Takım Çelikleri
Takım çelikleri malzemelerin işlenmesi ve şekillendirilmesi için kullanılan asil çeliklerdir. Toplam çelik üretiminin % 8 ine sahip olan takım çeliklerinin kullanımı her yıl artış göstermektedir.
Çelik malzemelerin takım çeliği olarak sınıflandırılması sadece kullanım amacına yönelik olmaktadır.
Diğer çelik gurupları gibi takım çeliklerinde kimyasal bileşime göre sınıflandırma veya sınırlandırma mümkün olmamaktadır, zira hem kimyasal bileşim çok geniş aralıklarda değişebilmekte ve hem de diğer çelik gurupları ile kesişebilmektedir.
Bu nedenle aynı kimyasal bileşimdeki çelikler üretim şekillerindeki (yöntemlerindeki) değişikliklerle farklı özelliklere sahip olabilmektedir, böylece farklı kullanım alanlarında aynı kimyasal bileşime sahip malzeme farklı isimler ile adlandırılabilmektedir, örneğin
29 CrMoV 9 (1.2307, plastik enjeksiyon kalıbı 30 CrMoV 9 (1.7701) ıslah çeliği 31 CrMoV 9 (1.8519) nitrasyon çeliği
Takım çeliklerinde kullanılan alaşım elementleri ve kullanım oranları Alaşım elementi Alaşım elementi miktarı C 0-2 Si 0-2 Mn 0-17 Cr 0-25 Co 0-12 Mo 0-9 Ni 0-20 V 0-5 W 0-18
Takım çeliklerinin sistematik olarak içerdiği alaşım elementlerine ve kimyasal bileşimine göre sınıflandırılması mümkün olmadığı için sınıflama ana kullanım alanına göre yapılmaktadır. Burada karakteristik farklılık malzemenin özellilerini de etkiler şekilde kullanım sıcaklığıdır.
Buna göre DIN 17350 normunda takım çelikleri Soğuk iş takım çelikleri Sıcak iş takım çelikleri Yüksek hız takım çelikleri
Bu malzemeleri birbirlerinden ayıran en önemli özellik sertlik ve bu sertliğin temperleme sıcaklığı ile değişimidir
Sertlik HRc İkincil Sertlik maksimumu 1. Soğuk iş takım çeliği 2. Sıcak iş takım çeliği 3. Yüksek hız takım çeliği Temper sıcaklığı C Soğuk iş, sıcak iş ve yüksek hız takım çeliklerinin temper sertlikleri
Soğuk iş takım çelikleri yüksek başlangıç sertliğine sahiptir ve bu sertlik 200 C sıcaklığın üzerinde hızlı bir şekilde düşer.
Buna karşılık sıcak iş takım çelikleri daha düşük temper öncesi sertliğe sahip olmakla birlikte bu sertlik 600 C temper sıcaklıklarına kadar sabit kalır ve düşmez.
Yüksek hız takım çelikleri ise hem yüksek temper öncesi sertliğe sahiptir ve hem de bu sertlik çok yüksek temper sıcaklıklarına kadar kalıcı olur.
Yüksek hız ve sıcak iş takım çeliklerinin önemli özelliklerinden biri de 500-600 C temper sıcaklık aralığında sertlikte gözlenen artıştır.
İkincil sertlik artışı olarak da bilinen bu artış V, W, Mo gibi alaşım elementlerin karbür çökeltileri ile meydana gelir ve bu malzemenin 500 C sıcaklığın üzerine kullanılmasına imkan tanır.
