E-commerce business. technology. society.

E-commerce business. technology. society. Sixth Edition Internet ve WWW: E ticaret Altyapısı Kenneth C. Laudon Carol Guercio Traver Internet: Teknoloji temelleri Internet Birbiriyle bağlantılı binlerce ağ ve milyonlarca bilgisayar İşleri, eğitim kurumlarını, devlet bürolarını ve bireyleri bağlar World Wide Web (Web) Internet in en popüler servislerinden biri Milyarlarca Web sayfasına erişim sağlar Internet in Gelişimi 1961 Günümüz Yenilik Fazı, 1964 1974 Temel yapı taşlarının oluşturulması Kurumsallaşma Fazı, 1975 1994 Büyük kurumlar yatırım ve meşrulaştırma sağlamışlardır Commercialization Fazı,1995 günümüz Özel şirketler devralmış, Internet omurgasını ve yerel servisleri genişletmişlerdir Internet: Ana Teknoloji Kavramları Federal Ağ Komisyonu tarafından ağın tanımı: IP adreslemesini kullanır TCP/IP destekler Telefon sistemindeki benzer şekilde kullanıcılara servis sunar Üç önemli kavram: 1. Paket anahtarlama 2. TCP/IP iletişim protokolü 3. İstemci/sunucu teknolojisi Paket Anahtarlama Dijital mesajları paketlere böler Müsait oldukça paketleri farklı iletişim yollarından gönderir Paketler hedefe ulaştıklarında yeniden birleştirir. Yönlendiricileri kullanır Şekil3.3, Sayfa130 Packet Anahtarlama Bilgisayar ağlarını bağlayarak Internet i oluşturan ve paketleri yönlendiren özel amaçlı cihazlar Yönlendirme algoritmaları paketlerin hedefe doğru en uygun yolu takip etmelerini sağlar Devre anahtarlamadan daha ucuzdur 1213 Bahar Dr Pınar Onay Durdu 1

TCP/IP Transmission Control Protocol (TCP): Gönderici ve alıcı Web bilgisayarları arasında bağlantı kurar İletim noktasında mesajlardan paketlerin oluşturulması ve hedefte mesajların geri oluşturulmasından sorumludur Internet Protocol (IP): Internet in adresleme şemasını oluşturur Dört TCP/IP Katmanı 1. Bağlantı Katmanı 2. Ağ Katmanı 3. Taşıma Katmanı 4. Uygulama Katmanı The TCP/IP Mimarisi ve Protokolü Internet (IP) Adresleri IPv4: 32 bit sayılar Noktalar ile ayrlmış 4 numaralı grup şeklinde ifade edilir Internet Mesajlarının Yönlendirilmesi: TCP/IP ve Paket Anahtarlama 201.61.186.227 Csınıfı adresler: Ağ ilk 3 grup ile tanımlanır, bilgisayarlar ise son grupla Yeni sürüm: IPv6 128 bit adreslerden oluşur, yaklaşık 1 katrilyon adres tanımlayabilir (IPv4 4 milyar tanımlayabilir) Şekil 3.5, Sayfa 133 Alan Adları, DNS, ve URL ler Alan Adı IP adreslerinin doğal dilde tanımlanması Alan Adı Sistemi(DNS) Sayısal IP adreslerinin doğal dilde tanımlanmasını sağlar Uniform Resource Locator (URL) Webdeki bir içeriğin yerinin belirlenmesinde tarayıcılar tarafından kullanılan adresler Örn, http://www.mf2.kocaeli.edu.tr/bilgisayar İstemci/Sunucu Mimarisi Kişisel bilgisayarların sunucularla ağa bağlanması Sunucular istemciler için ortak işlevleri gerçekleştirir Dosya depolama, yazılım uygulamaları, vb. 1213 Bahar Dr Pınar Onay Durdu 2

