1
2 BALIKESİR ve ÇEVRESİNDE Yörükler Manavlar Çepniler Türkmenler Muhacırlar Pomaklar Aydın AYHAN
3 Balıkesir ve Çevresinde Yörükler, Çepniler ve Muhacırlar Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Genel Yayın No: 5 ISBN 975 94473 1 2 Kapak : Petek Ofset Matbaacılık Ltd. Şti. (+90 266 239 14 49) Dizgi - Düzenleme : Atilla UYAR 0 266 245 04 46 Baskı : Petek Ofset Matbaacılık Ltd. Şti. (+90 266 239 14 49) Baskı Yeri : BALIKESİR Kapak Resmi : Yağcıbedir Silli Kilimi İsteme Adresi: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Milli Kuvvetler Cad. Ermişler İşhanı 31/6 BALIKESİR Tel:+90 266 245 45 45 İrtibat: Cengiz ERATALAY BALIKESİR Tel: + 90 266 243 12 12 E-Posta : bilgi@zagnos.org Web :
4 BALIKESİR ve ÇEVRESİNDE Yörükler, Çepniler ve Muhacırlar Aydın AYHAN ZAĞNOS KÜLTÜR ve EĞİTİM VAKFI Balıkesir 1999
5 "İçkisi, sigarası olmayan zararsız delim" diyerek kendisine verdiğim bütün sıkıntılara katlanan sevgili eşime...
6 ÖNSÖZ Takdim Önsöz Yörükler Bu Topraklara Nasıl Geldik Oğuzlar Bozoklar Karasi Beyliği Osmanlı Devletinden Önce Türkmen Gruplarının Hukukî Durumu Oğuz Boylarının Kurdukları Devletler Anadoluya Türkmen Göçleri Osmanlı İmparatorluğunun Yörükler İçin Yaptığı Kanunlar Osmanlı İmparatorluğunda Vergi Sistemi Oymakların Vergilendirilmesi Yörük ile Türkmen Farklı mı? Kanunname-i Liva-i Karasi Karasi Toprakları ve Oğuz Boyları Manavlar Kimdir? Kanunname-i Vilâyet-i Aydın El Mahrûse Türkmen Aşiretlerinin Sınıflandırılması Osmanlı İmparatorluğunda Yörüklerin Hukuki Durumu Osmanlı Devletinde Büyük Yörük Grupları Yörükler Konar Göçerdir, Göçebe Değildir Aşiret Teşkilatı Konar Göçer Aşiretlerin İsim Almaları Yörüklerin İktisadi Faaliyetleri Rumeli Yörükleri 1691 Aşiretleri İskân Teşebbüsü 1691 de İskân Yerleri 1691 İskân Teşebbüsünden Sonra Büyük Yörük Aşiretleri Türklerin ve Kürtlerin Bin Yıllık Kardeşliği Yörüklerin Son İskânı 1862 64 Ahmet Vefik Paşa İskânı Ahmet Vefik Paşa Zalim Davrandı Tarih Byounca Balıkesir ve Çevresinde Bulunmuş Oymak, Aşiret ve Cemaatler 2. Selim Devri Yörük Kanunnameleri (Ek) Kepsut Köyleri Karakeçililer Karakeçili Aşiretinden Hacı Bayram Obasına Dair Karakeçili Cemaatine Dair Yaycı Yörükleri (Yağcı Bedirler) Yağcıbedir Cemaatine Dair Kubaşlar Kubaş Cemaatine Dair Yüncü Yörükleri Anadolu ya Gelen en Büyük Oğuz Boylarından Çepniler ve Balıkesir Çevresinde Çepni Oymakları Oğuznamede Çepniler İç Asya da Çepniler Horosan a Geliş Hacı Beştaş Veli ve Çepniler Çepniler Karadeniz Bölgesinde 16. Yüzyılda Çepni Yerleşimleri 1691 İskân Teşebbüsü Kantemürlü Çepnilerin Rakka ya İskânı
7 Rakka dan Kaçış Çepnilerin Balıkesir Bölgesinde Görülmeleri Çepnilerin Ayvalık Rum İsyanını Bastırmaları Ahmet Vefik Paşa İskânı (1862 1864) Milli Mücadele Yıllarında Çepniler Balıkesir ve Çevresindeki Çepni Köyleri ve Oymakları Çepniler de Ağız Farklılıkları İsmail Hakkı Akay ın Tespitleri Turgut Akpınaar ın Tespitleri Osman Bayatlı nın Tespitleri Köy Kadınlarıyla Bir Konuşma İsmail Hakkı Akay ın Tespit Ettiği Bazı Cümleler Çepnilere Dair Belge İsmail Hakkı Akay ın Tespit Ettiği İki