COĞRAFYA
TÜRKİYE NİN FİZİKİ ÖZELLİKLERİ
JEOLOJĠK DEVĠRLER I. Jeolojik Zaman (Paleozoik) Masif (sert) kütleler oluģmuģtur (Bitlis, Yıldız Dağları, Saruhan-MenteĢe, KırĢehir, Mardin ve Kastamonu-Daday) TaĢkömürü yatakları oluģmuģtur (Zonguldak) Bu devirde oluģan araziler deprem ihtimalinin az olduğu yerlerdir
ll. Jeolojik Zaman (Mezozoik) Türkiye de deniz seviyesinde hafif dalgalı düzlükler oluģmuģtur (Peneplen) DıĢ kuvvetlerin aģındırma ve biriktirme faaliyetlerinin yoğun olduğu dönemdir
III. Jeolojik Zaman (Neozoik) Alp Himalaya kıvrım kuģağı, Kayalık And dağları oluģmuģtur Kuzey Anadolu ve Toros Dağları oluģmuģtur Linyit,petrol,tuz ve bor yatakları oluģmuģtur Ġç Anadolu ve Doğu Anadolu da volkanik faaliyetler meydana gelmiģtir Günümüz yer Ģekillerinin büyük çoğunluğu bu devirde ĢekillenmiĢtir
IV. Jeolojik Zaman (Kuaterner) Ġnsan ortaya çıkmıģtır Buzul devirleri yaģanmıģtır Ġstanbul ve Çanakkale boğazları oluģmuģtur Egeid karası çökmüģ ve Karadeniz ile Akdeniz in suları birleģmiģtir. Böylece Ege Denizi oluģmuģtur Ülkemiz toptan yükselmeye uğramıģtır Volkanik dağlar oluģumunu tamamlamıģtır Günümüzdeki iklim ve yer Ģekilleri bu devirde son halini almıģtır
İÇ KUVVETLER
KITA OLUġUMU (Epirojenez) Yerkabuğundaki büyük alçalma ve yükselme hareketlerine denir. Epirojenez, uzun yıllar sürer ve yavaģ yavaģ gerçekleģir. Tabakaların yapısı bozulmaz. Epirojenezin sebepleri: - DıĢ kuvvetlerin biriktirme yapması - Volkandan çıkan lavların birikmesi - Ġklim değiģikliği Transgresyon Regresyon
Ergene Çukurova Bodrum-Marmaris Epirojenik hareketlere örnek; Ülkemizde Çukurova ve Ergene ovaları ile Bodrum-Marmaris kıyıları alçalmaya devam ederken, iç kesimler yükselmektedir. Epirojenez sonucunda taraçalar ve platolar oluģmuģtur Ülkemizin ortalama yükseltisi artmıģtır
DEPREM (Seizma) Yerkabuğunda meydana gelen kısa süreli sarsıntılara denir. Depremin meydana geldiği yere iç merkez, buraya en yakın yeryüzündeki noktaya da dış merkez denir. Aradaki mesafeye odak derinliği denir. DEPREM ÇEġĠTLERĠ Çöküntü Depremler Volkanik Depremler Tektonik Depremler
a) Çöküntü Depremler Karstik sahalardaki mağara gibi yer altı boģluklarının veya maden ocaklarının tavan kısmının çökmesiyle oluģur. Etki alanları dar, Ģiddetleri azdır. Ülkemizde en fazla Akdeniz Bölgesi nde ve Konya Bölümü nde görülür.
b) Volkanik Depremler Volkanik faaliyet sırasında oluģan depremlerdir. Etki alanları dar, Ģiddetleri azdır. Ülkemizde bu tür depremlere rastlanmaz.
