Yapay sinir ağları yöntemi kullanılarak buharlaşma miktarı tahmini

Benzer belgeler
ISSN : Hatay-Turkey YAPAY SİNİR AĞLARI YAKLAŞIMI İLE TAHTAKÖPRÜ BARAJINDAKİ AYLIK BUHARLAŞMA TAHMİNİ

Erdem Işık Accepted: January ISSN : erdemis@firat.edu.tr Elazig-Turkey

Günlük Buharlaşmanın Yapay Sinir Ağları Kullanarak Tahmin Edilmesi *

Adana istasyonunda buharlaşmanın farklı yapay zeka yöntemleri ile tahmini

ÇİMENTO BASMA DAYANIMI TAHMİNİ İÇİN YAPAY SİNİR AĞI MODELİ

YAPAY SİNİR AĞLARI YÖNTEMİ İLE GÖKSU NEHRİ NİN AKIM TAHMİNİ FLOW FORECASTING OF GÖKSU RIVER WITH ARTIFICIAL NEURAL NETWORKS METHOD

Yapay Sinir Ağları Metodu ile Eğirdir Gölü Su Sıcaklığının Tahmini

Akdeniz bölgesi için en uygun Hargreaves-samani eşitliğinin belirlenmesi

Aşağı Sakarya Nehrindeki Askı Maddesi Miktarının Esnek Yöntemler ile Tahmini

ISSN : Isparta-Turkey YAPAY SĠNĠR AĞLARI (YSA) YÖNTEMĠ ĠLE GLOBAL RADYASYON TAHMĠNĠ

ÖZGEÇMİŞ. Bartın Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü

ÇEVRESEL TEST HİZMETLERİ 2.ENVIRONMENTAL TESTS

Yağış-Akış İlişkisinin Modellenmesinde YSA Kullanımının Değerlendirilmesi: Orta Fırat Havzası Uygulaması ÖZET

İKLİM SİSTEMLERİNİN PROJELENDİRİLMESİNİ ETKİLEYEN METEOROLOJİK VERİLERİN AKILLI SİSTEMLERLE TAHMİNİ VE ÖRNEK UYGULAMA

HİDROLOJİ. Buharlaşma. Yr. Doç. Dr. Mehmet B. Ercan. İnönü Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü

A. SCI ve SCIE Kapsamındaki Yayınlar

BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BENZER SÜREÇLERDE ÜRETİLEN ÜRÜNLER İÇİN YAPAY ZEKA İLE ZAMAN TAHMİNİ SONER ŞÜKRÜ ALTIN

R1234YF SOĞUTUCU AKIŞKANININ FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ İÇİN BASİT EŞİTLİKLER ÖZET ABSTRACT

YAPAY SĠNĠR AĞI GERĠ YAYINIM ALGORĠTMASI KULLANILARAK RÜZGÂR HIZI TAHMĠNĠ

Impact of Climate Change on Yalova Gokce Dam Water Level. İklim Değişikliğinin Yalova Gökçe Barajı Su Seviyesine Etkisi

Yrd.Doç. Dr. Tülin ÇETİN

YAPAY SĠNĠR AĞLARININ EKONOMĠK TAHMĠNLERDE KULLANILMASI

Burdur İli Güneşlenme Değerlerinin Yapay Sinir Ağları Metodu İle Tahmini. Teknolojisi Bölümü, Burdur, Kaynakları Bölümü, Burdur,

QUANTILE REGRESYON * Quantile Regression

TUĞLA VE KİREMİT FABRİKALARININ HAVA KİRLİLİĞİNE KATKILARININ YAPAY SİNİR AĞI MODELLEMESİ İLE ARAŞTIRILMASI

YAĞIġ-AKIġ ĠLĠġKĠSĠNĠN MODELLENMESĠNDE YSA KULLANIMININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ: ORTA FIRAT HAVZASI UYGULAMASI

HİDROLOJİ Doç.Dr.Emrah DOĞAN

Elazığ'daki Hava Şartları ve Güneşlenme Şiddetinin Modellenmesi

YAPAY SİNİR AĞLARI YÖNTEMİ İLE PAFTALARININ SAYISALLAŞTIRILMASI ARTIFICIAL NEURAL NETWORKS METHOD FOR MAP DIGITIZATION

TÜRKİYE İÇİN TİPİK METEOROLOJİK YILLARIN BELİRLENMESİ DETERMINATION OF TYPICAL METEOROLOGICAL YEARS FOR TURKEY

HHO HÜCRESİNİN PERFORMANSININ DENEYSEL OLARAK İNCELENMESİ. Konya, Türkiye,

Electronic Letters on Science & Engineering 4(1) (2008) Available online at

Yatay Katmanlı Topraklarda Katman Fiziksel Özelliklerinin Toprak Sıcaklığına Etkisi

Çeşme Yarımadası İçin Rüzgar Bilgisi Analizi Ve

ANFIS kullanılarak Tunceli ili için global güneş radyasyonu tahmini

Eksik Akım Verilerinin Tahmin Modelinin OluĢturulmasında Yapay Sinir Ağlarının Kullanımı: Asi Nehri-Demirköprü Akım Gözlem Ġstasyonu Örneği

Ö Z G E Ç M İ Ş. 1. Adı Soyadı: Mustafa GÖÇKEN. 2. Doğum Tarihi: 12 Haziran Unvanı: Yrd. Doç. Dr. 4. Öğrenim Durumu: Ph.D.

