ZEYTİN / ZEYTİNYAĞI SEKTÖR RAPORU Dış Ticaret Uygulama Servisi Meltem Duran Temmuz 2006
İÇİNDEKİLER 1. ÜRÜN TANIMI VE KAPSAMI 1.1. Tanımı 1.2. Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon Numaraları 1.3. Zeytin ve Zeytinyağının Besin Değeri 1.4. Zeytin ve Zeytinyağının İnsan Sağlığı Bakımından Önemi 2. ÜRÜN GELİŞİMİ VE ÇEŞİTLERİ 2.1. Tarihçe 2.2. Ülkemizde Zeytin Yetiştirilen Bölgeler 2.3. Türkiye deki Başlıca Zeytin Çeşitleri 2.4. Başlıca Zeytinyağı Çeşitleri 3. ÜRÜN POTANSİYELİ 3.1. Sofralık Zeytin ve Zeytinyağı Üretim ve Tüketim Durumu 3.1.1. Dünya Sofralık Zeytin Üretimi ve Tüketimi 3.1.2.Türkiye nin Sofralık Zeytin Üretimi ve Tüketimi 3.1.3. Dünya Zeytinyağı Üretimi ve Tüketimi 3.1.4. Türkiye nin Zeytinyağı Üretimi ve Tüketimi 4. DIŞ TİCARET DURUMU 4.1. Dünya Zeytin İhracatı ve İthalatı 4.2. Türkiye nin Zeytin İhracatı ve İthalatı 4.3. Dünya Zeytinyağı İhracatı ve İthalatı 4.4. Türkiye nin Zeytinyağı İhracatı ve İthalatı 5. FİYATLAR 5.1. Türkiye nin Sofralık Zeytinde Ortalama İhraç Fiyatları 5.2. Türkiye nin Zeytinyağı Ortalama İhraç Fiyatları 6. MEVZUAT 6.1. Zeytin ve Zeytinyağı İhracatında Standartlar 6.2. Avrupa Birliği nde Zeytinyağına Verilen Destekler 6.3. Türkiye de Zeytinyağına ve Zeytine Verilen Destekler 7. ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜNDE YAŞANAN BAŞLICA SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ KAYNAKÇA
Tablo 1 Tablo 2 Tablo 3 Tablo 4 Tablo 5 Tablo 6 Tablo 7 Tablo 8 Tablo 9 Tablo 10 Tablo 11 Tablo 12 Tablo 13 Tablo 14 Tablo 15 Tablo 16 Tablo 17 Tablo 18 TABLOLAR LİSTESİ Sofralık Zeytinin Besin Değeri Zeytinyağının Kimyasal Bileşimi Başlıca Üretici Ülkelerin Sofralık Zeytin Üretimi Dünya Sofralık Zeytin Tüketimi Türkiye nin Sofralık Zeytin Üretimi ve Tüketimi Başlıca Ülkelerin Zeytinyağı Üretimi Dünya Zeytinyağı Tüketimi Dünya Zeytin İhracatı ve İthalatı Türkiye nin Siyah Zeytin İhracatı Türkiye nin Yeşil Zeytin İhracatı Dünya Zeytinyağı İhracatı ve İthalatı Başlıca Üretici Ülkelerin Zeytinyağı İhracatı Ülkelere Göre Türkiye nin Zeytinyağı İhracatı Türkiye nin Zeytinyağı İhracatı (Çeşitlerine Göre) Türkiye nin Zeytinyağı İhracatı (Ambalajlarına Göre) Türkiye Sofralık Zeytin Ortalama İhraç Fiyatları Türkiye Zeytinyağı Ortalama İhraç Fiyatları AB nin Üye Devletlere Verdiği Destekler GRAFİKLER GRAFİK 1 GRAFİK 2 Dünya Zeytinyağı Üretim Yüzdesi 2004/2005 Sezonu Dünya Zeytinyağı İhracatında Başlıca Ülkelerin Aldığı Pay
1.ÜRÜN TANIMI VE KAPSAMI 1.1. Tanımı Zeytin; zeytingiller (Oleaceae) familyasından, meyveleri için yetiştirilen bir ağaçtır. Meyveleri yağca zengin olup zeytinyağı yapımında kullanılmaktadır. 1.2. Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon Numaraları Zeytin ve zeytinyağı, uluslararası ticaretin şartlarına uygunluk sağlanması amacıyla dünyaca kabul gören bir sistemle sınıflandırılmış olup gümrük tarife istatistik pozisyon numaraları aşağıda yer almaktadır; Zeytin 0709 Diğer sebzeler (taze veya soğutulmuş) - - Zeytinler 0709.90.31.00.00 - - - Zeytinyağı imalinde kullanılmayanlar 0709.90.39.00.00 - - - Diğerleri 0710 Sebzeler (pişirilmemiş, buharda veya suda kaynatılarak pişirilmiş) (dondurulmuş) 0710.80.10.00.00 Zeytinler 0711 Geçici olarak konserve edilmiş fakat bu halleriyle derhal yenilmeye elverişli olmayan sebzeler 0711.20 - Zeytinler 0711.20.10.00.00 - - Zeytinyağı imalinde kullanılmayanlar 0711.20.90.00.00 - - Diğerleri 2001 Sebzeler, meyvalar, sert kabuklu meyvalar ve yenilen diğer bitki parçaları (sirke veya asetik asitle hazırlanmış veya konserve edilmiş) - - - Siyah Zeytin 2001.90.65.00.13 - - - - Net ağırlığı 1 kg.a kadar olan hazır ambalajda olanlar 2001.90.65.00.14 - - - - Net ağırlığı 1-2 kg. arası olan hazır ambalajda olanlar 2001.90.65.00.15 - - - - Net ağırlığı 2-5 kg.arası olan hazır ambalajda olanlar 2001.90.65.00.19 - - - - Diğerleri - - - Yeşil Zeytin 2001.90.65.00.23 - - - - Net ağırlığı 1 kg.a kadar olan hazır ambalajda olanlar 2001.90.65.00.24 - - - - Net ağırlığı 1-2 kg. arası olan hazır ambalajda olanlar 2001.90.65.00.25 - - - - Net ağırlığı 2-5 kg.arası olan hazır ambalajda olanlar 2001.90.65.00.29 - - - - Diğerleri
2004 Diğer sebzeler (sirke veya asetik asitten başka usullerle hazırlanmış veya konserve edilmiş, dondurulmuş) 2004.90.10.00.00 - - Turşuluk lahana, kebereler ve zeytinler - - - Siyah zeytin 2004.90.30.00.15 - - - - Net ağırlığı 1 kg.a kadar olan hazır ambalajda olanlar 2004.90.30.00.16 - - - - Net ağırlığı 1-2 kg. arası olan hazır ambalajda olanlar 2004.90.30.00.17 - - - - Net ağırlığı 2-5 kg.arası olan hazır ambalajda olanlar 2004.90.30.00.19 - - - - Diğerleri - - - Yeşil zeytin 2004.90.30.00.25 - - - - Net ağırlığı 1 kg.a kadar olan hazır ambalajda olanlar 2004.90.30.00.26 - - - - Net ağırlığı 1-2 kg. arası olan hazır ambalajda olanlar 2004.90.30.00.27 - - - - Net ağırlığı 2-5 kg.arası olan hazır ambalajda olanlar 2004.90.30.00.29 - - - - Diğerleri 2005 Diğer sebzeler (sirke veya asetik asitten başka usullerle hazırlanmış veya konserve edilmiş,dondurulmamış) 2005.70 - Zeytinler - - Net muhtevası 5 kg.ı geçmeyen hazır ambalajlarda olanlar - - - Siyah zeytin 2005.70.10.00.13 - - - - Net ağırlığı 1 kg.a kadar olan hazır ambalajda olanlar 2005.70.10.00.14 - - - - Net ağırlığı 1-2 kg. arası olan hazır ambalajda olanlar 2005.70.10.00.15 - - - - Net ağırlığı 2-5 kg.arası olan hazır ambalajda olanlar 2005.70.10.00.19 - - - - Diğerleri - - - Yeşil zeytin 2005.70.10.00.23 - - - - Net ağırlığı 1 kg.a kadar olan hazır ambalajda olanlar 2005.70.10.00.24 - - - - Net ağırlığı 1-2 kg. arası olan hazır ambalajda olanlar 2005.70.10.00.25 - - - - Net ağırlığı 2-5 kg.arası olan hazır ambalajda olanlar 2005.70.10.00.29 - - - - Diğerleri - - Diğerleri 2005.70.90.00.11 - - - Siyah zeytin 2005.70.90.00.12 - - - Yeşil zeytin
