şekil-4'te öğrenci artış grafiği görülmektedir. Buradadadevamîıöğrenciartışına karşılık öğretim üyesi ve hizmet elemanları sayısında, yer ve bina kapasitesinde yeterince artış sağlanamamış ve gittikçe artan bir dar boğaz ortaya çıkmıştır /1/. i.3.1. Regensburg Branş Yükgekoku8u-(FH-Rehegsburg> Regensburg Branş Yüksekokulu 1.Ekim.1970'de o zamanlar adı Johannes-Kepler- Politeknikum olan teknik okulun üzerine kurulmuştur. Başlangıçta Mimarlık, İnşaat, Elektroteknik, Makina, Endüstriyel Ekonomi ve Sosyal Bilimler olarak faaliyet gösteren 6 branşta 1.428 öğrenci varken bu güne kadarki zaman içinde bu branşlar genişletilerek her biri başlı başına birer fakülte haline gelmiş ve bunlara ayrıca Temel Bilimler Fakültesi de eklenerek fakülte sayısı 7'ye çıkarılmıştır. Bugün Regensburg Branş Yüksekokuiu'nda toplam 159 profesöre karşın yaklaşık 6.000 öğrenci vardır, yani 37 öğrenciye 1 profesör düşmektedir. Her fakültenin yeterli sayıda donanımlı laboratuvarları ve her laboratuvann da en az bir teknisyeni vardır.
Birkaç büyük konferans salonu yanında genelde sınıflar 50-60 kişiliktir. Her sınıf veya salonda da kızaklı yazı tahtası yanında biri yedek olmak üzere iki adet tepegöz ve 75 ekran renkli bir televizyonla bir video oynatıcı aparat bulunmaktadır. Konferans salonlarında ise öndeki konuşmacıyı her yerden duyabilecek şekilde bir ses yayın sistemi ile bir filim gösterme makinası bulunmaktadır. Tabii konferans salonları gayet iyi bir klima tesisine de sahiptir. Uzun konferans saatleri, birleşik ders saatleri rahatlıkla yapılabil-mektedir. Genel hizmetler için ayrıca atölyeler ve öğrenci kantini vardır. 1.4. Branş Yüksekokullarında Diploma Tez Çalışmaları Branş Yüksekokullarının en önemli çalışmalarından biri de öğrencilerin öğrenim sonunda yapacağı Diploma Tez Çalışmalarıdır. Bu çalışmalar genelde pratik çalışmaya yönelik konularda yapılmaktadır. Teknik branşlarda özellikle diploma tez çalışmalarının yarısından fazlası sanayi ile işbirliği sonucu yapılmaktadır. Konular tamamen sanayiden gelmekte ve bu iş yerleri aynı zamanda bu çalışmaların yürütülmesi ve yapılması için gerekli maddi ve personel desteği de sağlamaktadırlar. Öğrenci iş yerinde çalışmakta ve oradan maddi olanak almakta ve yapılan tez çalışması ile de iş yerinin bir problemine çözüm ve öneri getirilmektedir. Genelde bu çalışmalar 2-5 ay kadar sürmekte ve iş yeri bu sırada mühendis adayını da yakından tanıyarak değerlendirmektedir. Ayrıca eyalet hükümetleri tarafından desteklenen projelerle de bir miktar diploma tez çalışması yürütülmektedir. Bu şekil yapılan diploma tez çalışmaları birçok yönlerden yararlı olmakta ve her iki tarafa da yararlı çok iyi sonuçlar vermektedir. 2. Üniversiteler ile Branş Yüksekokullarının Karşılaştırılması Almanya'daki Üniversitelerle Branş Yüksekokullarının karşılaştırılması yapıldığında fazla bir fark görülmez. Ancak Branş Yüksekokullarında uygulama ve pratik çalışma süreleri daha uzun tutulmuştur. örnek olarak Münih Teknik Üniversitesi Makina Bölümü ile Regensburg Branş Yüksekokulu Makina Bölümü alındığında şu sonuçlar görülür: Burada öğrenim boyunca alınan derslerin toplamı, yapılan pratik çalışmalar ile yıl içi çalışmaların ve diploma tez çalışması süreleri toplam olarak alınmıştır. A. Münih Teknik Üniversitesi Makina Fakültesi: 170 saat/hafta x 12 hafta 2040 saat ders 244