Belge Cevdet Türkay ıntespit Ettiği Belgeler Tahtacılar Çerkesler Balıkesir Çevresinde Eski Bulgar Köyleri Muhacırlar ve Balıkesir Çevresinde Muhaceret Hareketleri 93 Harbi ve Muhacereti Gazi Osman Paşa ve Plevne Muharebeleri Büyük Kaçış Muhaceret İle İlgili 1916 1918 Tarihli Karasi, Ses ve Sedayı Hak Gazetelerinde Haberler 1924 Yunanistan Mübadileri Mübadiler le İlgili 1923 1926 Zaferi Milli ve 1928-1931 Türk Dili Gazetelerinde ki Haberler Tatarlar ve Balıkesir Çevresinde Kırımlılar Pomaklar
8 TAKDİM İnsanlık tarihinin bilinen çağları, çeşitli dönüm noktaları ile birbirlerinden ayrılır. Binlerce seneyi ihtiva eden bu taksimatın bir benzeri de devletler, milletler ve hatta müesseslerin hayatlarında da vardır. Küçük Asya yı bin senedir Türk Yurdu yapan ecdadımız, yeni bir Türk-Anadolu medeniyetinin temellerini atmış, on asır içinde gelişip dünyaya örnek teşkil etmesiyle de adını tarihe altın harflerle yazdırmıştır. Bin yıl önceki milletler mozaiği Diyar-ı Rum un bugün Türkiye Cumhuriyeti olarak hayatiyetini bizim mührümüzle devam ettirmesi, milletimizin yüksek karakterinin en güzel ispatıdır. Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı, kuruluş gayesine uygun olarak, insanımızın kendi kültür ve değerlerinde bilgilenmesi, özünü tanıması için çeşitli faaliyetlerde bulunmaktadır. 1999 yılı, ilginç tarihlerin yıldönümü olarak anılmaya layık olduğu kadar, yeni bir yüzyıla girerken geçmişin muhasebesini yapmak için de iyi bir vesiledir. Yirminci asrın içinde bulunduğumuz bu son yılı, Osmanlı Cihan Devleti nin kuruluşunun 700.Yıldönümü ne, gözbebeğimiz Türkiye Cumhuriyet in 75. Yılını tamamladığına, vakfımızın da kuruluşunun 10. yılını idrakine denk gelmiştir. Hoşgörünün ve bir arada sorunsuz yaşama sanatının zirvede temsil edildiği ve yaşandığı bu büyük devleti Balıkesir e ait demografik tahlil ve tespitleri ile yeniden gündeme getirmek, milli birliğimizin nasıl teşekkül ettiğini göstermek için de iyi bir fırsat olmuştur. Bu amaca hizmet eden elinizdeki güzel eseri yayınlamak ise Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı na nasip oldu, mutluyuz. Vakfımızın 1993 te sevgili Muharrem Eren Hocamızın kıymetli eserlerini gün yüzüne çıkararak başlattığı yayın faaliyetleri, Gazi Üniversitesi Öğretim Görevlisi Sayın M. Kayahan Özgül ün edebiyat dünyamızda geniş yankı uyandıran eserleriyle devam etmiştir ve edecektir.onuncu gurur yılımızda ise Balıkesir in aşığı, gönül insanı Aydın Ayhan Hocamızın bu güzel eserini lütfedip genişleterek yeniden basmamıza müsaade bize ayrıca bir onur kaynağı olmuştur.uzun araştırma ve yorucu çalışmaların neticesi olan kitap, tarihi seven ve geçmişini merak eden herkes için temel bir müracaat kaynağı olacaktır.ayrıca, tarih, folklor demografi araştırmacılarına fevkalade yardımcı olacağına ve bilim dünyasında da layık olduğu alakayı göreceğine inanıyoruz.. Hiçbir çalışmanın nihai mükemmeliyette olmadığının bilincindeyiz. Önünüzdeki yıllarda şehrimize yeni getirilen Karesi Şer iye Sicilleri mikrofilmlerinin değerlendirilmesiyle pek çok orijinal yayınların