Takım Çelikleri Sıcak iş takım çeliği Dövme Haddeleme Basınçlı Döküm Ekstrüzyon Sıcak şekillendirme Soğuk iş takım çeliği Yüksek hız takım çeliği Plastik şekillendirme Soğuk deformasyon Kesme Talaşlı işleme Soğuk deformasyon Kesme Talaşlı işleme Takım çeliklerinin ana kullanım alanları
Genel olarak kullanım sıcaklığına göre adlandırılan takım çeliklerinin DIN 8580 normuna göre bir başka sınıflandırılması da şöyledir: İlk şekillendirme (sıvı-katı): Basınçlı döküm, cam ve plastik kalıpları Katı halde şekillendirme: Gravur, pres v.b. kalıpları Ayırma: Koparma ve kesme v.b. kalıpları
Ayrıca bu kullanım yerlerinde birden fazlasını da içeren kullanım alanları bulunmaktadır ve daha çok bunlar el takımlarında kullanılmaktadır.
Malzeme Özellikleri
Bu malzemelerin önemli özelliklerinden biri de işleme ve imalat özellikleridir. Zira takım malzemelerin üretim maliyetinin önemli bir oranı talaşlı veya talaşsız işleme (şekillendirme) ile ısıl işlem sırasında meydana gelmektedir.
Yüksek Hız Sıcak İş Şekillendirme Soğuk İş Isıl işlem sırasında boyut koruma Yüzey parlatılabilirlik Ekonomik talaşlı şekillendirme Yüksek kesme özelliği Ekonomik talaşsız şekillendirme Yüksek sertleşebilirlik Homojen mikroyapı ve izotropi Temper dayanımı Yüksek kullanım sertliği Aşınma dayanımı Basma dayanımı Sıcak dayanım Sıcak aşınma direnci Sıcak tokluk Sıcak çatlak oluşum direnci Oksidasyon direnci Tav sertliği Tokluk Korozyon direnci Form (şekil) koruma Takım çeliklerinden istenen özellikler
İstenen özelliklerin sağlanması ve bunların optimizasyonu en uygun mikro yapının oluşturulması ile mümkündür. İstenen mikro yapının oluşumu ise alaşım elementleri ve miktarlarına, üretim koşullarına, işleme (şekillendirme) ısıl işlem ve kısmen de yüzey işlem koşullarına bağlıdır.
Tokluk Kırılma direnci Yüksek kesme ömrü Sıcaklık direnci Termoşok direnci Sürünme direnci Sertleştirilebilirlik Sertlik alma Sert. derinliği Boyut değişimi Sertlik Mukavemet Aşınma direnci def. direnci İstenen Özellik İşlenilebilirlik Şekil değiştirme Talaşlı işlem Taşlama Alaşım elementleri Mikro yapı *Yüzey işlemleri+ Üretim koşulları İşleme Isıl işlem Takım çeliklerinde istenilen özelliklere göre mikroyapı ve özellikl değişimleri
Takım çeliklerinde istenilen bu çok yönlü özelliklerin sağlanması alaşım elementleri, bunların miktarları ve kombinasyonunun optimizasyonu ile ulaşılmış durumda. Bu da hemen her farklı kullanım için neredeyse farklı takım malzemelerinin geliştirilmesini getirmiş.
İstenen Özellikler Gerekli mikroyapı Gerekli alaşım elementleri Sertlik Martenzit, yüksek C çözünürlüğü Sertlik ve aşınma direnci Martenzit + karbürler % 1-2 C %12 e kadar Cr W, Mo ve V Büyük kesitlerde sertlik Sıcak mukavemet Termo şok direnci Sertlik Sıcak aşınma direnci Martenzit, dönüşüme dirençli matriks Martenzit ikincil karbür çökeltileri Martenzit, primer karbürler ikincil karbür çökeltileri Çelik grubu ve örnekler % 0,6-1,5 C Alaşımsız soğuk iş takım çelikleri C100 % 0,4-0,6 C % 4 e kadar Ni Mn ve Cr % 0,3-0,4 C % 5 e kadar Cr Mo ve V % 0,8-2 C % 18 kadar (W+2Mo) % 4 e kadar V % 10 a kadar Co Alaşımlı soğuk iş takım çelikleri X210Cr12 Havada sertleşen soğuk iş takım çelikleri X45NiCrMo4 Sıcak iş takım çelikleri X38CrMoV5 1 Yüksek hız takım çelikleri S6-5-2 S10-4-3-10
Günümüzde alaşım elementleri ile ilgili araştırmalar büyük çoğunluk olarak bitirilmiş ancak kimyasal bileşimde hala düzeltmeler yapılmaktadır ve bunlar genellikle kullanım yönündeki isteklere paralel olarak yapılan araştırmalar ile ortaya çıkmaktadır.