Zeytinyağı 1509 Zeytinyağı ve fraksiyonları (rafine edilmiş olsun olmasın, fakat kimyasal olarak değiştirilmemiş) : 1509.10 - Saf zeytinyağı - - Lampant zeytinyağı 1509.10.10.00.11 - - - Net ağırlığı 1 kg.'a kadar olan hazır ambalajlarda olanlar 1509.10.10.00.12 - - - Net ağırlığı 1-2 kg. arası olan hazır ambalajlarda olanlar 1509.10.10.00.13 - - - Net ağırlığı 2-5 kg. arası olan hazır ambalajlarda olanlar 1509.10.10.00.14 - - - Diğerleri - - Diğerleri 1509.10.90.00.11 - - - Net ağırlığı 1 kg.'a kadar olan hazır ambalajlarda olanlar 1509.10.90.00.12 - - - Net ağırlığı 1-2 kg. arası olan hazır ambalajlarda olanlar 1509.10.90.00.13 - - - Net ağırlığı 2-5 kg. arası olan hazır ambalajlarda olanlar 1509.10.90.00.14 - - - Diğerleri 1509.90 - Diğerleri 1509.90.00.00.14 - - Net ağırlığı 1 kg.'a kadar olan hazır ambalajlarda olanlar 1509.90.00.00.15 - - Net ağırlığı 1-2 kg. arası olan hazır ambalajlarda olanlar 1509.90.00.00.16 - - Net ağırlığı 2-5 kg. arası olan hazır ambalajlarda olanlar 1509.90.00.00.18 - - Diğerleri 1.3. Zeytin ve Zeytinyağının Besin Değeri Zeytin sofralık ve yağlık olmak üzere iki şekilde değerlendirilir. Sofralık zeytin, yeşil veya siyah olum safhalarında hasat edilip, salamura edilirse yeşil veya siyah sofralık zeytin olarak tüketime hazır olmuş olur. Yağ içeriği ile enerji miktarı siyah zeytinde yeşil zeytine göre daha yüksek iken, özellikle A vitamini, demir ve kalsiyum yönünden düşüktür. Tablo 1 Sofralık Zeytinin Besin Değeri siyah zeytin yeşil zeytin (40-50 adet) (40-50 adet) Enerji (kalori) 207 144 Yağ (g) 21.0 13.5 Karbonhidrat (g) 1.1 2.8 Protein (g) 1.8 1.5 Kalsiyum (mg) 77 90 Demir (mg) 1.6 2.0
siyah zeytin (40-50 adet) yeşil zeytin (40-50 adet) Vitamin A (IU) 60 300 Vitamin B 1 (mg) 0.02 0.02 Vitamin B 2 (mg) 0.02 0.02 Niasin (mg) 0.2 0.1 Vitamin C (mg) 0 0 Kaynak:http://www.agri.ankara.edu.tr/bahce/pratikbilgiler/meyve/zeytin/genel.htm, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zeytinyağında basit doymamış yağ asitleri ve bitkisel maddeler bulunmaktadır. Tablo 2 Zeytinyağının Kimyasal Bileşimi Bileşimler Oranı Miktarı Trigliseritler % 99.8 Doymuş yağ asitleri % 14 Palmitik asit % 7.5-20 Stearik asit % 0.5-5.0 Tekli doymamış yağ asitleri % 72 Oleik asit % 55-83 Palmitoleik asit % 0.3-3.5 Çoklu doymamış yağ asitleri % 12 Linoleik asit % 3.5-21 Linolenik asit % 0.0-1.5 Trigliserit olmayan ögeler % 0.2 Tokoferoller 150 mg/kg (Vitamin E) Polifenoller 300 mg/kg Kolesterol 0 Kaynak:http://www.agri.ankara.edu.tr/bahce/pratikbilgiler/meyve/zeytin/genel.htm Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi 1.4. Zeytin ve Zeytinyağı nın İnsan Sağlığı Bakımından Önemi Zeytin, kansere karşı etkili birçok maddenin yanı sıra A, D, E ve K vitaminleri de içermektedir. Sindirim bozuklukları, safra kesesi hastalıkları, özellikle bağırsak kanseri ve kalp rahatsızlıklarında etkili olan zeytinden istenilen yararı alabilmek için acısını yemek, yağında ise rafine değil sızma olanını tercih etmek gerekmektedir. Zeytin, besleyici değerinin yüksek olmasından ötürü, yeterli ve dengeli beslenmede önemli bir yere sahiptir. Zeytinin besleyici değerinin yüksek oluşu; lif içermesi, lezzetli olması, protein oranı yüksek bir besin olmasının yanı sıra vücuda alınması zorunlu olan aminoasitleri (özellikle lösin, aspartikasit, glutamik asit), doymamış yağ asitleri, vitaminler ve temel elementleri içermiş olmasına bağlanmaktadır. Zeytinyağı, yüksek tansiyon, kolesterol, damar sertliği, mide ve bağırsak ülserleri, romatizma, safra kesesi tembelliği, safra taşı, safra kanalı tıkanıklığı, karaciğer bozuklukları, kabızlık, kansızlık, gut hastalığı ve deri çatlamalarını tedavide önemli bir rol oynamaktadır. Çocuklarda beyin ve kemik gelişimini hızlandırır. E vitamini sayesinde yaşlanma etkilerini azaltma ve doku yenileme özelliği taşır.kireçlenmeyi önlemede büyük rol oynar. Cansız saçların kuvvetlenmesini sağlar. Unutkanlığı önler.
2.ÜRÜN GELİŞİMİ VE ÇEŞİTLERİ 2.1. Tarihçe Zeytinin anavatanı Güneydoğu Anadolu Bölgesi ni içine alan Yukarı Mezopotamya ve Güney Ön Asya dır. Yayılışı iki yoldan olmuştur. Birincisi Mısır üzerinden Tunus ve Fas a, diğeri ise Anadolu boyunca Ege adaları, Yunanistan, İtalya ve İspanya yadır. Kaynak:http://www.agri.ankara.edu.tr/bahce/pratikbilgiler/meyve/zeytin/genel.htm, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarihte zeytinyağı nın beşiği olarak, Ayvalık ve Edremit civarı körfez bölgesi gösterilmektedir. 2.2. Ülkemizde Zeytin Yetiştirilen Bölgeler Ülkemizde 5 bölgede zeytincilik yapılmaktadır. Ülkemiz zeytin üretim alanları önem sırasıyla Ege, Marmara, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz bölgeleridir. Zeytin, zeytinyağı ve sofralık zeytin olarak işlenerek tüketilmektedir. Bu nedenle de zeytincilik sektörü tarıma dayalı sanayi kolu olarak sofralık zeytin ve zeytinyağı alt sektörlerine ayrılmaktadır. 2.3. Türkiye deki Başlıca Zeytin Çeşitleri Bölgelere göre başlıca zeytin çeşitleri aşağıda yer almaktadır; Ege Bölgesi Ayvalık, çakır, çekişte, çilli, domalan, edincik su, erkence, İzmir sofralık, kiraz, yağ zeytini.