PSM 11 PEM YAKIT HÜCRELERİNİN YAPAY SİNİR AĞLARI İLE MODELLENMESİ

Yapay Sinir Ağları Yöntemi ile Savalan Sulama Rezervuarının Simülasyonu

BAZI İLLER İÇİN GÜNEŞ IŞINIM ŞİDDETİ, GÜNEŞLENME SÜRESİ VE BERRAKLIK İNDEKSİNİN YENİ ÖLÇÜMLER IŞIĞINDA ANALİZİ

Fen Bilimleri Dergisi. Yapay Sinir Ağları ile Şanlıurfa İstasyonunun Kuraklığının Tahmini

Aşağı Sakarya Nehri akımlarının yapay sinir ağları ile tahmin edilmesi

YAPAY SİNİR AĞI KULLANARAK DEPREM EĞİLİMİNİN KESTİRİMİ. Umut FIRAT

ESTIMATION OF EFFLUENT PARAMETERS AND EFFICIENCY FOR ADAPAZARI URBAN WASTEWATER TREATMENT PLANT BY ARTIFICIAL NEURAL NETWORK

Kentsel Hava Kirliliği Riski için Enverziyon Tahmini

Katı Madde Konsantrasyonunun Yapay Sinir Ağlarını Kullanarak Tahmin Edilmesi *

Fatih Kölmek. ICCI Uluslararası Enerji ve Çevre Fuarı ve Konferansı 25 Nisan 2012, İstanbul, Türkiye

İSTANBUL BOĞAZI SU SEVİYESİ DEĞİŞİMLERİNİN MODELLENMESİ. Berna AYAT. İstanbul, Türkiye

Küçük ve Mikro Ölçekli Enerji Yatırımları için Hibrit Enerji Modeli

DERS BİLGİLERİ HİDROLOJİ VE SU YAPILARI CE CE 252 Fluid Mechanics and Hydraulics. Yrd. Doç. Dr. M. Adil Akgül

Elazığ daki Hava Şartları ve Güneşlenme Şiddetinin Modellenmesi

Geriye Yayılım ve Levenberg Marquardt Algoritmalarının YSA Eğitimlerindeki Başarımlarının Dinamik Sistemler Üzerindeki Başarımı. Mehmet Ali Çavuşlu

SolarBaba2015: Solar Energy Conference GÜNEŞ ÖLÇÜM ⁹Ü NEDİR? NEDEN / NASIL YAPILIR? İSKENDER KÖKEY, MSc Country Manager, Turkey

Sera Koşullarında A-Sınıfı Buharlaşma Kabı ve Küçük Buharlaşma Kaplarından Buharlaşan Su Miktarı Arasındaki İlişkiler

Beton Mekanik Özelliklerinin Taze Beton Özelliklerinden Yararlanılarak Yapay Sinir Ağları İle Tahmini ÖZET

ÖZGEÇMİŞ. Adı Soyadı: Umut OKKAN. Doğum Tarihi: 27/02/1983. Akademik Derecesi: Dr. Eğitim Durumu:

Hidroloji Disiplinlerarası Bir Bilimdir

Türkiyede ki İş Kazalarının Yapay Sinir Ağları ile 2025 Yılına Kadar Tahmini

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 50, Temmuz 2017, s

TECHNOLOGICAL APPLIED SCIENCES Received: November Kadir Günoğlu Accepted: February 2011

ÇEV 4721 Çevresel Modelleme

YERALTI SUYU AKIMI İLE DİĞER METEOROLOJİK DEĞİŞKENLER ARASINDAKİ İLİŞKİNİN BULANIK MANTIKLA MODELLENMESİ

ÖZGEÇMİŞ. 1. Adı Soyadı : Kamile ŞANLI KULA İletişim Bilgileri : Ahi Evran Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Adres Matematik Bölümü, KIRŞEHİR

Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki Bazı İllerin Hava Şartları ve Rüzgar Gücünün Modellenmesi

DİYARBAKIR İLİ İÇİN GÜNEŞ VERİLERİNİN ANALİZİ VE TİPİK GÜNEŞ IŞINIM DEĞERLERİNİN TÜRETİLMESİ

GÜNEŞ IŞINIM ŞİDDETİ TAHMİNLERİNDE YAPAY SİNİR AĞLARI VE REGRESYON ANALİZ YÖNTEMLERİ KULLANIMININ İNCELENMESİ

YAPAY SİNİR AĞLARI İLE AKINTI PROFİLİNİN MODELLENMESİ

Karaelmas Fen ve Müh. Derg. 8(2): , 2018

Electronic Letters on Science & Engineering 1(1) 2005 Available online at

ACCURACY OF GPS PRECISE POINT POSITIONING (PPP)

SÜREKLİ DOĞAL GERİLİM VERİLERİNİN YAPAY SİNİR AĞLARI İLE DEĞERLENDİRİLMESİ, DEPREM ve YAĞIŞLARLA İLİŞKİSİ

EGE BÖLGESĠNDEKĠ TOPRAK SICAKLIKLARININ YAPAY SĠNĠR AĞLARI YÖNTEMĠ ĠLE BELĠRLENMESĠ

Nakayasu sentetik birim hidrograf metodunun Türkiye havzalarında kullanılabilirliğinin incelenmesi: Göksu Nehri Havzası örneği

Sevim Yasemin ÇİÇEKLİ 1, Coşkun ÖZKAN 2

Güçlendirme Alternatiflerinin Doğrusal Olmayan Analitik Yöntemlerle İrdelenmesi

Yapay Sinir Ağları. (Artificial Neural Networks) DOÇ. DR. ERSAN KABALCI

ÖZGEÇMİŞ. Derece Alan Üniversite Yıl. Teknik Eğitim Fakültesi, Makina Eğitimi. Fen Bilimleri Enstitüsü, Makina Eğitimi A.B.

