Türkiye de Oleaceae familyasına ait allerjenik Olea (zeytin ağacı) ve Fraxinus (dişbudak ağacı) polenlerinin havadaki dağılımları

Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146 DERLEME REVIEW Türkiye de Oleaceae familyasına ait allerjenik Olea (zeytin ağacı) ve Fraxinus (dişbudak ağacı) polenlerinin havadaki dağılımları Allergenic airborne Olea (olive) and Fraxinus (ash) pollen concentrations belonging to the Oleaceae family in Turkey Adem BIÇAKÇI 1, Mustafa Kemal ALTUNOĞLU 1, Aycan TOSUNOĞLU 1, Sevcan ÇELENK 1, Yakup CANITEZ 2, Hulusi MALYER 1, Nihat SAPAN 2 1 Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Bursa, Türkiye Department of Biology, Faculty of Arts and Sciences, Uludag University, Bursa, Turkey 2 Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Çocuk Allerji Bilim Dalı, Bursa, Türkiye Division of Pediatric Allergy, Department of Children s Health and Diseases, Faculty of Medicine, Uludag University, Bursa, Turkey ÖZET Allerjik solunum yolu hastalıklarının en önemli nedenlerinden biri havada bulunan ağaç, çayır ve ot polenleridir. Ağaç polenleri içerisinde de Oleaceae familyası üyelerinin polenleri oldukça önemlidir. Bu çalışmada, Türkiye de atmosferik polen çalışmalarının yapıldığı 55 bölgeden Olea ve Fraxinus polenlerinin aylık değişim ve görülme oranlarının verildiği araştırmalar değerlendirilmiştir. Yapılan çalışmalarda Fraxinus polenleri ilkbahar, Olea polenleri ise ilkbahar sonu ve yaz başında en yoğun kaydedilmiştir. Atmosferik polen çalışmalarına göre Fraxinus polenleri Olea polenlerine göre daha fazla bölgede görülmesine rağmen, Olea cinsine göre daha az yoğunlukta rastlanmıştır. (Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146) Anahtar kelimeler: Olea, Fraxinus, polen, allerji Geliş Tarihi: 10/08/2009 Kabul Ediliş Tarihi: 28/08/2009 ABSTRACT One of the most important allergens causing allergic diseases of the respiratory system is airborne tree, grass and weed pollen grains. Oleaceae family members are very important in tree pollen grains. In this study, airborne pollen studies were carried out in Turkey, and the monthly changes in Olea and Fraxinus pollens rates for 55 regions were evaluated. In the studies carried out, the highest Fraxinus pollen grains were recorded in spring, and Olea pollen grains were recorded in late spring and early summer. According to atmospheric pollen studies, although Fraxinus pollen grains were found in more regions than Olea, more Olea pollen grains were recorded than of Fraxinus. (Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146) Key words: Olea, Fraxinus, pollen, hypersensitivity Received: 10/08/2009 Accepted: 28/08/2009 Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Prof. Dr. Adem BIÇAKÇI Uluda Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Görükle-Bursa, Türkiye e-posta: abicakci@uludag.edu.tr 133

Türkiye de Oleaceae familyas na ait allerjenik Olea (zeytin a ac ) ve Fraxinus (diflbudak a ac ) polenlerinin havadaki da l mlar Allergenic airborne Olea (olive) and Fraxinus (ash) pollen concentrations belonging to the Oleaceae family in Turkey G R fi Havada bulunan ve solunum yolu ile vücuda girerek allerjiye neden olan aeroallerjenler arasında polenler önemli yeri tutmaktadır. Atmosferde bulunan polenler de genellikle ağaç, çayır ve yabani otsular olmak üzere üç grupta incelenmektedir. Ağaç polenleri içerisinde Oleaceae familyasına ait Olea (olive; zeytin ağacı) ve Fraxinus (ash; dişbudak ağacı) polenleri de en önemli aeroallerjenler arasında yer almaktadır [1-7]. Oleaceae familyasının, dünyanın ılıman ve tropikal bölgelerinde ağaç, çalı ve nadiren tırmanıcı olarak 29 cinse ait 600 türü bulunmaktadır [8]. Türkiye de ise Oleaceae familyasına ait Olea, Fraxinus, Phillyrea, Ligustrum, Fontanesia, Osmanthus ve Jasminum olmak üzere yedi cinse ait türleri doğal yayılış göstermektedir [9-13]. Bunun yanında Syringa ve Forsythia cinslerine ait üyelerin de park, bahçe ve cadde kenarlarında dekoratif amaçlı yetiştiriciliği yapılmaktadır. Oleaceae familyasına ait ikisi süs bitkisi, yedisi doğal yayılış gösteren dokuz cins içerisinde havada en çok polenlerine rastlanılan Olea ve Fraxinus taksonlarıdır [14-16]. Her iki cinsin üyeleri de çoğunlukla rüzgarla (anemogam) tozlaşmakta ve Oleaceae familyası içerisinde yer almaktadır. Olea cinsinin