Marmara Bölgesi Çelebi, gemlik, Karamürsel su, samanlı, siyah salamuralık, beyaz yağlık, çizmeli, eşek zeytini, erder yağlık, edincik, su zeytini, şam İznik, samanlı. Akdeniz Bölgesi Büyük ve küçük topak ulak, sarı haşebi, sarı ulak, saurani, tavşan yüreği, çelebi, halhalı, sayfi, karamani, elmacık, yağlık sarı ve siyah zeytin, ağaç no 6. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Eğri burun, halhalı, kalem bezi, kan çelebi, Kilis yağlık, Nizip yağlık, yuvarlak halhalı, yün çelebi, zoncuk, iri yuvarlak. Karadeniz Bölgesi Samsun tuzlamalık, Samsun yağlık, görvele, tuzlamalık, Trabzon yağlık, marantelli, hastos, butko, ağaç no 1, 2, 4, 5, 6. 2.4. Başlıca Zeytinyağı Çeşitleri Zeytinyağları asitlik derecelerine göre değerlendirilir. Uluslararası Zeytinyağı Konseyi (UZK) ve Türk Standartları Enstitüsü'nün tanımlamalarına göre 3 tip zeytinyağı vardır. 1. Natürel Zeytinyağı Asitlik derecesine göre Natürel Zeytinyağı 4 ayrı kalitede değerlendirilir : a- Natürel sızma zeytinyağı b- Natürel zeytinyağı c-natürel birinci zeytinyağı d- Lampante 2. Rafine zeytinyağı 3. Riviera tip zeytinyağı 3. ÜRÜN POTANSİYELİ 3.1. Sofralık Zeytin ve Zeytinyağı Üretim ve Tüketim Durumu 3.1.1. Dünya Sofralık Zeytin Üretimi ve Tüketimi Dünya zeytin ağacı varlığının %98 i Akdeniz e kıyısı olan ülkelerde yer almakta ve dünyada yaklaşık 10 milyon hektar alanda 900 milyon kadar zeytin ağacı bulunmaktadır. 2004/2005 sezonunda sofralık zeytin üretiminde ülkelerin aldığı paylara baktığımızda; İspanya nın %30, Türkiye nin %13, Suriye nin %12, Mısır ve Yunanistan ın % 6, İtalya ve Arjantin in %4, diğer ülkelerin %25 olduğu görülmektedir. Tablo 3 Başlıca Üretici Ülkelerin Sofralık Zeytin Üretimi (Bin ton) ÜLKELER 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06* İspanya 575,4 448,3 579,4 537,5 381 İtalya 60 66 65 65 70 Yunanistan 115 117 92 101 123 Mısır 135 340 95 95 200 Arjantin 38 50 70 60 87 Suriye 80 170 120 200 120 DÜNYA 1.474 1.774 1.602 1.708 1.729 Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu (*)UZK Tahmini
2004/2005 döneminde Cezayir in sofralık zeytin üretimi 77 bin ton, Fas ın 80 bin ton, Ürdün ün 29 bin ton olmuştur. Dünya sofralık zeytin tüketimine bakıldığında AB Birliği Ülkeleri nin birinci sırada yer aldığı görülmektedir. Avrupalının tercih ettiği zeytin tuzsuz, sert, dümdüz, iri ve diri zeytindir. Hafif yanaklı kıvırcık zeytini bozulmuş olarak değerlendirmektedirler. Rusya da 2001-2002 yılında tüketim 35-40 bin ton iken 2004 yılında 100 bin tona ulaşmıştır. Rusya pazarında İspanyolların aldığı pay %95 dir. Tablo 4 Dünya Sofralık Zeytin Tüketimi (Bin Ton) 2003/2004 2004/2005 2005/2006* TOPLAM 1.603,5 1.577,0 1.778,5 Diğer Ülkeler 210,5 517,5 716,5 A.B. Ülkeleri 533,0 538,5 529,5 Suriye 134,5 159,5 102,0 Cezayir 60,0 64,0 96,0 Fas 45,0 29,0 30,0 İsrail 21,0 21,5 18,5 Ürdün 23,0 28,5 27,0 Arjantin 20,0 15,0 15,0 Lübnan 6,5 7,5 5,5 Filistin 9,0 7,0 6,0 Tunus 23,0 13,0 21,5 Hırvatistan 1,0 1,0 1,0 Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu (*) UZK Tahmini 3.1.2. Türkiye nin Sofralık Zeytin Üretimi ve Tüketimi Türkiye, Akdeniz iklim özelliklerini taşıması nedeniyle, dünyanın önemli zeytin üreticisi ülkeleri arasında yer almaktadır. Türkiye de 400.000 den fazla aile geçimini zeytincilikten sağlamaktadır. 2004 yılı verilerine göre ülkemizde 107.100.000 adet zeytin ağacı bulunmakta olup, bunun 94 milyon 950 bini meyve veren, 12 milyon 150 bini henüz meyve vermeyen yaşta olan ağaçlardır. 2005 yılında ise öngörülen ağaç sayısı 109.000.000 dur. 2004 yılı itibariyle toplam tarım alanlarımızın %2,42 sinde zeytin ağaçları bulunmaktadır. Zeytin ağaçlarının kapladığını alan; 2000 ve 2001 yıllarında 600.000 hektar, 2002 yılında 620.000 hektar, 2003 yılında 625.000 hektar, 2004 yılında 644.000 ve 2005 yılında 660.000 hektardır. Toplam 81 ilimizin 36 sında zeytin üretimi yapılmaktadır. Türkiye dünya sofralık zeytin üretiminde % 13 payla ikinci sırada, yağlık zeytin ve zeytinyağı üretiminde ise % 6 payla 4. sırada bulunmaktadır. Ülkemiz zeytin üretiminde % 80.5 lik pay ile Ege bölgesi ilk sırayı almakta, bunu % 11.8 ile Akdeniz, % 6,1 ile de Marmara Bölgesi izlemektedir. Güney Doğu Anadolu Bölgesi nin Kilis ve Nizip yörelerinde, Kuzey Doğu Anadolu da ise Artvin in Yusufeli ilçesi ile diğer birkaç ilçede de zeytin üretimi vardır. Aydın, İzmir, Muğla, Balıkesir, Bursa, Manisa, Çanakkale, Tekirdağ, Hatay önemli zeytin üreticisi illerimizdir.
Türkiye, dünyanın önde gelen zeytin ve zeytinyağı üreticisi ülkeleri arasında yer almasına ve son 5 yıllık dönemde zeytinyağı üretiminde önemli artışlar kaydetmesine karşın, zeytinin doğasından ileri gelen periyodisitenin (üretimin bir yıl az, bir yıl çok olması) etkisi halen azaltılabilmiş değildir. Oysa zeytinciliği gelişmiş ülkelerin çoğunda periyodisitenin etkisi, gereken bakım işlemlerinin yapılmasıyla çok düşük düzeye indirilmiştir. Türkiye de ve dünyada zeytinciliği karşılaştırdığımızda, ağaç başına verimimiz 9-10 kilo iken, İspanya da 25 kilo, İtalya da 30 kilo civarındadır. Ülkemizde üretilen zeytinin yaklaşık %30 u sofralık olarak işlenmekte ve tüketilmektedir. Yaklaşık %70 i ise yağlık olarak değerlendirilmektedir. Türkiye nin yağlık zeytin üretimi 2002 yılında 1.350.000, 2003 yılında 500.000, 2004 yılında ise Türkiye İstatistik Kurumu nun geçici verilerine göre 1.200.000 ton olarak gerçekleşmiştir. Zeytin üretimi tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sağlıklı beslenmede, istihdam sağlanmasında ve diğer sanayi kollarına pazar yaratmada, yüksek katma değeriyle tarım ekonomimiz için önem taşımaktadır. Tablo 5 Türkiye nin Sofralık Zeytin Üretimi ve Tüketimi (Bin ton) YIL Başlangıç Stoğu Üretim İthalat Toplam Tüketim İhracat Devir Stoğu 2001/02 87,0 75,0 0 162,0 100,0 25,0 37,0 2002/03 37,0 165,0 0 202,0 135,0 35,0 32,0 2003/04 32,0 93,0 0 125,0 64,0 51,0 10,0 2004/05 10,0 220,0 0 230,0 175,0 55,0 0 2005/06* 0 280,0 0 280,0 210,0 65,0 5,0 Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu (*) UZK Tahmini 3.1.3. Dünya Zeytinyağı Üretimi ve Tüketimi İspanya, İtalya ve Yunanistan ın dünyanın en büyük üretici, tüketici, ithalatçı ve ihracatçı ülkeleri olmaları nedeniyle, zeytinyağı ekonomisinde AB önemli bir rol oynamaktadır. 2004/05 sezonunda Avrupa Birliği dünya zeytinyağı üretiminin %78 ine, tüketiminin %71 ine, ihracatının % 56 sına, ithalatının %34 üne sahip durumdadır. Bu ülkeler Avrupa Birliği nin koruma politikalarından yararlanarak zeytinyağı sektörlerini güçlendirebilmişlerdir. Dünya zeytinyağı tüketiminde %71 lik payı olan Avrupa Birliği dışında, yoğun tanıtım kampanyalarının etkisiyle son senelerde ABD, Kanada, Avusturalya ve Brezilya da da tüketimin arttığı görülmektedir. Nüfus ve alım gücünün etkisiyle zeytinyağında tüketim artışı beklenmektedir.
Tablo 6 Başlıca Ülkelerin Zeytinyağı Üretimi (Bin ton) ÜLKELER 2002/2003 2003/2004 2004/2005 2005/2006* İspanya 861,1 1412,0 980,3 880,0 İtalya 634,0 685,0 879,0 600,0 Yunanistan 414,0 308,0 435,0 424,0 Tunus 72,0 280,0 130,0 200,0 Portekiz 28,9 31,2 46,4 30,0 Suriye 165,0 110,0 175,0 100,0 DÜNYA 2.495,5 3.174,0 3.001,0 2.584,5 Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu (*) Tahmini Aşağıdaki grafikten de görüleceği üzere, dünya zeytinyağı üretiminde İspanya nın payı %33, İtalya nın payı %29, Yunanistan ın payı %14, Tunus ve Türkiye nin payı %4, Portekiz in payı %2, Suriye nin payı %6 ve diğer ülkelerin payı %7 dir. GRAFİK 1 Dünya Zeytinyağı Üretimi Yüzdesi (%) 7% 29% 33% 6% 2% 4% 4% 14% İtalya Yunanistan Tunus Türkiye Portekiz Suriye İspanya Diğer Ülk.