YAPAY SİNİR AĞLARI. Araş. Gör. Nesibe YALÇIN BİLECİK ÜNİVERSİTESİ

SERİ ÇİFT PİMLİ SANDVİÇ KOMPOZİT PLAKALARDAKİ HASAR YÜKÜNÜN YAPAY ZEKÂ TEKNİKLERİ KULLANARAK BULUNMASI

Şanlıurfa Kuru Tarım İşletmelerinde Farklı Makina Seti ve Arazi Büyüklüğüne Göre Optimum Ürün Deseninin Belirlenmesi

Predictions of Wind Speed and Wind Power Potential Using Artificial Neural Networks Prof.Dr. Beşir Şahin. Görev Unvanı Görev Yeri Yıl

YEŞİLIRMAK NEHRİ İÇİN TOPLAM ORGANİK KARBON ÖNGÖRÜ MODELLERİ

ÖZGEÇMİŞ. Lisans: Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, 2007.

EN BÜYÜK YER İVMESİNİN TAHMİNİNDE YAPAY SİNİR AĞLARININ KULLANIMI

HİDROLOJİ DERS NOTLARI

Electronic Letters on Science & Engineering 3 (2) (2007) Available online at

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ TAŞINMAZ DEĞERLEMEDE HEDONİK REGRESYON ÇÖZÜMLEMESİ. Duygu ÖZÇALIK

BULANIK MANTIK VE İSTATİSTİKSEL ANALİZ YÖNTEMLERİ İLE REVİBRASYON UYGULANMIŞ BETONLARDA BASINÇ DAYANIMI TAHMİNİ

Cam Elyaf Katkılı Betonların Yarmada Çekme Dayanımlarının Yapay Sinir Ağları İle Tahmini

YÖK TEZLERİ PROJE KELİME TARAMASI

CETP KOMPOZİTLERİN DELİNMELERİNDEKİ İTME KUVVETİNİN ANFIS İLE MODELLENMESİ MURAT KOYUNBAKAN ALİ ÜNÜVAR OKAN DEMİR

YOLCULUK YARATIMININ YAPAY SİNİR AĞLARI İLE MODELLENMESİ MODELLING OF THE TRIP GENERATION WITH ARTIFICIAL NEURAL NETWORK

HİDROJEOLOJİ. Hidrolojik Çevrim Bileşenleri Buharlaşma-Yağış. 2.Hafta. Prof.Dr.N.Nur ÖZYURT

SIVI YOĞUNLUKLARININ BİRİNCİL SEVİYEDE BELİRLENMESİNİ SAĞLAYAN ÖLÇÜM DÜZENEĞİ

Karadeniz ve Ortadoğu Bölgesel Ani Taşkın Erken Uyarı Projesi

Üniversitesi, Ziraat Fakultesi, Bahçe Bitkileri Bolumu Balcalı, Adana. (Sorumlu Yazar)

YARASA VE ÇİFTLİK GÜBRESİNİN BAZI TOPRAK ÖZELLİKLERİ ve BUĞDAY BİTKİSİNİN VERİM PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ

İZMİR HAVASINDAKİ TOZ DERİŞİMLERİNİN YAPAY SİNİR AĞLARI MODELİ İLE TAHMİNİ

ÖZGEÇMİŞ. Lisans: Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, 2007.

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE VE İMALAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ DOYMA BASINCI DENEY FÖYÜ 3

Transkript:

