istanbul TiCARET ODASI VA YlN NO: 2002 42...... DUNYADA ve TURKIVE'DE KRUVAZIYER TURIZMI Hazırlayan Prof. Dr. Ahmet incekara Dr. Selman Yılmaz istanbul
Bu eserin tüm telif hakları istanbul Ticaret Odası'na (ito) aittir. ito'nun ve yazarının ismi kaydedilmek koşuluyla yayından alıntı yapmak mümkündür. Ancak, ito'nun yazılı izni olmadan yayının tamamı veya bir bölümü, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz. Bu kitapta öne sürülen fikirler eserin yazarına aittir. istanbul Ticaret Odası'nın görüşlerini yansıtmaz. 1. Baskı Ekim 2002 ito - istanbul ISBN-975-512-664-3 ito yayınları için ayrıntılı bilgi. ito Etüt ve Araştırma Şubesi Ticari Dokümantasyon Servisi'nden edinilebilir. Tel Faks E. Posta : (0212) 455 60 00163 21-63 28 : (0212) 513 88 27-520 10 27 : dokumantasyon@tr -ito.com Baskı : Su Matbaacılık Ltd. Şti. Tel : (0212) 516 17 49-516 49 56 Faks : (0212) 638 95 87 Göktaş Sok. 5/15 Çemberlitaş 1 ist.
ÖNSÖZ Dünya turizm endüstrisinin, diğer pek çok ekonomik faaliyet alanına göre çok daha geniş bir iş hacmine sahip olduğu hesaplanmaktadır. Talep bakımından turizm endüstrisinin esas unsurunun yüksek gelirli sanayi toplumları olduğu ve en çok turistin de gelişmiş ülkeler tarafından ağırlandığı göz önüne alınırsa ekonomik toplumsal gelişme ile turizm endüstrisinin gelişmesi arasında doğrusal bir ilişkinin var olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.. Bilindiği üzere, ülkemiz, bir sanayi toplumu olma yolunda önemli mesafeler katetmiştir. Buna paralel olarak turizm endüstrimiz de gelişme göstermektedir. Hatta, Türkiye'de turizm sektörünün gelişmesinin, öteden beri izlenen kamusal destek ve teşvikler nedeniyle genel ekonomik gelişme hızının da üstünde olduğu görülmektedir. Ancak, sektörün tek başına gelişme kapasitesi yine de genel ekonomik gelişme ile sınırlıdır. Zira turizm faaliyetleri, otuzun üzerindeki sektör ile etkileşim halindedir. Diğer taraftan, turizm faaliyeti içinde, ülkelerin çekici arz unsurları potansiyeline sahip olup olmadıklarının büyük önemi vardır. Doğal, kültürel arz potansiyeli bakımından en zengin ülkeler arasında sayılan Türkiye, bunları çekici turizm ürünleri biçiminde, ülke ve dünya insanına sunabilmelidir. Türkiye'nin bu konuda ciddi adımlar attığı gözlenmakle birlikte gerçek potansiyeline bakıldığında yapılanların yine de yetersiz olduğu açıktır. Türkiye'nin potansiyel turizm ürünlerinden önemli biri de varlıklı turistlerin rağbet ettiği kruvaziyer turizmidir. Dünyada talebi çok hızlı bir artış kaydeden gemi seyahati endüstrisi ve buna bağlı diğer turizm aktiviteleri, Türk turizmine de yansımıştır. iç piyasada da talep bulan kruvaziyer turizm, esasen dış talep olarak Türkiye'ye yönelmektedir. Kruvaziyer turizm ürünü niteliğini geliştiren Türkiye, mevcut talebi ve gelirini daha da arttırabilecektir. Prof. Dr. Ahmet incekara ve ekibinin hazırladığı bu çalışma, turizmde deniz taşımacılığından yararlanma çabaları çerçevesinde Kruvaziyer Turizminin geliştirilmesini incelemektedir. Araştırmanın Odamız üyelerine, sektöre ve ilgililere yararlı olmasını dilerken Prof. Dr. A. incekara'ya değerli çalışması için teşekkür ederim. Prof. Dr. ismail Özaslan Genel Sekreter
SUNUŞ Turizm aktivitesi, gelişmiş toplum insanlarının daha fazla talep ettiği nitelikli ürünler çevresinde oluşmaktadır. Bir ülkede turizm endüstrisinin gelişebilmesinin temel ön koşulu, yeterli turistik arz potansiyelinin varlığıdır. Arz potansiyelini iki kısımda ele almak mümkündür. Deniz, dağ, kum, güneş, orman, müze, kültür varlıkları gibi doğal/kültürel değerleri ile; ulaştırma, konaklama, tanıtım ve diğer mal ve hizmet üretimi, arz potansiyelinin bütününü oluşturur. Esasen bütün bunları ürüne dönüştüren, tüketiciiturist pazarlarının talep ve eğilimlerini değerlendiren, sektörün insan varlığı ve onun teşebbüs yeteneğidir. Türkiye, potansiyel arzın ilk bölümü bakımından kapsamlı bir zenginliğe sahiptir. Fakat bu zenginliğini cazip ürünlere dönüştürülmesi hususunda, genel turizm politikalarından ve girişim yeteneğinden doğan sorunları bulunmaktadır. Dünya turizm talebi içinde, kitlesel turizm ürünleri ağırlık ve önemini korumaktadır. Bunun yanında, yeni, farklı talep eğilimlerinin de öne çıktığı görülmektedir. Bu alternatif ürünlerden biri de, son on yılda dünya turizminin büyüme hızının bir kat üstünde gelişen kruvaziyer turizm ürünüdür. Kruvaziyer turizm ürünü, çok zengin bir konaklama donanım ı na haiz gemilerle, belirli süreler içinde, öngörülen limanlara yapılan ziyaretleri kapsamaktadır. Kruvaziyer turizme Amerika ve Avrupa'da, yükselen bir talep eğilimi vardır. Katılımcıların gemi seyahati yapmayı tercih ettikleri mekanlar arasında Doğu Akdeniz ve bu arada Türkiye limanları da bulunmaktadır. Bu teveccühü değerlendirmek, Türk turizm endüstrisine düşmektedir. Türkiye'de Denizcilik işletmelerinin birkaç yüz yataklı 2-3 gemisinin dışında kruvaziyer gemisi yoktur. Bir taraftan bu eksikliğin giderilmesi gerekir. Diğer taraftan da, kruvaziyer konukların yararlandıkları hizmetlerin kalite ve rekabet edebilirliğinin yükseltilmesi gerekmektedir. Bunun için gereken yetenek