Tablo 7 Dünya Zeytinyağı Tüketimi (Bin ton) ÜLKELER 2003/2004 2004/2005* 2005/2006* AB 1.982,0 2.066,0 1.982,5 ABD 213,0 217,0 219,0 Cezayir 60,0 35,0 44,0 Arjantin 5,0 5,0 5,5 Avusturalya 34,0 32,0 32,5 Brezilya 23,5 25,5 28,0 Kanada 26,0 26,0 26,0 Hırvatistan 4,0 4,5 5,0 İsrail 13,5 17,0 16,5 Japonya 33,0 32,5 32,5 Ürdün 24,0 25,0 18,0 Lübnan 5,0 5,0 5,0 Libya 8,5 12,0 9,0 Fas 70,0 50,0 60,0 Filistin 12,0 10,0 10,0 Suriye 120,0 135,0 95,0 Tunus 55,0 42,0 50,0 Diğer Ülkeler 93,0 86,0 80,5 DÜNYA 2.831,5 2.885,5 2.769,0 Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu (*) Tahmini 3.1.4. Türkiye nin Zeytinyağı Üretimi ve Tüketimi Türkiye nin 2002/2003 döneminde zeytinyağı üretimi 140 bin ton, 2003/2004 yılında 79 bin ton, 2004/2005 yılında 145 bin ton, 2005/2006 yılında ise tahmini 112 bin tondur. Ülkemizde zeytinyağı tüketimi 2001/2002 sezonunda 55 bin ton, 2002/2003 sezonunda 60 bin ton, 2003/2004 sezonunda 50 bin ton, 2004/2005 sezonunda 60 bin ton, 2005/2006 sezonunda tahmini 50 bin ton olmuştur. 4.DIŞ TİCARET DURUMU 4.1. Dünya Zeytin İhracatı ve İthalatı 2004/05 sezonuna ait dünya zeytin ihracatı 449.000 ton olarak gerçekleşmiştir. 2005/06 sezonunda 484.000 ton seviyelerinde olacağı tahmin edilmektedir. 2004/2005 sezonunda sofralık zeytin ihracatında en büyük payı %42 oranla İspanya almaktadır. Türkiye ve Fas ın payı %12, Arjantin in %11, Suriye ve Yunanistan ın %7, Peru nun %3, Mısır ın %1, diğer ülkelerin %5 tir. İspanya ürettiği sofralık zeytinin yaklaşık %40 ını, Yunanistan %35 ini, Fas ise %75 ini ihraç edebilirken, Türkiye de bu oran 2003 rakamlarına göre sadece %15 tir.
Tablo 8 Dünya Zeytin İhracatı ve İthalatı (Bin Ton) Ülkeler 2004/2005 2005/2006* İthalat İhracat İthalat İhracat Cezayir 0 0 0 0 Arjantin 0 50,0 0 58,0 A.B. 72,0 228,5 79,0 234,0 Hırvatistan 0 0 0 0 İsrail 4,0 0,5 9,0 0 Ürdün 0,5 3,0 0,5 3,0 Lübnan 3,0 1,0 0,5 1,0 Fas 0 55,0 0 68,0 Filistin 0 0 0 0 Suriye 0 23,0 0 25,5 Tunus 0 0,5 0 1,0 Türkiye 0 55,0 0 65,0 Diğer Ülkeler 359,0 32,5 399,5 28,5 TOPLAM 438,5 449,0 488,5 484,0 Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu (*) UZK Tahmini 4.2. Türkiye nin Zeytin İhracatı ve İthalatı Türkiye sofralık zeytin üretiminde İspanya dan sonra ikinci sırada yer almaktadır. Türkiye dünyanın önemli üretici ülkeleri arasında yer almasına karşın ihracatta aynı başarıyı gösterememektedir. 2004/05 sezonunda Türkiye den 57.592 ton sofralık zeytin ihraç edilerek 77 milyon ABD Doları ülkeye döviz girişi olmuştur. Zeytin ihracatımız iki grupta incelenmiştir.; a) Siyah zeytin ihracatı b) Yeşil zeytin ihracatı Siyah Zeytin 2004/2005 sezonunda en fazla siyah zeytin ihracatımız sırasıyla Romanya, Almanya ve ABD ye yapılmıştır. Romanya ya ihracatımız bir önceki seneye göre artmış ancak Almanya ya siyah zeytin ihracatımızda büyük oranda düşüş yaşanmıştır. 01.10.2005-24.02.2006 tarihleri arasında siyah zeytin ihracatımızda Almanya birinci sıradadır. İkinci sırada Birleşik Devletler, üçüncü sırada Bulgaristan yer almaktadır. Almanya ya anılan dönemde siyah zeytin ihracatımız 9.503.348 ABD Doları, Birleşik Devletlere 1.806.584 ABD Doları, Bulgaristan a ise 1.484.658 ABD Doları dır.
Tablo 9 Türkiye nin Siyah Zeytin İhracatı ÜLKE 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 2004/2005 Miktar(kg) Tutar($) Miktar(kg) Tutar($) Miktar(kg) Tutar($) Miktar(kg) Tutar($) Miktar(kg) Tutar($) ABD 1.498.277 1.197.319 1.785.927 2.013.304 2.154.033 2.629.205 2.812.902 4.628.902 3.156.580 5.165.015 Almanya 5.430.003 6.734.313 5.957.660 6.448.933 6.318.230 9.146.074 8.462.409 17.056.038 3.788.339 8.595.254 Avustralya 141.859 128.704 171.165 169.487 263.599 455.638 855.061 1.580.164 814.538 1.405.769 Avusturya 235.402 323.299 194.763 334.231 318.616 589.450 389.357 937.923 198.957 435.177 Belçika 157.308 195.426 73.599 110.554 147.973 286.931 179.781 362.214 46.660 132.570 BAE - - - - - - 44.159 64.758 29.019 45.136 Birleşik 285.452 471.449 477.745 775.256 675.469 1.094.115 768.023 1.850.154 167.504 374.594 Krallık Brezilya 90.510 58.132 - - - - - - - - Bulgaristan 789.736 534.618 2.129.781 904.876 2.868.876 1.580.332 4.105.806 2.517.537 4.496.097 2.779.550 Danimarka 227.779 172.942 283.921 252.012 223.237 315.221 200.292 357.415 156.505 372.058 Fransa 140.428 147.567 107.771 135.986 233.519 401.358 295.504 673.881 85.778 212.179 Hollanda 698.619 802.823 860.802 1.011.540 1.361.309 1.811.933 839.870 1.591.087 420.219 895.422 Irak - - - - 481.350 560.513 592.372 880.608 526.946 708.165 İspanya 328.430 205.572 - - 88.040 108.743 124.520 153.598 161.240 185.200 İsrail 85.152 63.855 320.351 307.297 128.087 146.198 119.652 176.259 100.042 157.449 İsveç 166.060 115.354 - - 59.681 77.736 174.976 332.978 234.626 435.824 İsviçre 46.530 75.774 112.715 175.818 131.919 277.575 134.248 333.874 71.463 183.689 İtalya 855.630 427.822 608.740 463.711 661.158 750.204 1.299.704 1.662.454 804.273 968.685 K.K.T.C. 181.563 141.222 217.739 164.675 200.016 224.363 382.094 548.672 317.116 490.594 Kanada 119.650 122.371 220.837 307.850 270.163 395.296 522.146 908.042 333.048 568.616 Kazakistan - - - - 95.595 130.935 59.400 118.796 103.607 191.817 Kuveyt - - - - - - 56.572 58.692 27.069 31.904 Libya - - 66.087 64.992 - - - - - - Makedonya - - 290.367 251.527 299.144 318.306 135.631 198.992 268.592 377.521 Norveç - - - - 34.011 50.154 27.926 64.178 36.159 66.953 Romanya 14.425.961 6.451.411 12.930.106 6.604.908 15.010.272 9.661.780 19.187.221 14.602.812 23.589.250 17.538.264 R.F. 127.239 106.500 277.832 245.395 255.050 284.423 286.463 441.392 329.069 464.644 Sırbistan Karadağ - - - - - - 186.984 233.897 119.825 121.856
ÜLKE 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 2004/2005 Miktar(kg) Tutar($) Miktar(kg) Tutar($) Miktar(kg) Tutar($) Miktar(kg) Tutar($) Miktar(kg) Tutar($) S.Arabistan - - - - 77.097 88.854 46.700 90.642 40.715 64.200 Türkmenist - - - - 51.659 71.491 15.090 39.895 - - an Ürdün - - - - 48.440 52.461 12.600 15.120 70.690 97.500 Yugoslavya 104.135 84.905 - - 57.988 64.837 - - - - Yunanistan - - 211.987 183.646 52.774 61.373 901.734 1.129.190 621.873 809.102 Diğer 477.662 365.823 509.522 514.343 271.567 334.393 233.877 420.211 264.476 411.404 TOPLAM 26.613.385 18.927.201 27.809.417 21.440.344 32.838.804 31.969.894 43.452.885 54.030.375 41.380.275 44.286.111 Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu, Bu rakamlarda FOB değeri kullanılmaktadır.