Yeni İstemci: Gelişen Mobil Platformu Birkaç yıl içerisinde Internet e ana erişim: Netbooklar Kablosuz Internet e bağlanmak için tasarlanmışlardır 1 2 kg dan az, 8 ekran $200 400 Akıllı telefonlar Farklı teknoloji: İşlemciler, işletim sistemleri Bulut Bilgi İşleme Şirketler ve bireyler bilgi işleme gücünü Internet den alırlar Örn, Google Uygulamaları Bilgi işlemenin en hızlı büyüyen yönü Maliyetleri radikal olarak azaltıyor: Web sitesi yapma ve işletme Altyapı, IT desteği Donanım, yazılım Diğer Internet Protokolleri ve Faydalı Programlar Internet protokolleri HTTP E mail: SMTP, POP3, IMAP FTP, Telnet, SSL Faydalı programlar Ping (Packet InterNet Groper) Tracert (eg. TraceRoute) Pathping Günümüzde Internet Internet büyümesi herhangi bir engelle karşılaşmadan patladı çünkü : İstemci/sunucu mimarisine dayalı Kum saati, katmanlı mimari kullanlıyor Ağ Teknolojisi alt katmanı: telekomunikasyon ağları ve protokolleri Taşıma servisleri ve Gösterim standartları: TCP/IP protokolü Özel ara servisler: Uygulamalar ile iletişim ağını yapıştıran, güvenlik, kimlik denetimi gibi servisler içeren katman Uygulamalar: Web, e mail, ses/görüntü uygulamaları Internet in Kum Saati Modeli KAYNAK: Computer Science and Telecommunications Board (CSTB), 2000. adapte edilmiştir Omurga: Internet Ağ Mimarisi Yüksek bantgenişliğine sahip fiber optik kablo ağlar Özel ağlar çeşitli NSP ler tarafından sahiplidir Bantgenişliği: 155 Mbps 2.5 Gbps IXPler: Omurgayı yerel ya da bölgesel ağlarla bağlayan yüksek hızlı anahtarlamalı bilgisayar kullanan hublardır(internet exchange Points) CANler: Bölgesel ağlara direk bağlanan tek bir kurum içierisinde yer alan yerel alan ağlarıdır (Campus Area Networks) 1213 Bahar Dr Pınar Onay Durdu 3

Internet Ağ Mimarisi Internet Servis Sağlayıcılar(ISPs) Ev ve ofislere sağlanan hizmetin son halkasını oluşturmakla ilgilidirler Sunulan servisler Narrowband (dial up) : geleneksel telefon modem bağlantısı Broadband Digital Subscriber Line (DSL): Sıradan telefon hattını kullanarak yüksek hızlı Internet bağlantısı sağlıyor Kablo modem: Kablo TV teknolojisi T1 and T3: Amerika daki uluslararası telefon standardı Satellite: Kablo Internet in ulaşamadığı yerlerde Intranet Intranetler ve Extranetler İletişim ve işleme amaçlı tek bir kurum içerisinde yer alan TCP/IP ağı Extranet Kurumların dahili TCP/IP ağlarına dışardan erişime izin verdiklerinde olur Internet in sahibi kim? Internet i etkileyen ve işlemleri izleyen kurumlar: Internet Architecture Board (IAB) Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN) Internet Engineering Steering Group (IESG) Internet Engineering Task Force (IETF) Internet Society (ISOC) World Wide Web Consortium (W3C) International Telecommunications Union (ITU) Devlet Düzenlemeleri ve Internet in İzlenmesi Tartışma Herhangi bir devlet için Web in kontrol edilmesi nasıl mümkündür? Herhangi bir devletin Web deki içeriği kontrol etme hakkı var mıdır? Eğer Web her ülke için ayrı olursa e ticaretin durumu ne olur? Internet II: Gelecek Altyapı Günümüz Internet inin kısıtları Bantgenişliği kısıtları Servis kalitesi kısıtları Gecikme En iyi çaba QOS Ağ mimarisi kısıtları Dil geliştirme kısıtları HTML Kablolu Internet kısıtları 1213 Bahar Dr Pınar Onay Durdu 4