Önemli gelişmeler için ışık tutan imalat veya kullanım koşulları işleme ve ısıl işlem özellikleri olmuş ve bu hedeflere göre de mikroyapı geliştirilmiştir.
Takım malzemelerinde beklenen en önemli özellik kullanım şartlarında plastik şekil değiştirmemesi, kırılmaması (veya çatlak oluşmaması) ve mümkün olduğunca uzun süre yüzeyinin değişmeden (yüzey genel, oksidasyon, pürüzlülük, sertlik vb.) kalması.
Böylece takım çeliklerinin en önemli kullanım özelliklerini belirleyen sertlik, tokluk ve aşınma dayanımlarıdır.
Sertlik
Takım malzemesinin sertliği işleyen veya işlenilen malzemenin sertliğine oranı ile ortaya çıkar ve bu oran olabildiğince yüksek olmalıdır.
Kullanılan takım sertlikleri 200 HV, cam şekillendirme kalıpları ile 900 HV talaşsız veya talaşlı şekillendirme kalıpları arasındadır.
Sertlik malzemeden bağımsız bir özellik olmadığı ve özellikle aşınma direnci ve tokluk ile değiştiği için öncelikle takım malzemeleri olabildiğince sert ve bu yolla şeklini koruyacak şekilde dizayn edilmeye çalışılır. Bu özellikler sınırlı olmasına rağmen bu yönde çalışılır.
Sertlik ve mukavemet arasındaki bağıntıların yardımıyla ve mukavemet arttırıcı mekanizmaları kullanarak sertliği kolayca arttırmak mümkündür.
Bunlar: çökeltiler (boyut, miktar ve dağılımı), tane boyutu vb. Sertlik artışını sağlayan en etkili mekanizma martenzit oluşumudur.
Ulaşılabilecek en yüksek sertlik çözeltiye alınan karbon oranına bağlı olarak %0,6 C için 65 HRc civarındadır. Daha yüksek karbon oranlarında tane sınırı karbür oluşumu ile tokluk kaybına ve özellikle yüksek alaşımlı şekillerde artan kalıntı östenit oluşumuna ve sertlik kayıplarına yol açmaktadır.
Kullanım şartlarından dinamik ve darbeli yüklenmeler veya heterojen gerilim dağılımları nedeniyle lokal gerilimler (gerilim piki (maksimumları)) veya çok eksenli gerilmeler takım malzemelerde kullanım şartlarında meydana gelen gerilmeler akma mukavemetinin çok altında kalmasına rağmen gevrek kırılmalar meydana gelebilmektedir.
Bu çalışma koşulları altında yeterli bir kırılma emniyetini sağlayabilmek için malzemelerin ani gerilme yükselmelerine dayanabilmesi ve lokal plastik deformasyonları giderebilmesi lazım.
Artan sertlik ile şekil değiştirme hızla azalıyor, yani tokluk üssel olarak azalıyor. Takım çeliklerinde tokluk kaybı ile normal kullanım yüklenmelerinde bile kolaylıkla çatlak oluşumu meydana gelebiliyor.e
Artan sertlik ile şekil değiştirme hızla azalıyor, yani tokluk üssel olarak azalıyor. Takım çeliklerinde tokluk kaybı ile normal kullanım yüklenmelerinde bile kolaylıkla çatlak oluşumu meydana gelebiliyor. Başlangıç yapısında veya ısıl işlem sonrası oluşabilen inhomojenlikler (segregasyon vb.) tokluğu düşürücü etki gösteriyor.