Yeşil Zeytin 2004/2005 sezonunda 32.724.886 ABD Doları ihracat yapılmıştır. En fazla yeşil zeytin ihracatı yaptığımız ülkeler arasında ilk üçte sırasıyla Almanya, ABD ve Birleşik Krallık yer almaktadır. 2004/05 sezonunda Almanya ya, Birleşik Krallığa ve ABD ye yeşil zeytin ihracatımızda artış gözlenmiştir. 01.10.2005-24.02.2006 sezonunda yeşil zeytin ihracatımızda Almanya birinci sıradadır. İkinci sırada Birleşik Devletler, üçüncü sırada Hollanda yer almaktadır. Almanya ya anılan dönemde yeşil zeytin ihracatımız 2.761.994 ABD Doları, Birleşik Devletlere 742.674 ABD Doları, Hollanda ya ise 290.122 ABD Doları dır.
Tablo 10 Türkiye nin Yeşil Zeytin İhracatı ÜLKE 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 2004/2005 Miktar Tutar Miktar Tutar Miktar Tutar Miktar Tutar Miktar (kg) ($) (kg) ($) (kg) ($) (kg) ($) (kg) ABD 1.181.554 1.074.909 798.350 830.502 1.585.855 1.498.372 983.345 1.549.984 1.318.242 2.560.798 Almanya 2.466.919 3.393.380 1.754.201 2.703.478 2.951.816 4.981.178 2.374.794 5.081.359 5.931.765 14.037.044 Avustralya 69.594 122.795 31.726 40.022 34.905 53.478 78.030 142.874 191.214 411.058 Avusturya - - 41.090 83.130 84.104 151.514 80.930 173.573 256.794 834.769 Belçika 111.333 139.761 27.132 58.921 154.870 284.171 278.096 383.345 210.297 513.595 BAE 206.668 87.978 118.678 37.272 217.666 84.993 201.249 101.919 141.470 94.606 Birleşik 155.111 216.908 211.903 296.645 409.698 560.589 323.313 613.392 914.637 2.297.421 Krallık Brezilya 929.753 631.349 664.092 273.923 - - - - 75.840 41.823 Bulgaristan 32.815 37.037 - - 26.567 24.381 84.239 59.010 627.387 351.882 Danimarka 28.426 28.165 41.589 58.450 72.551 105.646 31.999 53.801 252.617 609.255 Fransa 304.863 247.611 93.088 133.644 323.808 403.606 149.540 224.659 451.668 958.329 Hollanda 233.338 309.929 316.190 437.743 371.016 678.439 288.743 647.465 613.485 1.800.694 Irak 47.516 24.068 - - 18.020 36.324 36.825 62.060 734.265 1.132.152 İran - - - - 49.882 51.655 19.420 52.298 124.883 243.928 İspanya 1.252.046 1.014.518 - - - - 3.952 8.359 - - İsrail 513.495 211.506 457.840 300.621 702.562 451.919 643.643 474.069 375.489 366.332 İsveç - - - - 25.195 44.336 18.997 43.988 68.148 130.088 İsviçre 26.025 52.108 15.398 26.050 36.789 55.285 43.101 87.324 111.293 337.796 İtalya 1.101.941 878.386 59.355 97.133 1.127.420 903.102 457.049 654.124 239.940 476.736 K.K.T.C. 17.912 21.139 50.637 53.059 48.091 55.122 40.202 68.484 132.177 225.514 Kanada 60.536 57.792 54.546 97.820 46.953 44.914 28.473 64.198 58.850 125.486 Katar - - - - - - - - 20.352 17.789 Kazakistan - - - - - - - - 65.917 165.070 Kırgızistan - - - - - - - - 22.777 39.995 Kuveyt - - - - 127.671 49.089 37.950 35.936 6.450 7.834 Letonya - - - - 26.614 31.389 - - - - Tutar ($)
ÜLKE 2000/01 2001/02 2002/03 2003/04 2004/2005 Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Libya - - 143.631 170.660 35.183 33.435 - - - - Makedonya - - 43.211 68.050 77.435 98.112 42.120 58.497 164.044 245.992 Norveç - - 13.913 29.642 71.650 142.040 34.082 74.863 58.231 145.927 Romanya 424.444 249.008 363.784 238.499 601.428 549.365 807.913 857.739 1.591.031 1.672.348 R.F. - - 23.300 21.066 - - 21.456 29.821 182.867 220.161 Sırbistan - - - - - - 110.551 147.886 142.620 253.647 Karadağ S.Arabistan 253.530 142.984 248.644 219.757 395.497 291.627 220.734 291.440 328.350 509.917 Türkmenist - - - - 17.328 37.960 7.815 23.322 42.312 116.596 an Yugoslavya 42.047 47.158 28.752 32.887 26.493 30.842 - - - - Yunanistan 237.828 181.447 40.882 40.932 52.759 47.137 11.085 24.678 28.252 70.572 Diğer 159.383 149.409 75.133 94.627 271.355 380.066 310.405 591.787 728.509 1.709.732 TOPLAM 9.906.952 9.353.312 5.717.067 6.444.533 9.991.181 12.160.08 9 7.770.051 12.684.254 16.212.173 32.724.886 Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu Bu rakamlarda FOB değeri kullanılmaktadır.
4.3. Dünya Zeytinyağı İhracatı ve İthalatı Dünyada zeytinyağı ihracatında ilk sırayı İtalya almaktadır. İspanya dünyanın en büyük zeytinyağı üreticisidir. Ancak ürettiğinin büyük çoğunluğunu iç piyasasında tükettiğinden dünya zeytinyağı ihracatında İtalya nın arkasından gelmektedir. Tablo 11 Dünya Zeytinyağı İhracatı ve İthalatı (Bin Ton) Ülkeler 2004/2005 2005/2006* İthalat İhracat İthalat İhracat Cezayir 0 0 0 0 Arjantin 0 5,0 0 15,0 A.B. 214,5 342,0 258,0 346,5 Hırvatistan 0,5 0,5 0,5 0,5 İsrail 8,0 0 12,0 0 Japonya 32,5 0 32,5 0 Ürdün 0 5,0 0 3,0 Lübnan 0 0,5 0 1,0 Libya 0 0,5 0 0 Fas 0 10,0 0 15 Filistin 0 10,0 0 10,0 Suriye 0 35,0 0 20,0 Tunus 0 100,0 0 150,0 Diğer Ülkeler 70,5 1,0 63,5 1,5 TOPLAM 634,0 607,5 682,5 654,0 Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu (*) UZK Tahmini Tablo 12 Başlıca Ülkelerin Zeytinyağı İhracatı (Bin ton) ÜLKELER 2002/2003 2003/2004 2004/2005 2005/2006* İspanya 107,0 114,2 111,2 100,0 İtalya 176,1 181,5 200,0 215,0 Yunanistan 15,0 10,0 10,0 10,0 Tunus 40,0 209,0 100,0 150,0 Portekiz 13,1 15,9 18,2 19,0 Suriye 30,5 28,0 35,0 20,0 DÜNYA 483,0 657,5 607,5 654,0 Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu (*) Tahmini
GRAFİK 2 2004/2005 Sezonu Dünya Zeytinyağı İhracatında Başlıca Ülkelerin Aldığı Pay Tunus 16% Yunanistan 2% İspanya 18% Türkiye 11% Portekiz 3% Suriye 5% Diğ.Ülk. 9% İtalya 36% İtalya İspanya Yunanistan Tunus Türkiye Portekiz Suriye Diğ.Ülk. Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu 4.4. Türkiye nin Zeytinyağı İhracatı ve İthalatı 2004/05 sezonunda ülkemizden, toplam 74 ülkeye zeytinyağı ihracatı yapılmıştır. Bu ülkeler arasında %41 lik payla İtalya zeytinyağı ihracatımızda en üst sırada yer almaktadır. Ardından sırasıyla İspanya (%22), ABD (%18) ve Kanada (%5) gelmektedir. Sıralamadaki bu ilk dört ülkeyi takip eden diğer büyük hacimli zeytinyağı alıcısı ülkeler arasında bir karşılaştırma yapılırsa, Güney Kore Cumhuriyeti ve Kanada nın var/yok sezonlarından etkilenmeden istikrarlı bir biçimde ülkemizden ithalatlarını artırdıkları ancak Fas ın ülkemizden zeytinyağı ithalatını azalttığı görülmektedir. 2004/2005 sezonunda Türkiye Avrupa kıtasına %66, Amerika kıtasına %24, Uzakdoğu, Avustralya ve Okyanusya ya %5, Ortadoğu, Yakındoğu ve Türk Cumhuriyetleri ne %3, Afrika ya %2 zeytinyağı ihracatı yapmıştır.