Internet2 Projesi 200 den fazla üniversite, devlet kurumu ve özel şirketin olşturduğu konsorsiyum Internet i daha verimli ve hızlı yapmanın yolları için işbirliğinde Birincil amaçlar: Ulusal araştırma topluluğu için çok hızlı ağ oluşturma Devrimsel Internet uygulamalarını sağlama Yeni ağ servisleri ve uygulamalarının daha geniş Internet toplumuna yayılmasını sağlama Internet II Teknoloji Çevresi: Birinci KM ve Sonuncu KM GENI Girişimi Internet için yeni çekirdek fonksiyonlar geliştirmek için NSF tarafından önerilmiştir Önemli özel girişimler Fiber optikler Mobil kablosuz Internet hizmetleri Birinci KM de fiber optik ve bantgenişliği patlaması İlk km : Omurga Internet hizmetleri yoğun trafiği uzun mesafelere taşımakta Eski iletim hatları fiber optik kablolar ile değiştirilmesi Amerika da yerleştirilen fiber optiklerin çoğu şu anda karanlık ancak gelecekte kullanım bulacak Fotonik teknolojiler var olan fiber hatların kapasitesini genişletiyor Sonuncu Km: Mobil Kablosuz Internet Erişimi Son km : Internet omurgasından kullanıcıların bilgisayar, cep telefonu ve PDA lerine... İki farklı kablosuz Internet erişimi: 1. Telefon tabanlı (mobil telefonlar, akıllı telefonlar) 2. Bilgisayar ağı tabanlı Telefon tabanlı kablsozu Internet erişimi 3G standartları GSM: Avrupa da yaygın CDMA: Amerika da yaygın Gelişim: 2G hücresel ağlar: yavaş, devre anahtarlama 2.5G hücresel ağlar: geçiş ağları 3G hücresel ağlar: sonraki jenerasyon, paket anahtarlama 3.5G (3G+) 4G (WiMax, LTE) Kablosuz Yerel Alan Ağları (WLANs) Wi Fi Yüksek hızlı, sabit bantgenişliği kabloszu LAN, iş ve ev Pazar için farklı sürümler, kısıtlı kapsam WiMax Yüksek hızlı, orta kapsamlı kablosuz şehir alanı ağı Bluetooth Düşük hızlı, kısa kapsamlı iletişi Ultra Wideband (UWB) Düşük güç, kısa kapsamlı yüksek bantgenişlikli ağ Zigbee Kısa kapsam, dijital cihazları uzaktan kontrol etmek içindüşük güç kablosuz ağ teknolojisi 1213 Bahar Dr Pınar Onay Durdu 5

Wi-Fi Ağlar Internet II Teknolojilerinin Faydaları Şekil 3.16, Sayfa164 IP multicast: Ağ üzerindeki pek çok lokasyona verimli veri teslimini sağlar Gecikme çözümleri: diffserv (farklılaşmış servis kalitesi) İletilen veri tipine göre paketlere farklı öncelikler atar Garantili servis seviyesi ve düşük hata oranları Düşen maliyetler Development of the Web 1989 1991: Web icat oldu Tim Berners Lee at CERN HTML, HTTP, Web server, Web browser 1993: Mosaic Web tarayıcısı w/gui Andreesen ve diğerleri NCSA Runs on Windows, Macintosh, or Unix 1994: Netscape Navigator, ilk ticari web tarayıcı Andreessen, Jim Clark 1995: Microsoft Internet Explorer Hypertext Gömülü linkler ile biçimlendirilmiş metin Linkler belgeleri birbirine ve diğer ses, video veya animasyon dosyası gibi nesnelere bağlar Hypertext Transfer Protocol (HTTP) kullanır ve Web deki kaynakları belirlemek için URL leri kullanır Örnek URL http://megacorp.com/content/features/082602.html İşaretleme Dilleri Genel İşaretleme Dili(GML) 1960 Standar Genel İşaretleme Dili (SGML) erken GML,1986 Hipermetin İşaretleme Dili (HTML) Metni biçimlendirmek için önceden tanımlanmış işaret tag leri kullanır extensible Markup Language (XML) W3C tarafından geliştirilen yeni işaretleme dili Veri ve bilgiyi tanımlamak için tasarlanmış Kullanılan tag ler kullanıcılar tarafından tanımlanır Web Sunucuları ve Web İstemcileri Web sunucu yazılımı: Bilgisayarın gelen HTTP isteklerine karşılık ağdaki istemci bilgisayarlara web sayfalarını göndermeyi sağlar Apache ve Microsoft IIS Temel yetenek: güvenlik hizmetleri, FTP, arama motoru, veri yakalama Web sunucusu Web sunucu yazılımı ya da fiziksel sunucuya verilen ad Özelleşmiş sunucular: veritabanı sunucuları, reklam sunucuları, vb. Web istemcisi: Internet e bağlanabilien ve HTTP isteği gönderip HTML sayfalarını görüntüleyebilen her tür cihaz 1213 Bahar Dr Pınar Onay Durdu 6

