T.C. CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ TURGUTLU MESLEK YÜKSEKOKULU BİLGİSAYAR TEKNOLOJİSİ VE PROGRAMLAMA A S P DERS NOTU

T.C. CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ TURGUTLU MESLEK YÜKSEKOKULU BİLGİSAYAR TEKNOLOJİSİ VE PROGRAMLAMA A S P DERS NOTU Seval ÖZBALCI seval.ozbalci@bayar.edu.tr MANİSA 2003

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 2 ASP... 4 ASP'YE BAŞLARKEN... 4 ASP NEDİR?... 4 ASP İÇİN NELER GEREKLİDİR?... 4 Kişisel Web Server (PWS) Kurulumu... 5 PWS Kurulurken Hata Verirse... 7 ODBC... 7 INTERNET'TE ASP NASIL İŞLER?... 10 ASP NESNELERİ... 14 Application/Uygulama Nesnesi... 14 Application.Contents...16 Application.StaticObjects...17 Application.Contents.Remove...18 Application.Contents.RemoveAll...19 Application.Lock...19 Application.UnLock...19 Application_OnStart...19 Application_OnEnd...20 ObjectContext/Nesne Bağlamı... 21 ObjectContext.SetAbort...23 ObjectContext.SetComplate...23 ObjectContext/OnTransactionAbort...23 ObjectContext/OnTransactionCommit...23 Request/Talep Nesnesi... 24 Request.TotalBytes...24 Request.ClientCertificate / Kullanıcı Sertifikası...24 Request.Cookies...24 Request.Form...25 Request.Querystring...26 Request.ServerVeriables...27 Request.BinaryRead...30 Response... 30 Response.Buffer...30 Response.Expires...31 Response.IsClientConnected...32 Response.Status...32 Response.Cookies...32 Response.Clear...33 Response.End...33 Response.Flush...33 Response.Redirect...33 Server... 34 Server.ScriptTimeout...34 2 :.

Server.CreateObject...35 Server.Execute...35 Server.GetLastError...36 Server.HTMLEncode...36 Server.MapPath...36 Server.Transfer...36 Server.URLEncode...37 Session... 37 Session.Codepage...38 Session.SessionID...38 Session.Timeout...38 Session.Contents...39 Session.StaticObjects...39 Session_OnStart...40 Session_OnEnd...41 Session.Abandon...42 Session.Contents.Remove...42 Session.Contents.RemoveAll...43 ASP VE VERİTABANI (DATABASE)... 44 I. Yöntem (ODBC DSN kullanarak)...44 II. Yöntem (ODBC DSN'den bağımsız)...44 III. Yöntem (SQL Server)...44 KAYNAKLAR... 45 Seval ÖZBALCI seval.ozbalci@bayar.edu.tr - Internet Programlama Ders Notu - CBÜ Turgutlu MYO.: 3

ASP ASP'YE BAŞLARKEN Web tarayıcınızın yetenekleri ile sınırlı olan sayfalarınızı, tarayıcınızdan bağımsız dinamik bir hale getirmenin yolu, ASP teknolojisini bir an önce kavramaktan geçiyor. Korkulduğu gibi ASP yeni bir programlama dili değil, aksine HTML ve scripting kodlarını iç içe bulunduran web sayfalarını, sunucu tarafında çalıştırma tekniğidir. Yalnız bu tekniği tam olarak anlayabilmek için Web in nasıl çalıştığını, Server (Sunucu) ve Client (İstemci) ilişkisinin nasıl yürüdüğünü bilmek gerekiyor. Ayrıca Jscript, Vbscript, Perl gibi scripting dillerinden herhangi birine aşinalık veya en azından nesneye yönelik bir programlama dili, örneğin. Visual Basic kullanmış olmak ve HTML kodlarına yabancı olmamak başlangıç için yeterli olacaktır. ASP NEDİR? Active Server Pages kelimelerinin baş harflerinden oluşan ASP, sunucu taraflı geliştirme ortamıdır. Dosya uzantısı.asp olan ASP sayfalarında HTML ve Script dili bir arada kardeşçe bulunabilmektedir. ASP sayfalarının çalışmasını kısaca şöyle izah edebiliriz: Web tarayıcınıza.asp uzantılı bir adres girildiğinde, normal şartlar altında Web Server bunun ASP olduğunu anlar ve dosya içerisindeki script kodlarını işletir. Kodlar işletildikten sonra kodun sonucunda oluşan HTML kodlar ise kullanıcının tarayıcısına geri yollanır. ASP teknolojisi sayesinde, sayfalarınıza koyacağınız HTML, VBScript kodları ve veritabanı uygulamaları, Server da icra edileceğinden, ziyaretçinin Browser ının örneğin VBScript i tanımayan Netscape olması, hiç önemli değildir. ASP bu özgürlüğü, kodların server tarafında işletilmesine borçludur. Kullanıcının ekranında sadece kodların işletilmesi sonucunda oluşan HTML sayfası görüntülenir. ASP nin bir avantajı da, kullanılan kodların başkaları tarafından kopyalanamamasıdır. ASP İÇİN NELER GEREKLİDİR? ASP, sunucu taraflı uygulama geliştirme ortamı olduğu için Web Server ın varlığına ihtiyaç duyar. Microsoft un ASP için kullanabileceğiniz iki adet Web Server uygulaması var. Bunlar Personal Web Server (PWS) ve Internet Information Server (IIS) dir. Ayrıca ASP ile veritabanı uygulamaları da geliştirelim abi diyorsak, veritabanları ile bağlantıyı sağlayan ODBC uygulamasının yüklü olması gerekiyor. Web sayfalarınızı kendi bilgisayarımdan yayınlarım ve günde 5-10 hit e razıyım, makinemde zaten Windows 98 işletim sistemi yüklü derseniz PWS yi tavsiye ederiz. Yok eğer baba 4 :.

