T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI METEOROLOJİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARAŞTIRMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI 2010 2011 TARIM YILININ KURAKLIK ANALİZİ Dr. Osman ŞİMŞEK Nebi GÖRDEBİL Murat YILDIRIM Zirai Meteoroloji Şube Müdürlüğü Hidrometeoroloji Şube Müdürlüğü Klimatoloji Şube Müdürlüğü Haziran 2012
İÇİNDEKİLER ÖZET................................................................... 5 1. GİRİŞ................................................................. 5 2. MATERYAL VE YÖNTEM.............................................. 7 2.1 Materyal........................................................... 7 2.2 Yöntem............................................................ 9 2.2.1 Standart Yağış İndeksi (SPI)....................................... 9 2.2.2 Normalin Yüzdesi İndeksi (PNI).................................... 10 2.2.3 Yağış Analizi.................................................... 10 2.2.4 Sıcaklık Analizi.................................................. 11 3. BULGULAR VE TARTIŞMA............................................. 11 3.1 Yağış Değerlendirmesi................................................ 11 3.1.1 Genel Değerlendirme............................................. 11 3.1.2 Bölgesel Değerlendirme........................................... 14 3.2 Havzalara Göre Yağış Analizi.......................................... 22 3.2.1 Su Havzalarına Göre Değerlendirme................................ 22 3.2.2 Tarım Havzalarına Göre Değerlendirme............................ 23 3.3 Sıcaklık Değerlendirmesi............................................. 24 3.3.1 Genel Değerlendirme............................................. 24 3.3.2 Bölgesel Değerlendirme........................................... 25 3.4 Kuraklık Analizi.................................................... 29 3.4.1 SPI Metodu..................................................... 29 3.4.2 PNI Metodu..................................................... 30 4. SONUÇ............................................................... 31 KAYNAKLAR........................................................... 33 2
TABLOLAR Tablo 1. Araştırmada kullanılan meteoroloji istasyonları Tablo 2. SPI metoduna göre indeks değerleri ve sınıflandırma Tablo 3. PNI metoduna göre indeks değerleri ve sınıflandırma Tablo 4. Coğrafi bölgelere göre 2010-2011 Tarım Yılı yağış karşılaştırması Tablo 5. Su Havzalarına göre 2010-2011 Tarım Yılı yağış karşılaştırması Tablo 6. Tarım Havzalarına göre 2010-2011 Tarım Yılı yağış karşılaştırması Tablo 7. 2010-2011 Tarım Yılı bölgelere göre sıcaklık değerlendirmesi 3
ŞEKİLLER Şekil 1. Türkiye nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı Şekil 2. 2010-2011 Tarım Yılı Türkiye geneli normallerine göre artma azalma oranları Şekil 3. 2010-2011 Tarım Yılı aylık yağış dağılımı Şekil 4. Marmara Bölgesi nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı Şekil 5. 2010-2011 Tarım Yılı Marmara Bölgesi normallerine göre artma azalma oranları Şekil 6. Karadeniz Bölgesi nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı Şekil 7. 2010-2011 Tarım Yılı Karadeniz Bölgesi normallerine göre artma azalma oranları Şekil 8. İç Anadolu Bölgesi nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı Şekil 9. 2010-2011 Tarım Yılı İç Anadolu Bölgesi normallerine göre artma azalma oranları Şekil 10. Ege Bölgesi nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı Şekil 11. 2010-2011 Tarım Yılı Ege Bölgesi normallerine göre artma azalma oranları Şekil 12. Akdeniz Bölgesi nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı Şekil 13. 2010-2011 Tarım Yılı Akdeniz Bölgesi normallerine göre artma azalma oranları Şekil 14. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı Şekil 15. 2010-2011 Tarım Yılı Güneydoğu Anadolu Bölgesi normallerine göre artma azalma oranları Şekil 16. Doğu Anadolu Bölgesi nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı Şekil 17. 2010-2011 Tarım Yılı Doğu Anadolu Bölgesi normallerine göre artma azalma oranları Şekil 18. 2010-2011 Tarım Yılı aylık ortalama sıcaklıkların uzun yıllardan farkı Şekil 19. 2011 yılı aylık ortalama sıcaklıkların 2010 ve uzun yıllardan farkı Şekil 20. 2010-2011 Tarım Yılı Marmara Bölgesi sıcaklık karşılaştırması Şekil 21. 2010-2011 Tarım Yılı Karadeniz Bölgesi sıcaklık karşılaştırması Şekil 22. 2010-2011 Tarım Yılı İç Anadolu Bölgesi sıcaklık karşılaştırması Şekil 23. 2010-2011 Tarım Yılı Ege Bölgesi sıcaklık karşılaştırması Şekil 24. 2010-2011 Tarım Yılı Akdeniz Bölgesi sıcaklık karşılaştırması Şekil 25. 2010-2011 Tarım Yılı Güneydoğu Anadolu Bölgesi sıcaklık karşılaştırması Şekil 26. 2010-2011 Tarım Yılı Doğu Anadolu Bölgesi sıcaklık karşılaştırması Şekil 27. SPI metodu ile 2010 2011 Tarım Yılı 12 aylık kuraklık değerlendirmesi Şekil 28. SPI metodu ile 2010 2011 Tarım Yılı 24 aylık kuraklık değerlendirmesi Şekil 29. PNI metodu ile 2010 2011 Tarım Yılı 12 aylık kuraklık değerlendirmesi 4