Türkiye de hem tarımı yapılan hem de doğal yayılış gösteren tek türü Olea europaea (zeytin ağacı) dır. Zeytin ağacı, Kuzey yarım kürede, genellikle Akdeniz ülkelerinde, az bir kısmı da Güney Amerika, Güney Afrika ve Avustralya da yetiştirilmektedir [17]. Anadolu da zeytin yetiştiriciliği, yüzyıllardan beri yapılan bir ekonomik faaliyet olup Ege, Marmara ve Akdeniz kıyı şeridinde geniş bir yayılım alanına sahiptir [17,18]. Ülkemiz 100 milyon zeytin ağacı varlığı ile İspanya, İtalya, Yunanistan ve Tunus un ardından beşinci sırada yer almaktadır [19,20]. Türkiye de 35 ilde zeytin yetiştiriciliği yapılmakta olup, ağaç varlığına göre en önemli iller sırasıyla Aydın, İzmir, Muğla, Balıkesir, Bursa, Manisa, Hatay, Çanakkale, Gaziantep, Mersin ve Antalya dır [19,21]. 1998 yılı verileri dikkate alınarak bölgelere göre değerlendirme yapıldığında zeytin ağaçlarının %67.7 si Ege, %15.6 sı Marmara, %11.3 ü Akdeniz, %5.1 i Güneydoğu Anadolu, %0.4 ü ise Karadeniz Bölgesi nde bulunmaktadır [19,22]. Oleaceae familyası içerisinde yer alan diğer bir cins olan Fraxinus un ise çoğunluğu Kuzey yarım kürenin ılıman bölgelerinde yayılmış olan 65 kadar türü bulunmaktadır [12,23]. Avrupa da Orta ve Kuzey bölgelerde yayılış göstermektedir [24]. Türkiye de yayılış gösteren Fraxinus ornus, Fraxinus excelsior, Fraxinus angustifolia ve Fraxinus pallisae olmak üzere dört türü bulunmaktadır [9-13]. Ülkemizde en geniş yayılışı olan dişbudak ağacı F. angustifolia türüdür [11]. Dişbudak ağacı Türkiye de hemen bütün sahil bölgelerinde, Trakya, Doğu ve Batı Karadeniz Bölgesi, Marmara, Ege, Akdeniz, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yayılış gösterir [9-13]. Ülkemizde bulunan türlerden bazıları önemli orman ağaçları, çoğu da dekoratif süs bitkisidir [23,25]. Aeropalinolojik çalışmalarda Oleacaea familyasına ait polenlerin teşhisleri genelde Oleaceae ve/veya Olea, Fraxinus şeklinde yapılmaktadır. Birkaç çalışmada da bunlara ilave olarak Phillyrea (mock privet; akçakesme) ve Ligustrum (privet; kurtbağrı) u da görmekteyiz. Zeytin ve dişbudak ağacı polenlerinin çapları genelde 17-25 µm aralığında, 3 apertürlü (nadiren 4), yüzeyi ise retikülattır. Retikül gözleri zeytin ağacı polenlerinde geniş ve ağsı yapıyı oluşturan duvarlar da dişbudak ağacı polenlerine göre oldukça geniş ve kalındır (Şekil 1). Bu çalışmada tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de polenleri duyarlı bireylerde allerjik rinit (AR), allerjik konjunktivit ve/veya allerjik astıma (AA) neden olabilen Oleaceae familyasına ait Olea ve Fraxinus polenlerinin Türkiye deki atmosferik dağılımlarının verilmesi planlanmıştır. Bu amaçla, Türkiye de atmosferik polen çalışmalarının yapıldığı Adana, Afyon, Aksaray, Ankara, Ankara-Beytepe, Antalya-Serik, Aydın-Didim, Balıkesir, Balıkesir-Savaştepe, Bartın, Bilecik, Bilecik-Bozüyük, Bitlis, Burdur, Bursa, Bursa-Görükle, Bursa-İnegöl, Bursa-İznik, Bursa-Keles, Bursa-Mudanya, Bursa-Mustafakemalpaşa, Çanakkale, Çanakkale-Bozcaada, Çanakkale-Gökçeada, Denizli, Diyarbakır, Düzce, Edirne, Elazığ, Erzincan, Eskişehir, Eskişehir-Sivrihisar, Isparta, 134 Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146

B çakç A, Altuno lu MK, Tosuno lu A, Çelenk S, Can tez Y, Malyer H, Sapan N İstanbul, İzmir, İzmir-Buca, İzmir-Karşıyaka, Karabük, Kastamonu, Kayseri, Kırıkkale, Kütahya, Manisa, Muğla-Fethiye, Muğla-Köyceğiz, Rize, Sakarya, Samsun, Sivas, Trabzon, Şanlıurfa, Uşak, Yalova ve Zonguldak bölgelerinde Oleaceae familyasına ait Olea ve Fraxinus polenlerinin varlığı araştırılmıştır [26-80]. SONUÇLAR ve TARTIfiMA Oleaceae familyası üyelerinden biri olan Olea polenleri Akdeniz ülkeleri ve diğer bazı ülkelerde AR ve AA gibi mevsimsel solunum allerjilerinin en önemli nedenidir [1,2,81,82]. Olaeceae familyasına ait diğer bir cins olan Fraxinus polenlerinin de Orta Avrupa da allerjiye neden olduğu bildirilmektedir [6,7,83,84]. Olea polenleri Akdeniz ülkelerinde özellikle de ağaç varlığı bakımından en zengin olan İspanya da Gramineae familyası polenlerinden sonra polenden kaynaklanan allerjik hastalıkların en önemli nedenlerinden biridir [85]. İspanya da polen duyarlılığı saptanan allerjik rinokonjunktivit ve AA lı hastalarda yapılan çalışmada, allerjik rinokonjunktivitli hastalarda %46.7, AA lı hastalarda ise %50.5 oranında; Madrit te yapılan başka bir