9. Ulusal Hidroloji Kongresi 2017 Yapay sinir ağları yöntemi kullanılarak buharlaşma miktarı tahmini Bestami TAŞAR İskenderun Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, İskenderun-Hatay bestami.tasar@iste.edu.tr ORCID: 0000-0003-4842-3937 Fatih ÜNEŞ* İskenderun Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, İskenderun-Hatay fatih.unes@iste.edu.tr ORCID: 0000-0001-5751-6970, Tel: (326) 613 56 00 (2806) Mustafa DEMİRCİ İskenderun Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, İskenderun-Hatay mustafa.demirci@iste.edu.tr ORCID: 0000-0002-3249-2586 Yunus Ziya KAYA Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Osmaniye yunuszkaya@osmaniye.edu.tr ORCID: 0000-0002-4357-9177 Geliş: 17.06.2017, Kabul Tarihi: 17.08.2017 Öz Buharlaşma tahmini, özellikle kurak dönemlerde ve kurak alanlarda, sulama yönetiminde ve hidrolik tasarımlarda önemli bir rol oynar. Bu çalışmada, Hargreaves-Samani, Ritchie ve Turc denklemleri gibi ampirik (geleneksel) yöntemler ile Yapay sinir ağları (YSA) yöntemi performanslarının değerlendirilmesi için buharlaşma miktarı tahmin edilmeye çalışılmıştır. Çalışma alanı olarak Massachusett, U.S.A (Cambridge Hazne ve havzası) seçilmiştir. Günlük ortalama buharlaşma miktarı tahmini için ortalama günlük hava sıcaklığı (HS), rüzgâr hızı (RH), güneşlenme miktarı (GM) ve bağıl nem (BN) kullanılmıştır. Tüm günlük veriler eğitim ve test verisi olmak üzere ikiye ayrılmıştır. YSA optimizasyonu için hataların geriye yayılma ilkesine göre çalışan geriye beslemeli ağ algoritması kullanılmıştır. YSA sonuçları, geleneksel Hargreaves-Samani, Ritchie ve Turc yöntemlerinin sonuçları ile karşılaştırılmıştır. Karşılaştırma, ANN modelinin buharlaşma miktarı tahmininde geleneksel yöntemlerden daha iyi performans ortaya koyduğu göstermiştir. Anahtar Kelimeler: Buharlaşma; Hargreaves-Samani Denklemi; Tahmin; Yapay Sinir Ağları. * Yazışmaların yapılacağı yazar DOI:

Giriş Buharlaşma (ET) tahmini, su yönetimi ve hidrolik tasarımlarında önemli rol oynar. Buharlaşma, doğada sıvı halde bulunan su miktarının gaz (buhar) haline geçmesi olayıdır. Ayrıca buharlaşma hidrolojik çevrimin temel bileşenlerindendir. Buharlaşma, güneş enerjisi, hava sıcaklığı, rüzgâr, nem ve çevresel şartlar gibi etkenlere bağlıdır. Buharlaşma oluşması birçok parametreye bağlı olduğundan ve bu parametrelerinin tamamının belirlenmesi zor olduğundan dolayı buharlaşma miktarı tahmini önemli hale gelmektedir. Klasik yöntemler kullanılarak, olaylara etkiyen parametre sayısının çok olması ve doğrusal olmayan bir yapıya sahip olması nedeni ile hidrolojik olayların gerçek boyutlarına uygun olarak modelinin oluşturulabilmesi zordur. Doğal olaylar, birçok farklı değişkenden etkilenmektedir, ayrıca doğal olaylar ve değişkenler arasındaki doğrusal olmayan ilişkileri açıklamak oldukça güçtür. Bu nedenle, doğrusal olmayan problemlerin çözümü için ucuz ve kolay metotlar geliştirme yoluna gidilmiş ve yapılan araştırmalar incelendiğinde, buharlaşma miktarını belirlemek için halen çalışmalar sürdürüldüğü görülmüştür. Geçmiş yıllarda araştırmacılar buharlaşma gibi hidrolojik olayların tahmininde yapay zeka yöntemlerini kullanarak tahminde bulunmuşlardır (Kumar vd., 2002; Aytek vd., 2008; Fenga vd., 2016; Partal, 2016). Baltacı ve Demirci (2012), yaptıkları çalışmada askıdaki katı madde miktarı tahmini için yapay zeka yöntemlerinden bulanık mantık metodunun klasik yöntemlerden daha iyi sonuçlar verdiğini gözlemlemişlerdir. Kişi (2014), Türkiye de bulunan 4 istasyonda (Adana, Antalya, Isparta ve Mersin) ölçülen buharlaşma miktarını tahmin etmek için çalışmıştır. Çalışmasında, Valiantzas, Copais, Turc, Hargreaves-Samani, Hargreaves, Ritchie, ve Irmak ampirik yöntemlerini kullanarak buharlaşma tahminlerinde bulunmuş ve sonuçlarını karşılaştırmıştır. Sonuçları incelediğinde, Valiantzas ampirik yöntemi diğer yöntemlere göre daha iyi tahmin değerlerine sahip olduğu ve hata oranı düşük olduğunu gözlemlemiştir. Ayrıca bu çalışmasında en uyumsuz sonuçların Turc Denklemi yöntemine ait olduğunu göstermiştir. Son yıllarda yapay zeka yöntemlerinden olan yapay sinir ağları (YSA) yöntemi kullanılması artmıştır. YSA yöntemi, hidroloji ve su kaynakları çalışmalarında kompleks ve doğrusal olmayan olayların tanımlanmasında ve modellemesinde klasik yöntemlere alternatif olarak kabul edilmektedir. Üneş (2010a), Üneş ve ark. (2013, 2015) hazne seviyesindeki ve hacmindeki değişimleri tahmin etmek için YSA modelini kullanmıştır. Üneş (2010b) diğer bir çalışmasında, YSA modeli kullanarak baraj haznesinde yoğunluk ve çevrinti akımları sonrasında oluşan batma noktasındaki derinlik değişiminin tahmin etmiştir. Demirci ve ark. (2015) kıyıda oluşan kum bariyeri hacimlerinin tahmininde YSA modeli kullanmışlardır. Kaya ve ark., (2016), buharlaşma miktarının tahmini için çalışma yapmışlar. Tahmin için M5T and Turc yöntemlerini kullanmışlar. Veri madenciliği yöntemlerinden olan M5T yönteminin Turc ampirik yönteminden daha iyi tahmin sonuçları verdiğini gözlemlemişlerdir. Bu akademik çalışmanın amacı, yapay zeka yöntemlerinden olan yapay sinir ağları (YSA) yönteminin ve klasik yöntemlerin uygulanabilirliğinin ve geçerliliğini araştırmaktır. Günlük veriler ABD de Massachusett bölgesine ait meteorolojik istasyondan alınmıştır. Materyal ve Yöntem Bu çalışmada, ampirik (klasik) yöntemlerden olan Hargreaves-Samani, Ritchie ve Turc denklemleri ile yapay zeka yöntemlerinden olan Yapay sinir ağları (YSA) yöntemi kullanılarak buharlaşma miktarı tahmin edilmeye çalışılmıştır. Hargreaves-Samani Yöntemi Hargreaves ve Samani (1985) buharlaşma miktarını belirlemek için deneysel çalışmışlar. Bu çalışma sonucunda; güneşlenme miktarı 544