TABLO 13 Ülkelere Göre Türkiye nin Zeytinyağı İhracatı* ÜLKE 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2005/2006 Miktar (kg) Tutar Miktar (kg) Tutar Miktar (kg) Tutar Miktar (kg) ($) ($) ($) A.B.D 6.266.102 10.886.496 13.231.030 27.644.572 9.614.570 26.419.333 16.253.035 51.820.998 Almanya 168.862 480.331 227.378 699.487 180.443 701.444 161.307 739.696 Arjantin 225.600 434.047 567.570 1.492.559 972.320 2.765.737 625.520 1.983.247 Avustralya 91.655 197.587 625.330 1.390.236 979.094 2.846.315 744.252 2.552.960 Azerbaycan- - - - - - - 63.176 219.726 Nahçıvan Bir.Arap 456.970 807.338 311.344 590.899 403.309 1.015.565 864.235 2.564.940 Emirlikleri Bulgaristan 64.068 149.086 - - 67.471 221.324 63.801 249.875 Çin Halk - - - - 50.819 161.131 69.902 275.223 Cumh. Dubai 335.573 576.885 336.192 608.818 237.629 530.468 - - Fas 656.840 1.219.039 1.719.920 3.428.164 - - 140.000 361.900 Fildişi Sahili 106.500 212.438 1.193.900 2.881.532 1.506.080 4.534.651 1.288.640 4.494.855 Filipinler - - - - 123.762 418.794 108.470 382.086 G.Afrika 96.727 211.734 70.248 199.607 153.148 555.950 194.533 764.924 Cumhuriyeti G.Kore 248.513 585.011 487.662 1.255.196 1.103.123 3.621.892 2.165.231 7.825.857 Cumhuriyeti Hindistan - - - - - - 55.454 235.962 Hong Kong - - - - - - 93.891 366.295 Irak 101.970 266.064 111.901 325.795 121.707 428.207 161.107 662.507 İran - - 209.756 439.460 25.989 79.833 209.684 736.795 İspanya 304.210 553.152 14.870.190 31.446.062 506.933 1.325.906 20.072.340 65.692.181 İsrail 332.451 481.852 88.276 150.454 76.957 238.323 - - İsviçre - - - - 12.494 56.548 14.661 77.434 İtalya 11.290.510 19.775.132 31.948.733 66.533.240 22.460.564 58.591.512 39.021.020 119.396.313 Japonya 292.607 698.578 577.851 1.342.462 590.559 1.703.660 737.972 2.585.377 ÜLKE 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2005/2006 Tutar ($)
Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Miktar (kg) Tutar ($) Kanada 834.440 1.663.185 2.507.253 5.733.432 2.998.512 9.144.345 4.163.900 14.384.834 Katar - - 85.289 151.324 78.731 195.575 72.797 176.123 Kazakistan - - - - - - 53.062 227.354 Kolombiya 91.200 161.424 805.600 1.630.361 167.200 425.332 363.240 1.235.301 Kuveyt 152.874 288.144 353.409 648.801 402.695 966.420 247.130 682.175 Mersin Ser. - - - - - - 109.345 321.258 Böl. Monaco - - 80.040 220.700 - - - - Norveç 425.521 842.493 298.871 706.587 235.181 764.608 306.113 1.164.448 Portekiz - - 152.000 339.058 - - 795.460 2.552.511 Romanya - - - - - - 53.094 152.589 R.F. 118.279 290.797 154.148 431.940 121.369 404.032 226.909 690.664 Samoa - - - - 91.200 282.015 - - Seyşel Ada. - - 124.280 387.141 248.480 777.524 500.180 1.721.579 Singapur - - - - 66.061 197.788 66.908 234.749 S.Arabistan 1.691.377 3.267.095 2.419.529 4.944.214 2.116.018 5.302.794 1.449.373 4.179.603 Slovenya - - - - - - 83.600 320.676 Tayland - - - - 80.560 238.154 24.320 103.433 Tayvan - - 74.351 173.281 54.290 174.966 15.920 57.870 Yeni Zelanda - - - - - - 47.228 151.107 Diğer 644.826 1.436.309 662.066 1.675.718 531.875 1.775.206 422.064 1.546.988 TOPLAM 24.997.675 45.484.218 74.294.119 157.471.099 46.379.143 126.865.352 92.108.874 293.892.413 Kaynak : Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu (*) Bu rakamlarda FOB değeri uygulanmaktadır.
2004/2005 sezonunda Türkiye den %29 luk payla en fazla riviera cinsinde zeytinyağı ihracatı yapılmıştır. Bu çeşidi % 26 lık payla rafine, %25 lik payla sızma, %17 lik payla naturel 1., %3 lük payla naturel 2. zeytinyağı tipleri izlemiştir. Tablo 14 Türkiye nin Zeytinyağı İhracatı (Çeşitlerine Göre) Sezon Tip Miktar (kg) Değer ($) $/Kg Sızma 33.319.060 48.474.541 1,46 Naturel 1. 17.639.423 23.314.131 1,32 2000/2001 Naturel 2. 307.200 436.576 1,42 Rafine 22.839.231 31.066.091 1,36 Riviera 17.051.726 25.455.571 1,49 TOPLAM 91.156.640 128.746.910 1,41 Sızma 6.215.236 11.467.961 1,84 Naturel 1. 3.545.138 5.943.506 1,68 2001/2002 Naturel 2. 11.830 23.260 1,97 Rafine 9.933.024 18.046.434 1,86 Riviera 5.461.322 10.293.106 1,88 TOPLAM 25.166.550 45.774.267 1,82 Sızma 7.712.582 18.355.357 2,38 Naturel 1. 6.261.820 13.338.043 2,13 2002/2003 Naturel 2. 431.618 923.506 2,14 Rafine 28.253.290 56.108.101 1,99 Riviera 31.596.196 68.602.013 2,17 TOPLAM 74.255.506 157.327.020 2.12 Sızma 8.645.330 25.304.104 2,93 Naturel 1. 4.175.129 10.846.289 2,60 2003/2004 Naturel 2. 167.530 380.132 2,27 Rafine 17.921.350 46.323.638 2,58 Riviera 15.125.073 42.793.666 2,83 TOPLAM 46.034.412 125.647.829 2,73 Sızma 22.568.728 76.867.758 3,43 Naturel 1. 15.230.684 45.581.029 3,02 2004/2005 Naturel 2. 3.100.579 10.817.767 3,52 Rafine 23.759.582 73.143.837 3,10 Riviera 27.449.301 87.482.022 3,21 TOPLAM 92.108.874 293.892.413 3,19 Sızma 2.778.936 12.003.456 4,32 Naturel 1. 2.544.093 9.745.552 3,83 2005/2006* Naturel 2. 594.992 2.535.673 4.26 Rafine 4.363.739 17.288.614 3,96 Riviera 5.965.123 25.041.549 4,20 TOPLAM 16.246.884 66.704.544 4,11 (*) 2005/2006 sezonu 01.11.2005-31.01.2006 tarihleri arasındadır. Bu rakamlarda FOB değeri kullanılmaktadır. Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu
2005/2006 sezonunda %36,72 payla en fazla riviera tipi zeytinyağı ihracatı yapılmış olup onu %26,86 payla rafine tipi zeytinyağı izlemiştir. Tablo 15 Türkiye nin Zeytinyağı İhracatı (Ambalajlarına Göre) Sezon Ambalaj Miktar (kg) Değer ($) $/ Ton % miktar şekli payı Dökme 69.177.329 94.993.409 1,37 75,9 2000/2001 Varilli 10.901.249 15.998.610 1,47 11,9 Kutulu 11.078.062 17.754.891 1,60 12,2 TOPLAM 91.156.640 128.746.910 1,41 100,00 Dökme 12.391.660 21.764.566 1,76 49,24 2001/2002 Varilli 6.007.452 10.316.739 1,72 23.87 Kutulu 6.767.438 13.692.962 2,02 26.89 TOPLAM 25.166.550 45.774.267 1,82 100,00 Dökme 52.226.771 109.894.903 2,10 70,00 2002/2003 Varilli 9.671.985 20.003.163 2,07 13,00 Kutulu 12.356.750 27.428.954 2.22 17,00 TOPLAM 74.255.506 157.327.020 2,12 100,00 Dökme 26.293.898 69.594.034 2,65 57,12 2003/2004 Varilli 5.588.260 15.520.277 2,78 12,14 Kutulu 14.152.254 40.533.518 2,86 30,74 TOPLAM 46.034.412 125.647.829 2,73 100,00 Dökme 61.192.122 193.597.400 3,19 66,43 2004/2005 Varilli 9.348.145 30.372.690 3.27 10,15 Kutulu 21.568.607 69.922.323 3,27 23,42 TOPLAM 92.108.874 293.892.413 3,19 100,00 Dökme 12.486.905 50.502.219 4,04 76,86 2005/2006* Varilli 1.474.032 6.597.643 4,48 9,07 Kutulu 2.285.947 9.604.682 4,20 14,07 TOPLAM 16.246.884 66.704.544 4,11 100,00 (*) 2005/2006 sezonu 01.11.2005-31.01.2006 tarihleri arasındadır. Bu rakamlarda FOB değeri kullanılmaktadır. Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu Türkiye nin 2000/2001 sezonu ve 2005/2006 sezonu arasında zeytinyağı ithalatı bulunmamaktadır.