çalışmada ise AR ve/veya AA lı erişkin hastada %61 oranında zeytin ağacı polenlerine duyarlılık saptanmıştır [86,87]. İtalya nın Bari kentinde polen duyarlılığı görülen hastalar arasında zeytin poleni allerji sıklığı %30-40 oranında, Trieste de %17.7, İtalya nın güneyinde ise erişkinlerde %13.49 ve çocuklarda %8.33 olduğu tespit edilmiştir [81,88,89]. Avusturya da polen duyarlılığı bulunan 5416 hastada %17.6, Fransa da ise polen duyarlılığı bulunan 106 hastanın %27 sinde Fraxinus polenlerine duyarlılık tespit edilmiştir [6,83]. Fransa Montpellier bölgesinde polen duyarlılığı saptanan 326 hastada deri prick testi ile %15.2 sinde Oleaceae familyası üyeleri polenlerine duyarlılık tespit edilmiştir [1]. Şimdiye kadar, duyarlı bireylerde Olea polenleri için 10 allerjen (Ole e 1-10) tanımlanmıştır [86,90-92]. Olguların %70 ten fazlası Ole e 1 allerjenlere duyarlı bulunmaktadır [84,90]. Yine, zeytin polen duyarlılığı bulunan olguların %55 inde Ole e 10 allerjenine duyarlılık saptanmıştır [93]. Zeytin polenine karşı allerjisi bulunan 119 erişkin hastada yapılan deri prick testi sonuçlarına göre %90.7 si Ole e 1, %74.6 sı Ole e 2, %47.9 u Ole e 6 ve 7, %37.8 i ise Ole e 3 e karşı pozitiflik saptanmıştır [94]. Fraxinus polenleri için tanımlanan majör allerjen ise Fra e 1 allerjenidir [6,7,83,93]. Gramineae üyeleri arasında görülen yüksek çapraz reaksiyonun benzeri Oleaceae familyası üyeleri arasında da tespit edilmiştir [2,24,82,95,96]. Olea poleninde bulunan Ole e 1 proteini Fraxinus polenlerinden izole edilen proteinlerle de (Fra e 1) yüksek benzerlik göstermektedir [6,85,90]. Bu nedenle Fraxinus ve Olea polenleri arasında yüksek çapraz reaksiyon görülmektedir [2,24, 86,97-99]. Aynı şekilde bu çapraz reaksiyon familyanın diğer üyeleri olan Ligustrum ve Syringa polenleri arasında da vardır [24,86]. Ole e 1 allerjeni Fraxinus ile %89 oranında, diğer Oleaceae familyası üyelerinden Syringa vulgaris ile %89, Ligustrum vulgare ile %87 oranında benzerlik gösterirken, Gramineae familyasından Zea mays ile %38, Phleum pratense ve Lolium perenne ile %33 oranında benzerlik göstermektedir [100]. İspanya da yapılan çalışmada deri testleri ve histamin salınım testlerinde Olea, Fraxinus, Ligustrum ve Syringa polenleri arasında fark olmadığı ve Oleaceae polenlerine karşı duyarlılığın tespitinde ve tedavisinde O. europaea polenlerinin kullanılmasının gerektiği bildirilmiştir [24]. Olea polen duyarlılığı olan bireylerde, zeytin ağacının bulunmadığı bölgelerde bile semptomların varlığı tespit edilmiş ve bu durumu Oleaceae familyasından başka bir üyenin polenlerinin (Fraxinus gibi) aralarında bulunan çapraz reaksiyonla gerçekleştiği öne sürülmüştür [2,3,101-103]. Ayrıca, zeytin ağacı polenine duyarlı olan bireylerde Oleaceae familyası üyeleri dışında Betula (birch; huş ağacı), Artemisia (mugwort; pelin otu), Pinus (pine; çam ağacı) gibi polenlere maruz kaldığında çapraz reaksiyon nedeniyle de semptomların oluşabildiği bildirilmiştir [95,104]. Zeytin polenine polisensitizasyon, monosensitizasyondan daha sık tekrarlanmaktadır Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146 135

Türkiye de Oleaceae familyas na ait allerjenik Olea (zeytin a ac ) ve Fraxinus (diflbudak a ac ) polenlerinin havadaki da l mlar Allergenic airborne Olea (olive) and Fraxinus (ash) pollen concentrations belonging to the Oleaceae family in Turkey Olea Fraxinus fiekil 1. De iflik bölgelerdeki hava örneklerinin mikroskopta analizi ve say m esnas nda preparatlarda tespit etti imiz baz Olea ve Fraxinus polenleri. [3,81,88,89,105]. Napoli de polen duyarlılığı saptanan hastalarda zeytin polenine olan monosensitizasyon erişkinlerde %2.28, çocuklarda ise %1.33 olarak bulunmuştur [3]. Manisa da polen duyarlılığı saptanan 127 hastanın 19 unda, İzmir de ise zeytin polen allerjisi olan 260 hastanın sadece 3 (%1.1) ünde zeytin poleni ile monosensitizasyon bulunmuştur [106,107]. Avusturya da Fraxinus polenlerine deri testine pozitif reaksiyon veren 920 hastanın 87 (%9.5) sinde monosensitizasyon, 438 (%47.6) inde oligosensitizasyon (Fraxinus + Fagales, Fraxinus + Gramineae veya Fraxinus + Artemisia polenlerine duyarlılık), 395 (%42.9) inde ise polisensitizasyon saptanmıştır [6]. Olea polenlerine duyarlılık polinizasyon dönemi çakıştığından genellikle çayır polenlerine mi yoksa zeytin polenlerine