(Rs), günlük ortalama sıcaklık (Tmean), günlük maksimum sıcaklık (T), günlük minimum sıcaklık (Tmin) parametrelerini kullanarak buharlaşma miktarını (ET) belirlemişlerdir. Hargreaves ve Samani denklemleri aşağıda verilmiştir; ET 0,0135RS.0,408(Tmean 17,8) (1) Dünya dışından gelen güneşlenme miktarı (Ra) ile güneşlenme miktarı (Rs) arasındaki ampirik ilişki şu şekilde ifade edilmiştir; RS 0,16Ra ( T Tmin ) (2) Burada, Ra: dünya dışından gelen güneşlenme miktarı, (1) denklemi Ra kullanılarak yazılırsa, Hargreaves ve Samani denklemi şu ifadeye dönüşür; ET 0,0023R.0,408(T 17,8)( T T ) (3) a min Ritchie Yöntemi Ritchie yöntemi; Jones and Ritchie (1990) tarafından bulunmuştur. Ritchie denklemi aşağıda verilmiştir. 3 ET α1 3,8710.RS.(0,6T 0,4Tmin 29) (4) Ritchie denkleminde, buharlaşma (ET), güneşlenme miktarı (Rs), günlük maksimum sıcaklık (T), günlük minimum sıcaklık (Tmin) parametreleri ve α (katsayısı) kullanılmıştır. α katsayısı T a bağlı olarak değişen bir katsayıdır ve bu katsayı aşağıda verilmiştir; T 5 C α 5 T 35 C α1 T 1 0,01exp 0,18(T 1,1 20) 35 C α 1,1 0,05(T 35) (5) 1 Turc Yöntemi Turc yöntemi; Turc (1961) tarafından bulunmuştur. Turc yönteminde, buharlaşma miktarı hava sıcaklığı, bağıl nem ve güneşlenme miktarı gibi parametrelere bağlı olarak değişmektedir. Turc denklemi aşağıda verilmiştir. T RH %50 ET 0,0133R 50 mean S Tmean 15 50 RH Tmean RH %50 ET 0,0133R S 50 1 70 Tmean 15 (6) Turc denkleminde, buharlaşma (ET), güneşlenme miktarı (Rs), günlük ortalama sıcaklık (Tmean), bağıl nem (RH) parametreleri kullanılmıştır. Burada bağıl nem (RH) in %50 den küçük veya büyük olmasına bağlı olarak buharlaşma miktarı (ET) farklılık göstermektedir. Yapay sinir ağları (YSA) Yapay sinir ağları, insan beynindeki sinir hücreleri yapısından esinlenerek oluşturulan değişik ağırlıklarla birbirine bağlı işlem elemanlarından oluşmuş sistemlerdir. Yapay sinir ağları (YSA) metotları içerisinde en çok kullanılan metot, hataların geriye yayılma ilkesine göre çalışan geriye beslemeli (feedforward-back-propagation) YSA modelidir. Bu modelde bir yapay sinir ağı hücresi, girdi tabakası, değişken ağırlık çarpanları, toplam fonksiyonu, tanımlama (aktivasyon) fonksiyonu ve çıktı tabakası olmak üzere beş ana bölümden oluşur. Aşağıda Şekil 1. de üç tabakalı bir yapay sinir ağı şeması verilmiştir. Şekil 1. Buharlaşma tahmininde kullanılan üç tabakalı YSA şeması Şekil 1. de Wij ve Wjk sırası ile girdi ve gizli tabakası ve yine gizli tabaka ile çıktı tabakası arasındaki bağlantı ağırlıklarıdır. Bu değerler bir önceki girdi verilerinin işlem yapılan eleman üzerindeki etkisini ifade eden katsayı değerleridir. Başlangıçta rastgele ağırlık değerleri alan bu katsayılar, eğitme aşamasında tahmin çıktıları ile gerçek çıktıları karşılaştırılarak devamlı değişir ve hataları en az a indiren bağlantı ağırlık değerleri ayarlanıncaya kadar hata miktarları geriye doğru yayılır. Burada genelleştirilmiş delta kuralına dayalı momentum geriye yayılma metodu kullanılmaktadır. 545