Bu nedenle özellikle geometri veya boyut gereği deformasyon yönüne dik yönde yüklenmeler altında çalışan takım çelikleri ESU veya vakum yöntemleri ile üretilmesi gerekli ve özel durumlarda da difüzyon tavlaması ile ısıl işlem görmesi lazım.
Sertlik değeri 55 HRc üzerinde olan çeliklerde tokluğun kopma şekil değiştirmesi ile değerlendirilmesi çok anlamlı değil. Tokluk değerleri çok düşük malzemelerde statik eğme testleri veya torsiyon testleri kullanılıyor, burada tokluk değeri olarak kullanılan plastik değiştirme sınırı oluyor.
Gerilme Tok takım çelikleri Gevrek takım çelikleri Plastik eğme Eğme Elastik eğme Tok ve gevrek takım çeliklerinde gerilme eğme eğrileri
Aşınma Direnci
Takım malzemelerinin sınırlı kullanım ömürlerinin nedeni genellikle kullanılan yüzeylerinde meydana gelen aşırı aşınmalar ve bu yüzeylerin kesilerek (taşlanarak) kaybolması. Bu nedenle malzeme kullanılan koşullara dayanıklı olmalı ve yüksek aşınma dayanımı sağlanmalı.
Takım çeliklerinde aşınma dayanımını arttıran en önemli parametreler matriks sertliğinin arttırılması ve çelik malzemeye sertlik arttırıcı katkıları vermek (örneğin çökeltiler). Burada sertlik artışı ile ve çökelti artışı ile de tokluk azalacak ve kırılma tehlikesi artacaktır.
Mo,W ve V gibi karbür oluşturucu elementler ile alaşımlama, C artışı ile karbür sertliğinin artışına bağlı, bu şekilde takım aşınması azalıyor.
Sertlik HV Sertlik HV Alaşımlar Demir dışı metaller Çelik mikroyapısı Mineral ve aşındırıcılar Mohs sertlik skalası Metal, karbür ve mineral sertliklerinin kıyaslanması
Aşınma mm 2 10 7 sertleştirilmiş halde karbür miktarı (%) Matriz ve zımba aşınmalarının sertleştirilmiş halde içerdiği karbür miktarı ile değişimi
Takım malzemelerinde % 25 in üzerinde karbür kullanımı (normalde mümkün değil ). Bu kadar karbür kullanımı ile sıcak deformasyon sınırı oluşmuş yani malzeme daha fazla şekil değiştiremiyor. Daha fazla karbür kullanımı ve bu şekilde takım çeliği üretimi sadece toz metalurjik yol ile mümkün.
Karbürlerin şekil ve miktarının dışında ayrıca dağılım ve boyutlarının da aşınma direncine önemli etkisi var.
Artan karbürler arası mesafe ve azalan karbür boyutu aşınma direncini azaltıyor zira hem matriks içerisinde tutunmaları zorlaşıyor ve hem de küçük oldukları için kesme zorlaşıyor.
Aşınma direncinin arttırılması için bir başka yol da yüzey değişimi veya yüzey kaplama işlemleri olabiliyor. Geleneksel olarak kullanılan nitrürleme, sert krom kaplama ve borürleme yanında PVD yöntemi ile uygulanan Titannitrür kaplamalarda kullanılıyor.
Soğuk İş Takım Çelikleri
Soğuk iş takım çelikleri oda sıcaklığı ile 200 C gibi düşük sıcaklıklarda şekillendirme amaçlı kullanılan takımları kapsıyor. Ana kullanım alanları metalik veya metalik olmayan malzemeler için kullanılan kesme kalıpları, soğuk deformasyon ve plastik şekillendirme kalıpları.
Kalıp ömrü daha çok kesici kenarlarda veya kalıp gravürlerindeki şekil değişimine bağlı. Basit kesme kalıplarında basma akma gerilmesi 1500 mpa ve gravür kalıplarında ise 3500 Mpa civarındadır.