ve irade, Türk turizm endüstrisinde oluşmuş görünmektedir. Bu çalışmada, bu bağlamda yapılması gerekenler, bilimsel bir metodla ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırmanın ikinci ana bölümü olan Türkiye Turizmi içinde Kruvaziyer Turizminin Gelişimi, Dr. Selman YILMAZ tarafından hazırlanmıştır. Araştırmaya Araştırma Görevlisi arkadaşlarım Elite AKiŞ ve Ö. Burak KAYMAK ÇI yardımcı olmuşlardır. Kendilerine teşekkür ederim. Projenin hazırlanması için bizi görevlendiren, Türkiye ekonomisinin her alanındaki sorunlara bilimsel katkı sağlamayı amaç edinen istanbul Ticaret Odası yöneticilerine teşekkürü zevkli bir görev sayarım. Çalışmadaki olası hataların tüm sorumluluğu, elbette bize aittir. Çalışmada bize yardımcı olan tüm kişi ve kuruluşlara da ayrıca teşekkür ederim. Buna ait liste, kitabın ekler bölümündedir. Prof. Dr. Ahmet incekara
DÜNYADA ve TÜRKiYE'DE KRUVAZiYER TURiZMi içindekiler GiRiŞ... 7 1. KRUVAZiYER TURiZMiN DÜNYA TURiZMiNDEKi YERi VE ÖNEMi... 9 1. 1. KRUVAZiYER TURiZM TURiSTiK ÜRÜNÜ... 9 1. 2. DENiZ TAŞlMACillGI VE TURiZM... 10 1. 2. 1. Deniz Taşımacılığının Tarihi Seyri... 11 ı. 2. 2. Turizmde Deniz Taşımacılığı... 11 1. 3. KRUVAZiYER TURiZM TALEBiNiN YAPISI VE içerigi... 13 1. 4. KRUVAZiYER TURiZM ARZINDA GELiŞMELER... 23 1. 4. 1. Konaklama- Yatak Kapasitesi... 23 1. 4. 2. Kruvaziyer Gemi işletmeciliği... 26 ı. 4. 3. Kruvaziyer Turizm Piyasasının Niteliği... 28 ı. 4. 4. Kruvaziyer Endüstrisinde Başlıca Bölgeler, Güzergahlar ve Limanlar..31 ll. TÜRKiYE TURiZMi içinde KRUVAZiYER TURiZMiN GELiŞiMi... 37 ll. 1. TÜRKiYE'DE TURiZM SEKTÖRÜNÜN DURUMU... 37 ll. 2. TÜRK TURiZM SEKTÖRÜNDE DENiZ TAŞlMACillGI... 39 ll. 3. TÜRKiYE'DE KRUVAZiYER TURiZM ARZ!....42 ll. 3. 1. GemiiYat Yapımı ve işletmeciliği....42 ll. 3. 2. Tabii, Tarihi, Kültürel Varlıklar....44 ll. 3. 3. Limanlar ve ilgili Altyapı....46 ll. 3. 4. Pazarlama....48 ll. 4. TÜRKiYE'DE KRUVAZiYER TURiZM TALEBi... 53 ll. 4. 1. iç Talep... 54 ll. 4. 2. Dış talep... 56 ll. 5. TÜRKiYE'DE YAT TURiZMi ARZI... 59 ll. 6. TÜRKiYE'DE YAT TURiZMi TALEBi... 61 ll. 6. 1. iç Talep... 61 ll. 6. 2. Dış talep... 61
----- -- ll. 7. TÜRKiYE'DE KRUVAZiYER VE YAT TURiZMiNiN TiCARi YAPlSI: MEVZUAT, TEŞViKLER VE UYGULAMALAR... 64 lll. TÜRKiYE'DE KRUVAZiYER TURiZMiN GELiŞTiRiLMESi... 65 lll. 1. GENEL TURiZM ANLAYlŞI VE SiSTEMATiK RiSK... 65 lll. 2. TURiZMDE DENiZ TAŞIMACILIGININ EKONOMiK SONUÇLARI... 67 lll. 3. SAHA ÇALIŞMASI: TÜRK KRUVAZiYER ÜRÜNÜNDEN KESiTLER....70 lll. 3. 1. Turizm Bakanlığı Görüşmeleri....70 lll. 3. 2. Kuşadası incelemeleri....71 lll. 3. 2. 1. Kuşadası Ticaret Odası'nın Görüşleri... 74 lll. 3. 2. 2. Seyahat Acentalarının Görüşler... 78 lll. 3. 3. Badrum incelemeleri... 82 lll. 4. TÜRKiYE KRUVAZiYER TURiSTiK ÜRÜNÜNÜN GELiŞTiRiLMESi... 84 lll. 4. 1. Genel Ulusal Kruvaziyer Stratejisi... 85 lll. 4. 2. Türk Kruvaziyer Turistik Ürünün iyileştirilmesi... 86 lll. 4. 2. 1. Gemi Altyapısının Oluşturulması... 86 lll. 4. 2.2.Liman ve Marina Altyapılarının iyileştirilmesi... 88 lll. 4. 2. 3. Tur Hizmetleri ve Pazarlamasının Geliştirilmesi... 90 SONUÇ... :... 95 KAYNAKÇA... 96 EKLER... 10Q
GiRiŞ insanlar, tarihi seyir içinde, çeşitli amaç ve motivasyonlarla sürekli seyahat etmişlerdir. Başlangıçta daha çok ferdi boyutta yapılan seyahatler, ulaştırma araçlarında meydana gelen gelişmeler ve bir sektöre dönüşen turizm faaliyetlerinde çok sayıda insana hizmet arz edebilecek ulaşım ve konaklama hizmeti üreten işletmelerin sağladığı olanaklarla, gittikçe kitle seyahatine dönüşmüştür. Dolayısıyla, turistik talep ve arzın karşılıklı etkileşimi, "itici" ve "çekici" faktörler olarak turizm olgusunun gelişip yaygınlaşmqsı sonucunu doğurmuştur. Günümüzde turizm faaliyetlerinin çok yönlü, çok boyutlu karmaşık yapısı, Turizm Endüstrisi kavramı ile ifade edilmektedir. Sanayi Toplumu aşaması, insanları turizme iten faktörlerin egemen olduğu bir toplumsal ekonomik ortamı beraberinde getirmiştir. Fordist yöntemin üretim sürecine uygulanması ile kitle üretimi sanayi sürecinde yeni bir çağın başlangıcı olmuştur. Kitle üretimi istihdamı arttırmış, gelir ve boş zamanı olan çalışan kitleler, kitle turizminin de temel girdisini oluşturmuştur. Turistik arz tarafında ise, başta tatil-eğlence-dinlenme ihtiyacına karşılık verecek seyahat ve konaklama ile buna bağlı aktiviteler olmak üzere, turist eğilimlerine:paralel olarak çok sayıda turistik arz faktörü devreye girmiştir..sanayi toplumunun temel gel1şme alanlarından olan eğitim ve bilimin gelişmesi, toplumsal kültürde ve eğilimlerde önemli farklılıklar ve yenilikler doğurmuştur. O nedenle, turistik ürünlerde de hızlı bir genişleme ve zenginleşme yaşandığı dikkati çekmektedir. Bunlar da turizm olgusunun çekici faktörlerini oluşturmaktadır. Turizm olgusunda, insanların, yaşadıkları yerler dışına seyahat etmeleri, ulaşım araçlarını kullanmaları, turistik ürünün merkezindeki destinasyonlarda konaklamaları, destek aktivitelerden yararlanmaları ve yeniden geri dönmeleri, olağan bir süreci ifade etmektedir. Bu özelliği ile turistik ürün, iç içe geçmiş, birbirini tamamlayan bir hizmetler karması