gibi bir sisteminiz var ve her gün yüksek hit almak istiyorsunuz tabii ki IIS diyoruz. Çalıştığınız platform Windows 95, 98, NT4 WorkStation veya NT4 Server ise sisteminize Web Server programını kendiniz kurmalısınız. Hayır Windows 2000 Server kullanıyorsanız, bu işlemin otomatik olarak gerçekleştiği aklınızda bulunsun. Sayfalarınızı kendi kendinize deneyebilmek için mutlaka bilgisayarınıza Web Server kurmalısınız. Şimdi Web Server ın nasıl kurulduğundan ve hangi ayarlamaların yapılması gerektiğinden kısaca bahsedelim... Kişisel Web Server (PWS) Kurulumu Sisteme Web Server kurmazdan önce bilgisayarınıza bir ad tanımlanmış olması gerekiyor. Eğer bilgisayarınızın adı olup olmadığından emin değilseniz, masaüstündeki Ağ Komşuları simgesine sağ tıklayıp, özellikler seçeneğini seçtiğinizde karşınıza çıkan pencerede Tanımlama sekmesini tıklayın. Bu sekmedeki Bilgisayar Adı hanesi boş ise istediğiniz adı girip gönül rahatlığıyla tamam düğmesine basabilirsiniz. Buraya yazdığınız isim aklınızın bir ucunda bulunsun. Bu ismi daha sonra web sayfamıza erişirken kullanacağız. Windows 98 e Kişisel Web Server kurmak için iki yol izleyebilirsiniz. Windows 98 CD-ROM unda Add-ons klasöründeki PWS dizininde Kur.exe yi tıklayın veya Windows NT Option Pack CD-ROM unda Default.htm i açın. Bilgisayarınızın Windows 98 ile çalıştığını algılayacak olan program size Personal (kişisel) Web Server (PWS) kurmayı önerecektir. Kişisel Web Server ı kurarken her iki durumda da ikinci diyalog kutusunda Minimum/En az veya Typical/Tipik seçeneğini değil, Custom/Özel i seçin ve açılacak yeni diyalog kutusunda Microsoft Data Access Components (MS Veri Erişim Bileşenleri) satırına işaret koyarak, Alt Bileşenleri Göster düğmesini tıklayın. Açılacak seçme kutusunda ise ADO Documentation satırına işaret koyun. Bu belgelerden daha sonra veri-yönlendirmeli Web Uygulaması yaparken yararlanacağız. Kişisel Web Server kurulduktan sonra bilgisayarı yeniden başlatmak gerekir. Seval ÖZBALCI seval.ozbalci@bayar.edu.tr - Internet Programlama Ders Notu - CBÜ Turgutlu MYO.: 5

Windows NT4.0 Workstation veya Server a IIS4.0 kurmak için Option Pack CD- ROM undaki default.htm i çalıştırmanız ve açılacak Browser penceresinde IIS i kurma seçeneğini tıklamanız yeter. Burada da ADO Documentation ı sabit diskinize aktarabilmek için gerekli seçeneği işaretleyin. Windows 98 e Kişisel Web Server kurulduğunda Masaüstü nde Yayımla (Publish) adlı bir simge belirecektir. NT sistemlerinde ise Başlat menüsünde Programlar bölümüne IIS Manager satırı eklenir. Bu yollardan biriyle PWS veya IIS i çalıştırın. Kişisel Web Server da Personel Web Server Manager (Yönetici) kutusu açıldığında soldaki araç çubuğunda Yönetici nin çeşitli bölümlerine gitmeniz için gereken gezinme simgelerini göreceksiniz. Şimdi, açılan ana pencerede iki unsura dikkat edin: 1. Kişisel Web Server ınızın adı. Bilgisayarınızın adı buraya Server adı olarak yazılmış olmalı. Biraz sonra, Internet e koymadan önce sınayacağımız ASP sayfalarını çağırırken, Browser ın adres kutusuna burada gördüğümüz adı yazacağız. 2. Kişisel Web Server ın bilgisayarımızda sabit diskteki gerçek adresi. Bu, sizin Kişisel Web Server ınızın kök (root) dizinidir. Bu genellikle C:\inetpub\wwwroot klasörüdür. Kişisel Web sitesi yaparsanız, sitenin gerektirdiği bütün dizinleriniz ve dosyalarınız burada gördüğünüz dizinin içinde olmalıdır. Yapacağımız ASP dosyalarını işte bu dizinin içine koyacağız. Bunları bir kenara not ettikten sonra, soldaki araç çubuğunda Gelişmiş simgesini tıklayın; ortadaki pencerede sanal dizinlerinizi görüyorsunuz. Bunlardan Home u seçin ve sağdaki Özellikleri düzenle düğmesini tıklayın. Ana dizinin okuma, yürütme ve makro erişim haklarının işaretli olmasına dikkat edin. İlerde kendinize Kişisel Web Server ınızın kök dizininde yeni bir dizin 6 :.