Ağırlıklı olarak basma, aşınma, bükme ve kayma yüklenmeleri altında çalıştıkları için sertlik, aşınma direnci ve tokluk önemli özellikleridir.
İzleyen tablolar sırasıyla Alaşımsız Soğuk İş Takım Çelikleri Alaşımlı Soğuk İş Takım Çelikleri Kullanım Yerleri
Sınıflandırma C oranına göre yapılıyor. Böylece 3 grup var; Ötektoid altı (0,4-0,7%C) Ötektoid üstü (0,8-1,5 %C) Ötektik altı veya ledebüritik (1,5-2,9%C)
Alaşımsızlarda karbon oranının etkisi var ama alaşımlılarda dönüşüme alaşım elementinin etkisisin bilinmesi lazım. Örneğin %2 Cr ile %1,5 C oranında, 13 Cr ile de %0,8 C oranında ledebürit oluşuyor.
Diğer yandan alaşım elementleri ve miktarları ayrıca primer ve sekunder karbür miktarı ile tiplerini ve sertliklerini de etkiliyor.
Sertleştirme sıcaklıkları alaşım durumuna göre 760-980 C e kadar çıkıyor. Daha yüksek temper sıcaklıkları için 1080 C e kadar çıkıyor. Su, yağ veya havada soğutulup bir kez 180 C de temperleniyor.
Sertlik ve Aşınma Dayanımı
Soğuk iş takım çeliklerinin en önemli özelliği sertliktir. Sertlik de mikroyapıya bağlıdır. Sertlik sadece matriksten gelebildiği gibi hem matriks hem de karbürlere bağlı olabilir. Mikroyapıdaki martenzit, kalıntı östenit, karbür miktar ve dağılımı sertliği belirliyor.
Ötektoid altı çeliklerde C östenitleme sırasında neredeyse tamamen östenit içerisinde çözünüyor. Ulaşılabilen sertlik artan C ile artıyor, ancak bu çeliklerden en fazla 62 HRc olabiliyor. kalıntı östenit oranı da çok az.
Ötektoid üstü çeliklerde C çok yüksek olduğu için bir yandan tam martenzit sertliği 64 HRc var diğer yandan da %5-10 çözünmemiş (M 3 C ) sertliği düşük oranda alaşım elementi içerdikleri için martenzitin çok az üzerinde bu grup soğuk iş takım çelikleri en fazla 65 HRc sertlik alabiliyor. Genel olarak kalıntı östenit oranı %5 in altında.
Grup 1 ve 2 ye ait alaşımsız takım çeliklerinde C ile iyi bir sertlik yakalanabiliyor ama bu neredeyse sadece yüzey ve yüzeyden 1 kaç mm derine kadar kalabiliyor. Bu türde soğuk iş takım çeliklerine kabukta sertleşen malzemeler adı veriliyor.
Yüzeylerinde basma gerilmeleri var. Bu nedenle çatlak oluşumunda oldukça dayanıklıdır. Basma yüklenmelerine karşı malzeme merkez sertliği düşük olduğu için dayanıksızdır.
Sertlik (HRc) Yağ Su Su Cr örneğinde alaşım elementlerinin sertleşebilirliğe etkisi
Sertleşebilirliği iyi çelik malzemelerin sertleştirme sıcaklığından çok hızlı soğutulması gerekmiyor. Böylece malzemede boyut değişimlerine çarpılmalara hatta çatlaklara neden olabilecek yüzey ve merkez sıcaklık farkı da oldukça düşük oluyor.
Takım çeliklerinde alaşım elementlerinin seçimi hem pozitif hem de negatif olacak etkilerine bağlı olarak optimize edilmelidir.
Örneğin karbür oluşumu, karbür sertliği, dekarbürizasyon eğilimi, yüksek sıcaklığa dayanımı, nitrasyona yatkınlığı şekillendirilebilirlik, dönüşüm sıcaklıklarında değişim vb.