5. FİYATLAR 5.1. Türkiye nin Sofralık Zeytinde Ortalama İhraç Fiyatları Birim fiyatlara bakıldığında siyah zeytinin ortalama 1 dolarda kaldığı yeşil zeytinde ise ihraç fiyatlarında artış kaydedildiği görülmektedir. Tablo 16 Türkiye nin Sofralık Zeytin Ortalama İhraç Fiyatları (ABD Doları/Kg) Sezonlar Siyah Zeytin Yeşil Zeytin 2000/2001 0,71 0,94 2001/2002 0,77 1,13 2002/2003 0,97 1,22 2003/2004 1,24 1,63 2004/2005 1,07 2,02 2005/2006* 1,08 2,05 Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu (*) 2006 Ocak sonu itibariyle. 5.2. Türkiye nin Zeytinyağı Ortalama İhraç Fiyatları Son beş sezon boyunca zeytinyağı ortalama ihraç fiyatları sürekli bir artış halindedir. 2000/01 Sezonu nda ülkemizden yurt dışına 1,41 ABD Doları/kg ortalama fiyat ile zeytinyağı pazarlanırken, Türk zeytinyağı 2004/05 sezonunu 3,22 ABD Dolar/kg ortalama ihraç fiyatına yurt dışından alıcı bularak tamamlamıştır. Ortalama fiyat 2005/2006 döneminde, İspanya başta olmak üzere, dünyada beklentilerin altında gerçekleşen zeytin rekoltesi ve bunun sonucunda oluşan zeytinyağı arz açığı sebebiyle oluşan dünya fiyatlarındaki artışa bağlı olarak Ocak sonu itibariyle 4,11 ABD Dolar /kg a ulaşmıştır. TABLO 17 Türkiye nin Zeytinyağı Ortalama İhraç Fiyatları (ABD $/Kg) SEZON ORT.FİYAT 2000/2001 1,41 2001/2002 1,82 2002/2003 2,12 2003/2004 2,75 2004/2005 3,22 2005/2006* 4,11 Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu (*) 2005/2006 sezonu 01.11.2005-31.01.2006 tarihleri arasındadır. Bu rakamlarda FOB değeri kullanılmaktadır.
6. MEVZUAT 6.1. Zeytin ve Zeytinyağı İhracatında Standartlar İhracı kayda bağlı mallar listesinde yer alan ilgili ürünler aşağıda yer almaktadır; Zeytin Ham zeytin (fermantasyonu tamamlanmamış), torba, çuval ve kutulu halde işlem görmemiş zeytin ihracı kayda bağlı mallar listesinde yer almaktadır. Zeytinyağı İşlem görmemiş zeytinyağı ve işlem görmüş dökme veya varilli zeytinyağı ihracı kayda bağlı mallar listesinde yer almaktadır. Kayda bağlı ihracatta, İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği nce kaydın verilmiş olması gerekmektedir. 15.Fasılda yer alan zeytinyağları için alınması gereken mecburi standartla ilgili bilgi aşağıda yer almaktadır. ÜRÜN ADI GTİP STANDART Naturel sızma zeytinyağı, 1509.10.90.00.11 TS/ 341 zeytinyağ, naturel zeytinyağı. Organik naturel sızma 1509.10.90.00.12 TS/ 341 zeytinyağı, naturel zeytin yağı Riviera zeytinyağı 1509.90.00.00.14 TS/341 NOT: İhracatta zorunlu uygulamada bulunan standartlarla ilgili ayrıntılı bilgi DTM Marmara Bölge Müdürlüğü nden (Tel: 212 454 08 20-21, faks: 454 08 22) alınabilir. Zeytinyağı ihracatında benzopren analizi yapılmalıdır. Anılan belge başvuruları İstanbul Tarım İl Müdürlüğü ne yapılmaktadır. 6.2. Avrupa Birliği nde Zeytinyağına Verilen Destekler Avrupa Birliği Ülkeleri nin, 2005/2006 sezonunda dünya zeytinyağı üretiminin %75 ini, dünya zeytinyağı tüketiminin %72 sini, dünya zeytinyağı ihracatının %53 ünü ithalatının %38 ini karşılaması tahmin edilmektedir. AB de kayıtlı zeytinyağı üreticilerinin toplam sayısı 2.800.000 dir. Bunlardan her yıl 2.200.000 i üretim yardımı almaktadır. Üreticilerin %40 ı küçük üreticilerdir. Bu üreticilerin sahip oldukları zeytin ağaçları sayısı 100 den azdır.
Destekler AB zeytinyağı üretimine büyük destek vermektedir. Zeytinyağı için AB bütçesinden her yıl 2.250.000.000-2.500.000.000 Avro ayrılmaktadır. Bu tutarın yaklaşık %90 ı üretim yardımlarına ayrılmaktadır. Zeytinyağının tonuna verilen üretim yardımı 1320 Avro dur. Ancak yardıma hak kazanan yağ miktarı ulusal garantilenmiş miktarlar ile kısıtlanmıştır. AB üyelerinin ulusal garantilenmiş miktarları ve bunlara göre kendilerine verilen azami toplam yardım miktarları aşağıda yer almaktadır; Tablo 18 AB nin Üye Devletlere Verdiği Destekler Üye Devlet Ulusal Garantilenmiş Azami Toplam Yardım Miktar (Ton cinsinden) (Avro Cinsinden) İspanya 760.027 1.005.135.708 Fransa 3.297 4.360.283 Yunanistan 419.529 554.827.103 İtalya 543.164 718.334.390 Portekiz 51.244 67.770.190 Toplam 1.777.261 2.350.427.673 Kaynak: Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu AB üretim yardımıyla bağlantılı başka yardımlar da vermektedir; a) Piyasada fiyatlar düşünce stok müesseselerine özel stoklama yardımı verilmektedir. b) Zeytinyağı fabrikalarına ton başına 440 Avro üretim iadesi verilmektedir. 6.3. Türkiye de Zeytinyağına ve Zeytine Verilen Destekler Zeytinyağı; 2006/1 Sayılı Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımlarına İlişkin Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu Tebliği nde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (No: 2006/2) (26.04.2006 t. 26150 s. R.G.) uyarınca; (1) Zeytinyağı azami net ağırlığı 5 kg a kadar (5 kg dahil) ambalajlarda ihraç edilmesi halinde mahsup hesabına dahil edilir. Not: Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımlarına İlişkin Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu Tebliği (No: 2006/1) (15.02.2006 t. 26081 s. R.G.) uyarınca ; vergiler, vergi cezaları, SSK primleri, haberleşme giderleri (sabit telefon, telefaks vb.), enerji giderleri (elektrik ve doğalgaz), Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu na ve ilgili tasfiye halindeki Bankalara olan borçlar ve bunların gecikme zammı ve faizlerine ilişkin giderlerin tamamı mahsup edilir. Bu Tebliğ kapsamı mahsup işlemlerinde, hesapların kullanımı sırasında imalatçı/ihracatçı veya ihracatçılara hiçbir şekilde nakit olarak doğrudan ihracat iadesi ödemesi yapılmaz. (2) 1509.90.00.00.16 ve 1509.10.90.00.13 G.T.İ.P. lerinde yer alan ve net ağırlığı 2-5 kg arasında (5 kg dahil) olan ambalajlarda, "tescilli Türk Markaları" ve "Made in Turkey" ibaresi ile ihraç edilen zeytinyağları için ihracat iadesi miktarı 150 $/ton, miktar barajı % 100, azami ödeme oranı % 15 olarak uygulanır.