oluşturursanız (örneğin resimler gibi) ve içine sitenizle ilgili dosyalar koyarsanız, Gelişmiş penceresinde Ekle düğmesini tıklayarak bu gerçek dizini de sitenin sanal dizinlerinden biri haline getirmeniz gerekir. Gerçek dizinin adı XYZ bile olsa, sanal dizin haline getirirken istediğiniz sanal adı verebilirsiniz. Ama unutmayın, Browser ın adres hanesine gerçek dizin adını değil sanal dizin adını yazmanız gerekir. Bu işlemleri IIS te değişik araçlar ve diyalog kutularıyla, fakat temel ilkeler itibariyle aynı şekilde yapabilirsiniz. NT4 sistemlerine IIS i kurmadan önce, Service Pack 3 ü uygulayın; Internet Explorer 5 i kurun. Elinizde varsa Service Pack 4, 5 veya 6 yı en son uygulayın. Bu noktada, ASP sayfalarınızı sınayacağınız bilgisayarda Microsoft Internet Explorer programının kurulu bulunmasının şart olmadığını hatırlatalım. ASP sayfalarınızı Netscape ile de sınayabilirsiniz. PWS Kurulurken Hata Verirse Windows 98 e PWS kurarken, programın Microsoft Transaction Server bölümüne ilişkin sistem kayıtları yapılırken, iki hata mesajı ile karşılaşabilirsiniz (0x80004005 ve 0xfee662). Bu, orijinal Windows 98 CD-ROM undaki PWS Kur programının, Windows Registry dosyasının büyük olması halinde hata vermesinden kaynaklanıyor. Böyle bir durumla karşılaşırsanız, Bilgisayarım/Denetim Masası/Program Ekle Kaldır aracılığıyla, Personel Web Server ı kaldırın. Bilgisayar kapanıp açıldıktan sonra, Windows 98 CD-ROM unda Add-ons/PWS dizinindeki bütün dosyaları, sabit diskinizde Temp dizinine kopyalayın. Sonra http://support.microsoft.com/support/kb/articles/q246/0/81.asp adresinde Download Mstsetup.dll satırını tıklayın. Mssetup.exe adlı bir dosya bilgisayarınıza indirilince; bu dosyayı iki kere tıklayın ve dosyanın genişletileceği yer olarak C:\Temp i gösterin; program Mstsetup.dll dosyasının değiştirilmesini isteyip istemediğinizi sorduğu zaman Tamam ı tıklayın. Şimdi, C:\Temp deki Kur.exe (Windows CD-ROM unuz İngilizce ise Setup.exe) programını iki kere tıklayın. PWS şimdi hatasız kurulacaktır. ODBC Kolları sıvayıp, ASP ye kodu yazmaya başlamadan önce yapmamız gereken bir iş daha var: ASP sayfaları geliştirme ortamımızda, ODBC (Open Database Connectivity, Açık Veritabanı Bağlantısı) olması gerekir. Windows 98, 95 (OSR2) veya NT4.0 işletim sisteminizde Denetim Masası nda ODBC, ODBC32 veya ODBC Veri Kaynakları (32 Bit) adlı bir simge görüyor Seval ÖZBALCI seval.ozbalci@bayar.edu.tr - Internet Programlama Ders Notu - CBÜ Turgutlu MYO.: 7

olmalısınız. Bunu açın, Sistem DSN sekmesini ve açılan pencerede göreceğiniz Ekle düğmesini tıklayın. Buradaki Access, dbase, Excel, FoxPro, Paradox sürücüleri 4.00.3711.08 veya daha büyük mü? Değilse, Microsoft un sitesinden (http://www.microsoft.com/data/download.ht m) Microsoft Data Access Components (sürüm 2.1.1.3711.11 GA, 6.2 MB) güncelleme dosyasını indirin ve sisteminizi güncelleştirin. Windows 2000 kurulu sistemlerde bunu yapmaya gerek yok. Böylece sisteminiz, ilerde yazacağımız veri-yönlendirmeli Web uygulamaları için hazır hale gelmiş olacaktır. ASP ile Dünyaya Merhaba Diyelim... Şimdi ilk ASP sayfamızı yapalım ve bununla kişisel Web Server programının çalışıp çalışmadığını sınayalım. Buraya kadar anlamış olduğunuz gibi ASP sayfası da HTML gibi düz yazı dosyasıdır; dolayısıyla beğendiğiniz bir düz yazı programı ile ASP yazabilirsiniz. Şimdi açın en beğendiğiniz düz yazı programını ve başlayın yazmaya. Eğer kelime-işlemci kolayınıza gidiyorsa, dosyayı ASCII veya ANSI biçiminde kaydetmeyi unutmayın. ASP sayfalarında server'ın işleyeceği ASP kodları... işaretleri arasında yer almaktadır. Verdiğimiz örneklerde bu noktaya dikkat edin. Başta söylediğim gibi ASP ve HTML kodları içiçe kullanılmaktadır, kafanız karışmasın... Merhaba.asp @ LANGUAGE = VBScript Option Explicit <!-- İlk Satır VBScript kullanıldığı server'a bildirilir. --> <!--İkinci satırdaki komut girildiğinde hiçbir değişken Dim komutu ile tanımlanmadan kullanılamaz. --> <HTML> <HEAD> <TITLE>ASP</TITLE> </HEAD> <BODY BGCOLOR="White" TOPMARGIN="10" LEFTMARGIN="10"> <!-- Başlık gösterilir. --> <FONT SIZE="4" FACE="ARIAL, HELVETICA"> <B>ASP ile İlk Örneğimiz</B></FONT><BR> 8 :.