biçiminde karakterize edilebilir. Turistik ürün içinde, taşıma/ulaştırma hizmetleri, vazgeçilmez bir hizmet bileşenidir. Ulaştırma ihtiyacı, turistik ürün türlerinin hemen tümünde, turizm hizmetler zincirinin önemli bir halkasıdır. Bu halka, diğer halkaları da birbirine bağlayan karakteriyle vazgeçilmezdir. Şimdilerde tasavvurdan fiiliyata dökülmeye başlayan, uzayda inşa edilen yerleşimiere seyahat, çok yeni bir ürün olmasına karşılık, taşıma burada da temel hizmet bileşenidir. Sadece araçlar çok sofistike bir nitelik kazanmışlardır. Bir başka örnek, bireysel suldenizaltı dalışiara cevap verecek bir biçimde tasarlanan denizaltı ların, bir seyahat aracı olarak kullanılmasıdır. Ulaştırma araçlarından gemiler ise, hem turizm amaçlı hem de yüklinsan taşımacılığında eskiden beri kullanıla gelmektedir. Ancak, gerek bireysel gerekse grup seyahatlerinde, zamanı değerlendirme kaygısı öne çıkmakta ve daha ziyade havayolu araçları tercih edilmektedir. Konumuzu teşkil eden ve araştırmada daha fazla üzerinde yoğunlaşılacak olan turistik deniz taşımacılığıdır. ilginç olan durum, denizde gemi seyahatinin bizatihi kendisi, turistik ürünün odağında bulunmaktadır. Diğer alt bileşenleri ile birlikte, bu turistik ürünün adı, kruvaziyer turizmdir. Kruvaziyer turizm, Pazar olarak, talebin daha ziyade ABD ve Avrupa ülkelerin- 7
de gittikçe arttığı bir turizm türüdür. insanların her bir ihtiyaçlarına yanıt verecek biçimde geliştirilen lüks kruvaziyer gemileri, daha fazla sayıda turiste, belli bir zaman diliminde, çeşitli özellikleri ile öne çıkan, çekici liman istasyonlarını gezme, görme olanağı tanımaktadır. Bozulmamış doğal, kültürel özellikleri ve iyi, kaliteli liman hizmetleri ile kruvaziyer gemilerin uğradıkları ülkeler de, hizmet arzı ile kruvaziyer tu rizmin arz tarafında yer almaktadırlar. Kruvaziyer gemilerinin yapımı, işletmeleri ayrı uzmanlıkları ve destekleri gerektiren işler olup, bunlar da kruvaziyer tu rizmin diğer arz bileşenleri olarak sayılabilirler. Bu çalışmada konunun incelenmesi başlıca üç ana bölümde gerçekleştirilecektir. Kruvaziyer turizmin dünya turizm hareketleri içindeki yeri ve önemi, ilk bölümde ele alınacaktır. ikinci bölümde Türkiye turizmi içinde kruvaziyer turizmin gelişimine yer verilecektir. Son bölümde ise, kruvaziyer turizm sektörünün geliştirilmesi, ülke turizmi ve ekonomisine katkısının güçlendirilmesi için alınabilecek önlemler üzerinde durulacaktır. 8
1. KRUVAZiYER TURiZMiN DÜNYA TURiZMiNDEKi YERi VE ÖNEMi 1.1.KRUVAZiYER TURiZM TURiSTiK ÜRÜNÜ Kruvaziyer turizm, deniz temelli turizm kategorisi içinde yer almaktadır. Kruvaziyer turizmde de liman ziyaretleri, limana yakın yerlerde ziyaret ve alışverişlerden oluşan aktiviteler vardır. Kruvaziyer gemilerin uğradığı limanlar ve bu limanlarda, kruvaziyer turistlere sunulan turistik hizmetler, ev sahibi ülkelerin ağırlıkla yatırım yaptıkları alanları oluşturmaktadır. Ancak, kruvaziyer turizmin temelinde deniz ve gemi seyahati vardır. Gemi seyahati, gemide sunulan her türlü hizmet ve liman ziyaretlerinden oluşan bir turistik ürün olarak kruvaziyer turizm, ayrıca diğer ulaştırma ve konaklama hizmetlerinden de yararlanmaktadır. Kruvaziyer gemi seyahati belirli limanlardan başlar. Belirli sayıda limanlar arasında ve belirli sürede sürecek olan seyahatin öncesinde ve sonrasında, katılımcıların ulaşımı ve konçıklaması, turistik ürünün diğer bileşenleridir. Bu açıklamalardan sonra kruvaziyer turizmin tanımını yapmak gerekirse; "konukların, temel amacı yolcu taşımacılığı olan bir gemiye, para ödemek suretiyle bindikleri, denize dayalı bir seyahat" olarak tanımlanabilir (WiLD ve DEARiNG:2000, s.319). Kruvaziyer turizm seyahatlerinde kullanılan gemilerin tanımları da yapılabilir. Bu konuda, uluslararası Kruvaziyer Hatları Birliği(CLIA)'nin tanımı şöyledir: "Seyahati programlanmış, derin sularda iki gün ya da daha fazla kalan, en az 100 yolcu kapasiteli gemidir." Bu tanıma göre, yük taşıyan gemilerle, kısa mesafeli tur yapan operatörler, teribatlar ve teknelerin özellikle kapsam dışı tutulduğu görülmektedir. Mesela, Yunan adaları arasında veya Yunan adaları ile Türkiye limanları arasında günlük yolcu taşıyan ya da kısa tur yapan teknelerin ya da feribotların, kruvaziyer turizme dahil olması mümkün değildir. Son olarak, kruvaziyer tanımı yaparak, konunun içeriğinin anlaşılması daha da kolaylaşabilir: "Kruvaziyer; konukların, belli bir ratada işiemekten ziyade değişik destinasyonları ziyaret etmek üzere, temel amacı normal olarak taşıma değil, misafirleri ağırlamak olan bir gemiye, boş zamanlarını değerlendirmek için, bir ücret ödeyerek b inmek suretiyle yapılan seyahattir" (WILD ve DEARING: 2000, s. 319.). Buna göre, amacı taşıma veya ulaştırma değil, konukları olan turistleri ağırlamak olan ve bu amaçla her tür hizmet donanımınasahip bulunan büyük gemilerle yapılan deniz seyahatleri, kruvaziyer turist ürününün ana eksenini oluşturmaktadır. Kruvaziyer turistik ürün satın alan misafirler, gemiye hangi Jimanda ne zaman bineceklerini, hangi limanları ne kadar süre içinde ziyaret edeceklerini, bu ziyaretler sırasında liman ülkesinde, karada aktivitelere katılacaklarını, dönüşün hangi limana ne zaman olduğunu, normal koşullar altında bilirler. Örnek olarak, istanbul başlangıçlı bir kruvaziyer gemi ile bir hafta süre ile Karadeniz'de beş liman seyahati satın alan bir turist kendi olanaklarıyla istanbul'a gelir. Programlı seyahatine başlar. Bitince yine aynı limanda gemiden ayrılarak ülkesine geri döner. Kruvaziyer gemiler, yanaşlıkları limanlarda ihtiyaçlarını karşılarlar. Gemi ve yolcuları için giriş -çıkış işlemleri yapılır. Limanlarda genellikle saatli sürelerde kalınılır. Bu süre içinde; eğlence, ziyaretler, alış-veriş ve bunun gibi olanaklar yolculara sunulur. Bu aktivitelere ka- 9