(3) 1509.90.00.00.15 ve 1509.10.90.00.12 G.T.İ.P. lerinde yer alan ve net ağırlığı 1-2 kg arasında (2 kg dahil) olan ambalajlarda, "tescilli Türk Markaları" ve "Made in Turkey" ibaresi ile ihraç edilen zeytinyağları için ihracat iadesi miktarı 200 $/ton, miktar barajı % 100, azami ödeme oranı % 15 olarak uygulanır. (4) 1509.90.00.00.14; 1509.10.90.00.11 ve 1516.20.91.00.14 G.T.İ.P. lerinde yer alan ve net ağırlığı 1 kg a kadar (1 kg dahil) ambalajlarda, "tescilli Türk Markaları" ve "Made in Turkey" ibaresi ile ihraç edilen zeytinyağları için ihracat iadesi miktarı 350 $/ton, miktar barajı % 100, azami ödeme oranı % 15 olarak uygulanır." Zeytin; Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımlarına İlişkin Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu Tebliği (No: 2006/1) (15.02.2006 t. 26081 s. R.G.) uyarınca ; 20.01, 20.05 G.T.İ.P. altında yer alan zeytinler 18 kg ın (net ağırlık) üzerinde ambalajlarda ihraç edilmeleri halinde mahsup hesabına dahil edilmez. 2001.90.65.00.15,25; 2004.90.30.00.17,27 ve 2005.70.10.00.15,25 G.T.İ.P. lerinde yer alan ve net ağırlığı 2-5 kg arasında (5 kg dahil) olan ambalajlarda, tescilli Türk Markaları ve Made in Turkey ibaresi ile ihraç edilen zeytinler için ihracat iadesi miktarı 100 $/ton, miktar barajı % 51, azami ödeme oranı % 20 olarak uygulanır. 2001.90.65.00.14,24; 2004.90.30.00.16,26 ve 2005.70.10.00.14,24 G.T.İ.P. lerinde yer alan ve net ağırlığı 1-2 kg arasında (2 kg dahil) olan ambalajlarda, tescilli Türk Markaları ve Made in Turkey ibaresi ile ihraç edilen zeytinler için ihracat iadesi miktarı 125 $/ton, miktar barajı % 51, azami ödeme oranı % 20 olarak uygulanır. 2001.90.65.00.13,23; 2004.90.30.00.15,25 ve 2005.70.10.00.13,23 G.T.İ.P. lerinde yer alan ve net ağırlığı 1 kg a kadar (1 kg dahil) olan ambalajlarda tescilli Türk Markaları ve Made in Turkey ibaresi ile ihraç edilen zeytinler için ihracat iadesi miktarı 150 $/ton, miktar barajı % 51, azami ödeme oranı % 20 olarak uygulanır.
7. ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI SEKTÖRÜNDE YAŞANAN BAŞLICA SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Zeytin sektörü; Sorunlar; - Miras yoluyla toprakların bölünmesi ve zeytin sahalarının daralması, - Türkiye nin ağırlıklı olarak tuzlu ve uzun sürede yeme olgunluğuna gelen işleme tekniğini tercih ediyor olması, sofralık zeytin işleme tesislerinin daha çok küçük aile işletmeleri yapısında, teknolojiden uzak çalışıyor olması, - Yeterli altyapı ve araştırma-geliştirme çalışmaları yapılmamış olduğundan yurdumuzun hangi yöresinde, hangi tür zeytinin en uygun şekilde yetişebileceğinin planlanmaması, bu bölgede yapılan üretimin yurt çapına dağılması ve bütün üretimin Gemlik zeytininde yoğunlaşması, özellikle bazı yörelerde hem verim düşüklüğü, hem de işleme şekli nedeniyle olumsuzlukların yaşanması, - Zeytinin kayıtsız işletmelerce merdiven altı tabir edilen yerlerde çok ucuz maliyetlerle ve sağlıksız şartlarda üretilmesi, ilgili bakanlıkların sadece kayıtlı işletmeleri periyodik denetim altında tutarken hiçbir kaydı bulunmayan merdiven altı işletmelerin denetlenmemesi, aynı pazarda ise fiyat olarak haksız rekabete yol açmaları, - Sektörde yetişmiş eleman olmaması, Çözüm Önerileri; - İhracat olanaklarının geliştirilebilmesi için farklı ülkelere yönelik işleme tekniklerinin uygulamaya konulması, AB ile ABD gibi büyük pazarların damak zevkine uygun sofralık zeytin işlemesi konusunda gerekli teknolojik ve yapısal dönüşümlerin gerçekleştirilmesi, - Mevcut zeytinliklerin ıslah edilmesi ve geliştirilmesi, - Yeni zeytinliklerin plantasyonu, - Fidan üretiminin sertifikalı hale getirilmesi, - Coğrafi bilgi sistemleri yöntemiyle yani uzaktan algılama sistemi kullanılmak suretiyle, Türkiye de tüm ürünlerin nerede, ne kadar yetiştiğinin belirlenmesi ve bilinçli üretim yapılması, - Yurt dışında talep gören zeytin çeşitlerimizin artırılması, - Türkiye deki ağaç sayısının sağlıklı bir şekilde tespit edilmesi, ağaçların sofralık mı yağlık mı olduğunun ortaya konulması ve buna göre ne kadar ağaç dikileceğinin planlanması, - Zeytin üretici firmaların çoğu zeytin stokçusu olarak çalışmaktadır. Gelecek 5-10 yılda zeytinin stoklanmasının, kooperatifler veya birlikler tarafından şekillendirilmesi, bu şekilde bilinçsiz stokçuluğun önlenmesi, - Kayıtdışılığın önlenmesi, - Zeytininin pazarlanması için hedef pazarlar seçilerek o ülkelerde tanıtım yapılması, - Türkiye zeytin ihracatının %83 ünü dört ülkeye gerçekleştirmektedir. Bu gelirin %55 ini Romanya dan elde etmektedir. Romanya da ihracattaki bir tıkanma, bir sıkıntı çok ciddi problemlere sebep olacaktır. Bu itibarla,zeytin ihraç pazarlarımızın çeşitlendirilmesi,
- İhracat yapmadan önce hangi ülkeye, hangi kanalla (oteller, süpermarketler, restoranlar, zeytini üreticiden alıp yeniden paketleyecek müşteriler), hangi ambalajla, hangi lezzette, hangi ürünün satılacağının tespit edilmesi ve bu doğrultuda ön çalışma yapılması, - Zeytinliklere hayvan bırakılmaması, Zeytinyağı sektörü; Sorunlar - Zeytinyağına verilen primin zamanında ödenmemesi, - Bir çok yağhanede hijyen ve temizlik kurallarına uyulmaması, Öneriler - Zeytinyağlarının uygun ve hijyenik ortamlarda üretilmesi ve depolanması, - Öncelikli pazarlar belirlenerek zeytinyağının yurtdışında tanıtılması,
Kaynakça: - http://www.egeliihracatcilar.com, Ege İhracatçı Birlikleri - Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği 2005/2006 Çalışma Raporu - http://www.orkide.com.tr/zeytin_tipleri.php,zeytinyağı Çeşitleri - http://www.zae.gov.tr, Zeytincilik Araştırma Enstitüsü, Zeytin Çeşitleri - http:// www.mevzuat.net, Zeytinyağı İhracat Hakkında Bilgiler - http://www.kadinveaile.com, Beslenme, Zeytin ve Zeytinyağı - http://www.agri.ankara.edu.tr/bahce/pratikbilgiler/meyve/zeytin/genel.htm Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi - http://www.aeri.org.tr, Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, 2002 - http://www.tuik.gov.tr, Türkiye İstatistik Kurumu, Zeytin İstatistikleri - Ana Britannica Ansiklopedisi - Dünya Gazetesi, 14.06.2006, Zeytinciler El Ele Verdi, Hedef Üretimde Dünya İkinciliği Haberi - http:// www.igeme.org.tr, İGEME, Zeytinyağı Raporu, - http:// www.tbmm.gov.tr, Zeytin Ve Zeytinyağı İle Diğer Bitkisel Yağların Üretimindeki Sorunların Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Komisyon Başkanının Basın Toplantısı Raporu, 23.02.2006, - Akdeniz Ülkeleri nde Zeytin Üretimindeki Gelişmeler Ve Türkiye nin İzlemesi Gereken Stratejiler, 26.04.2005, Panel Notları, İstanbul Ticaret Odası