Model Sonuçları ve Değerlendirmeler Bu çalışmada, Hargreaves-Samani (HS), Ritchie (R) ve Turc (T) denklemleri ile yapay sinir ağları (YSA) modelinin buharlaşma miktarının tahmin edilmesindeki performansları araştırılmıştır. Kullanılan ölçüm verileri Amerikan Jeolojik Araştırma (USGS) kurumundan elde edilmiştir. Çalışma alanı olarak Amerika daki Cambridge Hazne ve havzası, Massachusett bölgesi seçilmiştir. 3 yıllık (2014-2017) toplam 1081 günlük ölçüm verileri tahmin için kullanılmıştır. Çalışmada, tüm verilerin %75 i eğitim; %25 i test için ayrılmıştır. Eğitim için 811 günlük veri, test için 270 günlük ölçüm verisi kullanılmıştır. Tüm modellerde 811 günlük veriler eğitilmiş ve test aşamasında 270 günlük verilere uygulanmıştır. Elde edilen test sonuçları gerçek buharlaşma sonuçları ile karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmalara göre sonuçlar Tablo 1. de verilmiştir. 3 yıllık veriler için oluşturulan modellemelerin sırasıyla Hargreaves-Samani (HS), Ritchie (R) ve Turc (T) denklemleri ile Yapay sinir ağları (YSA) model sonuçları aşağıdaki gibidir. Her bir model için ortalama karesel hata (OKH), ortalama mutlak hata (OMH) ve gözlemlenmiş değerler arasındaki determinasyon katsayıları (R 2 ) hesaplanmıştır. Sonuçları da model tahmini ve gözlem verilerinin performanslarını karşılaştırmak için kullanılır. OKH ve OMH aşağıdaki gibi belirlenmiştir. N Yi ölçüm Yi tahmin 1 2 OKH (7) N i 1 1 N OMH Yi ölçüm Yi tahmin (8) N i 1 Burada N veri sayılarını ve Yi buharlaşma miktarı verilerini göstermektedir. Bu çalışmada YSA model uygulamalarında USGS den elde edilen ve düzenlenen günlük hava sıcaklığı (HS), rüzgâr hızı (RH), güneşlenme miktarı (GM) ve bağıl nem (BN) kullanılmıştır. Tablo 1. Cambridge Hazne ve havzasında kullanılan tüm modellerde test verileri için elde edilen OKH, OMH ve R 2 parametreleri Modeller Model Girdileri OKH (mm 2 ) OMH (mm) R 2 HS HS-GM 0,542 0,418 0,985 R HS-GM 0,427 0,355 0,983 T YSA HS-GM -BN HS-GM -RH-BN 0,134 0,366 0,957 0,101 0,135 0,993 OKH: Ortalama karesel hata; OMH: Ortalama mutlak hata R 2 : Determinasyon katsayısı. Tablo 1. incelendiğinde, test verileri için tüm modellerin güzel sonuçlara sahip olduğu gözlenmektedir. Çizelge incelendiğinde iyi sonuçların yüksek determinasyon katsayısı (R 2 ) ve en düşük hata miktarlarına (OMH, OKH) sahip olan model ile ifade edebiliriz. Buna göre en iyi tahmin ve düşük hata oranına ise YSA modelinin sahip olduğu ve en yüksek determinasyon sayısının (R 2 =0,993) ve en düşük OKH (0,101 mm 2 ) ve OMH (0,135 mm) hatası verdiği görülmektedir. Bunun yanı sıra yine, ampirik modeller kendi içerisinde değerlendirildiğinde aynı test verileri için Turc modelinin en düşük determinasyon katsayısına (R 2 =0,957) ve en düşük ortalama karesel hata (OKH) miktarına (0,134 mm 2 ), Hargreaves- Samani modelinin en yüksek determinasyon katsayısına (R 2 =0,985), Ritchie modelinin ise en düşük ortalama mutlak hata (OMH) miktarına (0,355 mm) sahip olduğu gözlenmiştir. Tüm modellerin dağılım ve saçılım grafikleri aşağıda verilmiştir. Buna göre, Hargreaves-Samani yöntemi dağılım ve saçılım grafikleri sırası ile Şekil 2. ve 3. de; Ritchie yöntemi dağılım ve saçılım grafikleri sırası ile Şekil 4. ve 5. de; Turc yöntemi dağılım ve saçılım grafikleri sırası ile Şekil 6. ve 7. de; yapay sinir ağları (YSA) yöntemi dağılım ve saçılım grafikleri sırası ile Şekil 8. ve 9. da gösterilmiştir.. 546

Şekil 2. Buharlaşma test verileri için Ölçüm ve Hargreaves-Samani yöntemi dağılım grafiği Şekil 4. Buharlaşma test verileri için Ölçüm ve Ritchie yöntemi dağılım grafiği Şekil 3. Buharlaşma test verileri için Ölçüm ve Hargreaves-Samani yöntemi saçılım grafiği Şekil 5. Buharlaşma test verileri için Ölçüm ve Ritchie yöntemi saçılım grafiği 547

Şekil 6. Buharlaşma test verileri için Ölçüm ve Turc yöntemi dağılım grafiği Şekil 8. Buharlaşma test verileri için Ölçüm ve YSA yöntemi dağılım grafiği Şekil 7. Buharlaşma test verileri için Ölçüm ve Turc yöntemi saçılım grafiği Şekil 9. Buharlaşma test verileri için Ölçüm ve YSA yöntemi saçılım grafiği 548