Web Tarayıcıları Birincil amacı Web sayfalarınnı göstermek Internet Explorer (67%) ve Firefox (23%) pazarın baskın aktörleri Diğer tarayıcılar: Netscape Opera Safari (for Apple) Google s Chrome Internet ve Web: Özellikler Internet ve Web e ticaretin temellerinin üzerine kurulduğu özelliklere sahip: E mail (etkili pazarlama aracı olabilir) Anında mesajaşma (müşteri destek aracı) Arama motorları (alışveriş aracı,reklam aracı (arama motoru pazarlama),e ticaret siteleri içinde bir araç) Akıllı ajanlar (botlar) (belli bir konuda bilgi toplar ve liste olarak sonuçları sağlar) Online forum ve sohbet (topluluk oluşturma aracı) Akan (Streaming) media (içerik satma ya da pazarlama amaçlı) Cookies (Web sitesi deneyimini kişiselleştirmeyi sağlar) Şekil 3.22, Sayfa 180 Google nasıl çalışır? Web 2.0 Özellikler ve Hizmetler Bloglar Yazarı tarafından kronolojik olan girilen bilgileri ve diğer web sayfalarına linkleri içeren kişisel web sayfası Really Simple Syndication (RSS) Kullanıcıların dijital içeriği Internet üzerinden otomatik olarak kendi bilgisayarlarına almalarını sağlayan program Web 2.0 Özellikler ve Hizmetler Podcasting Web den indirilebilecek, ses dosyası şeklindeki sunumlar Wikis Web sayfasındaki içeriği kullanıcıların eklemesi ve düzenlemesi Web 2.0 Özellikler ve Hizmetler Internet telefonu(voip) Internet televizyonu(iptv) video konferans Yeni müzik ve video servisleri Videocasts İsteğe bağlı dijital video 1213 Bahar Dr Pınar Onay Durdu 7

Web 2.0 Özellikler ve Hizmetler Online yazılım ve Web servisleri Web uygulamaları, küçük araçlar (widgets, and gadgets) Dijital yazılım kütüphaneleri, dağıtık depolama M Ticaret Uygulamaları Yeni başlıyor E-commerce business. technology. society. Sixth Edition E-Ticaret Sitesi Oluşturmak Kenneth C. Laudon Carol Guercio Traver Copyright 2009 Pearson Education, Inc. E-ticaret sitesi oluşturmak: Sistematik Yaklaşım En önemli yönetim zorlukları: İş hedefleri ile ilgili net anlaşılma sağlama Belirlenen hedefleri gerçekleştirecek doğru teknolojiyi seçmek Site oluşturma bulmacasının parçaları Karar vermek gereken önemli alanlar: İnsan kaynakları ve kurum yetenekleri Başarılı bir site oluşturup yönetebilecek becerilere sahip takım oluşturmak Donanım Yazılım Telekomunikasyon Site tasarımı Sistem Geliştirme Yaşam Döngüsü Web Site Sistem Geliştirme Yaşam Döngüsü Sistemin iş hedeflerini anlamak ve uygun çözümü tasarlamak için yöntem 5 ana Adım: 1. Sistem çözümleme ve planlama 2. Sistem tasarımı 3. Sistemi oluşturma 4. Test 5. Uygulama 1213 Bahar Dr Pınar Onay Durdu 8