yapılacağına inanıyoruz. Ve bu vesikalar çok gerekli olup yayınlanmalarının da çok acil olduğuna eminiz. Balıkesir olarak geçmişteki insanımızın kabiliyet ve güzelliğini bilmezsek gelecek için de bir şey geliştirmemiz mümkün olmayacaktır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi bu kitabımızın milli birliğe, hoşgörü, karşılıklı anlayışa en çok ihtiyacımız olduğu bir dönemde yayınlamaktan hedefimiz; çok çalkantılı bir dönemin başlama emareleri görüldüğü bölgemizde, yurdumuzun bütünlüğüne ve milletimizin temeline sağlam bir harç koyabilmektir. Kendiside buna gönülden inanan Aydın Ayhan hocamıza ne kadar teşekkür etsek azdır. Milletimizin geçmişteki mimarları Hoca Ahmet Yesevi, Mevlana, Yunus Emre, Hacı Bayram, Hacı Bektaşi, Barak Baba, Sarı Saltuk, Akşemseddin, Şeyh Lütfullah gibi temel taşları örnek alıp yaşayan ve yaşatan hocamız; gelecek yüzyılların anlayışına da damgasını vuracak Ne olursan ol, yine gel düşüncesine inanmış; Bir ben vardır benden içeru düsturunu bilen, Güzel gören güzel düşünür prensibini kendine hayat felsefesi yapmış bir halk aşığı ve millet sevdalısıdır. Kendini takdir ediyoruz demekten hicap duyarız. Bu nedenle eserin yayınlanmasına karar veren Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Mütevelli Heyeti ne, büyük destek ve yardımlarını esirgemeyen vakıf kurucularından Sayın A.Edip Uğur a, titizliği ile en iyi şekilde baskıyı yapan Petek matbaasına, vakıf çalışmalarına yardımcı olan bütün Balıkesirlilere gönülden teşekkür ederiz. En kısa zamanda yeni ve değerli kaynak eserler yayınlamak dileğiyle Cengiz ERATALAY
9 ÖNSÖZ Bin yıla yakın bu topraklardayız. Aynı ana, babadan doğan öz kardeşleriz. İsimlerimiz değişik. Nasıl ana baba çocuklarına Mehmet, Ali, Hasan, Hüseyin ismi veriyorsa bizim isimlerimiz de Avşar, Kayı, Bayat, Kınık, Karkın, Çepni, olmuş ve hala Horasan dan, iç Asya dan çıkarken getirdiğimiz isimleri kullanıyoruz. Bu yazıda bunları bulacaksınız. Bu kitabın çok büyük bir bölümü Balıkesir de İskân Hareketleri başlığı ile 1997 de yayınlandı. Kısa süre içinde bitti. Tamamen amatörce yapılan çalışmalarımın yayınlanmasını sağlayan arkadaşları minnetle anıyorum. Geçen zaman içinde aldığım eleştirileri, gösterilen hataları da dikkate alarak, pek çok eksikleri gidererek, oldukça fazla eklerle Balıkesir Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı bu kitabı yayınlamayı üstlendi. Teşekkür ederim. ; Balıkesir imiz henüz tam anlamıyla araştırılmış değil. Hele yüzyılları kapsayan böyle bir çalışmanın Osmanlı arşivlerinden uzakta yapılması büyük eksiklik. Hatalarımın ve eksiklerimin iyi niyetimden ötürü bağışlanmasını dilerim. Hiç olmamasından olması iyidir diye bu çalışmayı yayınlamaya cesaret ettim. Umarım Balıkesir ile ilgili çalışmalara katkısı olur. Kitap üç büyük bölümden meydana geldi. Her bölümün sonuna o bölümle ilgili bazı bölümler konuldu ; ;1. Bölüm olan Yörükler bölümünde Balıkesir bölgesinde tarih içinde konup göçen 379 Aşiret, Oymak ve cemaatin listesini bulacaksınız. 