Bu çalışma için elde edilen YSA yönteminde test verileri için ayrı ayrı tahmin sonuçları ve ölçülmüş buharlaşma miktarları Şekil 8. ve 9. da görülmektedir. Tablo 1. den, Şekil 8. ve 9. dan da görüldüğü gibi, YSA modeli test verileri için uygulandığında 0,993 lük bir determinasyon ve oldukça düşük hata değerleri ile rezervuardaki buharlaşma miktarını tahmin edebilmiştir. YSA yöntemi test aşamasında diğer ampirik modellerden daha iyi tahminler vermiştir. Bütün veriler ve olayın fiziği dikkate alındığında, YSA yönteminin diğer klasik yöntemlere göre daha iyi sonuç verdiği görülmüştür. Burada dikkat edilmesi gereken önemli husus, YSA yönteminin çok değişkenli yapıya sahip ve lineer olmayan problemlerin çözümünde iyi sonuçlar elde edebilmesidir. Buharlaşma olayı doğrusal olmayan ve düzensiz durumları içerdiğinden dolayı buharlaşma doğru tahmin etmek zordur. Buna rağmen, bu çalışmada YSA yöntemi test aşamasında diğer yöntemlere göre en iyi sonuçlara sahip performans ortaya koymuştur. Sonuçlar ve Tartışma Bu çalışmada Cambridge Hazne ve havzasındaki günlük buharlaşma miktarı, klasik ampirik yöntemlerden olan Hargreaves-Samani, Ritchie ve Turc yöntemleri ve Yapay Sinir Ağları (YSA) kullanılarak tahmin edilmiştir. YSA model tahminleri, ölçülen buharlaşma miktarı ve en yaygın ampirik yöntem sonuçlarıyla karşılaştırılmıştır. Aşağıdaki sonuçlar çıkarılmıştır: Buharlaşmanın modellenmesi için, buharlaşma miktarını etkileyen doğru parametreler belirlenmesi gerekmektedir. Sadece hava sıcaklığı değişkenini ya da rüzgâr hızı parametrelerini kullanmak iyi tahmin elde edebilmek için yetersiz olduğu düşünülmektedir. YSA modelinde rüzgâr hızı, hava sıcaklığı, bağıl nem ve güneşlenme miktarı (solar radyasyon) gibi iklimsel parametreler buharlaşma miktarını en düşük hata ve en iyi tahmin sonuçlarına ulaştırmıştır. Buharlaşma modellemelerinde bu parametrelere daha iyi tahmin çalışması yapılması için ihtiyaç duyulmaktadır. Buharlaşma (ET) tahmini için iklimsel değişkenler kullanılarak YSA modellerinin potansiyeli araştırılmıştır. Bu çalışma sonucunda, günlük buharlaşma modellenmesinin YSA yöntemi kullanarak mümkün olabildiği görülmüştür. Buharlaşma tahmininde, YSA modelinin Hargreaves- Samani, Ritchie ve Turc klasik yöntemlerinden daha iyi performans gösterdiği gözlenmiştir. Hargreaves-Samani, Ritchie ve Turc ampirik yöntemlerine alternatif olarak yapay zeka yöntemlerinden olan YSA modeli buharlaşma miktarı tahmininde kullanılabileceği tespit edilmiştir. Ampirik metotlarında problemin çözümünde oldukça doğru sonuçlar verdiği gözlenmiştir. Bu klasik metotlarında buharlaşma miktarının tahmini için düşük Ortalama Karesel Hata (OKH) ve Ortalama Mutlak Hata (OMH) değerleri sağladığı tespit edilmiştir. Fakat ampirik yöntemler ile YSA model sonuçları karşılaştırıldığında YSA modelinin ampirik yöntemlerden daha iyi sonuç verdiği gözlenmiştir. Yapay Sinir Ağlarının, buharlaşma ile meydana gelen su kaybının tahmininde ve ihtiyaç duyulan su planlanmasındaki çalışmalarda ve değişikliklerin tespitinde uygulanabilecek bir model olduğu görülmüştür. Buharlaşma miktarlarının tahmini konusunda YSA nin geleneksel metotlardan daha avantajlı olmasının sebebinin ise YSA nın yapısının problemin nonlineer dinamiklerini çözüme dahil edebilmesi olarak açıklanmaktadır. Bir bölgedeki buharlaşmanın tespiti için oluşturulan YSA modelinin, baraj hazne değişimlerinin tespiti ile işletme stratejilerinin belirlenmesi, su kaynaklarının ile ilgili çalışmalar ve bunların planlama aşamasında kullanılabileceği düşünülmektedir. 549