Sistem Çözümleme/Planlama İş hedefleri: Sitenin sahip olmasını istedğiniz yeteneklerin listesi Sistem fonksiyonları: İş hedeflerini başarmak için ihtiyaç duyulan bilgi sistemi yetenekleri Bilgi gereksinimleri: İş hedeflerini başarmak için sistemin üretmesi gereken bilgi elemanları Tablo 4.1, Sayfa209 Sistem Tasarımı: Donanım ve Yazılım Platformları Web sitesi için Basit Mantıksal Tasarım Sistem tasarım belirtimi: Sistemin ana bileşenlerinin ve birbirleriyle ilişkilerinin tanımı Sistem tasarımının iki bileşeni: 1. Mantıksal tasarım Veri akış diyagramı, işlem fonksiyonları, veritabanları 2. Fiziksel tasarım Asıl fiziksel, yazılım bileşenleri ve modellerini belirler Web sitesi için basit fiziksel tasarım E-Ticare Sitesinin içermesi gereken 9 temel iş ve sistem fonksiyonu Dijital katalog Ürün veritabanı Sitedeki müşterinin izlenmesi Alışveriş speti/ödeme sistemi Müşteri veritabanı Satş veritabanı Reklam sunucusu Site izleme ve raporlama sistemi Stok yönetim sistemi Slide 3-54 1213 Bahar Dr Pınar Onay Durdu 9

Siteni kendin yapma ya da Dış kaynak kullanma(outsourcing) Dış kaynak kullanma (Outsourcing): Siteyi yapma için satıcılardan hizmet alma Kendin yap ya da dış kaynak kullan: Kendin geliştirme çeiştli becerilere sahip takım gerektirir, hem risklidir hem de faydaları vardır Kendin sun ya da dış kaynak kullan Sunma: Sitenin 24/7 erişilebilirliğinden sunucu şirket aylık ücret karşılığı sorumludur. Co location: Şirket web sunucusu alır ya da kiralar (kontrolüne sahiptir) ancak satıcının tesisinde yer alır Kurum içi site geliştirme Avantajlar Pazar ihtiyaçlarına göre sitenin daha hızlı değiştirilip adapte edilebilmesi Şirketin tam ihtiyacı olan sitenin geliştirilebilmesi Dezavantajlar Maliyet daha fazla olabilir Güvenlik, gizlilik ve stok yönetimi konusundaki karmaşıklık nedeni ile başarısızlık riski daha fazla olabilir Süreç eğer dışarıdan bir uzman şirket kiraladıysanız daha uzun sürebilir Personel sizin pazara girme zamanınızı geciktirecek daha uzun bir öğrenme eğrisi yaşayabilir Slide 3-56 Yapma ve Sunma seçenekleri Test, Uygulama ve Bakım Test Birim testi Sistem testi Kabul testi Uygulama ve Bakım Bakım devamlıdır Bakım maliyetlidir: Geliştirme maliyetine paralel olarak Karşılaştırma Web Sitesi optimizasyonu ile ilgili faktörler Web Sitesi Bütçeleri Yıllık $5,000 dan milyonlarca $ a Bütçenin bileşenleri: Sistem bakımı Sistem geliştirme İçerik tasarım ve geliştirme Donanım Telekomunikasyon Yazılım 1213 Bahar Dr Pınar Onay Durdu 10