mi duyarlı olup olmadığını bilmek çoğunlukla zordur. Zeytin poleni allerjisinin diğer ilginç bir yönü de, bu polenlerin allerjenlerine duyarlı kişilerde klinik semptomların çoğunlukla polen sezonuyla sınırlı olmayıp yıl boyu sürmesidir [108]. Bu duruma Napoli bölgesinde yaşayan zeytin polenine monosensitizasyonlu çocuklar ve erişkinlerde, İspanya da, Türkiye de de İzmir ve Manisa da rastlanılmıştır [3,106,107,109]. Ülkemizde de astımlı ve/veya AR lı çocuk veya erişkin hastalarda Oleaceae familyasına ait Olea ve Fraxinus polen duyarlılığının görüldüğü değişik çalışmalarda bildirilmiştir. Astım ve/veya AR lı hastalarda Olea ve Fraxinus polenlerine karşı duyarlılık oranları bölgelere ve yaş gruplarına (çocuk/erişkin) göre farklılıklar göstermektedir. Bursa bölgesinde astım tanısı almış çocuk olguların deri prick testi ile 497 hastanın %2.6 sında zeytin polenlerine karşı duyarlılık tespit edilmiştir [110]. Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalına bağlı Pediatri Göğüs Hastalıkları ve Allerji Ünitesine allerjik hastalık öyküsü veya tanısıyla başvuran ve en az bir allerjene karşı duyarlılığı tespit edilen 421 çocukta deri prick testi sonuçlarına göre dişbudak ağacı polenlerine %2.61 oranında duyarlılık saptanmıştır [111]. Trakya bölgesinde 289 u AA lı, 49 u AR lı, 201 i de AA + AR öyküsü bulunan 4-17 yaş arası 539 çocuk üzerinde yapılan deri prick 136 Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146

B çakç A, Altuno lu MK, Tosuno lu A, Çelenk S, Can tez Y, Malyer H, Sapan N testi sonuçlarına göre zeytin ağacı polenlerine %8.9, dişbudak ağacı polenlerine ise %8.3 oranında duyarlılık saptanmıştır [112]. İzmir de Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi İmmünoloji-Allerji Polikliniğine solunum yolu allerjisi ile başvuran 262 si mevsimsel rinitli, 121 i mevsimsel rinit + astımlı erişkin hastanın 260 (%67.8) ında zeytin polen allerjisi saptanmıştır. Zeytin polenlerine karşı duyarlılık saptanan hastaların semptomlarının zeytin polen sezonunda yoğunlaştığı görülmüştür. Bunun yanında sadece bir monosensitizasyonlu ve zeytin polen duyarlılığı saptanan 11 hastada semptomların yıl boyu sürdüğü tespit edilmiştir [107]. Manisa da polen duyarlılığı saptanan 127 allerjik hastada (19 u zeytin poleni ile monosensitize) yapılan çalışmada, zeytin poleni ile monosensitizasyonlu hastaların 13 ünde AR, diğer altısında AR ve AA, 108 polisensitizasyonlu hastanın da 84 ünde AR, 24 ünde ise AR + AA öyküsü bulunmaktaydı. Zeytin poleni ile monosensitizasyonlu 13 AR lı hastanın 11 i ve AR + AA lı hastaların üçü, polisensitizasyonlu 84 AR lı hastanın 66 sı ve 24 AR + AA lı hastanın 10 unda semptomların zeytin polen mevsimi dışındaki zamanlarda da devam etmekte olduğu saptanmıştır [106]. Şanlıurfa da göğüs hastalıkları polikliniğine astım tanısı ile başvuran ve deri prick testlerinde ağaç allerjenlerine karşı duyarlılığı bulunan erişkin 93 olgu üzerinde yapılan çalışmada, zeytin ağacı polen duyarlılığı %33.3, dişbudak ağacı polen duyarlılığı ise %8.6 olarak saptanmıştır [113]. Yine O. europaea polenine duyarlılık AA ve/veya AR olan erişkin hastalarda Bursa da %46.7 olarak saptanmıştır [114]. Gaziantep te astım hastalarında O. europeae polen duyarlılığı %5-42.8 oranlarında bulunmuştur [115]. Akdeniz bölgesinin doğusundaki farklı şehirlerden seçilen solunum yolu allerjisi olan 614 hasta üzerinde yapılan çalışmada deri prick testi ile hastaların %29.8 inde zeytin ağacı, %19.2 sinde ise dişbudak ağacı polenlerine karşı duyarlılık saptanmıştır [116]. Antalya bölgesinde erişkin AR lı 438 hasta üzerinde yapılan çalışmada deri prick testi ile hastaların %12.0 ında zeytin ağacı polenine karşı duyarlılık saptanmıştır [117]. Kayseri de mevsimsel rinit-konjunktivit ve/veya mevsimsel astımlı 89 erişkin hastada deri prick testi sonuçlarına göre dişbudak ağacı polenlerine %8.3 oranında duyarlılık tespit edilmiştir [66]. Polen duyarlılığı olan hastalarda semptomların derecesini havadaki Olea polenlerinin yoğunlukları etkilemektedir. Olea polenleri m 3 havada 400 adet olduğunda orta şiddette allerjik reaksiyonların başladığı belirtilmiştir [109]. Amerikan Astım Allerji Akademisi ve Worcester Ulusal Polen ve Aerobiyoloji Araştırma Birimine göre ağaç polenlerinin duyarlı bireyler için günlük m 3 havadaki eşik değerleri Tablo 1 de verilmiştir [118]. Bursa ilinde 2009 yılında yaptığımız çalışmada Olea polenlerinin havada görüldüğü dönem 4 Mayıs-29 Temmuz arasını kapsayan 87 gündür (Tablo 2, Şekil 2). Yıl içerisinde 4837 adet zeytin poleni görülmüş olup, en yüksek miktara ulaştığı gün 1 m 3 havada 791 adet ile 31 Mayıs tarihidir (Tablo 2, Şekil 2). Fraxinus polenleri ise 22 Ocak ve 28 Mayıs tarihleri arasını kapsayan 127 gün gibi oldukça uzun bir dönem havada görül- Tablo 1. Amerikan Ast m Allerji Akademisi ve Worcester Ulusal Polen ve Aerobiyoloji Araflt rma Birimine göre a aç polenlerinin duyarl bireyler için günlük m 3 havadaki eflik de erleri* m 3 havadaki miktar/gün Yo unluk Etki 1-14 Az Sadece duyarl l çok yüksek olanlarda allerji semptomlar na neden olur. 15-89 Orta Allerjik hastalar n önemli bir k sm nda semptomlara neden olur. 90-1499 Yüksek Duyarl l k derecesi ne olursa olsun ço u hastada semptomlara neden olur. 1500 > Çok yüksek Duyarl l k derecesi ne olursa olsun tüm hastalarda semptomlara neden olur. * 117 no lu kaynaktan al nm flt r. Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146 137

Türkiye de Oleaceae familyas na ait allerjenik Olea (zeytin a ac ) ve Fraxinus (diflbudak a ac ) polenlerinin havadaki da l mlar Allergenic airborne Olea (olive) and Fraxinus (ash) pollen concentrations belonging to the Oleaceae family in Turkey Tablo 2. Bursa ili atmosferinde 2009 y l na ait Olea (zeytin a ac ) polenleri ile ilgili baz veriler Polen sezonu 4 May s-29 Temmuz Polen sezonu süresi 87 gün En yüksek miktar/m 3 -tarih 791 adet-31 May s Y ll k toplam polen say s /m 3 4837 m 3 havada 1-14 polen oldu u gün say s 44 m 3 havada 15-89 polen oldu u gün say s 20 m 3 havada 90-1499 polen oldu u gün say s 12 Polen/m 3 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Olea (zeytin a ac ) May s Haziran Temmuz Polen/m3 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Fraxinus (diflbudak a ac ) Ocak fiubat Mart Nisan May s fiekil 2. Olea ve Fraxinus cinslerine ait polenlerin Bursa ili atmosferinde 2009 y l na ait günlük de iflimleri. müştür. Fakat yıl içerisinde havada görüldüğü toplam miktarı zeytine göre oldukça azdır (1 m 3 havada 716). En çok 9 Nisan da 1 m 3 havada 82 adet ile maksimuma erişmiştir (Tablo 3, Şekil 2). Tablo 1 deki değerler dikkate alındığında, Olea polenlerinin Bursa da duyarlı bireyler için risk oluşturduğu dönem 2009 yılı için 32 gün, Fraxinus için ise 15 gündür (Tablo 2,3). Bursa ilinde Olea polenlerinin duyarlı bireylerde risk oluşturduğu dönemin mayıs-haziran aylarında, Fraxinus polenlerinin ise risk oluşturduğu dönemin mart ayı sonundan nisan ayının ortalarına kadar olduğu tespit edilmiştir (Şekil 2). Türkiye de atmosferik polen çalışmalarının yapıldığı ve Olea ile Fraxinus polenlerinin tespit edildiği çalışmalar değerlendirildiğinde; çalışmaların yapıldığı 55 bölgenin 19 unda Olea, 39 unda ise Fraxinus polenlerine rastlanılmıştır. Her bir bölgedeki toplam polen miktarına göre Olea polenleri miktarının %0.12-16.66, Fraxinus polenleri miktarının ise %0.08-3.67 arasında değiştiği gözlenmektedir [26-80] (Şekil 3, 4). Özellikle bazı 138 Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146

B çakç A, Altuno lu MK, Tosuno lu A, Çelenk S, Can tez Y, Malyer H, Sapan N Tablo 3. Bursa ili atmosferinde 2009 y l na ait Fraxinus (diflbudak a ac ) polenleri ile ilgili baz veriler Polen sezonu 22 Ocak-28 May s Polen sezonu süresi 127 gün En yüksek miktar/m 3 -tarih 82 adet-9 Nisan Y ll k toplam polen say s /m 3 716 m 3 havada 1-14 polen oldu u gün say s 81 m 3 havada 15-89 polen oldu u gün say s 15 m 3 havada 90-1499 polen oldu u gün say s - Her bir bölgede toplam polen miktar na göre Olea oran (%) Bursa-Mudanya 16.66 Bursa 14.24 Manisa 12.28 Bursa- znik 10.11 Çanakkale-Gökçeada 9.86 Ayd n-didim 9.19 Denizli 7.03 Çanakkale 5.13 Bursa-Görükle 4.61 Antalya-Serik 4.45 Çanakkale-Bozcaada 4.32 Mu la-köyce iz 3.91 Mu la-fethiye 3.20 Bal kesir 2.81 Yalova 2.50 zmir-karfl yaka 2.08 Bursa- negöl 1.2 Bal kesir-savafltepe 1.31 stanbul-avrupa Yakas 0.12 Ocak fiubat Mart fiekil 3. Türkiye de Olea (zeytin a ac ) taksonuna ait polenlerin görüldü ü bölgelerdeki toplam polen miktar na göre yüzdeleri ve havada bulundu u aylar (gri bölgeler seyrek, siyah bölgeler yo un) (26-80). Nisan May s Haziran Temmuz A ustos Eylül Ekim Kas m Aral k bölgelerde Olea polenleri çok