tılım, genellikle kruvaziyer seyahat ücretine dahil değildir. Yerel seyahat acenteleri önceden anlaşılan fiyatlar üzerinden, çeşitli organizasyonları gerçekleştirirler. Turizm amaçlı kruvaziyer gemi işletmeciliği farklı ve zor bir uğraş alanıdır. Özellikle kruvaziyer gemiler sabit yatırımı, sermaye ve teknoloji açısından özellikli bir yatırımdır. Piyasada talebin iyi olduğu konjonktürde sorun olmayacak olan yatırımın geri dönüşümü, turizm gibi kırılgan bir sektörde oldukça riskli olabilmektedir. Daha sonra ayrıntılarına değineceğimiz 11 Eylül 2001 olayından sonra, genel olarak Dünya turizm piyasalarında meydana gelen daralma, kruvaziyer turizm hareketlerine de yansımıştır. Bu yan s ıma, doğal olarak işletmeleri, acentaları, limanları ve kruvaziyer turizme hizmet veren her kesim üzerinde hissedilmektedir. 1.2.DENiZ TAŞlMACillGI VE TURiZM Turizm endüstrisinin kitlesel bir nitelik kazanması, kısa sürelerde çok sayıda insanın turistik destinasyonlara ulaştırılması ve belli süreler sonunda evlerine yeniden dönüşlerinin sağlanması, turistik ürün zincirinde ulaştırma halkasının önemini arttırmıştır. Bu hızlı ve kapsamlı ihtiyaca karşılık verecek olan hız, nitelik ve kapasitede ulaştırma araçlarının zaman geçmeden bu süreçte yerini aldığı görülmektedir. Kitlesel tu rizmin gelişmesine destek sağlayan en fonksiyonel ulaştırma sektörü, kuşkusuz havayolu ulaştırması ve buna ilişkin araçlardır. Nitekim kara ve deniz yolu araçlarıyla turizm ulaştırmasının başlangıçta çok daha büyük olan önemi, havayolu ulaştırma araçlarının gelişmesiyle ikinci plana düşmüşlerdir. "ingiltere'de 1950'1erde tatil yapanların 2/3'ü demiryolundan yararlandıkları halde 1970'de bu oran 1/7'ye düşmüştür. Turizm alayında, demiryolu XIX. yüzyılın ortalarından itibaren artan ve ll. Dünya savaşına kadar süren önemini, özellikle dış turizmde kaybetmiş bulunmaktadır" (TOSKAY: 1983, s. 97). Trenin turizm ulaştırması dışına kaymasında havayolu araçlarında olduğu gibi, karayolu araçları ve karayollarında meydana gelen iyileşmeleri n önemi inkar edilemez. Hava ve Karayolu araçlarının, uluslararası turizm ulaştırması ndaki yüzdeleri, 1998 yılı için sırayla; yüzde 43 ve yüzde 42'dir (http://www.world-tourism-org/market-research/facts and figures/ development/ mtransport.htm). Şekil: 1. Ulaştırma Şekline Göre Uluslararası Turizm, 1998. 100~ BO% 60~ ::ll lt 1 O% Dlııyo A fri<o l>ma'ikıı DolUA9,jo/ Avn.po Dr to D<W Güre,ı A9,JO Haveyolu IWenizyol m Demiryol K ereyolu Kaynak: www.world-tourism.org 10
Bu iki ulaşım şeklini, yüzde 8 ile denizyolu, yüzde 7 ile demiryolu izlemektedir. Zaman içinde yavaş fakat havayolu ulaştırması nda ve karayolu ulaştırma maliyetinde istikrarlı bir artış, gözlenebilen açık bir eğilimdir. Dünyada Avrupa dışındaki bütün bölgelerde, uluslar arası seyahatlerin yarıdan çoğu havayolu ile yapılmıştır. Avrupa'da ise ülkelerin nispeten küçük olmaları ve kısmen veya tamamen kara ülkesi olmaları nedeniyle, kara ve demiryolu ulaşımının bölge içinde geniş paya sahip olması ile karakterize edilmektedir. Güney Asya'da ise, bölgeler arası trafik içinde havayolunun payı çok yüksektir. Toplam trafik içindeki yüzde 60'1ık payı ile, havayolu ulaştırması Amerikalar ve Doğu Asya ve Pasifik için de çok önemlidir. Ayrıca, Doğu Asya ve Pasifik bölgesinde çok sayıda adaların bulunması, bu bölgede deniz ulaşımını öne çıkartmaktadır. Nitekim bu bölgede deniz ulaşımının payı dünya ortalamasının iki katına çıkmaktadır. 1.2.1.Deniz Taşımacılığının Tarihi Seyri Deniz ulaştırmasının tarihine bakıldığında, Avrupa'dan Amerika'ya yapılan yoğun göç dalgasına cevap vermek üzere ilk ciddi demiryolu taşımacılığı gayretleri ortaya çıkmıştır. Bu dönemde, hem yüksek yolcu kapasitesi hem hızlı, hem de yük taşıyabilen tarifeli gemi işletmeciliğinin devreye girdiği görülmektedir. "Kayıtlara göre 18. yüzyılda başlayan köle ve kısmen de göçmen taşımaları 19. yüzyılda, her bir seterde 2000 kişinin taşındığı kapasiteye erişm iştir. Cunard, White Star, Red Star, Atlantic Transport, Norddeutscher Lloy, Oorninian Leyland, The French Line, Anehor Steamship, Hamburg-American gibi denizcilik firmaları, 1500 ila 2000 arasındaki yolcu kapasitesine sahip gemileriyle (Cedric, Patricia, Pannonia, Carpatia v.b.) Kuzey Avrupa ve Akdeniz limanlarından Amerika'ya insan taşıdılar. Bu yıllar italya'dan Amerika'ya göçleri n hızlandığı dönemdir. Kuzey Atiantik'in tonajı 10.000 ile 27.000 arasında değişen laynerieri bir seferinde 6500 kadar yolcu taşımaktaydı. 