2 yıl içi çalışması veya projesi 26 hafta praktikum 6 ay diploma tez çalışması B. Regensburg Branş Yüksekokulu Makina Fakültesi: 190 saat/hafta x 15 hafta 2850 saat ders 40 hafta praktikum (haftada 4 gün olarak) 2 ay diploma tez çalışması (genelde uzamaktadır) Buradan anlaşılacağı gibi Üniversite ile Yüksekokul arasında fazla bir fark görülmemekle beraber Üniversite öğrenimi öğrenciye bilimsel araştırmaları yapabilecek kabiliyeti kazandırması, yani daha sonra bir promosyon (doktora) çalışması yapmaya hazırlaması yanında Yüksekokullar öğrenciyi daha çok iş ve çalışma hayatına kolayca geçebilmeye hazırlamaktadır. Bilimsel araştırmalar genellikle üniversitelerde yürütülmekle beraber birçok eyaletlerdeki Branş Yüksekokulları da çeşitli bilimsel araştırmalar yapmakta ve bunun için eyalet hükümetlerinden maddi destek almaktadırlar. Diğer taraftan sanayi ve iş yerleri eleman olarak her iki kaynaktan gelenleri birçok alanda eşit olarak görmektedirler. Tabii kabiliyetli yüksekokul mezunlarına promosyon yolu açıldığı takdirde bu yüksek-okulların önemi daha da artacaktır. Her iki yükseköğrenim mezunları "Dipl.-lng." yani Yüksek Mühendis unvanı almaktadırlar. Sadece Branş Yüksekokulu mezunları isimlerinin sonuna ayrıca (FH) yazmaktadırlar. Bu her iki unvan da bütün EG yani biz AT ülkeleri içinde tanınmış, kabul edilmiş ve denkliği belirlenmiş unvanlardır, işte bu nedenlerle herhangi bir karışıklığa ve bilhassa başka lisanlara tercümede bir kargaşaya meydan vermemek için "Fachhochschule" isminin "Hochschule for Technik, Wirtschaft und Sozialwesen" yani Teknik, İktisadi ve Sosyal Bilimler Yüksekokulu şeklinde değiştirilmesi önerilmiştir. 3. Türkiye'deki Durum Ülkemizde Yükseköğrenim bilindiği gibi son anayasa ile kurulan Yüksek Öğrenim Kurulu tarafından düzenlenmektedir. Bu nedenle 1981-1982 Öğretim yılı sonuna kadar olan zamanı ve ondan sonraki zamanı ayrı ayrı incelemek gerekir. 20.07.1982 tarihine kadar ülkemizde 19 Üniversite, 20 Akademi ile MEB'nca yürütülen Eğitim Enstitüleri ve Meslek Yüksekokulları olarak 126 Yükseköğretim Kurumu bulunmakta ve bu kurumlara toplam 237.369 öğrenci kayıtlı görünmektedir/2/. 1981-1991 döneminde yeni düzenlemelerle üniversite sayısı 29'a Yüksekokul sayısı da 219'a çıkarılmış ve bu okullar Yurt sathına dağılmış şekilde konuşlandırılmışlardır (Şekil-5). 245
Bütün bu okullarda 1991 yılı kayıtlarına göre de toplam 695.710 öğrenci bulunmaktadır. I2J. Bu hızlı gelişmeye son olarak açılan 21 üniversite dahil değildir. Üniversitelerimizin hepsinde süresi 4 yıl (8 sömestre) olan Lisans kademesi öğretim yapılmaktadır. Yüksekokullarda ise genelde süresi 2 yıl (4 sömestre) olan önlisans kademesinde bir eğitim öğretim yapılmaktadır. Lisansüstü öğrenimi ise sayıları 118'e ulaşmış olan Enstitüler düzenlemektedirler. Bilindiği gibi Meslek Yüksekokulları (MYO)'nın Teknik Programlar mezunları 'TEKNİKER" unvanını ve üniversitelerin mühendislik fakülteleri mezunları da "MÜHENDİS" unvanı almaktadırlar. Almanya'da görülen Dipl.-lng.veya Dr.-lng. şeklindeki unvanlara bizde eşdeğer olan Yük. Müh.veya Dr. Müh. gibi teknik branş unvanları ancak lisans kademesi üzerine ayrıca yapılacak olan ve Enstitülerce yürütülen Lisansüstü Programlarla alınmaktadır. Diğer taraftan lisans kademesinde alınan derslerin toplam miktarları Alman Yükseköğreniminde yapılanlardan daha az değildir. C. DEÜ Müh.Fakültesi Makina Bölümü'ndeki dersler toplamı 177 saat/hafta x 14 hafta 2478 saat ders 3 yıl içi proje çalışması 26 hafta praktikum 140 saat bitirme projesi Diğer üniversitelerimizin mühendislik fakültelerinde de bu rakamlara çok yakın sonuçlar vardır. Bu sonuçlar yukarıda belirtilen Almanya Üniversiteleri örneklerindeki rakamlarla karşılaştırılırsa pek fark olmadığı görülür. Meslek Yüksekokullan'ndaki durum tamamen ayrıdır. Bu okulların gerek süresi ve gerekse dersleri bakımından Yüksekokul olarak Almanya'da bir dengini bulmak mümkün olmamaktadır. 4. Sonuç Fakülte ve Yüksekokullarımızda yürütülmekte olan eğitim-öğretimin Avrupa'da özellikle EG (AT) da bir denkiliğinin aranması ve bu alanda geniş bir araştırma yaparak Uluslararası Akkreditaîion konusunun düzenlenmesi zorunlu bir ihtiyaç haline gelmiştir. 246
. Kaynaklar HI Kohnhaeuser, E.: Die Stellung der Fachhochschulen Im deutschen Hochshculwesen-Bestandsaufnähme und Perspektiven Friedrich-EbertStiftung,Regensburg 1991 121 Türk Yükseköğretiminde On Yıl, 1981-1991, 1981 Reformu ve Sonuçları Yükseköğretim Kurulu Yayını, Ankara -1991 247
248
251