<HR SIZE="1" COLOR="#000000"><H1><CENTER> response.write "Merhaba Dünya!" ' Tarayıcımıza server tarfından " Merhaba Dünya!" yazılır. --> </H1> <H2>Bugün: Response.Write(Date) </CENTER></H2> <!-- Tarayıcımıza server'daki tarih ne ise o yazılır. --> </B></FONT><BR><HR> </BODY> </HTML> Bu dosyayı merhaba.asp adıyla kaydedin ve kendi bilgisayarınızda kişisel Web Server da veya ISS te sınayacaksanız, bu programları çalıştırın. Browser ınızın URL hanesine, kişisel Server ınızın adıyla birlikte dosyanın adını yazın; ve ilk ASP programınız dünyaya Merhaba desin. Şimdi ikinci ASP örneğimizi yazalım. Bu örnekte ise for döngüsünü kullanarak sizlere "Hoşgeldiniz!" diyoruz... Hosgeldiniz.asp @ LANGUAGE = VBScript Option Explicit <!-- Bu komut girildiğinde hiçbir değişken Dim komutu ile tanımlanmadan kullanılamaz. --> <HTML> <HEAD> <TITLE>ASP</TITLE> </HEAD> <BODY BGCOLOR="White" TOPMARGIN="10" LEFTMARGIN="10"> <!-- Başlık gösterilir. --> <FONT SIZE="4" FACE="ARIAL, HELVETICA"> <B>ASP ile İkinci Örneğimiz</B></FONT><BR> <HR SIZE="1" COLOR="#000000"> <!-- For döngüsü ile ekrana "Hoşgeldiniz!" yazılır. --> Dim sayac ' Sayac değişkeni tanımlanır. Eğer tanımlanmazsa Option Explicit kullanıldığı için hata verir. For sayac = 1 to 5 ' Sayac değişkenine 1'den 5'e kadar değer atanarak döngüye sokulur. <FONT SIZE= = sayac >Hoşgeldiniz!<BR></FONT> Seval ÖZBALCI seval.ozbalci@bayar.edu.tr - Internet Programlama Ders Notu - CBÜ Turgutlu MYO.: 9

<!-- Yazı puntosu sayac değişkenine eşitlenir ve dinamik olarak değişik ebatlarda yazı yazılır.--> next <!-- Her next deyimine gelindiğinde sayac 1 artırılr ve bu işlem sayac değeri 5 olana kadar devam eder. --> <HR> </BODY> </HTML> Sonuc: INTERNET'TE ASP NASIL İŞLER? ASP teknolojisi ile oluşturduğunuz sayfaları, yani içinde ASP teknolojisinin gerektirdiği kodlar bulunan HTML dosyalarını,.asp uzatmasıyla kaydederiz. Bu dosyalar talep edildiğinde, Web Server programı, eğer ASP teknolojisini tanıyorsa, talep edilenin ASP sayfası olduğunu dosya adının uzatmasından anlar; ve bu sayfayı ziyaretçiye yollamadan önce kendisi işleme tabi tutar. ASP sayfamızdaki kodlar büyük bir ihtimalle bir takım dinamik işler yapacak, örneğin hesaplamalar, araştırmalar, veri tabanından veri çekme, dosya sisteminden dosya isteme gibi görevlerini yerine getirecek, ve ortaya çıkacak olan HTML dosyasını ziyaretçiye gönderecektir. Diyelim ki bu örnekleri yaptınız ve ücretsiz Site yeri edinmiş olduğunuz Hosting firmasının bilgisayarındaki sitenize yerleştirdiniz. Sonra Browser ınızın URL hanesine bu ASP dosyasının adını yazdınız ve sayfayı talep ettiniz. Karşınıza, ya ASP sayfasının içindeki kodları görüntüleyen veya sadece sayfanın HTML unsurlarına yer veren bir sayfa geldi! Bu Server ınızın ASP anlamadığını gösterir. ASP sayfalarınızı ASP-uyumlu Web sunucularında çalıştırabilirsiniz. Sitenizde ASP sayfaları bulunacaksa ve ücretli evsahibi firmalardan site alanı edinecekseniz, sunucunun ASP-uyumlu olmasına dikkat edin. Şimdi, ilk ASP mizi çalıştırdığımıza göre, biraz teknikten söz edebiliriz. HTML in ziyaretçinin bilgisayarında çalıştığını biliyorsunuz; istemci Browser, sizin URL hanesine adını yazdığınız HTML dosyasını yine adresteki sunucu Web Server dan ister. Web Server da bu dosyayı bulur ve içinde kayıtlı resim ve diğer unsurlarla birlikte istek 10 :.