3000 tane birinci mevki, 3500 tane ikinci mevki yolcusu olan bu gemiler, tarifeli taşımacılığın da öncüsü idiler (BARLA ve Diğerleri: 1998, s. 18.) Denizyolu taşımacılığı, anılan dönemde, yük ve yolcu yanında posta taşımacılığı da yaptıklarından, bir süre posta gemisi olarak da adlandırılmışlardır. Talebin yoğunluğu ve işletmeler arasındaki rekabet, bu dönemde, çelikten yapılmış ve buhar gücü ile çalışan ileri teknolojileri n gemicilik sektörüne hızla girişine sahne olmuştur. Dönemin ileri teknolojilerinin gemi inşasına uygulanması, transatlantiklerin gittikçe daha hızlı ve daha yüksek kapasiteli olmalarını sağlamıştır. Ancak bütün bu gelişmeler, hava yolu taşımacılığının devreye girmesi ile büyük oranda sekteye uğramıştır. O sebeple denizyolu taşımacılığı, Avrupa'dan Kuzey Amerika'ya olan göçler döneminde Atiantik seferleri ile elde ettiği önemi, hiçbir zaman tekrar kazanamamıştır. Amerika'nın göçleri sınırlandırması, Atiantik deniz trafik yoğunluğunu da büyük ölçüde azaltan temel faktör olmuştur. 20. Yüzyılın başlarında bu hatta çalışan transatlantikler arasında Lusitania, Mauretania, Titanic, Olympic, Aguitania ve 1930'1arda denize indirilen Queen Mary vardır. Ancak havayolu rekabeti dolayısıyla 1965'de Avrupa ile Amerika arasında sadece dört gemi tarifeli sefer yapabiliyordu. Daha sonra bu dört gemi de çalışamaz duruma gelmişlerdir (TOSKAY: 1983, s. 98). ı. 2.2. Turizmde Deniz Taşımacılığı Burada deniz yolu ile yolcu taşımacılığına ilişkin ayrıntılar, konumuzu ilgilendirmemek- 11
tedir. Bizi ilgilendiren tarafı, yolcu taşımacılığı amacı ile geliştirilen gemilerin, daha sonra, kruvaziyer seyahatlerin de temelini oluşturmalarıdır. Esasında, deniz turizmi içinde değerlendirilen kruvaziyer gemilerle yolcu taşımacılığı, ilk kez Albert Balin tarafından, 19. Yüzyılın sonlarında, 1890 yılında gerçekleştirilmiştir. O yıllarda yolcu ve yük gemileri arasında tam bir uzmaniaşma olmadığından, bu yöntem, dünyada büyük ilgi yaratmamıştır (KADIOGLU ve GÜLER: 1998, s. 44). Birinci Dünya Savaşından sonra, ABD'ye göçlerin sınıriandıniması ve uçak teknolojisinin havayolu rekabetini geliştirmesi, tarifeli transatıantik seteriere talebi azaltmıştır. "Uçak rekabetiyle birlikte transatlantikler işlevlerini yitirmeye başlamıştır. Le Havre Southampton-New York parkurunu 3,5 günde alabilen transatlantikler, uçakla çeyrek güne kadar inen seyahat süresi karşısında, iki terminal arasında tarifeli sefer yapmayı amaçlayan hizmet tarzların ı, özde turizmi ve dinlenmeyi esas alan kruvaziyer taşımacılığına kaydırmıştır" (BARLA ve diğerleri: 1998, s. 19). "1930 yılında, kruvaziyer seteriere devlet desteği sağlayan Almanya sayesinde, kruvaziyer turizm çok büyük bir gelişme göstermiştir. Bu seteriere yoğun katılım sağlayabilmek için, devlet "Eğlen, güç kazan" (Kraft durch Freude-Strenght) sloganını yaymaya başlamıştır. Ancak ll. Dünya savaşında Almanya'nın ciddi darbe alması üzerine, kruvaziyer seferler bile ortadan kalkmıştır. ll. Dünya Savaşının hemen ertesinde, Yunanistanlı armatörler, Adalar Denizinde kruvaziyer seferleri başlattılar. Kruvaziyer gemi işletmeciliğinde stratejilerini ABD'lilerdeki gezme-görme-dinlenme isteğini kruvaziyer turizm doğrultusunda yönlendirmede çok başarılı olmuşlardır. Semiramis adlı gemi ile gerçekleştirilen bu seferler büyük ilgi görmüştür (KADIOGLU ve GÜLER: 1998, s. 44). Dünyada genel olarak turizmin gelişmesinin doğrusal çizgisinin kırılarak sıçrama yapıldığı dönem, ll. Dünya Savaşı sonrasına rastlar. Savaşın bitmesi, Avrupa'nın yeniden ekonomik gelişmesinin hızlanması, yüksek gelirli sanayi toplumlarında, kitle turizmine katılım hususunda, uygun bir zemin ortaya çıkarmıştır. Kruvaziyer turizm bir kitle turizmi sayılmasa da, 1950'1i yıllardan itibaren, genel olarak turizm hareketlerine katılımın yoğunlaşması, modern kruvaziyer turizmin de başlangıcı sayılabilir. Diğer taraftan, "1950'1i yıllarda kıtalar arası hava taşımacılığının ön plana çıkması ile Atiantik'te yolcu taşımacılığına yönelik düzenlenmiş gemiler iş yapamaz hale gelmişlerdir. Bu durum karşısında gemi şirketleri yeni bir pazar oluşturmak zorunda kalmış ve gemilerin, gezi, tatil amaçlı kullanılması fikrinin gelişmesi ile kruvaziyer turları doğmuştur (BÜLBÜL: 1993, s. 17). Kruvaziyer turizmde 1950'1erde başlayan gelişme, daha sonra üzerinde geniş olarak durulacak olan, dünyada başlıca iki bölgede ortaya çıkmıştır. Bu önemli iki bölge Akdeniz ve Karaibler'dir. 1969 yılında, Karaibler'de deniz turlarına 312.000 kişinin katıldığı, Akdeniz'de de hemen hemen bir o kadar yolcunun aynı amaçla seyahat ettiği tahmin edilmektedir (TOS KAY: 1983, s. 247). Buna göre 1970'1erin başında 600 bin civarında bir turist kapasitesinin, kruvaziyer endüstrisine, dünya genelinde bir katılımı olduğu anlaşılmaktadır. Günümüzde bu sayının 1 O milyon dolayında olduğu düşünülürse, gelişme seyrinin hızı tahmin edilebilir. Deniz turizmi kategorisinde ele alınan kruvaziyer turizm yanında, deniz turizmi içinde 12