Örneğin karbür oluşmaksızın yüksek sertleşebilirlik istenirse Ni alaşımlama kullanılır. Ama bunun dezavantajı dönüşüm sıcaklıklarını düşürerek yumuşatma tavlamasını zorlaştırmasıdır.
Diğer yandan eğer Si ile alaşımlanırsa dekarbürizasyon kolaylaşır.
Cr, Mo ve V ile alaşımlama da sırasıyla artan etkisiyle karbür oluşumunu kolaylaşır, nitrasyona yatkınlığı artar.
Ledebüritik Soğuk İş Takım Çelikleri de katılaşmasının hemen sonunda oluşumları başlar. Bu karbürler iri oldukları için katılaşma sonrası izleyen gsıvıdan karbür sıcak şekillendirme ile kırılarak dağıtılmasıerekir.
Alaşımsız ledebüritik çeliklerin M 3 C karbür oluşumu nedeniyle pratikte pek kullanım yeri yok. Zira M 3 C karbürleri dendiritler arasında bir ağ gibi bulunurlar ve sıcak deformasyonu güçleştirir ve kaba karbür oluşumunu getirir.
Buna karşın Cr oranı %12 ye çıkarsa M 3 C yerine M 7 C 3 karbürleri oluşur. Bu karbürler ağ gibi birbirine bağlı olmayıp çubuk şeklinde izole karbürler şeklinde çökelir. Böylece sıcak deformasyon kolaylaşır daha ince ve homojen dağılan karbürler ile de önemli tokluk artışları gözlenir.
200CrMn8 M 3 C karbür X210Cr12 M 7 C 3 karbür Döküm örnek (Çap 30 mm) Çubuk çelik 8 paso şekillendirilmiş (çap yarıya indirilmiş) Ledebüritik çeliklerde karbür oluşumları
Diğer yandan M 7 C 3 karbürleri M 3 C karbürlerine ( veya alaşımsızlarda Fe 3 C ) göre oldukça serttir. %25 M 7 C 3 karbürü içeren bir soğuk iş takım çeliği çok yüksek aşınma dayanımına sahiptir.
Bu çeliklerde %20 nin üzerine çıkan kalıntı östenit oranlarına rağmen 63-68 HRc sertlikleri rahatlıkla sağlanır. Bu sertlik değerleri soğuk deformasyon ile şekillendirme sağlayan takım malzemelere istenilen yüksek basma dayanımını (elastik) sağlar. Bu dayanım eğme veya torsiyon deneyleri ile (%0,1 elastik sınır) ölçülür.
Sıcak İş Takım Çelikleri
Sıcak iş takım çelikleri yüksek sıcaklıkta metalik malzemelerin talaşsız şekillendirilmesinde kullanılan takım malzemeleridir. Ana kullanım alanları hafif metallerin basınçlı döküm veya ekstrüzyon kalıpları veya dövme kalıpları.
Bu malzemelerin sıcaklık yüklenmeleri genellikle periyodik ani sıcaklık değişimleri veya yüksek sıcaklıklarda ritmik yüksek mekanik yüklenmeler olabiliyor.
Malzemelerin çalışma sıcaklığı 200 C nin üzerinde, özellikleri: Yüksek temper dayanımı Yüksek sıcak dayanım Yüksek sıcak tokluk Yüksek sıcak aşınma dayanımı Termoşok dayanımı
Temper dayanımı
Takım malzemesi yüksek sıcaklıkta kullanılıyor veya kullanım sırasında takım ısınması varsa malzemenin bu ısı girişi ve sıcaklık artışı ile sertlik kaybı göstermemesi gerekir.
Artan ısıtma ile sertlik kaybı ne kadar düşükse malzemenin temper dayanımı da o kadar yüksek olur.