sahibine gönderir. Fakat kimi zaman Server a bize sadece bir dosyayı göndermesini değil, fakat bu dosyanın içinde kayıtlı komutlar varsa onları icra etmesini de bildirebiliriz. Bunu yapmanın bir yolu CGI programlarıdır. Bir diğer yolu ise ASP dir. Web Server, kendisinden bir ASP belgesi talep edildiğinde, kendi kendine Dur bakalım! ASP istendiği zaman hemen alıp göndermek yok, önce bunu ASP.DLL programına gönderelim.. Ondan sonra işimize devam ederiz! der. ASP.DLL, kendisine.asp dosyasının geldiğini görünce, hemen ASP lerin Anayasası olan global.asp nin çalışıp çalışmadığına bakar. global.asa, tıpkı diğer ASP dosyaları gibi bir düz yazı dosyasıdır ve ASP programlarının çalışma koşullarını düzenleyen kuralları içerir. (Bu dosyayı sırası gelince ele alacağız.) Yukarıdaki örneklerde gördüğümüz gibi ASP dosyası hem HTML kodları içerir, hem de içinde bir Script diliyle yazılmış kodlar vardır. ASP ye program özelliği kazandıran bu Script dili ile yazılmış kodlardır. ASP.DLL, önce gelen.asp dosyasında hangi Script dilinin kullanıldığına bakar ve bunun için gerekli ortamı oluşturur; yani bu Script dilini yorumlayacak programı çalıştırır; bu program Script i yorumlar ve icra edilecek komutları icra eder; ASP.DLL, icra edilen komutlar, işletim sisteminin yardımını istiyorsa (örneğin bir veritabanından veri çekmek gibi, veya dosya sistemine bir dosya açtırmak, yazdırmak, sildirmek gibi) bu yardımın edinilmesini de sağlar. Bütün bu işlerin sonunda sizin yazdığınız HTML kodlarına ek yapmak (örneğin bir tablonun içini, çekilen verilerle doldurmak veya dosya sisteminden edinilen bir dosyanın içeriğini sayfaya aktarmak gibi) gerekiyorsa bu ekleri ASP.DLL yapar. ASP.DLL, kendisine sevk edilen dosyayı satır satır okur ve önce dosyadaki ASP kodlarının gerektirdiği HTML değerlerini bulur; yani önce ASP icra edilir, gereği yerine getirilir. Sonra HTML bölümleri ile birleştirilip sonuçta sunucuya saf ve temiz bir HTML sayfası gönderilir. Bu sayfanın içinde bir satır bile ASP kodu bulunmaz. Eğer sayfanıza ziyaretçinin Browser ında çalışması amacıyla Javascript veya VBScript kodları koydu iseniz, elbette bu kodlar HTML in parçası olarak ziyaretçiye gidecektir. Fakat giden sayfada artık ASP ye ilişkin hiç bir şey kalmamış olacaktır. Biliyorsunuz, mevcut sürümleri itibariyle Browser programları içinde Netscape VBScript dilini anlamaz. ASP sayfalarımızda istediğimiz Script dilini kullanabiliriz; VBScript de kullanabiliriz. Netscape in VBScript anlamamasıyla, ASP sayfalarımızda VBScript kullanmamızın bir ilgisi yoktur; çünkü ASP sayfasının ortaya çıkartacağı HTML Seval ÖZBALCI seval.ozbalci@bayar.edu.tr - Internet Programlama Ders Notu - CBÜ Turgutlu MYO.: 11

kodunda ASP dolasıyla VBScript bulunmayacaktır; dolayısıyla ASP sayfalarınız, Netscape tarafından da anlaşılıp, görüntülenebilecektir. Tabiî ortaya çıkacak HTML sayfasının Netscape tarafından arzu ettiğiniz gibi görüntülenebilmesi için Netscape in anlayabildiği dinamik HTML unsurlarına yer verme zorunluğunuz hâlâ devam ediyor. ASP tekniğinin nasıl çalıştığını anladığımıza göre şimdi biraz terminoloji serpiştirelim ki, Webmaster meslektaşlarınızla biraraya geldiğinizde, gerçekten ASP ile mesela Javascript arasındaki farkı bildiğiniz belli olsun. ASP bir Server-Side Script teknolojisidir. Internet te istemci ile sunucu arasındaki çizginin sunucu tarafına Server- Side (Sunucu Tarafı), istemci tarafına da Client-Side (evet, doğru tahmin ettiniz: İstemci Tarafı) denir. Server-Side da çalışan Script programları da Server-Side Script (Sunucu Tarafı Script i) adını alır. Dolayısıyla şöyle bir sayfa yaparsanız (merhaba.htm), bu sayfada Client-Side Script teknolojisi kullanmış olursunuz: Merhaba.htm <HTML><HEAD> <TITLE>JavaScript ile Tarih</TITLE> <meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=iso-8859-9"> <meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=windows-1254"> </HEAD> <BODY BGCOLOR=WHITE> <H1>Merhaba Dünya</H1> <H2>Bugün:</H2> <H3> <SCRIPT LANGUAGE=JAVASCRIPT> <! tarih = new Date(); document.write(tarih); //--> </SCRIPT>.</H3> </BODY></HTML> Sonuc: 12 :.