teknelerle yapılan bir başka turizm türü olarak yat turizminin de gözle görülür bir gelişme kaydettiği açıktır. Yat turizmi, kitlesel olmaktan çok, bireysel bazda değerlendirilse de, deniz turizmi kategorisinde meydana getirdiği turistikiekonomik etkiler ve sonuçları bakımından, değerlendirmeye değer bir konudur. Araştırmamız içinde, yat turizmine ilişkin gelişmelere de, özellikle Türkiye'deki süreç itibariyle değinmekle yarar görülmektedir. Zira, yat turizmi ve buna ilişkin düzenlemeler, Türkiye'de kısa süre de olsa önce yapılmıştır. Dünya yatçılığına uygun arz koşulları ile limanların geliştirilmesi, sayılarının arttırılması sürmektedir. Ege'de Türk Gulet tipi yatlarla geliştirilen turlara yönelik talepte meydana gelen olumlu seyir, bu alanın geliştirilmesi çabalarına ivme kazandıracaktır. Ayrıca, bu alandaki gelişmeler, komşu Yunanistan'ın da bu pazara göz dikmesine sebep olmuş görünmektedir. Bu konulara, özellikle ikinci bölümde, ağırlıklı olarak yer verilecektir. 1.3. KRUVAZiYER TURiZM TALEBiNiN YAPISI VE içerigi Kruvaziyer turizm turistik ürünü önce de belirtildiği üzere, özel nitelikli gemi seyahatinin merkezinde bulunduğu bir turizm aktivitesidir. Kruvaziyer turistler, temelde, bir gemi seyahati satın alırlar. Bu gemi seyahati, birkaç!imanın da bu süre içinde ziyaret edildiği, belli bir süre zarfında gerçekleşir. Bunun için kruvaziyer turistler Avrupa veya Amerika'dan, mesela istanbul'a gelebilirler. Tersine, Karaibler bölgesinde birkaç liman ziyaretini kapsayan bir kruvaziyer tur için istanbul'dan bir turist, uçakla bölgedeki bir kalkış liman kentine gidebilir. Kruvaziyer turistik ürününü çekici kılan bazı unsurlardan söz etmek mümkündür. Yolculuk sırasında, diğer seyahatlerde normal olarak karşılaşılan yolculuk güçlükleri, deniz gezilerinde yoktur. Bütün tatil boyunca, hareket eden bir evde oturulurken, önceden seçilmiş bir limandan diğerine uğramak mümkündür. Ayrıca gemide büyük bir konfor vardır. Deniz turlarında, istenilen iklim ve çevrelere seyahat edilebilir. Yolculuk süresince çeşitli eğlence ve aktivitelerle, gemide iyi bir zaman geçirilmesi sağlanmaktadır (TOSKAY: 1983, s. 247). Kruvaziyer gemilerde sağlanan nitelik ve konfor yükselişi, bu alanda potansiyel talebi fiili düzleme çekebilmektedir. Diğer yandan, kruvaziyer turizm ürünü talebinde, denizi ve denizde gemi seyahatini sevmek, belki de ön koşuldur. ilk kez bir kruvaziyer tura katılan bir turistin, gemi ile seyahatten hoşlanmaması durumunda, gemideki konfor, eğlence ve diğer imkanlar ne olursa olsun, tekrarı beklenemeyebilir. Aynı durum, gemi seyahatinden hoşlanan bir insan için, sürekli bir talebe dönüşebilınektedir. Yapılan araştırmalara göre kruvaziyer turistik ürün talebeden kitlenin; yaşlı, zengin, gemi seyahatini diğer turizm türlerine tercih eden insanlardan oluştuğu yönündeki temel tespit büyük ağırlıkla sürmektedir. Ancak, son yıllarda yapılan araştırmalar, kruvaziyer turizm ürünü talebeden insanların vasıflarında geleceğe dönük olarak değişmeler beklendiğini ortaya koymaktadır. Uluslar arası Kruvaziyer Hatları Birliği (CLIA)'nin yaptırdığı bir araştırınaya göre, mevcut kruvaziyer turistler içinde kadınların oranı yüzde 53-54 iken, kruvaziyer tur alması beklenenlerin içinde erkeklerin oranı yüzde 51 ve 54'e çıkmaktadır. 1995 yılında yapılan araştırmada, mevcut kruvaziyer tur almış turistlerin yaş ortalaması 49-50 iken, bu sektöre katılması beklenenlerin ortalama yaşları 43-45'e düşmektedir (www.cruising.org/ıneınbers-only/ prospect. htm). Kruvaziyer endüstri müşterilerinin yüzde 74-75'i evlilerden oluşmakta iken, gelecekte 13
de bu oran ağırlığını sürdürmektedir. Aile yapısı açısından bakıldığında ise, 18 yaşından küçük çocuklu ailelerin oranı yüzde 33-32 iken, bunun yüzde 47'ye çıkabileceği tahmin edilmektedir. Buna göre sadece yetişkinlerin oranı da yüzde 67-68'1erden yüzde 53-54'e gerileyecektir. Kısaca, çocuklu ailelerin kruvaziyer turlara eğiliminde yükselme olabilecektir. Eğitim durumu açısından, mevcut kruvaziyer turistlerin yaklaşık yüzde 52'si kolej ve daha yüksek eğitimli insanlardan oluşmaktadır. Bu oranın gelecekte bir miktar düşmesi beklenmektedir. Hanehalkı gelir grupları itibariyle bakılırsa, yıllık geliri 40.000 doların altındaki grubun mevcut turistler arasındaki oranı yüzde 26-31 arasındadır. 14
CiNSiYET Tablo: 1 Kruvaziyer Turizm Hedef Pazarının Demografik Yapısı KRUVAZiYER TURiSTLER KRUVAZiYER OLMA YAN TURiSTLER Sürekli Geçmiş 5 Yılda Muhtemel Turist Kruvaziyer Kruvaziyer Alanlar Kruvaziyerler Olmayanlar Müşterileri Erkek 46% 47% 51% 54% Kadın 54% 53% 49% 49% YAŞ 25-40 32% 34% 46% 40% 40-59 36% 35% 41% 43% 60+ 32% 31% 13% 17% Ortalama 50 49 43 45 Medyan 48 48 41 43 EVLiLiK DURUMU Evli 74% 75% 75% 68% Be kar 26% 25% 25% 32% HANEHALKI BiLESiMi 18'den Küçük Çocuklu 33% 32% 47% 46% Sadece Yetişkin 67% 68% 53% 54% Ortalama 3 3 3 3 Medyan 2 2 3 3 EGiTiM Kolej ve Altı 48% 48% 51% 71% Kolej Eqitimi ve Üstü 52% 52% 49% 29% HANEHALKI GELiRi 40.000$ Altı 31% 26% 36% 63% 40.000-59.999$ 32% 33% 35% 27% 60.000-99.999$ 23% 25% 21% 8% 100.000$+ 14% 16% 8% 2% Ortalama 62.575$ 66.130$ 56.483$ 40.770$ Medyan 50.748$ 54.381$ 47.255$ 35.961$ Kaynak: www.cruising.org., s.s. 15