2. Bölüm aslında Yörükler bölümü içinde yer alması gereken Çepniler bölümüdür. Bu bölümü müstakil bir kitapçık olarak hazırlamak istedim. Bastırmak şimdilik mümkün olmadığı için bu kitapta yer aldı. 3. Bölüm Muhacırlar bölümüdür. Bu bölüme ek olarak 1912 de Rumeli Muhacirin Cemiyeti nin neşrettiği bir risale olan Ah Zavallı Pomaklar da konuldu. ; ; Balıkesir hakkında ilk çalışmayı 1885 yılında o zamanki Maarif Müdürü Hikmet Bey yapmıştır. Karasi Vilayeti nin Coğrafiye ve Tarihiyesi başlığı altında Karasi Gazetesi 18 Cemaziülahir 1303 tarihli nüshasında çıkmaya başlayan yazı dört sayı çıkmıştı. Daha sonraki çalışmalar 1914 de gene bir Maarif Müdürü olan Fevzi Sabri Bey tarafından Karasi Gazetesi nde Karasi Oğulları başlığı ile yayınlanmıştır. 4 Mayıs 1915 de Karasi Tarih Encümeni kuruldu. Kısa zamanda Balıkesir tarihi ile ilgili yüzlerce belge toplandı. Fakat 1. Dünya savaşı karışıklıkları içinde bu encümen topladıkları belgeleri kitaplaştıramadı. Bütün belgeler ne yazık ki Yunan işgali sırasında yakılarak yok edildi. Mütareke yıllarında Çantayzade Basri Bey Ses gazetesinde Karasi Beyliği üzerine bir yazı yayınlamış, daha sonra aynı konuyu İzmire Doğru gazetesinde de yazmıştı. Yunan işgalinin karanlığında hiçbir şey yapılamamış ancak kurtuluşu izleyen yıllarda çalışmalar hızla ilerlemişti. Önce Balıkesir Lisesi Müdürü sonra Maarif Müdürü olan Uzunçarşılı İsmail Hakkı Bey bugün bile kaynak sayılan Karasi Vilayeti Tarihçesi ve Karasi Meşahiri (3 Cilt)isimli iki kitap yazmıştı. Balıkesir in vafakar halkı Uzunçarşılı İsmail Hakkı Bey i bu hizmetinden ötürü Fahri Hemşehri seçmiş ve 1927 den itibaren 1950 ye kadar beş dönem ard arda Balıkesir Milletvekili yapmıştı. Cumhuriyet i izleyen yıllarda neşredilen Dilek, Irmak, Çağlayan isimli dergilerde Müstecaplıoğlu Esat Adil Bey ve arkadaşlarının önemli çalışmaları bulunuyor. Yüzbaşı İshak Hakkı Bey in Balıkesir Rehberi de o zamandan kalan bir eserdir. Öğretmen Gazali Bey Balıkesir deki yıllarını gerek kitap gerekse Eminittin Bey in Gençler Yolu dergisinde yayınladığı makaleler, araştırmalar, derlemelerle süslemiştir. Balıkesir üzerine en çok çalışmalar Halkevleri döneminde olmuştur. Kadıoğlu İsmail Hakkı Akay, Ali Osman Balkır, Tahir Harimi Balcıoğlu, A. Kadri Balkan, Mehmet Halit Bayrı, Eminittin Çeliköz, Hikmet Turan Dağlıoğlu, Kemal Özer(Yüzbaşıoğlu), Kamil Su, Mustafa Salman, Osman Saygı,Hasan Ali Türker, Gıyas Yetkin ve Kerim Kani Akpınarlı çok kıymetli araştırmalar yapmışlar ve yayınlamışlardır. Son yıllarda Balıkesir üzerine çalışmalar yapanlardan bazıları da ;Prof.Dr.Metin Karadağ, Doç.Dr.Ali Duymaz, Yrd.Doç. Dr. Atilla Erden, Abdulmecid Mutaf, Rşit Kıpçak, Alparslan Ayral, Muharrem Eren,Hikmet Adın Zekeriya Özdemir. Azat Kaya, İbrahim Oluklu,Necmi Akyalçın dır.
10 Özellikle Balıkesir Üniversitesi ve Balıkesir Belediyesi katkılarıyla Balıkesir üzerine çalışmalar hız kazanmıştır.
11 İsteme Adresi: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Milli Kuvvetler Cad. Ermişler İşhanı 31/6 BALIKESİR Tel:+90 266 245 45 45 İrtibat: Cengiz ERATALAY BALIKESİR Tel: + 90 266 243 12 12 E-Posta : bilgi@zagnos.org Web :