Temper dayanımının görülebileceği temper diyagramıdır, burada sertlik ile eş değer sürede farklı temperlenme sıcaklıkları bir diyagrama taşınır.
Yüksek alaşımlı sıcak iş takım çeliklerinde ve yüksek hız takım çeliklerinde sertlik soğuk iş takım çeliklerinde olduğu gibi sürekli bir düşüş göstermez, tam aksine alaşım elementi miktarına bağlı olarak 500-600 C arasında bir maximum sertlik verir.
Sertlik (HRc) Temperleme Sıcaklığı ( C) Çok kullanılan sıcak iş ve yüksek hız takım çeliklerine ait temper diyagramları
Temper dayanımını sağlayan martenzitin parçalanmasını geciktiren alaşım elementleri veya ikincil karbür çökeltileridir. İkincil karbürleri en çok etkileyen Cr, W, Mo ve V elementleridir.
Sıcak iş takım çeliklerinde segregasyon a) ve c) döküm, b) ve d) deformasyon sonrası
Darbe Tokluk Enerjisi (J) Ark Ocağı Yüzey Merkez ESU ESU+Diffüzyon tavlaması Ca-ile kalıntı modifikasyonu+ Özel ısıl işlem ESU+Diffüzyon tavlaması+ Özel ısıl işlem Kullanılan üretim yönteminin sıcak iş takım çeliklerinde tokluğa etkisi (örnek X38CrMoV5 1)
Sıcaklık Hazırlama Son işleme Gerilim gidirme Tavlaması Isıtma Soğutma Östenitleme Temperleme 3. Ön ısıtma 1 dak/mm 900 C Sertleştirme sıcaklığı 600-650 C 2. Ön ısıtma ½ dak/mm 650 C Sıcak banyo (500-600 C) Hava/yağ 1. Temperleme 1h/20mm 2. Temperleme 1h/20mm Fırında Yavaş Soğutma 1. Ön ısıtma ½ dak/mm 400 C Dengeleme Sıcaklığı 1h/100mm Hava Hava Zaman Sıcak iş takım çeliklerinin >900 C sertleştirme sıcaklıklarında ısıl işleme ait sıcaklıkzaman diyagramı
Yüksek Hız Takım Çelikleri
Alaşım elementlerinin yüksek hız takım çeliklerinin özelliklerine etkisi
S6-5-2 Yüksek Hız Takım Çeliğine ait faz diyagramı ve döküm mikroyapısı
Toz metalurjisi 2t ingot (yüzey) 2t ingot (mekez) Ledebüritik takım çeliklerinde farklı soğutma hızlarında karbür ağı oluşumu
Toz metalurjisi Döküm 180 mm kare Yüzey Merkez Toz metalurjisi ve geleneksel döküm yolu ile üretilmiş yüksek hız takım çeliği deformasyon yapısı
Östenitleme sıcaklığı : 1210 C Dönüşüm başlangıcı Karbür çökelti başlangıcı perlit dönüşüm sonu Dönüşüm başlangıcı Beynit dönüşümü S 6-5-2 çeliğine ait izotermal TTT diyagramı
Östenitleme sıcaklığı : 1210 C S 6-5-2 çeliğine ait sürekli TTT diyagramı
Sıcaklık Hazırlama Son işleme Gerilim gidirme Tavlaması Isıtma Soğutma Östenitleme Temperleme 3. Ön ısıtma 1 dak/mm 900 C Sertleştirme sıcaklığı 600-650 C 2. Ön ısıtma ½ dak/mm 650 C Sıcak banyo (500-600 C) Hava/yağ 1. Temperleme 1h/20mm 2. Temperleme 1h/20mm Fırında Yavaş Soğutma 1. Ön ısıtma ½ dak/mm 400 C Dengeleme Sıcaklığı 1h/100mm Hava Hava Zaman Sıcak iş takım çeliklerinin >900 C sertleştirme sıcaklıklarında ısıl işleme ait sıcaklıkzaman diyagramı