ÖZET 2010-2011 TARIM YILININ KURAKLIK ANALİZİ Kuraklık, önemli ekonomik, sosyal ve çevresel etkileri olan doğal bir olaydır. Kuraklık başlangıç ve bitiminin belirlenmesinin güçlüğü nedeniyle diğer doğal afetlerden farklıdır. Yavaş yavaş kuvvetini artırır ve olay sona erdikten yıllar sonra bile etkisini devam ettirebilir. Kuraklığın etkileri genellikle ilk olarak tarımda görülür ve yavaş yavaş diğer suya bağımlı sektörlere yayılır. Bu çalışmada; Türkiye için Standart Yağış İndeksi (SPI), Normalin Yüzdesi Metodu (PNI), sıcaklık ve yağış analizleri kullanılarak 2010-2011 Tarım Yılı na ilişkin bir kuraklık değerlendirmesi yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Kuraklık, Doğal Afet, Tarım, SPI, PNI. ABSTRACT DROUGHT ANALYSİS OF 2010-2011 AGRICULTURAL YEAR Drought is a natural phenomenon that has significant economic, social and environmental impacts. Drought differs from other natural hazards in the sense that its onset and end is difficult to determine. It develops slowly and its impacts may remain for years even after termination of the event. Impacts of drought are usually first apparent in agriculture and gradually move to other water dependent sectors. In this study; an assessment of drought for 2010-2011 Agricultural Year is made by using Standardized Precipitation Index (SPI), Percent of Normal (PNI), precipitation and temperature analysis for Turkey. Key Words: Drought, Natural Hazard, Agriculture, SPI, PNI. 1. GİRİŞ Tarım atmosfer şartlarında çalışan bir fabrikadır. Tarımsal üretimi etkileyen faktörler toprak, tohum, insan ve iklimdir. Bunlardan iklim dışında kalan diğer faktörler genellikle kontrol ve ıslah edilebilir. Tarım teknikleri ne kadar gelişirse gelişsin iklim faktörleri tarımsal üretimi önemli ölçüde etkilemeye devam etmektedir. Meteorolojik faktörlerin zamansal ve mekânsal olarak büyük değişiklikler göstermesi nedeniyle tarımsal üretimde ciddi dalgalanmalar oluşmaktadır. 21. yy da beklenen iklim değişikliği (IPCC 2007), küresel ısınma ve kuraklık afetleri neticesinde, büyük oranda ürün kayıpları meydana geleceği tahmin edilmektedir. Bu nedenle herhangi bir bölgede tarımsal faaliyette bulunmadan önce o bölgenin iklim yapısı ve üretim riskleri hakkında gerekli bilgilerin edinilmesi bir zorunluluktur. Tarımı etkileyen en önemli meteorolojik faktörler yağış, sıcaklık, rüzgâr, nem, güneşlenme süresi ve şiddeti olarak sayılabilir. Ülkemiz, coğrafik konumu ve yapısı nedeniyle çok farklı iklim bölgelerine ve mikroklima alanlarına sahiptir. İklim elemanları ve özellikle üretim üzerinde en büyük etkiye sahip olan yağış faktörü, zamansal ve mekânsal olarak çok büyük 5
değişimler göstermektedir. Türkiye de yıllık yağış ortalaması 640 mm civarında olmasına rağmen yağış dağılımının düzensizliğinden dolayı birçok bölgede su sıkıntısı ve kuraklık yaşanmaktadır. Bu ortalama yağışa karşılık olarak Türkiye üzerine yılda ortalama 501 milyar m 3 su düşmektedir. Bu suyun 274 milyar m 3 ü buharlaşma ile atmosfere geri dönmekte, 41 milyar m 3 ü sızma ile yeraltı suyu depolamalarını beslemekte, 186 milyar m 3 ü ise akışa geçmektedir. Komşu ülkelerden doğan akarsular ile yılda 7 milyar m 3 suyun ülkemiz su potansiyeline dahil olduğu hesaba katılarak toplam yenilenebilir su potansiyelimiz brüt 234 milyar m 3 olmaktadır (DSİ 2001). Meteorolojik karakterli doğal afetler içerisinde en kapsamlı etkiye sahip olanı kuraklık olayıdır. Kuraklık sosyal, çevresel ve ekonomik olarak önemli zararlar oluşturmaktadır. Kuraklık, "Yağışların, kaydedilen normal seviyelerinin önemli ölçüde altına düşmesi sonucu, arazi ve su kaynaklarının olumsuz etkilenmesine ve hidrolojik dengenin bozulmasına sebep olan doğal olay" olarak tanımlanabilir (BMÇMS 1 1997). Kuraklık, yağış normal düzeyinin oldukça altına düştüğünde ortaya çıkan ve arazi kaynakları ile üretim sistemlerini olumsuz biçimde etkileyerek ciddi hidrolojik dengesizliklere yol açan doğal oluşumlu bir olaydır. Kuraklık (drought) iklimde meydana gelen bir değişiklik veya sapma olup kurak iklim (aridity) den faklıdır. Kurak iklim, iklimin daimi bir özelliği olup düşük yağış alan bölgeleri ifade etmektedir. Kuraklık olayının şiddeti toprak nem açığının oranı, devam süresi ve etkilenen alanın büyüklüğüne bağlıdır. Türkiye'de kuraklığa etki eden belli başlı faktörler arasında atmosferik koşullar, fiziki coğrafya faktörleri ve iklim koşulları yer almaktadır. Yeryüzünde iklim özelliklerinin meydana gelişinde fiziki coğrafya faktörlerinin önemli etkileri vardır. Bunlar denize yakınlıkuzaklık (karasallık derecesi), yükselti ve diğer coğrafik özelliklerdir. Türkiye yüksek bir ülkedir ve ortalama yükseltisi 1100 m den fazladır. Örnek olarak, ülkemizin deniz seviyesi ile 500 m arasında kalan alçak alanları ancak % 17,5 kadar iken, 1000 m den daha yüksek alanları ülke yüzölçümünün % 55 den fazlasını meydana getirir. Bu durumun Türkiye'nin iklim koşulları üzerinde çok önemli etkiler yapacağı açıktır. Kuraklığı meteorolojik, tarımsal ve hidrolojik kuraklık şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Meteorolojik kuraklık, yağış miktarında uzun yıllar ortalamalarına göre meydana gelen azalmadır. Tarımsal kuraklıkta ise, toprakta bitkinin kök bölgesi içinde, bitkinin yararlanabileceği suyun miktarı esas alınmaktadır. Bitkilerin su ihtiyacını karşılayacak miktardaki suyun toprakta bulunmadığı süreler tarımsal açıdan kurak olarak belirtilmektedir. Yağış, bitki su tüketimi ve toprak özellikleri tarımsal kuraklık için ana faktörler olarak sayılabilir. Hidrolojik kuraklık ise, uzun süreli yağış azlığından dolayı yeryüzü ve yeraltı su kaynaklarında meydana gelen azalmadır. Meteorolojik kuraklık sona erdikten uzun süre sonra dahi hidrolojik kuraklık varlığını sürdürebilir. Kuraklık, ekonominin birçok sektörünü etkileyen ve bu etkisini kuraklık yaşanan bölgelerin çok ötesine taşıyan karmaşık bir yapıya sahiptir. Bunun nedeni de suyun üretimde vazgeçilmez bir unsur olmasından kaynaklanmaktadır (NDMC 2 1998). Etkiler doğrudan ya da dolaylı olabilir. Tarımsal ürünlerde, otlaklarda ve ormanlık alanlarda azalma; yangınlarda 1 Birleşmiş Milletler Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi. Haziran 1992 tarihinde Rio de Jenerio' da düzenlenen BM Çevre ve Kalkınma Konferansı' nda alınan kararlar çerçevesinde kurulan Hükümetler arası Müzakere Komitesince Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi hazırlanmış ve 17 Haziran 1994 tarihinde kabul edilmiştir. Türkiye 1998 yılında resmen taraf olmuştur. 2 National Drought Mitigation Center (Ulusal Kuraklık Mücadele Merkezi) Nebraska Üniversitesi 6