HTML sayfanıza <SCRIPT>..</SCRIPT> etiketleri arasına yerleştireceğiniz bu kodun çalışması için Server ın hiçbir şey yapması gerekmez; kodu Browser çalıştıracak ve günün tarihini size (Türkçeleştirmediğiniz için İngilizce olarak) bildirecektir. Şimdi, bir de Server tarafında çalışan Script içeren sayfaya örnek verelim (merhaba2.asp). Bu kodu yazarken kapanan Script etiketinden sonra nokta olduğuna dikkat edin: Merhaba2.asp <HTML><HEAD><TITLE>VBScript ile Tarih</TITLE> <meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=iso-8859-9"> <meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=windows-1254"> </HEAD> <BODY BGCOLOR=WHITE> <H1>Merhaba Dünya</H1> <H2>Bugün:</H2> <H3> <SCRIPT LANGUAGE=VBScript RUNAT=SERVER> Response.write(Date) </SCRIPT>. </H3> </BODY></HTML> Bu sayfada kullandığınız Script i VBScript ile yazdığınızı farkettiniz. Yani? Bu HTML sayfası, Netscape de görüntülenemez! Hayıır. Görüntülenir, çünkü Script i Netscape değil, Server çalıştıracak. Bunu <SCRIPT> etiketinin içindeki RUNAT özelliği ile belirtiyoruz. ( Run, çalıştır; at ise içinde, üzerinde anlamına gelir. RUNAT...de çalıştır gibi bir anlama sahiptir.) Burada RUNAT in karşısına yazdığımız SERVER ifadesi ile, Script in Browser a gönderilmeden önce Server da çalıştırılmasını sağlıyoruz; Server a Bu Script i Server da Çalıştır! demiş oluyoruz. Yukarıda ASP nin icrasında HTML sayfa Server a verilmeden önce ASP.DLL tarafından içindeki ASP kodlarının icra edildiğini söylemiştik. Nitekim, burada gördüğünüz gibi, ASP.DLL, HTML sayfayı içinde Server ın çalıştırması gereken bölümle birlikte Server a gönderdi; Server kendisine gelen dosyada kendi icra etmesi gereken (RUNAT=SERVER özelliği verilmiş olan Script i) bölümü icra etti ve sonucu Browser a Seval ÖZBALCI seval.ozbalci@bayar.edu.tr - Internet Programlama Ders Notu - CBÜ Turgutlu MYO.: 13

aktardı. Yani, Server ın çalıştırdığı Script in sonucu sayfaya ASP den sonra eklendi. Dolayısıyla, nokta, yanlış yerde kaldı. Bundan çıkartacağımız sonuç şu olacak: ASP sayfalarımıza, Browser, Server ve ASP.DLL tarafından çalıştırılacak kodları yerleştirirken, sırasına dikkat edeceğiz ve hangi sırada icra edilmelerini istiyorsak, o sırada koyacağız. Server ile ASP.DLL in ilişkisi sadece Script dilini çalıştırmaktan ibaret değildir. ASP, istemciden gelen HTTP İstemi (Request) ve HTTP ye giden Karşılık (Response) unsurlarından tutun, ActiveX Data Objects (ADO, AcvtiveX Veri Nesneleri) aracılığıyla, işletim sisteminin sunacağı veritabanına erişim imkanını ve işletim sisteminin sunduğu dosya yönetimine kadar bir çok imkanı kullanır. Bu imkanlar ASP nin eline geçtiği anda nesne (Object) sayılırlar Şimdi bu nesnelere biraz yakından bakabiliriz. ASP NESNELERİ Application ObjectContext Request Response Server Session Koleksiyonlar Contents StaticObjects Olaylar Application_OnStart Application_OnEnd Metodlar SetAbort SetComplate Metodlar Olaylar Contents.Remove OnTransactionAbort Contents.RemoveAll OnTransactionCommit Lock UnLock Özellik TotalBytes Koleksiyonlar ClientCertificate Cookies Form QueryString ServerVeriables Metodlar BinaryRead Özellik Buffer CacheControl ContentType Expires ExpiresAbsolute IsClientConnected PICS Status Koleksiyonlar Cookies Metodlar AddHeader Name AppendToLog BinaryWrite Clear End Flush Redirect Write Özellik ScriptTimeout Metodlar CreateObject Execute GetLastError HTMLEncode MapPath Transfer URLEncode Özellik CodePage LCID SessionID Timeout Koleksiyonlar Contents StaticObjects Olaylar Session_OnStart Session_OnEnd Metodlar Abandon Contents.Remove Contents.Remove All Application/Uygulama Nesnesi ASP ile yapılmış her site Web Server tarafından uygulama programı olarak değerlendirilir. Aplication nesnesi sayesinde, siteye bağlı kullanıcıların tümü için ortak olan değişkenler tanımlanabilmektedir. Application ve Session nesnelerin kendi başlarına en çok kullanıldığı yer, sitemize gelen ziyaretçilerin sayısını (sitemizin aldığı Hit sayısını) 14 :.