Bu grubun sektöre olan ilgisinin gelecekte 36-63'e çıkması beklenmektedir. 40-60.000 dolar gelir grubunun payı halen yüzde 32-33 iken, gelecekte bunun yüzde 35'e yükseleceği tahmin edilmektedir. Ancak, 60-100.000 dolar ve 100.000+ dolarlık grupların kruvaziyer endüstriye dönük taleplerinde, gittikçe azalma beklenmektedir. Bundan sonra kruvaziyer turizm müşterilerinin, daha ziyade orta ve düşük gelirli gruptan oluşma olasılığı, giderek güçlenme eğiliminde bulunmaktadır. Bu bilgilere ait veriler, Tablo 1 'de sunulmuştur. Son 5 yılda kruvaziyer tur talep etmiş olanlar arasında yapılan araştırmaya göre, tatil kararında ilk tekiitin genellikle hanımlardan geldiği, ancak çoğunlukla birlikte karar verildiği anlaşılmaktadır. Diğer taraftan, daha önce kruvaziyer turist olanlardan, sürekli kruvaziyer olanların gelecek 5 yıldaki ilgi dereceleri yüzde 79 ile oldukça yüksektir. Bunun yanında son beş yılda kruvaziyer tur almış turistlerin gelecek 5 yıldaki ilgi dereceleri ise yüzde 84 ile çok daha fazladır. Kruvaziyer tur almamış olan grubun alma ümidi olanlarda ilgi derecesi ise yüzde 59'a gerilemektedir. Hiç tatile çıkmamış olan grupta ise ilgi derecesi, yüzde 45 ile en düşük olanlar bulunmaktadır. Buna göre, kruvaziyer tur satın alan insanların sektöre olan ilgileri, daha sonraki yıllarda da, büyük oranda sürmektedir denilebilir. Tablo 2: Kruvaziyer Turistlerin Orijinieri (1995) 1 ÜLKELER TURiST YÜZDE MiKTARl (000) ABD 4250 77 80 KANADA 175 3 ingiltere 275 5 ALMANYA 190 3,4 FRANSA 125 2,2 15,6 italya 100 2 DiGER AVRUPA ÜLKELERi 175 3 AVUSTURALYA 100 2 UZAKDOGU 100 2 4,4 JAPONYA 20 0,4 TOPLAM 5510 100 100 Kaynak: BOYACI ve ÇIZEL. 1998, s. 36. 16
Kruvaziyer turizm ürününü talep edenlerin dünya ve bölgesel bazda incelenmesine talep miktarı açısından bakıldığında, öne çıkan başlıca ülkelerin ABD - Kanada ve bazı Avrupa ülkeleri olduğu görülür. Nitekim, 1995 yılı verilerine göre, Kuzey Amerika'nın, toplam kruvaziyer talebi içindeki prı.yı yüzde 80'dir. Avrupa ülkelerinin toplam payı ise, sadece yüzde 15.6'dır. Yüzde 5 dolayında Uzak Doğu ve Japonya'nın payı vardır. Demek ki, diğer turizm ürünterinde olduğu gibi, kruvaziyer turizm pazarı da gelişmiş ülkeler, toplumlardır.ancak, burada uygulanması gereken ABD pazarının kruvaziyer talebindeki ağırlık ve öneminin büyüklüğüdür. ABD pazarındaki kruvaziyer turizm talebinin gelişimine bakıldığında, 1990-2000 arasındaki değişim yüzde 1 OO'e yakındır. Tablo 3'de de görüldüğü gibi, 1990 yılında 3.640.000 olan kruvaziyer turist sayısı, 2000'e gelindiğinde 6.882.000'e ulaşmıştır. Tablo 3: Kuzey Amerikan Pazarında Kruvaziyer Talebinin Gelişimi (1990-2000) YIL (SONU) YOLCU SA YI SI ORT ALA MA KRUVAZiYER SÜRESİ(GÜN) 1990 3.640.000 6,2 1991 3.979.000 6,1 1992 4.136.000 6,2 1993 4.480.000 6,4 1994 4.448.000 6,3 1995 4.378.000 6,5 1996 4.656.000 6,4 1997 5.051.000 6,5 1998 5.428.000 6,7 1999 5.894.000 6,6 2000 6.882.000 6,5 DEGiŞiM 3.342.000 Kaynak: ICCL(2001): The Contribution of The North American Cruise lndustry to the U.S. Economy in 2000, s.11, International Council of Cruise Lines. Exton.USA. Avrupa pazarının, ABD pazarı yanında, kruvaziyer ürün talebi itibariyle, henüz gelişmekte olan bir Pazar olduğu belirtilebilir. Akdeniz bölgesinde ve bölge içinde de gerek Ege Akdeniz kıyılarında gerekse Karadeniz sahillerinde, kruvaziyer ürün arzının geliştirilip, etkin bir biçimde pazara sunulması ile Türkiye'nin dış aktif kruvaziyer turizm talebini arttırmak mümkün görünmektedir. Diğer taraftan, kruvaziyer turistlere yönelik araştırmalar, kruvaziyer ürün talep edenlerin yüzde 85'inin daha önce ziyaret ettikleri liman ve destinasyonlar yerine, yeni farklı destinasyonları denemeyi tercih ettikterini göstermektedir (BOYACI ve ÇiZEL: 1998, s.37). Bu sonuç da, Türkiye'de bir kruvaziyer turistik ürün geliştirme düşünce ve çabalarına hız ve destek 17
veren bir faktör olarak değerlendirilmelidir. Kruvaziyer talebinin yöneldiği kruvaziyer tur sürelerinin gelişiminin incelenmesi sonucu, ortaya, 2-5 günlük turların gittikçe daha fazla talep edildiği çıkmaktadır. Tablo4'de görüldüğü üzere, 2-5 günlük turların toplamdaki payı yüzde 35,8'e yükselirken, 6-8 günlük turların oranın yüzde 8'1ik gerileme ile yüzde 51,1 olduğu anlaşılmaktadır. Buna göre, Tablo 4' de görüleceği gibi, ABD kruvaziyer pazarında ortalama kruvaziyer süresine ilişikin verilerde, tur süresi itibariyle 1990'dan 2000'e önemli bir değişme yoktur. Hatta, az da olsa yükselme trendinden bahsedilebilir. Tablo 4: Kruvaziyer Turların Sürelerine Göre Tercih Edilme Ağırlığı SÜRE 1980% 1999% DEGiŞiM% 2-5 Gün 24,3 35,8 11,5 6-8 Gün 59,1 51 '1-8 9-17 Gün 15,4 12,8-2,6 18+Gün 1,2 0,3-0,9 TOPLAM 100 100 Kaynak: ÇOLAKOGLU(2002):"Aiternatif Bir Yatırım Alanı: Kruvaziyer Turizm", ll. Turizm Şurası Bildirileri 1. Cilt, s. 321, Turizm Bakanlığı Yayını, Ankara. Ancak, hala 6-8 günlük turların toplam içindeki ağırlığı sürmektedir denilebilir. Buna karşılık, talep yapısının incelenmesinde ortaya çıkan geleceğe ilişkin beklentilerden biri, zengin ve yaşlı turist imajının, kruvaziyer turizme, giderek gençlerin daha fazla rağbet