artma, su seviyesinde düşme, evcil ve vahşi hayvanların ölüm oranında yükselme, balık türlerinin zarar görmesi veya yok olması kuraklığın direkt etkilerine örnek olarak gösterilebilir. Etkilerin dolaylı sonuçları da görülmektedir. Örneğin; tarımsal üretim, otlak arazileri ve orman alanlarında azalmaya; çiftçilerin ve bunlara bağlı tarımsal ürün ticareti yapan şirketlerin gelirlerinde azalmaya, gıda fiyatlarında artışa, işsizliğe, suç oranında yükselmeye ve göçlere neden olabilmektedir. Kuraklık, yerüstü ve yeraltı su kaynaklarına olan bağımlılığı nedeniyle tarım, hayvancılık, ormancılık, balıkçılık ve ilgili sektörlerde büyük miktarda ekonomik etkiler yapmaktadır. Çevresel kayıplar; bitki ve hayvan çeşitlerinde, yabani hayvanların yaşadığı ortamda, hava ve su kalitesinde oluşan bozulmaların sonucudur. Sosyal etkiler; halkın güvenliğini, sağlığını, su kullanıcıları arasındaki anlaşmazlıkları, yaşam kalitesindeki azalmayı, olumsuz etkilerin ve felaketlerde yapılan yardımların dağılımındaki haksızlıkları kapsar. Geçmişten bugüne insanlığı etkileyen en önemli doğal afetlerden birisi olan kuraklığın takibi ve analizi sürdürülebilir bir hayatın en önemli unsuru haline gelmiştir. Bu kapsamda yapmış olduğumuz kuraklığın şiddet, süre ve tekerrür analizleri ile gerekli eylem planlarının hazırlanması ve kuraklığın etkilerinin azaltılması çalışmalarına katkı sağlanmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye için Standart Yağış İndeksi (SPI), Normalin Yüzdesi İndeksi (PNI) kuraklık analizleri ile yağış ve sıcaklık analizleri kullanılarak 2010 2011 Tarım Yılı nın kuraklık değerlendirmesi yapılmıştır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM 2.1 Materyal 2010-2011 Tarım Yılı nın değerlendirmesini yapmak gayesiyle 4 çeşit analiz kullanılmıştır. Bunlar SPI ve PNI kuraklık analizleri, yağış ve sıcaklık analizidir. Bu analizler yapılırken kullanılan ana girdi meteorolojik verilerdir. SPI metodu için materyal olarak Meteoroloji Genel Müdürlüğü ne (MGM) ait Türkiye geneline yayılmış 233 meteoroloji istasyonuna ait aktüel günlük verilerin aylık toplamları ve yaklaşık 30 yıllık döneme ait normalleri kullanılmıştır (Tablo 1). PNI için ise 253 istasyonun verileri kullanılmıştır. Yağış analizi yapılırken 119 istasyona ait aktüel aylık ortalama yağış değerleri kullanılmıştır. Uzun yıllar ortalamaları ile kıyas yapabilmek için bu parametrenin 30 yıllık döneme ait normalleri kullanılmıştır. Sıcaklık analizi yapılırken 130 istasyona ait aktüel aylık ortalama sıcaklık değerleri kullanılmıştır. Uzun yıllar ortalamaları ile kıyas yapabilmek için bu parametrenin 30 yıllık döneme ait normalleri kullanılmıştır. 7
Tablo 1. Araştırmada kullanılan meteoroloji istasyonları Akçakoca Etimesgut Diyarbakır Şebinkarahisar Ürgüp Bartın Ankara Batman Turhal Develi Zonguldak Kırıkkale Hakkari Suşehri Sarız İnebolu Yozgat Bodrum Tortum Sivrice Sinop Edremit Muğla Horasan Maden Samsun Balıkesir Dalaman Sarıkamış Ergani Ordu Kütahya Fethiye Keles Sultanhisar Giresun Kırşehir Datça Dursunbey Selçuk Trabzon Gemerek Marmaris Bozüyük Nazilli Rize Tunceli Antalya Tavşanlı Dinar Hopa Van Alanya Zara Uluborlu Artvin Ayvalık Anamur Tercan Göksun Ardahan Dikili Silifke Doğubeyazıt Afşin Edirne Akhisar Mersin Burhaniye Elbistan Kırklareli Manisa Adana Sivrihisar Çermik Çorlu Uşak Osmaniye Polatlı Başkale Tekirdağ Afyonkarahisar İskenderun Keskin Eğirdir Kumköy Cihanbeyli Antakya Çiçekdağı Milas İstanbul-Sarıyer Aksaray Finike Divriği Yatağan Göztepe Nevşehir Amasra Hınıs Acıpayam Kocaeli Kayseri Uzunköprü Bergama Tefenni Sakarya Malatya Şile Simav Çumra Bolu Elazığ Devrekani Gediz Karapınar Düzce Bingöl Bafra Emirdağ Ulukışla Kastamonu Muş Ünye Kulu Kozan Karabük Tatvan Akçaabat Kaman Siverek Çankırı Bitlis Pazar Boğazlıyan Köyceğiz Merzifon Siirt Lüleburgaz Kangal Korkuteli Çorum İzmir İpsala Arapgir Hadim Amasya Çeşme Malkara Ağın Karaisalı Tokat Kuşadası Florya Çemişgezek Nusaybin Gümüşhane Aydın İstanbul-Kartal Solhan Cizre Bayburt Denizli Çerkeş Malazgirt Elmalı Sivas Burdur Ilgaz Erciş Manavgat Erzincan Akşehir Tosya Muradiye Erdemli Erzurum Isparta Osmancık Salihli Ceyhan Kars Beyşehir Arpaçay Bolvadin Dörtyol Ağrı Konya Çınarcık Yunak İslahiye Iğdır Karaman Geyve Keban Birecik Gökçeada Ereğli K.Hamam Palu Ceylanpınar Bozcaada Niğde İspir Ahlat Gazipaşa Çanakkale Kahramanmaraş Oltu Özalp Yumurtalık Bandırma Gaziantep Gönen Seferihisar Akçakale Bursa Kilis Uludağ Ödemiş Karataş Yalova Adıyaman Nallıhan Güney Samandağ Bilecik Şanlıurfa Beypazarı Senirkent Eskişehir Mardin Zile Ilgın 8