yüksek oranda görülmekte ve toplam polen miktarına bakıldığında en fazla polen üreten 5 takson arasında yer almaktadır [14-16]. Bu bölgeler, Bursa, Bursa-Mudanya, Bursa-İznik, Bursa-Görükle, Aydın-Didim, Denizli, Çanakkale, Muğla-Fethiye, Manisa illeridir [26-80] (Şekil 3). Fraxinus polenleri daha çok bölgede görülmesine rağmen havadaki miktarları zeytin ağacı polenlerine göre daha azdır (Şekil 4). Olea polenlerinin yıl içerisindeki dağılımına baktığımızda nisan-ekim aylarında ve özellikle de mayıs-temmuz ayları arasında havada rastlanılmıştır. Olea cinsine ait polenlerin Bursa-İnegöl de bir ay ile en kısa, Manisa da ise yedi ay ile en uzun süre havada bulunduğu saptanmıştır (Şekil 3). Bu cinse ait polenlerin en yoğun görüldüğü dönemler, çalışılan bölgelere göre Antalya-Serik, Aydın-Didim, Balıkesir, Çanak- Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146 139

Türkiye de Oleaceae familyas na ait allerjenik Olea (zeytin a ac ) ve Fraxinus (diflbudak a ac ) polenlerinin havadaki da l mlar Allergenic airborne Olea (olive) and Fraxinus (ash) pollen concentrations belonging to the Oleaceae family in Turkey Her bir bölgede toplam polen miktar na göre Fraxinus oran (%) Bitlis 3.67 Eskiflehir-Sivrihisar 3.65 stanbul-anadolu Yakas 3.58 Mu la-köyce iz 3.36 Rize 3.26 stanbul-avrupa Yakas 3.01 Edirne 2.14 Samsun 1.98 Bart n 1.74 Uflak 1.48 Bal kesir-savafltepe 1.26 Sakarya 1.29 Bursa 1.09 Mu la-fethiye 1.07 Bursa- znik 0.79 Eskiflehir 0.79 Afyon 0.75 Bilecik 0.69 Bursa-Mustafakemalpafla 0.65 Ankara 0.62 Bilecik-Bozüyük 0.60 Kütahya 0.60 Kayseri 0.59 Ankara-Beytepe 0.57 Bal kesir 0.52 Diyarbak r 0.47 Bursa-Keles 0.46 Karabük 0.41 Yalova 0.40 Bursa-Mudanya 0.40 Bursa-Görükle 0.38 Bursa- negöl 0.38 Burdur 0.25 Ayd n-didim 0.24 Kastamonu 0.21 Isparta 0.16 Adana 0.12 K r kkale 0.08 Düzce - fiekil 4. Türkiye de Fraxinus (diflbudak a ac ) taksonuna ait polenlerin görüldü ü bölgelerdeki toplam polen miktar na göre yüzdeleri ve havada bulundu u aylar (gri bölgeler seyrek, siyah bölgeler yo un) (26-80). Ocak fiubat Mart Nisan May s Haziran Temmuz A ustos Eylül Ekim Kas m Aral k 140 Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146

B çakç A, Altuno lu MK, Tosuno lu A, Çelenk S, Can tez Y, Malyer H, Sapan N kale, Çanakkale-Bozcaada, Çanakkale-Gökçeada, Denizli, İzmir-Karşıyaka, Manisa, Muğla- Fethiye de mayıs ayında, Balıkesir-Savaştepe, Bursa-Mudanya, Bursa-İznik, Yalova da haziran ayında, Bursa, Bursa-Görükle ve Muğla-Köyceğiz de ise mayıs-haziran aylarındadır (Şekil 3). Avrupa da da Türkiye deki gibi Olea polenlerinin atmosferde bulunma sezonunun nisan-haziran ayları olduğu belirtilmektedir [98,108]. Fraxinus polenlerine Türkiye de atmosferik polen çalışmalarının yapıldığı 55 bölgenin 39 unda rastlanılmıştır. Bu cinsin polenlerinin atmosferdeki sayıları genelde azdır. Toplam polen miktarı dikkate alındığında en fazla %3.67 oranında Bitlis atmosferinde görülmüştür. Eskişehir-Sivrihisar, İstanbul-Anadolu yakası, Muğla-Köyceğiz, Rize, İstanbul-Avrupa yakası, Edirne, Samsun, Bartın, Uşak, Balıkesir-Savaştepe, Sakarya, Bursa ve Muğla-Fethiye bölgelerinde Fraxinus polenlerinin miktarının, toplam polen miktarına göre %1.07-3.65 arasında olduğu tespit edilmiştir (Şekil 4). Çalışılan diğer bölgelerde ise Fraxinus polenlerine çok seyrek olarak rastlanılmıştır (Şekil 4). Havadaki polenlerine ilkbahar döneminde rastlanılmaktadır. Şubat ayında Samsun, Sakarya da, mart ayında Bitlis, Rize, Edirne, Uşak, Balıkesir-Savaştepe, Bursa da, nisan ayında ise Eskişehir-Sivrihisar, İstanbul ili Avrupa ve Anadolu yakaları, Bartın, Muğla-Fethiye, Muğla-Köyceğiz ve Bursa da yoğun olarak rastlanılmıştır (Şekil 4). Oleaceae familyası üyelerinde Gramineae üyeleri arasında olduğu gibi yüksek oranda çapraz reaksiyon bulunduğundan yola çıkarak Türkiye de atmosferik polen çalışmalarının yapıldığı bölgelerde teşhislerin Oleaceae ve/veya Olea, Fraxinus, Ligustrum, Phyllirea şeklinde yapıldığını açıklamıştık. Bütün bu teşhis edilen polenlerin tümünü Oleaceae familyası altında değerlendirdiğimizde aylık değişimin Şekil 5 teki gibi olduğunu görmekteyiz. Bu şekilde bir düzenleme ile Oleaceae familyası üyelerine ait polen sezonunun daha da uzadığı ortaya çıkmıştır. Buna göre Türkiye de atmosferik polen çalışmalarının yapıldığı 55 bölgenin 50 sinde Oleaceae familyası polenlerine