c) Tektonik Depremler Yerkabuğundaki hareketler sonucunda oluģur. En çok görülen, Ģiddeti en fazla olan ve etki alanı en geniģ olan depremlerdir. Fay hatları ve genç kıvrım dağlarının olduğu yerlerde görülür. Fay
KAF BAF DAF Konya, Karaman Tuz Gölü çevresi TaĢeli Platosu ve çevresi Türkiye de deprem tehlikesi az olan yerler Mardin-Midyat çevresi Doğu Karadeniz in kıyı kesimleri Ergene Havzası ve Yıldız Dağları Bölümü
Volkanizma Magmanın, yer kabuğunun kırık ve zayıf yerlerinden yer yüzüne çıkmasına volkanizma denir. Ülkemizde volkanik faaliyetler daha çok III. ve IV. Jeolojik zamanda meydana gelmiģtir. Ülkemizde aktif volkan yoktur. Volkanik araziler Doğu ve Ġç Anadolu bölgelerinde yoğunlaģmıģtır
İç Anadolu da; Erciyes, Hasan, Melendiz, Karadağ ve Karacadağ Doğu Anadolu da; Nemrut, Süphan, Tendürek, Ağrı Güneydoğu Anadolu da; Karacadağ Ege de; Kula tepeleri *** Ayrıca volkanik dağlar dıģında Hatay-Hassa yöresi, Uludağ çevresi ve Köroğlu Dağları diğer volkanik arazilerdir.
DAĞ OLUġUMU (Orojenez) Dağ oluģum hareketlerine orojenez denir. Orojenik hareketlerle oluģan dağlar iki Ģekilde meydana gelir; Kıvrım Dağlar Kırık Dağlar
a. Kıvrım Dağlar * Arazideki tortul tabakalar esnekse yan basınçların etkisiyle tabakalar kıvrılır ve kıvrım dağlar oluģur. * Bu kıvrımların yüksekte kalan yerlerine antiklinal, alçakta kalan yerlerine ise senklinal denir.
* Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar kıvrılma sonucu oluģmuģtur * Bu dağlarımız Alp-Himalaya kıvrım kuģağının uzantısıdır
b. Kırık Dağlar * Yan basınçlara uğrayan tortullar kıvrılamayacak kadar sertse kırılır. Kırılan bu kısımlara fay denir. * Kırılma sonucunda yüksekte kalan yerlere Horst, alçakta kalan yerlere ise Graben denir. Böyle yerlerde oluģan ovalara da çöküntü ovaları denir.
Fay Hattı
* Ege Bölgesi nde; Kaz, Madra, Yunt, Boz, Aydın, MenteĢe dağları Hatay da; Nur (Amanos) dağları horstlara örnek iken, * Ege Bölgesi nde; Bakırçay, Gediz, K.Menderes, B.Menderes ovaları Hatay da; Amik ovası graben ovalarına örnektir
TÜRKİYE NİN DAĞLARI
TÜRKĠYE NĠN OVALARI Çevresine göre alçakta kalan düzlüklere ova denir. Ġki gruba ayrılır: 1. Kıyı ovaları * Delta ovaları * Taban seviyesi ovaları 2. İç ovalar * Tektonik ovalar * Karstik ovalar * Volkanik ovalar
1. Kıyı Ovaları Delta Ovaları: Akarsuların taģıdıkları malzemeleri denize biriktirmeleri sonucunda meydana gelen ovalara delta ovası denir Verimli topraklarla kaplı oldukları için nüfus, ürün çeģitliliği ve tarımsal verimlilik fazladır *** Delta ovalarının oluşabilmesi için; - Akarsuların bol alüvyon taģıması - Kıyının sığ olması - Dalga ve akıntıların olmaması - Gel-git etkisinin olmaması - Kıta sahanlığının geniģ olması gerekir
Karadeniz de; Bafra (Kızılırmak) ÇarĢamba (YeĢilırmak) Akdeniz de; Çukurova (Seyhan ve Ceyhan) Silifke (Göksu) Ege de; Dikili (Bakırçay) Selçuk (K. Menderes) Marmara da; Meriç ve Sakarya Menemen (Gediz) Balat (B.Menderes)
Taban seviyesi ovası: Akarsuların taģıdıkları malzemeleri deniz kıyısına biriktirmeleri sonucunda meydana gelen ovalara Taban seviyesi ovası denir. * Antalya, Köyceğiz, Manavgat ovaları gibi.