2.2 Yöntem 2010-2011 Tarım Yılı nı değerlendirmek gayesiyle 4 çeşit analiz kullanılmıştır. Bunlar SPI ve PNI kuraklık analizleri, yağış ve sıcaklık analizidir. 2.2.1 Standart Yağış İndeksi (SPI) Standart Yağış İndeksi (SPI) esas olarak belirlenen zaman dilimi içinde yağışın ortalamadan olan farkının standart sapmaya bölünmesi ile elde edilir (McKee et al. 1993). Gerçekte indeksin hesaplanması yağışın 12 ay ve daha az peryotlarda normal dağılıma uymaması sebebiyle komplikedir ve bu sebeple yağış dizileri öncelikle normal dağılıma uygun hale getirilir. Sonuçta elde edilen SPI değerleri yağış eksikliği ile lineer olarak artan ve azalan bir eğilim gösterir. SPI değerlerinin normalize edilmesi sonucu seçilen zaman dilimi içerisinde hem kurak hem de nemli dönemler aynı şekilde temsil edilmiş olur. SPI değerleri dikkate alınarak yapılan bir kuraklık değerlendirmesinde indeksin sürekli olarak negatif olduğu zaman periyodu kurak dönem olarak tanımlanır (Tablo 2). İndeksin sıfırın altına ilk düştüğü ay kuraklığın başlangıcı olarak kabul edilirken indeksin pozitif değere yükseldiği ay kuraklığın bitimi olarak değerlendirilir ( McKee et al. 1994). Tablo 2. SPI metoduna göre indeks değerleri ve sınıflandırma SPI İNDİS DEĞERLERİ SINIFLANDIRMA CLASSIFICATION 2.0 ve fazla Olağanüstü Nemli Exceptionally Moist 1.60 ile 1.99 Aşırı Nemli Extremely Moist 1.30 ile 1.59 Çok Nemli Very Moist 0.80 ile 1.29 Orta Nemli Moderately Moist 0.51 ile 0.79 Hafif Nemli Abnormally Moist 0.50 ile -0.50 Normal Civarı Near Normal -0.51 ile -0.79 Hafif Kurak Abnormally Dry -0.80 ile -1.29 Orta Kurak Moderately Dry -1.30 ile -1.59 Şiddetli Kurak Severely Dry -1.60 ile -1.99 Çok Şiddetli Kurak Extremely Dry -2.0 ve düşük Olağanüstü Kurak Exceptionally Dry SPI metodu ile kuraklık değişimleri analizi yapılabileceğine örnek olması açısından Delphi V programlama dilinde SPI uygulama yazılımı geliştirilmiştir. Program 5 tane modülden oluşmaktadır (Turgu vd. 2003). Bu yazılım sayesinde tek yada çoklu istasyon seçeneği ile aylık toplam yağış verileri kullanılarak geçmiş yıllara ait kuraklık analizi yapılabileceği gibi, ileriye dönük kuraklık tahmini de yapılabilmekte ve farklı kategorilerde kuraklık oluşumlarını sağlayan kritik yağış değerleri elde edilebilmektedir. Program istenilen istasyon için 3, 6, 12 ve 24 ay bazında bunların herhangi bir kombinasyonu için kuraklık indeksinin zaman ve yüzde oluşumunu hesaplayabilmekte ve aynı zamanda farklı kuraklık şiddeti kategorilerinde analize imkan vermektedir (Kömüşçü vd. 1999, 2000, 2003). 9
2.2.2 Normalin Yüzdesi İndeksi (PNI) Normalin Yüzdesi İndeksi (PNI) kuraklık indeksleri arasında en basitidir ve esas olarak belirlenen zaman dilimi içinde yağış miktarının ortalamasına bölünmesiyle yüzdelik halinde elde edilir. PNI nın hesaplanmasında yağışın 12 ay ve daha az periyotları da kullanılabilir (Willeke et al. 1994). _ PNI : ( Pi / Pi ) * 100 Eşitlikte; PNI : Normalin Yüzdesi İndeksi _Pi : Aktüel yağış miktarı Pi : Ortalama yağış miktarı PNI değerleri dikkate alınarak yapılan bir kuraklık değerlendirmesinde indeksin sürekli olarak eşikten küçük olduğu zaman periyodu kurak dönem olarak tanımlanır. Eşiğin altına ilk düştüğü değer kuraklığın başlangıcı olarak kabul edilirken indeksin eşikten yükseldiği değer ise kuraklığın bitimi olarak değerlendirilir. Bu yöntemle kuraklık şiddeti kategorilere göre sınıflandırılır (Tablo 3). Tablo 3. PNI metoduna göre indeks değerleri ve sınıflandırma PERİYOT NORMAL VE HAFİF KURAK ORTA ÜZERİ (Risk Yok) (İzlemeye Başla) ŞİDDETTE KURAK (Uyarı) ŞİDDETLİ KURAK (Acil Durum) 1 % 75 ten büyük % 65 % 75 % 55 % 65 % 55 ten küçük 3 % 75 ten büyük % 65 % 75 % 55 % 65 % 55 ten küçük 6 % 80 den büyük % 70 % 80 % 60 % 70 % 60 tan küçük 9 % 83,5 tan büyük % 73,5 % 83,5 % 63,5 % 73,5 % 63,5 tan küçük 12 % 85 ten büyük % 75 % 85 % 65 % 75 % 65 ten küçük Kaynak: http://www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/research/prelim/drought/spi.html 2.2.3 Yağış Analizi Yağış analizinde kullanılan 119 istasyon için aritmetik ortalamalar hesaplanmıştır. Tüm istasyonlar için uzun yıllara ait (1971-2010) yağış normalleri bulunmuştur. _ X = Aritmetik ortalama Xi=Değişken n = Değişken sayısı Analizlerde ve haritalamada aktüel değerler normallere bölünmüş ve 100 ile çarpılarak % olarak ifade edilmiştir. Harita çizilirken normalden sapma gösteren değerler 25 erli dilimler halinde negatif ve pozitif olarak gösterilmiştir. Pozitif değerler normalin üzerinde yağış alan bölgeleri, negatif değerler ise normalin altında yağış alan bölgeleri göstermektedir. 10
2.2.4 Sıcaklık Analizi Sıcaklık analizinde kullanılan 130 istasyon için aritmetik ortalamalar ve standart sapmalar tek tek hesaplanmıştır. Bulunan bu değerler yardımıyla z dağılımı bulunmuştur. Normalden fark z dağılımına göre %67 değerinin karşılığında tabloda bulunan ± 0.97 değerlerinin arası normaller civarı olarak kabul edilmektedir. Aritmetik ortalamadan ± 1.σ (%68) şeklindeki bir dağılım yukarıda kullanılan yöntem ile benzer bir yapı arz etmektedir. _ Z Dağılımı = x - x / σ _ x = Aritmetik ortalama x = Sıcaklık σ = Standart sapma X i = Değişken N = Dönem sayısı 3. BULGULAR VE TARTIŞMA Yağışa bağlı iklim sınıflandırmalarında genelde kabul edilen esaslara göre, yıllık ortalama yağışı 250 mm den az olan yerler kurak, 250-500 mm arası olan yerler ise yarı kurak iklime sahip olarak tanımlanır. Türkiye'de İç Anadolu ile Doğu Anadolu'nun önemli bir kısmı yarı kurak iklim alanına girmektedir. Türkiye'de yağışa bağlı olarak ciddi derecede kurak sayılabilecek alanlar yoktur. Bununla beraber İç Anadolu'da Tuz Gölü ve çevresi 300 mm ye yakın yıllık yağışları ile kurak bölge olma sınırına yakın özellikler gösterirler (Kömüşçü 2001). 2010-2011 Tarım Yılı için yapılan yağış, sıcaklık ve kuraklık analizlerinin sonuçları aşağıda verilmiştir. 3.1 Yağış Değerlendirmesi 3.1.1 Genel Değerlendirme 2010-2011 Tarım Yılı nda Türkiye genelinde özellikle orta kesimlerde yağışlar normallerinin üzerinde gerçekleşmiştir. Güneydoğu Anadolu bölgesinin güneyi, Batı Karadeniz kıyıları, Van, Elazığ ve Kırklareli civarlarında ise yağışlar normallerinin altında olmuş ve yetersiz kalmıştır. Yıllık yağış ortalaması 640 mm olan ülkemiz, bu sezonu 709 mm ile tamamlamıştır (Şekil 1). Bu dönemde normale göre %11 lik artış yaşanmıştır. Son 51 yıl dikkate alındığında en kurak tarım sezonu 477 mm ile 1972-73 döneminde, en yağışlı sezon ise 840 mm ile 1962-1963 döneminde yaşanmıştır. Şekil 1 den görüldüğü gibi, ülkemiz düzensiz bir yağış rejimine sahiptir. Yağışlardaki değişkenlikler anlamlı bir seyir takip etmemektedir. Bu da ülkemizin, şiddeti değişmekle birlikte zaman zaman kuraklık riskiyle karşı karşıya olduğunu göstermektedir. Türkiye genelinde, 2010-2011 Tarım Yılı aylık normalleri dikkate alındığında, 12 aylık sezon boyunca, 6 ay normallerinden fazla yağış almıştır (Şekil 3). Kalan 6 ay boyunca yağışlar 11