tutmasını sağlamaktır. Bu genellikle Global.asa pogramına bir sayaç yerleştirilerek yapılır. Diyelim ki bir borsa sitesi yaptınız; ziyaretçileriniz gelerek, satışa sunulan hisse senetlerinin değerlendirmelerini okuyacak ve size "Şu, şu hisse senetleri al!" diye talimat bırakacak. Bütün ziyaretçilerinizin erişeceği sadece bir veritabanınız var; buna karşılık her bir ziyaretçinin yapacağı farklı tercihler, vereceği farklı kararlar olacaktır. Application nesnesi, sitenizle veritabanına erişmekten tutun, alışverişlerinize kadar sitede yapılacak bütün işlerin bütün kurallarını bilecek ve uygulayacak; Session nesnesi ise sadece kullanıcıların alışverişlerini, tercihlerini bilecektir. '--Internette browser üzerinde oynanan online oyunlarda da, application tipi değişkenler kullanılmaktadır. Öyle ki, bu tür oyunlarda oyuncu sayısı, aplication deyimi kullanılarak takip edilir. <'--Bir kişi oyuna bağlandığında aşağıdaki programcık yürütülür.> <'--Online Oyuna Katılmak> '--Server tarafından tarayıcıya "Merhaba Oyunumuza Hoşgeldiniz!" yazılır. response.write "Merhaba Oyunumuza Hoşgeldiniz!<br>" '--Değişkene değer atanacağından diğer kullanıcılar için bu işlem kitlenir. application.lock '--oyuncusay değişkeninin değeri 1 artırılır. application("oyuncusay")=application("oyuncusay")+1 '--Application üzerindeki kilit kaldırılır. application.unlock '--Server tarafından ekrana o ana kadar ki oyuncu sayısı yazılır. response.write "Şu ana kadar oyuna girenlerin sayısı " & application("oyuncusay") & " oldu!<br>" <'--Online Oyundan Çıkmak> <'--Bir kişi oyundan çıktığında aşağıdaki programcık yürütülür.> '--Server tarafından ekrana Oyunumuzu Oynadığınız İçin Teşekkürler yazılır. response.write "Oyunumuzu Oynadığınız İçin Teşekürler!<br>" '--Değişkene değer atanacağından diğer kullanıcılar için bu işlem kitlenir. application.lock '--oyuncusay değişkeninin değeri 1 azaltılır. application("oyuncusay")=application("oyuncusay")-1 '--oyuncusay değişkeninin değeri 0'dan küçük olup olmadığı kontrol edilir. if application("oyuncusay")<0 THEN '--Eğer küçük ise oyuncusay değişkeni sıfırlanır. Seval ÖZBALCI seval.ozbalci@bayar.edu.tr - Internet Programlama Ders Notu - CBÜ Turgutlu MYO.: 15

application("oyuncusay")=0 end if '--Application üzerindeki kilit kaldırılır. application.unlock '-- Server tarafından ekrana o ana kadar ki oyuncu sayısı yazılır. response.write "Şu an oyun oynayan " & application("oyuncusay") & " kullanıcı var!<br>" <'--Online Oyunda Kaç Kişi Olduğunu Görmek> '--Server tarafından ekrana Oyuna Girenlerin Sayısı yazılır. response.write "Oyuna Girenlerin Sayısı<br>" '--Server tarafından oyuncusay isimli application değişkeninin içeriği yazılır. response.write "Burada " & application("oyuncusay") & " oyuncu var!<br>" Application.Contents <OBJECT> tagı kullanılmaksızın tanımlanmış elemanları içerir. Bu hem Server.CreateObject hem de bir Application bildirimi ile kurulmuş global değişkenler de olabilir. '--Aşağıdaki örnek ile application deyimiyle tanımlanmış tüm değişkenlerin içeriğini denetleyebiliyoruz... <'--Contents.asp> '--Yazar isimli tüm kullanıcılar için geçerli bir application değişken tanımlanır. Application("Yazar") = "İbrahim Çubukçu" '--Yazar isimli tüm kullanıcılar için geçerli bir application bağlantı nesnesi tanımlanır. Set Application("Nesne1") = Server.CreateObject("ADODB.Connection") '--Application ile tanımlanmış kaç tane değişken varsa, hepsini sırayla döndürür. For Each Item in Application.Contents '--Sıradaki değişken bir nesne ise adı ve nesne olduğu yazılır. If IsObject(Application.Contents(Item)) Then Response.Write Item & " objedir.<br>" Else Response.Write Item & "=" & Application.Contents(Item) & "<BR>" Tipi nesne olmayan değişkenlerin adı ve içeriği yazılır. 16 :.