rastlanılmıştır [26-80]. Oleaceae familyası polenlerine rastlanılan bu bölgelerin ikisi (Trabzon ve Düzce) dışında tümünde toplam polen miktarına göre görülme yüzdeleri verilmiştir. Bu iki çalışmada Oleaceae üyelerine ait polenlerin sadece aylık değişimine rastlamaktayız. Bunun yanında Aksaray, Bartın, Elazığ, Erzincan ve Sivas illerinde ise Oleaceae familyası polenlerine rastlanılmamıştır. Toplam polen miktarı dikkate alındığında Oleaceae familyasına ait polenlerin görülme oranlarının %0.13-17.76 arasında değiştiği gözlenmektedir (Şekil 5). Bölgelere göre görülme süreleri ise ikidokuz ay arasında değişmektedir. Oleaceae polenlerine Çanakkale-Bozcaada da çok kısa (iki ay), Muğla-Köyceğiz, Ankara-Beytepe, İstanbul Avrupa ve Anadolu yakalarında ise dokuz ay gibi çok uzun, birçok bölgede ise beş-yedi ay arasında bir sürede atmosferde rastlanılmıştır. Yıl içerisinde Oleaceae polenleri Adana, Bilecik, Bursa, Bursa-İznik, Edirne, İstanbul Anadolu ve Avrupa yakaları, Yalova ve Zonguldak ta ocak ayından itibaren seyrek olarak görülmeye başlamıştır. Şubat ayında birçok bölgede görülen polenler, Samsun ve Sakarya da maksimum seviyeye ulaşmıştır. Mart ayında Bursa, İstanbul Anadolu yakası, Rize, Edirne, Uşak, Balıkesir-Savaştepe de, nisan ayında Bursa, Muğla-Köyceğiz, Muğla-Fethiye, Eskişehir-Sivrihisar, İstanbul Anadolu ve Avrupa yakaları, Adana da yoğun olarak görülmüştür. Ocak ayından nisan ayı sonuna kadar olan dönemde havada bulunan Oleaceae polenlerinin büyük çoğunluğu Fraxinus cinsine aittir. Mayıs ayında Antalya-Serik, Aydın-Didim, Balıkesir, Bursa, Bursa-Görükle, Çanakkale, Çanakkale-Bozcaada, Çanakkale- Gökçeada, Denizli, İzmir-Karşıyaka, Manisa, Muğla-Fethiye ve Muğla-Köyceğiz de, haziran ayında Balıkesir-Savaştepe, Bursa, Bursa-Görükle, Bursa-Mudanya, Bursa-İznik, Muğla-Köyceğiz ve Yalova da Oleaceae familyası polenleri çok yoğun görülmüştür. Mayıs ve haziran aylarında Oleaceae polenlerinin atmosferde yoğun olarak görülmesi, zeytin ağacının polinizasyon dönemi olmasından kaynaklanmaktadır. Temmuz ayında sadece İzmir de Oleaceae polenleri yoğundur. Ağustos ayından itibaren havadaki Oleaceae polenlerinin miktarı azalmaktadır. Ey- Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146 141

Türkiye de Oleaceae familyas na ait allerjenik Olea (zeytin a ac ) ve Fraxinus (diflbudak a ac ) polenlerinin havadaki da l mlar Allergenic airborne Olea (olive) and Fraxinus (ash) pollen concentrations belonging to the Oleaceae family in Turkey Her bir bölgede toplam polen miktar na göre Oleaceae oran (%) Ocak fiubat Mart Nisan May s Haziran Temmuz A ustos Eylül Ekim Kas m Aral k Bursa-Mudanya 17.76 Bursa 15.48 Manisa 12.71 Bursa- znik 12.28 Çanakkale-Gökçeada 9.86 Ayd n-didim 9.63 Bursa-Görükle 8.83 Mu la-köyce iz 7.50 Denizli 7.29 Çanakkale 5.67 zmir 5.32 Mu la-fethiye 4.49 Antalya-Serik 4.45 Çanakkale-Bozcaada 4.32 Eskiflehir-Sivrihisar 4.13 zmir-buca 4.00 stanbul-anadolu Yakas 3.87 Bal kesir 3.75 stanbul-avrupa Yakas 3.47 fianl urfa 3.34 Rize 3.26 Yalova 2.94 Kütahya 2.89 Bursa- negöl 2.71 Edirne 2.27 Samsun 2.15 zmir-karfl yaka 2.10 Uflak 1.85 Bursa-Mustafakemalpafla 1.55 Bal kesir-savafltepe 1.43 Adana 1.39 Zonguldak 1.30 Sakarya 1.29 Ankara-Beytepe 1.16 Karabük 1.10 Bilecik 1.04 Afyon 0.96 Diyarbak r 0.92 Eskiflehir 0.87 Kayseri 0.77 Ankara 0.75 Bilecik-Bozüyük 0.69 Burdur 0.64 fiekil 5. Türkiye de Oleaceae familyas na ait polenlerin görüldü ü bölgelerdeki toplam polen miktar na göre yüzdeleri ve havada bulundu u aylar (gri bölgeler seyrek, siyah bölgeler yo un) (26-80). 142 Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146

B çakç A, Altuno lu MK, Tosuno lu A, Çelenk S, Can tez Y, Malyer H, Sapan N Her bir bölgede toplam polen miktar na göre Oleaceae oran (%) Bursa-Keles 0.46 Isparta 0.43 Kastamonu 0.33 Bitlis 0.30 K r kkale 0.13 Trabzon - Düzce - Ocak fiubat Mart fiekil 5. Türkiye de Oleaceae familyas na ait polenlerin görüldü ü bölgelerdeki toplam polen miktar na göre yüzdeleri ve havada bulundu u aylar (gri bölgeler seyrek, siyah bölgeler yo un) (26-80) (devam ). Nisan May s Haziran Temmuz A ustos Eylül Ekim Kas m Aral k lül ve ekim aylarında İzmir, Bursa-Mudanya, Trabzon ve Manisa da, kasım ayında Ankara- Beytepe, Muğla-Köyceğiz ve Trabzon atmosferinde, aralık ayında ise İstanbul Anadolu ve Avrupa yakaları, Muğla-Köyceğiz