normallerinden düşük yada civarında gerçekleşmiştir. Özellikle Ekim ayındaki artış ve Kasım ayındaki azalma dikkat çekicidir. Ülkemiz için oldukça önemli olan kış yağışları normallerinin biraz üzerinde gerçekleşmiştir. Tarımsal açıdan önemli olan 2011-İlkbahar yağışları normali 173 mm civarındadır. 2011 Mart, Nisan ve Mayıs aylarındaki yağış miktarı, 218 mm olarak normallerinden %26 fazla gerçekleşmiştir. 950 Türkiye Geneli 12 Aylık Toplam Yağışlar (mm) (1 Ekim-30 Eylül) 850 840.5 Yağış (mm) 750 650 550 635.0 567.8 594.7 594.9 642.9 713.6 695.5 761.6 776.6 601.9 632.9 644.4 477.0 580.9 653.6 674.2 620.9 683.9 625.5 705.5 729.7 692.4 580.5 667.3 550.8 623.4 661.8 751.2 530.5 623.9 599.1 628.5 626.8 507.7 758.3 663.4 647.8 742.4 689.8 584.1 527.9 788.9 648.0 659.8 629.8 643.4 549.7 590.3 710.5 744.6 708.9 450 350 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 5 Yıllık Hareketli Ort. 12 Aylık Toplam Yağış Normali : 640.3 mm Yıllar Şekil 1. Türkiye nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı (MGM 2010, 2011) 12
40 Türkiye Geneli 12 Aylık Toplam Yağışların (1 Ekim-30 Eylül) Normaline Göre Artma Azalma Oranları Artma Azalama Oranı (%) 30 20 10 0-10 -20-30 -0.8-11.3-7.1 31.3-7.1 0.4 11.4 8.6 18.9 21.3-6.0-1.2 0.6-25.5-9.3 2.1 5.3-3.0 6.8-2.3 10.2 14.0 8.1-9.3 4.2-14.0-2.6 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 3.3 17.3-17.1-2.6-6.4-1.9-2.1-20.7 18.4 3.6 1.2 15.9 7.7-8.8-17.6 23.2 1.2 3.0-1.6 0.5-14.2-7.8 11.0 16.3 10.7 Yıllar Şekil 2. 2010-2011 Tarım Yılı Türkiye geneli normallerine göre artma azalma oranları (MGM 2010, 2011) 140 TÜRKİYE GENELİ 2010-2011 TARIM YILI YAĞIŞ DEĞERLENDİRMESİ 120 122.0 106.6 100 88.8 95.5 Yağış (mm) 80 60 59.7 75.3 74.1 77.6 65.0 71.2 55.8 64.5 60.0 67.1 48.3 47.8 40 32.6 27.9 27.6 20 14.9 17.6 18.9 16.0 18.2 0 Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Yağış (1 Ekim 2010-30 Eylül 2011) Normali (1970-2010) Şekil 3. 2010-2011 Tarım Yılı aylık yağış dağılımı (MGM 2010, 2011) 13
3.1.2 Bölgesel Değerlendirme MARMARA BÖLGESİ: Kümülâtif yağışlarda bölge ortalaması 751,7 mm, normali 666,9 mm, geçen yıl aynı dönem ortalaması ise 884,1 mm dir. Kümülâtif yağışlarda normale göre % 12,7 artma, geçen yıla göre ise % 15,0 azalma gözlenmiştir. 950 Marmara Bölgesi 12 Aylık Toplam Yağışlar (mm) (1 Ekim-30 Eylül) 850 878.7 818.7 799.8 840.2 861.6 803.4 806.8 884.1 Yağış (mm) 750 650 550 679.4 570.2 605.2 700.1 658.7 714.8 682.3 749.3 660.4 670.5 701.1 681.5 559.5 680.0 719.7 618.4 619.8 745.1 614.7 764.3 594.6 674.4 656.8 641.1 629.7 568.2 616.3 707.2 587.1 561.5 658.2 676.9 674.4 508.9 601.1 687.0 662.4 737.4 629.9 736.3 751.7 450 443.8 470.3 459.2 350 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 5 Yıllık Hareketli Ort. 12 Aylık Toplam Yağış Normali 666.9 mm Yıllar Şekil 4. Marmara Bölgesi nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı (MGM 2010, 2011) Artma Azalama Oranı (%) 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40 1.9-14.5-9.3 31.8 5.0-1.2 7.2 2.3 Marmara Bölgesi 12 Aylık Toplam Yağışların (1 Ekim-30 Eylül) Normaline Göre Artma Azalma Oranları 12.3-1.0 0.5 5.1 2.2-16.1 2.0 7.9-7.3-7.1 11.7-7.8 14.6 22.8 19.9-10.8 1.1-33.4-1.5-3.9-5.6 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 Yıllar -14.8-7.6 6.0-12.0-15.8-29.5 26.0-1.3 1.5 29.2 20.5 1.1-23.7 21.0-9.9 3.0-0.7 10.6-31.1-5.5 10.4 32.6 12.7 Şekil 5. 2010-2011 Tarım Yılı Marmara Bölgesi normallerine göre artma azalma oranları (MGM 2010, 2011) 14
KARADENİZ BÖLGESİ: Kümülâtif yağışlarda bölge ortalaması 914,5 mm, normali 866,7 mm, geçen yıl aynı dönem ortalaması ise 906,3 mm dir. Kümülâtif yağışlarda normale göre % 5,5, geçen yıla göre ise % 0,9 artma gözlenmiştir. Yağış (mm) 1050 1000 950 900 850 800 750 808.4 764.7 766.8 984.1 906.2 Karadeniz Bölgesi 12 Aylık Toplam Yağışlar (mm) (1 Ekim-30 Eylül) 794.1 877.8 808.6 983.0 773.0 804.3 835.0 937.8 725.8 828.2 778.7 837.5 773.2 823.6 872.0 844.6 809.7 856.2 820.7 851.9 755.6 817.1 890.5 948.3 880.9 954.7 889.2 884.6 875.7 1000.5 847.6 959.9 892.9 896.1 967.1 740.5 984.1 772.7 965.0 949.3 886.8 841.1 930.9 978.6 906.3 914.5 700 650 626.2 600 550 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 5 Yıllık Hareketli Ort. 12 Aylık Toplam Yağış Normali 866.7 mm Yıllar Şekil 6. Karadeniz Bölgesi nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı (MGM 2010, 2011) Artma Azalama Oranı (%) 20 10 0-10 -20-6.7-11.8-11.5 13.5 4.6-8.4 1.3-6.7 Karadeniz Bölgesi 12 Aylık Toplam Yağışların (1 Ekim-30 Eylül) Normaline Göre Artma Azalma Oranları 13.4-10.8-7.2-3.6 8.2-16.3-4.4-10.2-3.4-10.8-5.0 0.6-2.6-6.6-1.2-5.3-1.7-12.8-5.7 2.7 9.4 1.6 10.2 2.6 2.1 1.0 15.4-2.2 10.8 3.0 3.4 11.6-14.6 13.6-10.8 11.3 9.5 2.3-3.0 7.4 12.9 4.6 5.5-30 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 -27.7 Yıllar Şekil 7. 2010-2011 Tarım Yılı Karadeniz Bölgesi normallerine göre artma azalma oranları (MGM 2010, 2011) 15