End If Next Döngüye devam eder. <'--Sonuc:> Yazar=İbrahim Çubukçu Nesne1 objedir. Application.StaticObjects Application nesnesinin <OBJECT> tagı ile oluşturulmuş olan tüm nesneleri içerir. Bir nesne için belirli bir özelliğin değerini saptamada veya tüm sabit nesnelerin tüm özelliklerini almada kullanılabilecek bir kolleksiyondur. Global.asa içerisinde belirtilir. <'--Global.asa> <OBJECT RUNAT=Server SCOPE=Application ID=BenimInfo PROGID="MSWC.MyInfo"> </OBJECT> <OBJECT RUNAT=Server SCOPE=Application ID=BenimConnection PROGID="ADODB.Connection"> </OBJECT> <OBJECT RUNAT=Server SCOPE=Application ID=BenimADRot PROGID="MSWC.ADRotator"> </OBJECT> '--Yukarıda Server tarafında BenimInfo, BenimConnection, BenimADRot isimli static nesneler tanımlanmıştır. <'--Static.asp> '--Application ile tanımlanmış tüm static objeler for döngüsüne sokulur. For Each anahtar In Application.StaticObjects Seval ÖZBALCI seval.ozbalci@bayar.edu.tr - Internet Programlama Ders Notu - CBÜ Turgutlu MYO.: 17

'--Tarayıcıya objenin adını yazar. Response.Write anahtar & "<BR>" '--for deyimine gönderir. Next <'--Sonuc:> BenimInfo BenimConnection BenimADRot Application.Contents.Remove Application ile tanımlanmış değişkenleri silmek için kullanılır. '--yazar, yayintarihi, Nesne1 isimli ortak değişkenlere atama yapılır. Application("yazar") = "İbrahim Çubukçu" Application("yayintarihi") = "14/7/2000" Set Application("Nesne1") = Server.CreateObject("ADODB.Connection") '--Birinci tanımlanan yazar isimli değişken silinir. Application.Contents.Remove(1) '--yayintarihi isimli değişken silinir. Application.Contents.Remove("yayintarihi") '--Aplication ile tanımlanmış kaç tane değişken varsa, hepsini sırayla döndürür. For Each Item in Application.Contents If IsObject(Application.Contents(Item)) Then '--Eğer değişkene bir obje atanmışsa obje olduğu ekrana yazılır. Response.Write Item & " objedir.<br>" Else '--Eğer değişkene bir obje atanmamış ise adı ve içeriği yazılır. Response.Write Item & "=" &Application.Contents(Item) & "<BR>" End If Next 18 :.

<'--Sonuc> Nesne1 objedir. * Görüldüğü üzere application ile tanımlanmış yazar ve yayintarihi değişkenleri silindiği için sonuç ekranında gözükmedi. Application.Contents.RemoveAll Application ile tanımlanmış tüm değişkenleri siler. '--Application ile tanımlanmış tüm değişkenler server'dan silinir. Application.Contents.RemoveAll( ) Application.Lock Application ile tanımlanmış değişkenlerin içeriği değiştirilirken diğer kullanıcıların değişkenlerde herhangi bir değişiklik yapmalarını engeller. Application.Lock Application.UnLock Lock ile kilitlenen aplication değişkenleri üzerinden kilidi kaldırır. Application.UnLock Application_OnStart Siteye ilk ziyaretçi geldiğinde yani uygulama ilk başladığında çalıştırılacak kod bu olay içerisine yazılır. Global.asa dosyasının içerisinde bulunur. <'--Bu örnek sitenize toplam kaç kişi girdiğini ve o anda kaç kişinin sitenize bağlı olduğunu hesaplar.> <'--Global.asa> Seval ÖZBALCI seval.ozbalci@bayar.edu.tr - Internet Programlama Ders Notu - CBÜ Turgutlu MYO.: 19

'--yazılan script'in VBscript olduğu ve server tarafında çalışacağı bildirilir. <script Language="VBScript" RUNAT=Server> Sub Application_OnEnd() End Sub Sub Application_OnStart() Application("OturumSayisi") = 0 '--Site ilk giriş yapıldığında OturumSayisi ve ZiyaretçiSayisi değişkenleri sıfırlanır. Application("ZiyaretciSayisi") = 0 '--Ziyaretçi 10 dakika içerisinde yeni bir tercih yapmaz ise Session yani oturum nesnesi server tarafından kapatılır. Session.Timeout = 10 End Sub Sub Session_OnEnd() '--Oturum kapatıldığında oturumsayisi bir azaltılır. Application("OturumSayisi ") = Application("OturumSayisi ") 1 End Sub Sub Session_OnStart() '--Siteye bağlanıldığında yani yeni bir oturum yapıldığında OturumSayisi bir artırılır. Application("OturumSayisi ") = Application("OturumSayisi ") + 1 '--Siteye bağlanıldığında yani yeni bir oturum yapıldığında ZiyaretciSayisi bir artırılır. Application("ZiyaretciSayisi ") = Application("ZiyaretciSayisi ") + 1 End Sub </script> <'--Olay.asp> Response.Write "Şu an siteyi " & Application("OturumSayisi ") & " kişi ziyaret ediyor. Site şu ana kadar toplam " & Application("ZiyaretciSayisi ") & " kez ziyaret edildi." <'--Sonuc> Şu an siteyi 1 kişi ziyaret ediyor. Site şu ana kadar toplam 1 kez ziyaret edildi. Application_OnEnd En son ziyaretçinin uygulamadan çıkmasıyla birlikte çalıştırılacak kod bu olay içerisine yazılır. <'--Bu örnek sitenize toplam kaç kişi girdiğini ve o anda kaç kişinin sitenize bağlı olduğunu hesaplar.> 20 :.