Kaynaklar Aytek, A., Güven, A.,Yüce, M.İ., Aksoy, H., (2008). An explicit neural network formulation for evapotranspiration, Hydrological Sciences Journal, 53, 4, 893-904, DOI: 10.1623/ hysj.53.4.893. Demirci, M., Baltaci, A., (2013). Prediction of suspended sediment in river using fuzzy logic and multilinear regression approaches, Neural Computing Applications, 23, 145-151. Demirci, M., Üneş, F., Aköz, M.S. (2015). Prediction of cross-shore sandbar volumes using neural network approach. Journal of Marine Science and Technology 20(1), 171-179. Fenga, Y., Cuib, N., Zhaob, L., Hud, X., Gonga, D., (2016). Comparison of ELM, GANN, WNN and empirical models for estimating reference evapotranspiration in humid region of Southwest China, Journal of Hydrology, 536, 376 383. Hargreaves, G.H., Samani, Z.A., (1985). Reference crop evapotranspiration from temperature, Applied Engineering. in Agric. 1, 96-99. Jones, J. W., Ritchie, J.T., (1990). Crop growth models. Management of Farm Irrigation Systems (ed. by G. J. Hoffman, T. A. Howel & K. H. Solomon), 63 89. ASAE Monograph no.9, ASAE, St Joseph, Michigan, USA. Kaya, Y. Z., Mamak, M., Unes, F., (2016). Evapotranspiration Prediction Using M5T Data Mining Method, International Journal of Advanced Engineering Research and Science (IJAERS), 3, 12, 225-229. Kisi, O., (2014). Comparison of Different Empirical Methods for Estimating Daily Reference Evapotranspiration in Mediterranean Climate, Journal of Irrigation and Drainage Engineering, 140, 1. Kumar, M., Raghuwanshi, N. S., Singh, R., Wallender, W. W., Pruitt, W. O., (2002). Estimating Evapotranspiration using Artificial Neural Network, Journal of Irrigation and Drainage Engineering, 128, 4. Partal, T., (2016). Comparison of wavelet based hybrid models for daily evapotranspiration estimation using meteorological data, KSCE Journal of Civil Engineering, 20, 5, 2050 2058. Turc L., (1961). Evaluation des besoins en eau d irrigation, evapotranspiration potentielle, formulation simplifi e et mise `a jour. Annales Agronomiques 12, 13 49. USGS.gov Science for a changing world [WWW Document], n.d. URL https://www.usgs.gov/ Üneş, F., (2010a). Dam reservoir level modelıng by neural network approach. A casestudy, Neural Network World, 4,10, 461 474. Üneş, F., (2010b). Prediction of density flow plunging depth in dam reservoirs: an artificial neural network approach, CLEAN - Soil, Air, Water, 38, 3, 296 308, DOI: 10.1002/clen.200900238. Üneş, F., (2010b). Prediction of density flow plunging depth in dam reservoirs: an artificial neural network approach, CLEAN - Soil, Air, Water, 38, 3, 296 308, DOI: 10.1002/clen.200900238. Ünes, F., Yildirim, S., Cigizoglu, HK., Coskun, H. (2013). Estimation of dam reservoir volume fluctuations using artificial neural network and support vector regression, Journal of Engineering Research, 1(3), 53-74. Üneş, F., Demirci, M., Kişi, Ö. (2015). Prediction of millers ferry dam reservoir level in usa using artificial neural network, Periodica Polytechnica Civil Engineering, 59(3), 309 318. 550

Forecasting of Daily Evaporation Amounts Using Artificial Neural Networks Technique Extended abstract Evaporation is the phenomenon of the amount of liquid water in the nature being transferred into gas (vapor). It is also a key component of the hydrological cycle. Evaporation depends on factors such as solar radiation, air temperature, wind, relative humidity and environmental conditions. Since evaporation depends on many parameters and it is difficult to determine all of these parameters, the estimation of the amount of evaporation becomes important. Evaporation estimation, especially in arid seasons and area, has significant roles in irrigation management and hydraulic designs. In this paper, evaporation forecast was tried to assess the performances of artificial neural networks (ANN) and empirical equations (classical methods) such as Hargreaves-Samani, Ritchie and Turc equation. Study area was chosen Massachusett, U.S.A (Cambridge reservoir). Mean daily air temperature (AT), wind speed (WS), solar radiation (SR) and, relative humidity (RH) were used for forecasting mean daily evaporation. When the statistical parameters are examined, we can express the good results with the model with the high determination coefficient (R 2 ) and the lowest error amounts (MAE, MSE). According to this, it is seen that the ANN model has the highest number of determinations (R 2 = 0.993), the lowest mean square error (MSE =0.101 mm 2 ) and mean absolute error (MAE=0.135 mm) for the best estimate and low error rate. As a result of the present study, empirical methods give correct results in solving the problem. These methods could provide low mean square error (MSE) and mean absolute error (MAE) values for estimating the amount of evaporation. Nevertheless, ANN's performance has been better than empirical methods. Applicability of ANN models was investigated using climatic variables such as mean daily air temperature, wind speed, solar radiation and, relative humidity for evaporation (ET) estimation. The presented work has shown that daily evaporation modeling is determined with the ANN method. Model results were show that the ANN model performed better than Hargreaves-Samani, Ritchie and Turc methods in evaporation prediction. As an alternative to the empirical methods of Hargreaves-Samani, Ritchie and Turc, the ANN model of artificial intelligence methods can be presented in estimating the amount of evaporation. Keywords: Evaporation, Hargreaves-Samani Equation, Estimation, Artificial Neural Networks. In addition, empirical models show that for the same test data, the lowest determinant coefficient of the Turc model (R 2 = 0.957) and the lowest mean square error (MSE) amount of 0.134 mm 2, the highest determinant coefficient of the Hargreaves- Samani model = 0.985) and the Ritchie model had the lowest mean absolute error (MAE) (0.355 mm). 551