İÇ ANADOLU BÖLGESİ: Kümülâtif yağışlarda bölge ortalaması 524,6 mm, normali 390,1 mm, geçen yıl aynı dönem ortalaması ise 448,1 mm dir. Kümülâtif yağışlarda normale göre % 34,5, geçen yıla göre ise % 17,1 artma gözlenmiştir. 600 570.7 İç Anadolu Bölgesi 12 Aylık Toplam Yağışlar (mm) (1 Ekim-30 Eylül) Yağış (mm) 550 500 450 400 350 300 400.8 333.8 309.4 372.8 363.7 423.6 384.9 460.9 484.1 348.8 431.6 411.7 296.8 309.0 446.8 397.9 417.7 381.4 384.3 433.2 421.0 409.0 358.7 429.7 328.2 413.1 397.4 500.9 310.2 417.5 382.0 405.7 365.7 282.4 430.7 440.1 406.1 472.7 446.4 380.7 266.4 471.4 339.0 332.7 357.2 378.8 305.8 369.8 466.3 448.1 524.6 250 200 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 5 Yıllık Hareketli Ort. 12 Aylık Toplam Yağış Normali 390.1 mm Yıllar Şekil 8. İç Anadolu Bölgesi nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı (MGM 2010, 2011) 60 İç Anadolu Bölgesi 12 Aylık Toplam Yağışların (1 Ekim-30 Eylül) Normaline Göre Artma Azalma Oranları 46.3 Artma Azalama Oranı (%) 40 20 0-20 -40 2.7-14.4-20.7-4.4-6.8 8.6-1.3 18.1 24.1-10.6 10.6 5.5-23.9-20.8 14.5 2.0 7.1-2.2-1.5 11.0 7.9 4.8-8.1 10.2-15.9 5.9 1.9 28.4-20.5 7.0-2.1 4.0-6.3-27.6 10.4 12.8 4.1 21.2 14.4-2.4-31.7 20.8-13.1-14.7-8.4-2.9-21.6-5.2 19.5 14.8 34.5-60 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 Yıllar Şekil 9. 2010-2011 Tarım Yılı İç Anadolu Bölgesi normallerine göre artma azalma oranları (MGM 2010, 2011) 16
EGE BÖLGESİ: Kümülâtif yağışlarda bölge ortalaması 656,6 mm, normali 621,1 mm, geçen yıl aynı dönem ortalaması ise 774,3 mm dir. Kümülâtif yağışlarda normale göre % 5,7 artma, geçen yıla göre ise % 15,2 azalma gözlenmiştir. 1000 Ege Bölgesi 12 Aylık Toplam Yağışlar (mm) (1 Ekim-30 Eylül) Yağış (mm) 900 800 700 600 500 400 648.9 695.1 643.3 907.9 533.7 795.1 791.6 635.2 705.7 688.5 694.7 680.0 548.1 543.4 540.1 688.1 621.6 589.1 814.6 637.0 712.0 765.3 782.7 558.4 766.0 504.2 635.9 596.9 563.6 441.1 508.9 563.5 424.4 564.1 545.6 702.7 632.0 583.5 817.4 756.2 531.8 464.4 809.1 707.9 578.0 614.9 643.1 361.2 554.7 781.3 774.3 656.6 300 200 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 5 Yıllık Hareketli Ort. 12 Aylık Toplam Yağış Normali 621.1 mm Yıllar Şekil 10. Ege Bölgesi nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı (MGM 2010, 2011) 60 Ege Bölgesi 12 Aylık Toplam Yağışların (1 Ekim-30 Eylül) Normaline Göre Artma Azalma Oranları 50 46.2 Artma Azalama Oranı (%) 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40-50 4.5 11.9 3.6-14.1 28.0 27.5 2.3 13.6 10.9 11.8 9.5-11.8-12.5-13.0 10.8 0.1-5.2 31.2 2.6 14.6 23.2 26.0-10.1 23.3-18.8 2.4 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 -3.9-9.3-29.0-18.1-9.3-31.7-9.2-12.2 13.1 1.8-6.0 31.6 21.8-14.4-25.2 30.3 14.0-6.9-1.0 3.6-41.8-10.7 25.8 24.7 5.7 Yıllar Şekil 11. 2010-2011 Tarım Yılı Ege Bölgesi normallerine göre artma azalma oranları (MGM 2010, 2011) 17
AKDENİZ BÖLGESİ: Kümülâtif yağışlarda bölge ortalaması 876,1 mm, normali 762,5 mm, geçen yıl aynı dönem ortalaması ise 913,8 mm dir. Kümülâtif yağışlarda normale göre % 14,9 artma, geçen yıla göre ise % 4,1 azalma gözlenmiştir. Akdeniz Bölgesi 12 Aylık Toplam Yağışlar (mm) (1 Ekim-30 Eylül) 1200 1050 1062.8 1179.0 1116.0 Yağış (mm) 900 750 600 795.3 730.3 788.4 542.0 816.8 852.6 906.7 894.2 767.1 720.0 596.3 604.3 898.0 825.4 773.6 861.6 784.0 936.0 937.0 785.9 696.1 825.6 746.6 754.0 829.3 853.2 608.2 670.7 536.6 776.1 667.0 608.9 891.6 802.8 754.1 891.4 928.6 594.7 670.4 860.9 780.4 680.5 661.6 673.2 690.1 856.3 913.8 876.1 450 417.4 300 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 5 Yıllık Hareketli Ort. 12 Aylık Toplam Yağış Normali 762.5 mm Yıllar Şekil 12. Akdeniz Bölgesi nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı (MGM 2010, 2011) 60 Akdeniz Bölgesi 12 Aylık Toplam Yağışların (1 Ekim-30 Eylül) Normaline Göre Artma Azalma Oranları 54.6 39.4 4.3-4.2 3.4-28.9 7.1 11.8 18.9 17.3-45.3 0.6-5.6-21.8 46.4 40 Artma Azalama Oranı (%) 20 0-20 -40-20.7 17.8 8.3 1.5 13.0 2.8 22.8 22.9 3.1-8.7 8.3-2.1-1.1 8.8 11.9-20.2-12.0-29.6 1.8-12.5-20.1 16.9 5.3-1.1 16.9 21.8-22.0-12.1 12.9 2.4-10.7-13.2-11.7-9.5 12.3 19.8 14.9-60 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 Yıllar Şekil 13. 2010-2011 Tarım Yılı Akdeniz Bölgesi normallerine göre artma azalma oranları (MGM 2010, 2011) 18
GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ: Kümülâtif yağışlarda bölge ortalaması 503,5 mm, normali 539,0 mm, geçen yıl aynı dönem ortalaması ise 546,0 mm dir. Kümülâtif yağışlarda normale göre % 6,6, geçen yıla göre ise % 7,8 azalma gözlenmiştir. 1000 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 12 Aylık Toplam Yağışlar (mm) (1 Ekim-30 Eylül) 948.1 904.6 Yağış (mm) 800 600 400 435.1 423.7 571.4 760.9 532.8 519.5 561.1 699.6 802.0 389.6 491.2 676.1 515.2 500.9 740.2 512.1 300.9 561.9 463.1 318.1 664.2 619.7 603.4 470.7 442.3 552.4 501.9 552.5 366.3 509.4 445.0 590.6 653.3 512.0 687.1 690.0 538.6 637.2 386.1 374.9 506.3 577.4 610.8 567.2 502.0 529.5 545.1 416.3 546.0 503.5 200 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 5 Yıllık Hareketli Ort. 12 Aylık Toplam Yağış Normali 539.0 mm Yıllar Şekil 14. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı (MGM 2010, 2011) 100 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 12 Aylık Toplam Yağışların (1 Ekim-30 Eylül) Normaline Göre Artma Azalma Oranları 80 75.9 67.8 Artma Azalama Oranı (%) 60 40 20 0-20 -40-60 -19.3-21.4 6.0 41.2-1.1-3.6 4.1 29.8 48.8-27.7-8.9 25.4-44.2-4.4-7.1 37.3-5.0 4.3-14.1 23.2 15.0 11.9-12.7-17.9 2.5-6.9 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 Yıllar Şekil 15. 2010-2011 Tarım Yılı Güneydoğu Anadolu Bölgesi normallerine göre artma azalma oranları (MGM 2010, 2011) 2.5-32.0-5.5-17.4 9.6 21.2-5.0 27.5 28.0-0.1 18.2-28.4-30.4-6.1 7.1 13.3 5.2-6.9-1.8 1.1-41.0-22.8 1.3-6.6 19