göstermesiyle değişime uğrayabileceği idi. Bir başka sonuç da, daha düşük gelirli gruplara dahil olan insanların da kruvaziyer turizme ilgilerinin arttığı yönündeydi. Dolayısıyla, daha genç ve daha az gelirli insanların, kruvaziyer sektöründe, gelecekte tur sürelerini kısaltabileceği gibi bir sonuç mümkün duruma gelebilir. Fakat bugün itibariyle, talebin daha ziyade 6-8 günlük turlara yöneldiği, Tablo 4'de açıklıkla yer almaktadır. Ayrıca, talebin kısa turlara kayması, Türk kruvaziyer turizm sektörü açısından, çok endişe edilebilecek bir durum olmadığı belirtilebilir. Kısa turların, özellikle Avrupa pazarında Akdeniz bölgesine ve bu arada Türkiye'ye yöneltilebileceğini ileri sürmek mümkündür. "Avrupalı turistlerin büyük bir kısmı Pasifik ve Uzak Doğu ülkelerini ve uzun süreli seyahatleri tercih etmektedir. Fakat kısa süreli tatiller için Akdeniz ülkeleri hala cazip destinesyonlardır" (BO YACI ve ÇiZEL: 1998, s. 38). Avrupa kruvaziyer turizm pazarını daha yakından incelersek, buradan Türkiye'ye yönelebilecek dış talep hakkında da daha geniş bilgiye sahip olunabilir. Uluslararası Kruvaziyer Hatları Birliği (CLIA)'nin araştırmalarına göre, 1998 yılında 5.43 milyon Kuzey Amerikalı kruvaziyer turlara katılmıştır. Aynı yıl Avrupa'daki kruvaziyer turist sayısı 1.55 milyon olarak tahmin edilmektedir. Bunun 634.000'i ingiltere orjinlidir. ingiltere'yi 306.000 turist ile Almanya, 230.000 turist ile italya, 190.000 turist ile Fransa izlemektedir. Geri kalan dünya pazarları ise 18
yaklaşık olarak 500.000 kruvaziyer turist arz etmektedir. Bun9-Jlavaolarak önemli miktarda insan özellikle belli başlı limanlardan kruvaziyer tanırvırım-ctışında kalimrl<ısa gemi turlarına katılmaktadırlar (WILD and DEARING:2000, s. 321 (ş~ylece, 1998 yılında dünyada kruvaziyer endüstrisinin ağırladığı toplam turist sayısı, yaklaşık olarak 9 milyona dayanmaktadır. 1999 yılına kadar pazarın talep gelişimine bakıldığında, dünya kruvaziyer endüstrisi, 1998'e kadar olan güçlü büyüme sürecine yeniden başlamadan önce, 1993-94 arasında bir durgunluk dönemi yaşamış, 1994-95'de de, çok hafif bir daralma geçirmiştir. 1999 senesinde büyümenin devam edeceği anlaşılmaktadır. Son on yıllık dönemde, endüstri yıllık büyüme oranı her yıl esasen değişse de kırık bir büyüme süreci yaşamıştır. Düşük pazar payı, kruvaziyer turistlerin kruvaziyer üründen sağladıkları yüksek tatmin düzeyi ve anahtar kaynak pazarlardaki olumlu nüfus gelişmeleri ile birlikte, görülebilir bir gelecekte, sürekli büyümenin mümkün olabileceği belirtilebilir. Bununla birlikte, endüstri, daralmaya karşı dayanıklı görünse bile 1993-95 arası dönem göstermektedir ki, düşük bir talep ile de karşılaşabilir. Diğer taraftan, uluslar arası kruvaziyer piyasasının, mevcut trendlere göre, 2006 yılına kadar olan dönemde talep gelişimi tahmini yapılmıştır. 2006 yılında toplam kruvaziyer piyasası talebinin 1 O milyona ulaşacağı, bunun da 7 milyon kadarının ABD orijinli olacağı tahmin edilmektedir. Avrupa'nın, endüstri için, gelecekte temel büyüme alanı olacağı, gittikçe gerçekleşen globalizasyonu yansıtmaktadır (WiLD and DEARiNG: 2000, s.322). Yapılan tahminler uluslararası turizmi etkileyen küresel ve. geniş etkili bölgesel olumsuzluklar/riskler olmaması durumunda, dünya turizm talebiyle birlikte, kruvaziyer turizm talebinin de büyümeye devam edeceği yönünde sonuçlar üretmektedir. Diğer taraftan, dünya kruvaziyer turizm talebinin, Kuzey Amerika kruvaziyer turizm talebinden daha hızlı bir artış göstereceği ve bu artışın da, Türkiye'yi yakından ilgilendiren Avrupa pazarı odaklı olacağı beklentisi egemendir. O sebeple, Türkiye kruvaziyer turizm ürününü geliştirip, çeşitlendirirken, kamu ve özel kesimin bu konuda etkin bir işbirliğine gitmesi gerekmektedir. Bu konudaki, detaylı analizlere, üçüncü bölümde yer verilecektir. Bu aşamada, büyüyen Avrupa pazarında lider konumda olan ingiltere pazarının özelliklerine ilişkin daha ayrıntılı bilgilerin verilmesinde yarar görülmektedir. ingiltere kruvaziyer turizm pazarının büyümesi, 1990'1ı yılların en dikkat çekici olaylarından biri olmuştur. 1980'1erin sonundan bu yana, neredeyse sönmüş bir durumdan, bugün Avrupa'da lider konumuna, dünya'da ise ABD'den sonra ikinci sıraya yükselmiştir. Tablo 5'de yer alan verilere göre, 1991 ve 1994 yıllarındaki düşük artışlar dışında, yıllık artış hızları hep yüksek olmuş, 1990 yılında yaklaşık toplam 180 bin olan kruvaziyer turist miktarı yaklaşık 3 kat artış ile, 1998'de yaklaşık 635 bin'e ulaşmıştır. Özellikle 1995-98 arasındaki yüzde artışlar yüzde 20'nin üstünde gerçekleşmiştir. Bazı yıllar dalgalanmaların olması doğaldır. Kruvaziyer endüstri pazarının, genel olarak ülke piyasasından ayrı düşünülmesi doğru olmaz. ingiltere pazarında 1995'deki yüksek sıçrama, ileride aynı ölçüde tekrar görülmeyebilir. Ancak, talep artışı, pazarın nispeten olgunlaşmamış yapısı nedeniyle, artmaya devam edebilecek gibi görünmektedir. ingiltere kruvaziyer piyasası nüfusunun ortalama yaşı, ABD'ninkine yaklaşmıştır. Hala 4-5 yaş yüksek olduğu görülmektedir. Piyasadaki mevcut sükunet, ekonomik belirsizliklere 19