Basit ya da çok katmanlı web site mimarisi Sistem mimarisi Bir fonksiyonu sağlamak amaçlı bilgi sistemindeki yazılım, donanım ve görevlerinayarlanması İki katmanlı e-ticaret Mimarisi İki katmanlı Web sunucusu ve veritabanı sunucusu Çok katmanlı Web uygulama sunucusu Sunucu uygulama, eski veritabanları Şekil 4.9(a), Sayfa 221 Çok katmanlı e-ticaret Mimarisi Web Sunucu Yazılımları Apache Öncü web sunucu yazılımı (Pazarın 47% si ) Sadece UNIX, Linux işletim sistemi ile çalışır Microsoft un Internet Information Server (IIS) İkinci web sunucu yazılımı (Pazarın 25% i ) Windows tabanlı Şekil 4.9(b), Sayfa 221 Web sunucusu tarafından sunulan fonksiyonellikler Tablo 4.3, Sayfa 223 Kendi e-ticaret Sitenizi Yapma Küçük şirketler için seçenekler Sunulan e ticaret siteleri, örn, Yahoo nun Satıcı Çözümleri Site geliştirme araçları E ticaret şablonları Açık kaynaklı satıcı sunucu yazılımı Tamamen özel web sistesi yapmayı sağlar Deneyimli programcı ve zaman gerektirir 1213 Bahar Dr Pınar Onay Durdu 11

E-ticaret sitesi için donanım seçme Donanım platformu: E ticaret fonksiyonelliğini başarmak için kullanılacak altyapı ekipmanı Hedef: Fazla para harcamandan yoğun ihtiyaç kapasitesini karşılayabilmeye yetecek platform Site hızı, kapasitesi ve genişletilebilirliği gibi faktörleri anlamak önemli Donanım platformunu doğru boyutta belirlemek: Talep Yönü Talep sitenin hızını etkileyen en önemli faktör Taleple ilgili faktörler: Yoğun periyotlardaki eşzamanlı kullanıcı sayısı Müşteri isteklerinin doğası (user profile) İçerik türü(dynamic versus static Web pages) Gerekli güvenlik Stoktaki ürün sayısı Sayfa istek sayısı Eski uygulamaların hızı Kullanıcı sayısı arttıkça performans gerilemesi - Kaynak Kullanımı Tablo 4.7, Sayfa 232 Kullanıcı tarafından hissedilen gecikme belli bir enflasyon noktasına dek az hissedilir ancak sonrasında üssel artar Kullanıcı sayısı arttıkça performans gerilemesi- Bağlantı Sayısı Donanım platformunu Doğru belirleme: Tedarik Yönü Ölçeklenebilirlik: Talep gelirse boyutu artırabilme becerisi Donanımı ölçekleme yolları: Dikey Bireysel bileşenlerin işlem gücünü artırma Yatay İş yükünü paylaşacak çoklu bilgisayarlar alma İşleme mimarisini geliştirme İşlem oranı kullanıcılar oranı hızlı artırdıkça az az artar ve enflasyon noktasında, işlem oranı sistem yavaşladıkça ya da çökünce azalır 1213 Bahar Dr Pınar Onay Durdu 12

Yatay ve Dikey Ölçekleme Teknikleri Sistemi Dikey Ölçekleme Sistemi Yatay Ölçekleme Sitenin İşleme Mimarisini Artırma Diğer e-ticaret Site Araçları Web sitesi optimizayonu için araçlar Arama motoruna yerleştirme Anahtar kelimeler, sayfa başlıkları Deneyim Linkler Arama motoru reklamları Müşterileri rahatsız eden e-ticaret Web sitesi özellikleri SOURCE: Based on data from Hostway Corporation s survey, Consumers Pet Peeves about Commercial Web Sites, Hostway Corporation, 2007. 1213 Bahar Dr Pınar Onay Durdu 13

Başarılı E-ticaret Sitesi Tasarımı için 8 anahtar faktör Kişiselleştirme araçları Kişiselleştirme Kişilere kişisel özellikleri ve site ile olan geçmişlerine göre davranabilme Özelleştirme Ürünü müşterinin ihtiyacına daha iyi uyabilecek şekilde değiştirebilme Araçlar: Cookie Gizlilik politikası Bilgi Politikası Sitenin site tarafından toplanan müşterilerin kişisel bilgilerine nasıl davranacağı ile ilgili açık bildirimler Erişim kuralları Engelli kullanıcıların siteye erişimini sağlayacak tasarım hedefleri 1213 Bahar Dr Pınar Onay Durdu 14