DOĞU ANADOLU BÖLGESİ: Kümülâtif yağışlarda bölge ortalaması 637,8 mm, normali 586,3 mm, geçen yıl aynı dönem ortalaması ise 688,4 mm dir. Kümülâtif yağışlarda normale göre % 8,8 artma, geçen yıla göre ise % 7,3 azalma gözlenmiştir. 1000 Doğu Anadolu Bölgesi 12 Aylık Toplam Yağışlar (mm) (1 Ekim-30 Eylül) 900 838.3 872.5 Yağış (mm) 800 700 600 500 636.3 443.6 493.0 582.2 532.3 743.0 775.3 752.1 779.8 492.0 526.6 636.9 427.1 558.0 498.5 693.7 604.1 600.3 547.3 638.4 600.5 606.1 500.0 594.1 515.9 543.4 660.3 426.6 593.2 592.3 659.5 680.2 517.6 709.0 571.0 546.5 613.4 510.0 443.7 511.0 682.1 647.2 670.5 570.4 621.2 600.3 494.7 621.4 688.4 637.8 400 300 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 5 Yıllık Hareketli Ort. 12 Aylık Toplam Yağış Normali 586.3 mm Yıllar Şekil 16. Doğu Anadolu Bölgesi nin tarım yılı olarak yıllık yağış dağılımı (MGM 2010, 2011) 60 Doğu Anadolu Bölgesi 12 Aylık Toplam Yağışların (1 Ekim-30 Eylül) Normaline Göre Artma Azalma Oranları 8.5-15.9-0.7-9.2 26.7 32.2 28.3 33.0-16.1-10.2 8.6-4.8-24.3-15.0 18.3 3.0 2.4-27.2-6.7 8.9 2.4 3.4-27.2-24.3-14.7 1.3-12.0-7.3 12.6 43.0 1.2 1.0 12.5 16.0-11.7 20.9-2.6-6.8 4.6-13.0 48.8 Artma Azalama Oranı (%) 40 20 0-20 -12.8 16.3 10.4 14.4-2.7 6.0 2.4-15.6 6.0 17.4 8.8-40 1959-60 1960-61 1961-62 1962-63 1963-64 1964-65 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 1973-74 1974-75 1975-76 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 1981-82 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-20 2000-01 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 Yıllar Şekil 17. 2010-2011 Tarım Yılı Doğu Anadolu Bölgesi normallerine göre artma azalma oranları (MGM 2010, 2011) 20
Tablo 4. Coğrafi bölgelere göre 2010-2011 Tarım Yılı yağış karşılaştırması 2010-2011 TARIM YILI 12 AYLIK (01 EKİM 2010-30 EYLÜL 2011) YAĞIŞ DURUMU (mm) % % Normal 2009-2010 2010-2011 Fark (mm) Değişim Değişim BÖLGE (Uzun Yıllar Tarım Tarım (normale (geçen (normale Ortalaması) Yılı Yılı göre) yıla göre) göre) Marmara 666,9 884,1 751,7 84,8 12,7-15,0 Karadeniz 866,7 906,3 914,5 47,8 5,5 0,9 İç Anadolu 390,1 448,1 524,6 134,5 34,5 17,1 Ege 621,1 774,3 656,6 35,5 5,7-15,2 Akdeniz 762,5 913,8 876,1 113,6 14,9-4,1 Güney Doğu Anadolu 539,0 546,0 503,5-35,5-6,6-7,8 Doğu Anadolu 586,3 688,4 637,8 51,5 8,8-7,4 Genel Ortalama 640,3 744,6 708,9 68,6 10,7-4,8 2010-2011 Tarım Yılı nda ülkemiz genelinde yağışlar normallerinden %10,7 fazla olmuştur. Güneydoğu Anadolu Bölgesi dışında tüm bölgelerimizde yağışlar normallerinin üzerinde gerçekleşmiştir. En fazla artış %35 ile İç Anadolu da meydana gelmiş, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin düşüş oranı ise %7 civarında olmuştur (Tablo 4). 2010-2011 Tarım Yılı yağışları, bir önceki tarım yılından %5 civarında daha az olmuştur. İç Anadolu Bölgesi bir önceki yıla göre %17 fazla yağış almış ve önceki yılda mevcut olan nemliliğini devam ettirmiştir. 21
3.2 Havzalara Göre Yağış Analizi 3.2.1 Su Havzalarına Göre Değerlendirme Tablo 5. Su Havzalarına göre 2010-2011 Tarım Yılı yağış karşılaştırması Normal Normale 2010-2011 (Uzun Göre 2009-2010 HAVZA ADI Tarım Yılı Yıllar Artma- Tarım Yılı Yağış (mm) Ortalaması Azalma ) (mm) (%) Geçen Yıla Göre Artma- Azalma (%) AKARÇAY HAVZASI 519,2 461,4 12,5 537,9-3,5 ANTALYA HAVZASI 816,7 739,8 10,4 954,7-14,5 ARAS HAVZASI 537,4 467,3 15,0 627,3-14,3 ASİ HAVZASI 1001,8 889,9 12,6 975,7 2,7 BATI AKDENİZ HAVZASI 909,8 825,0 10,3 981,7-7,3 BATI KARADENİZ HAVZASI 854,8 867,3-1,4 802,9 6,5 BÜYÜK MENDERES HAVZASI 618,5 558,7 10,7 673,5-8,2 BURDUR HAVZASI 594,7 435,9 36,4 532,6 11,7 CEYHAN HAVZASI 769,1 669,5 14,9 743,6 3,4 ÇORUH HAVZASI 543,1 499,3 8,8 601,6-9,7 DOĞU AKDENİZ HAVZASI 792,2 635,9 24,6 706,2 12,2 DOĞU KARADENİZ HAVZASI 1410,9 1336,3 5,6 1375,3 2,6 FIRAT-DİCLE HAVZASI 603,6 577,4 4,5 633,7-4,8 GEDİZ HAVZASI 633,1 582,1 8,8 711,5-11,0 KUZEY EGE HAVZASI 646,2 598,7 7,9 858,3-24,7 KÜÇÜK MENDERES HAVZASI 679,6 612,3 11,0 765,2-11,2 KIZILIRMAK HAVZASI 578,7 437,2 32,4 535,2 8,1 KONYA KAPALI HAVZASI 504,9 380,6 32,7 418,6 20,6 MARMARA HAVZASI 763,4 726,6 5,1 980,0-22,1 MERİÇ HAVZASI 641,9 607,7 5,6 797,9-19,5 SAKARYA HAVZASI 587,6 468,2 25,5 520,9 12,8 SEYHAN HAVZASI 732,7 623,6 17,5 661,5 10,8 SUSURLUK HAVZASI 886,6 746,0 18,8 984,7-10,0 VAN HAVZASI 558,1 530,2 5,3 565,7-1,3 YEŞİLIRMAK HAVZASI 591,3 487,7 21,2 566,1 4,4 TÜRKİYE GENELİ 708,9 640,3 10,7 744,6-4,8 22
3.2.2 Tarım Havzalarına Göre Değerlendirme Tablo 6. Tarım Havzalarına göre 2010-2011 Tarım Yılı yağış karşılaştırması Normale 2010-2011 Normal Göre 2009-2010 Tarım Yılı (Uzun Yıllar TARIM HAVZASI Artma- Tarım Yağış Ortalaması) Azalma Yılı (mm) (mm) (%) Geçen Yıla Göre Artma- Azalma (%) GÜNEY MARMARA HAVZASI 912,3 782,3 16,6 1060,1-13,9 BATI KARADENİZ HAVZASI 954,0 1001,3-4,7 951,0 0,3 KUZEYBATI ANADOLU HAVZASI 579,5 505,2 14,7 611,9-5,3 DOĞU KARADENİZ HAVZASI 1691,7 1619,8 4,4 1668,5 1,4 KARASU - ARAS HAVZASI 555,8 495,7 12,1 657,2-15,4 KUZEY MARMARA HAVZASI 763,5 683,8 11,7 893,6-14,6 BÜYÜK AĞRI HAVZASI 360,7 256,8 40,5 329,3 9,5 SÖĞÜT HAVZASI 662,4 500,1 32,5 586,2 13,0 ÇORUH HAVZASI 533,7 492,8 8,3 596,6-10,5 YUKARI FIRAT HAVZASI 546,0 450,1 21,3 487,0 12,1 KIYI EGE HAVZASI 777,4 729,2 6,6 914,5-15,0 VAN GÖLÜ HAVZASI 624,9 588,4 6,2 670,0-6,7 ERCİYES HAVZASI 490,6 401,9 22,1 542,4-9,6 KAZ DAĞLARI HAVZASI 612,4 549,5 11,4 791,3-22,6 EGE HAVZASI 569,5 521,1 9,3 598,7-4,9 GEDİZ HAVZASI 651,4 575,5 13,2 706,2-7,8 MERİÇ HAVZASI 557,0 587,8-5,2 788,1-29,3 YEŞİLIRMAK HAVZASI 571,9 457,3 25,0 534,2 7,0 ORTA KARADENİZ HAVZASI 1093,4 990,7 10,4 1023,9 6,8 KARACADAĞ HAVZASI 626,6 629,2-0,4 709,4-11,7 ZAP HAVZASI 799,7 790,8 1,1 823,5-2,9 GAP HAVZASI 400,5 441,8-9,3 416,9-3,9 BATI GAP HAVZASI 438,6 515,1-14,9 520,9-15,8 DOĞU AKDENİZ HAVZASI 1002,2 876,4 14,4 953,0 5,2 KIYI AKDENİZ HAVZASI 945,2 819,1 15,4 958,3-1,4 EGE YAYLA HAVZASI 593,2 493,3 20,3 595,0-0,3 ORTA KIZILIRMAK HAVZASI 568,3 397,3 43,0 466,7 21,8 ORTA ANADOLU HAVZASI 480,1 356,2 34,8 394,3 21,8 FIRAT HAVZASI 650,3 575,3 13,0 626,8 3,7 GÖLLER HAVZASI 651,8 548,3 18,9 663,1-1,7 TÜRKİYE GENELİ 708,9 640,3 10,7 744,6-4,8 23