2. İç Ovalar a) Tektonik Ovalar: Kırık hatları boyunca veya çöküntü alanlarında oluģan ovalardır. KAF üzerinde; Manyas, Ulubat, Bursa, Bolu, Düzce, Suluova, TaĢova, Erbaa, Niksar, Erzincan, Erzurum, Pasinler ve Ağrı ovalarıdır BAF üzerinde; Bakırçay (Bergama-Soma), Gediz(Manisa-Turgutlu-Salihli), K.Menderes (Torbalı-ÖdemiĢ), B.Menderes(Söke-Aydın-Nazilli) DAF (GAF) üzerinde; Amik, Malatya, Elazığ, MuĢ, Varto, Elbistan, AfĢin, KahramanmaraĢ, Bingöl ve Bulanık ovalarıdır Güneydoğu Anadolu da; Nizip, Harran, Ceylanpınar İç Anadolu da; Konya, EskiĢehir, AkĢehir, Ankara, Çubuk, Develi ovaları
b) Karstik Ovalar (Polye Ovası): Kalker (kireç taģı), jips (alçı taģı) ve kaya tuzu gibi kolay çözülebilen kayaçların bulunduğu alanlarda erime sonucunda oluģan ovalardır. Daha çok Akdeniz Bölgesi nde bulunur. Akdeniz de; Tefenni, Acıpayam, Kestel, Korkuteli, Elmalı ovaları (TAKKE) Ege de; Tavas, Çivril, Ula ve Muğla ovaları
c) Volkanik Ovalar: Yeryüzüne çıkan lavların tektonik çukurları doldurmasıyla meydana gelen ovalardır. Örn; Kayseri ( Develi) Ovası
TÜRKĠYE NĠN PLATOLARI Akarsular tarafından derince yarılmıģ, çevresine göre yüksekte kalan geniģ düzlüklere plato denir. En çok Ġç Anadolu Bölgesi nde bulunur Platolarda değiģik ekonomik faaliyet türleri geliģmiģtir
İç Anadolu da; Obruk, Cihanbeyli, Haymana, Bozok, Uzunyayla platoları (Yatay duruģlu plato) Güneydoğu Anadolu da; ġanlıurfa, Gaziantep, Adıyaman platoları (Yatay duruģlu plato) Ege de; Yazılıkaya platosu (Yatay duruģlu plato) Marmara da; Çatalca Kocaeli platosu (AĢınım platosu) Doğu Anadolu da; Erzurum, Kars ve Ardahan platoları (Lav platosu) Akdeniz de; Teke ve TaĢeli platoları (Karstik plato)
Türkiye de yer alan dağların büyük bölümü orojenez sonucu kıvrılan alanların yükselmesi sonucu oluşmuştur. Aşağıdaki dağlardan hangisinin bu şekilde oluşan dağlar arasında yer aldığı söylenemez? A) Tecer Dağları B) Geyik Dağları C) Karacadağ D) Bolu Dağları E) Kop Dağları
Ege Denizi, III. Jeolojik devrin sonlarında çökmeye başlayan Egeit karasının, IV. Jeolojik devrin başında Akdeniz in su seviyesi altında kalmasıyla oluşmuştur. Bu olaya ne ad verilir? A) Transgresyon B) Seizma C) Orojenez D) Regresyon E) Volkanizma
Türkiye de linyit yataklarının, taşkömürü yataklarına göre çok daha yaygın bir dağılış göstermesi aşağıdakilerden hangisinin kanıtıdır? A) Yakın bir jeolojik devirde oluşan alanların geniş yer tuttuğunun B) Akarsu rejimlerinin düzensiz olduğunun C) Türkiye de erozyonun çok yaygın ve etkin olduğunun D) Mağmanın soğumasıyla oluşan kayaların geniş yer tuttuğunun E) Akarsuların denize döküldükleri yerlerde geniş deltalar oluşturduklarının
Türkiye de akarsuların, I. Ağızlarında geniş birikim ovalarının bulunması, II. Su toplama havzalarında erozyonun şiddetli olması, III. Ağızlarında gel-git genliğinin az olması, IV. Yatağı boyunca, farklı jeolojik devirde oluşmuş arazilerin bulunması, özelliklerinden hangileri, bol alüvyon taşıdıklarına en güçlü kanıttır? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV
Karstik ovalar, kalkerin çözünmeye uğraması sonucu meydana gelir. Elmalı, Kestel ve Korkuteli ovaları bu tür ovalardır. Yukarıda sözü edilen ovalar aşağıdaki yarımadalardan hangisinde yer alır? A) Gelibolu B) Teke C) Çatalca D) Dilek E) Biga