3.3 Sıcaklık Değerlendirmesi 3.3.1 Genel Değerlendirme 2010-2011 Tarım Yılı nda ülkemizde ortalama sıcaklıklar normallerinin 1 o C civarında üzerinde gerçekleşmiştir. (Tablo 7). Tarım yılının başlangıcından itibaren 2011 Mayıs ayına kadarki dönemde sıcaklıklar normallerinin üzerinde, sonraki aylarda ise normalleri civarına seyretmiştir (Şekil 18). Yıllık olarak bakıldığında da, 2011 yılı sıcaklıklarının normalleri civarında gerçekleştiği, sıcak bir yıl olan 2010 yılından daha serin bir yıl geçtiği görülmektedir (Şekil 19). 32.0 Türkiye Geneli Tarım Yılı Ortalama sıcaklık karşılaştırması 27.0 Sıcaklık( C) 22.0 17.0 12.0 7.0 2.0 Ekim Ocak Normal Mart Nisan Haziran Temmuz 2010-2011 Ort. Sıc Eylül Şekil 18. 2010-2011 Tarım Yılı aylık ortalama sıcaklıkların uzun yıllardan farkı (MGM 2010, 2011) Şekil 19. 2011 yılı aylık ortalama sıcaklıkların 2010 ve uzun yıllardan farkı (MGM 2010, 2011) 24
3.3.2 Bölgesel Değerlendirmesi Tablo 7. 2010-2011 Tarım Yılı bölgelere göre sıcaklık değerlendirmesi Bölgeler Periyot Ekim Kasım AralıkOcak Şubat Mart Nisan MayısHaziran Temmuz Ağustos Eylül Normal 15.1 10.1 6.8 4.7 5.3 7.4 11.9 16.7 21.2 23.5 23.3 19.6 Marmara 2010-2011 Ort. Sıc 14.3 15.0 9.1 5.0 4.9 7.6 10.0 16.1 21.4 25.4 23.7 21.8 Normal 14.0 9.0 5.5 3.3 4.1 6.3 10.8 14.9 18.9 21.6 21.6 18.2 Karadeniz2010-2011 Ort. Sıc 13.8 13.1 9.6 4.5 4.1 6.5 9.1 14.2 19.2 23.4 21.9 19.0 Iç Normal 11.8 5.4 1.0-1.3 0.4 4.5 10.2 14.8 18.8 22.2 21.8 17.4 Anadolu 2010-2011 Ort. Sıc 11.6 9.4 5.2 0.4 0.9 4.8 8.9 13.5 18.1 23.7 21.8 18.1 Normal 16.4 11.1 7.7 6.1 7.0 9.4 13.8 18.6 23.2 25.8 25.3 21.4 Ege 2010-2011 Ort. Sıc 16.4 15.6 10.6 6.5 7.5 9.6 12.9 17.7 23.0 27.2 26.1 23.5 Normal 18.7 13.0 9.0 7.5 8.4 11.0 15.2 19.5 23.7 26.7 26.7 23.5 Akdeniz 2010-2011 Ort. Sıc 19.7 16.4 11.6 8.8 9.7 12.1 14.8 19.1 23.9 27.7 28.0 25.3 G.Doğu Normal 18.5 10.9 5.9 4.0 5.5 9.4 14.7 20.5 26.4 30.4 29.8 25.2 Anadolu 2010-2011 Ort. Sıc 19.1 14.1 9.1 5.5 6.1 10.5 14.0 19.3 26.5 31.3 30.7 25.9 Doğu Normal 10.9 3.5-2.6-5.9-4.4 0.7 8.2 13.5 18.2 22.6 22.3 17.7 Anadolu 2010-2011 Ort. Sıc 12.3 6.3 1.7-2.9 2.8 2.4 8.3 12.8 18.4 23.1 22.5 17.8 MARMARA BÖLGESİ: Bölgenin tarım yılına göre uzun yıllar ortalama sıcaklığı 13,8 o C dir. 2010-2011 Tarım Yılı nda 14,5 o C ile normallerinin 0,7 o C üzerinde gerçekleşmiştir. Marmara Bölgesi Tarım Yılı Ortalama sıcaklık karşılaştırması 29.0 Sıcaklık( C) 24.0 19.0 14.0 9.0 4.0 Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Normal 2010-2011 Ort. Sıc Şekil 20. 2010-2011 Tarım Yılı Marmara Bölgesi sıcaklık karşılaştırması (MGM 2010, 2011) 25
KARADENİZ BÖLGESİ: Bölgenin tarım yılına göre uzun yıllar ortalama sıcaklığı 12,4 o C dir. 2010-2011 Tarım Yılı nda 13,2 o C ile normallerinin 0,8 o C üzerinde gerçekleşmiştir. Karadeniz Bölgesi Tarım Yılı Ortalama sıcaklık karşılaştırması 27.0 Sıcaklık( C) 22.0 17.0 12.0 7.0 2.0 Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Normal 2010-2011 Ort. Sıc Şekil 21. 2010-2011 Tarım Yılı Karadeniz Bölgesi sıcaklık karşılaştırması (MGM 2010, 2011) İÇANADOLU BÖLGESİ: Bölgenin tarım yılına göre uzun yıllar ortalama sıcaklığı 10,6 o C dir. 2010-2011 Tarım Yılı nda 11,4 o C ile normallerinin 0,8 o C üzerinde gerçekleşmiştir. İç Anadolu Bölgesi Tarım Yılı Ortalama sıcaklık karşılaştırması 30.0 25.0 Sıcaklık( C) 20.0 15.0 10.0 5.0 0.0-5.0 Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Normal 2010-2011 Ort. Sıc Şekil 22. 2010-2011 Tarım Yılı İç Anadolu Bölgesi sıcaklık karşılaştırması (MGM 2010, 2011) 26
EGE BÖLGESİ: Bölgenin tarım yılına göre uzun yıllar ortalama sıcaklığı 15,5 o C dir. 2010-2011 Tarım Yılı nda 16,4 o C ile normallerinin 0,9 o C üzerinde gerçekleşmiştir. Ege Bölgesi Tarım Yılı Ortalama sıcaklık karşılaştırması 31.0 Sıcaklık( C) 26.0 21.0 16.0 11.0 6.0 Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Normal 2010-2011 Ort. Sıc Şekil 23. 2010-2011 Tarım Yılı Ege Bölgesi sıcaklık karşılaştırması (MGM 2010, 2011) AKDENİZ BÖLGESİ: Bölgenin tarım yılına göre uzun yıllar ortalama sıcaklığı 16,9 o C dir. 2010-2011 Tarım Yılı nda 18,1 o C ile normallerinin 1,2 o C üzerinde gerçekleşmiştir. Akdeniz Bölgesi Tarım Yılı Ortalama sıcaklık karşılaştırması 32.0 Sıcaklık( C) 27.0 22.0 17.0 12.0 7.0 Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Normal 2010-2011 Ort. Sıc Şekil 24. 2010-2011 Tarım Yılı Akdeniz Bölgesi sıcaklık karşılaştırması (MGM 2010, 2011) 27
GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ: Bölgenin tarım yılına göre uzun yıllar ortalama sıcaklığı 16,8 o C dir. 2010-2011 Tarım Yılı nda 17,7 o C ile normallerinin 0,9 o C üzerinde gerçekleşmiştir. G.D.Anadolu Bölgesi Tarım Yılı Ortalama sıcaklık karşılaştırması Sıcaklık( C) 37.0 32.0 27.0 22.0 17.0 12.0 7.0 2.0 Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Normal 2010-2011 Ort. Sıc Şekil 25. 2010-2011 Tarım Yılı Güneydoğu Anadolu Bölgesi sıcaklık karşılaştırması (MGM 2010, 2011) DOĞU ANADOLU BÖLGESİ: Bölgenin tarım yılına göre uzun yıllar ortalama sıcaklığı 8,7 o C dir. 2010-2011 Tarım Yılı nda 10,5 o C ile normallerinin 1,8 o C üzerinde gerçekleşmiştir. D.Anadolu Bölgesi Tarım Yılı Ortalama sıcaklık karşılaştırması Sıcaklık( C) 28.0 23.0 18.0 13.0 8.0 3.0-2.0-7.0 Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Normal 2010-2011 Ort. Sıc Şekil 26. 2010-2011 Tarım Yılı Doğu Anadolu Bölgesi sıcaklık karşılaştırması (MGM 2010, 2011) 28