atmosferinde Oleaceae polenlerine seyrek olarak rastlanılmıştır (Şekil 5). Sonuç olarak bu çalışmada, ülkemizde atmosferik polen çalışmalarının yapıldığı ve Oleaceae familyasına ait allerjik Olea ve Fraxinus cinslerine ait polenlerin rastlanıldığı bölgelerdeki aylık dağılımı verilmiştir. Buna göre, Olea polenlerine sadece kıyı bölgelerinde yapılan atmosferik polen çalışmalarında yoğun olarak rastlanırken, Fraxinus polenlerine ise daha geniş bir alanda fakat zeytin ağacına göre daha az oranda rastlanılmıştır. Güney Marmara, Ege ve Akdeniz kıyı bölgelerinde zeytin ağacı polenlerine duyarlılığı bulunan bireyler için, bu ağacın havaya çok fazla polen bıraktığı mayıs ve haziran ayları büyük önem taşımaktadır. Dişbudak ağacı polen duyarlılığı çok az saptandığı ve de atmosferdeki dişbudak ağacı polenleri çok fazla olmadığından risk oluşturmayabilir. Yine de yakın çevresinde bu ağaçların varlığında veya bu ağaçlara yakın temasta çok fazla polene maruz kalacakları ve semptomların başlayabileceği de unutulmamalıdır. Aynı durum familyanın diğer üyeleri için de geçerlidir. Ayrıca, familya üyeleri arasında görülen yüksek çapraz reaksiyon nedeniyle özellikle zeytin ağacı polenlerine duyarlılığı bulunan kişilerin zeytin ağacının az bulunduğu veya bulunmadığı bölgelerde de semptomların olabileceğini (diğer Oleaceae üyelerinin varlığında) göz önünde bulundurmaları gerekmektedir. KAYNAKLAR 1. Bousquet J, Cour P, Guerin B, Michel FB. Allergy in the Mediterranean area I. Pollen counts and pollinosis of Montpellier. Clin Allergy 1984;14:249-58. 2. Bousquet J, Guerin B, Hewitt B, Lim S, Michel FB. Allergy in the Mediterranean area III. Cross reactivity among Oleaceae pollens. Clin Allergy 1985;15:439-48. 3. Liccardi G, D Amato M, D Amato G. Oleaceae pollinosis: a review. Int Arch Allergy Immunol 1996;111: 210-7. 4. D Amato G. Pollen allergy in the Mediterranean area. Rev Fr Allergol 1998;38:160-2. 5. D Amato G, Liccardi G. The increasing trend of seasonal respiratory allergy in urban areas. Allergy 2002; 57(Suppl 71):S35-S6. 6. Hemmer W, Focke M, Wantke F, Götz M, Jarisch R, Jäger S, et al. Ash (Fraxinus excelsior)-pollen allergy in central Europe: specific role of pollen panallergens and the major allergen of ash pollen, Fra e 1. Allergy 2000;55:923-30. 7. Barderas R, Purohit A, Papanikolaou I, Rodriguez R, Pauli G, Villalba M. Cloning, expression, and clinical significance of the major allergen from ash pollen, Fra e 1. J Allergy Clin Immunol 2005;115:351-7. 8. www.hcs.ohio-state.edu/hcs300/olea.htm 9. Davis PH. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 6. Edinburgh: Edinburgh Univ Press, 1978. 10. www.tubives.org.tr 11. Yaltırık F, Efe A. Dendroloji Ders Kitabı. İ.Ü. Yayın no. 4265, İstanbul 2000. Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146 143

Türkiye de Oleaceae familyas na ait allerjenik Olea (zeytin a ac ) ve Fraxinus (diflbudak a ac ) polenlerinin havadaki da l mlar Allergenic airborne Olea (olive) and Fraxinus (ash) pollen concentrations belonging to the Oleaceae family in Turkey 12. Erşen Bak F. Türkiye de yetişen Oleaceae familyası taksonlarının ekolojik odun anatomisi. KTÜ Fen Bil Ens Doktora Tezi 2006. 13. Akman Y, Ketenoğlu O, Kurt L, Güney K, Hamzaoğlu E, Tuğ N. Angiospermae (Kapalı Tohumlular). Ankara: Palme Yayıncılık, 2007. 14. Bıçakçı A, Canıtez Y, Akkaya A, Malyer H, Sapan N. Bursa ve Türkiye nin diğer bazı bölgelerindeki atmosferik polen konsantrasyonları. T Klin Allerji-Astım 2000;2:150-5. 15. Bıçakçı A, Çelenk S, Canıtez Y, Malyer H, Sapan N. Türkiye nin bazı bölgelerinde atmosferik polen çalışmaları. Asthma Allergy Immunol 2005;3:131-7. 16. Bıçakçı A, Altunoğlu MK, Bilişik A, Sevcan Ç, Canıtez Y, Malyer H ve ark. Türkiye nin atmosferik polenleri. Asthma Allergy Immunol 2009;7:11-7. 17. www.zae.gov.tr 18. Donner J. Türkiye Bitkileri Yayılış Haritaları. Çolak AH (editör). İstanbul: Lazer Ofset Matbaa, 2007. 19. DİE. Tarımsal Yapı ve Üretim, 2001. 20. Özkaya MT. Dünyada ve Türkiye de zeytin fidancılığının durumu ve sorunları. Tunalıoğlu R, Karahocagil P (editörler). Türkiye I. Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Sempozyumu Bildiri Kitabı. İzmir: 2003:24-31. 21. Karahocagil P, Tunalıoğlu R, Tan M. Dünyada ve Türkiye de zeytinyağı ve sofralık zeytin durum-tahmin ve öngörü (2002/2003). Tunalıoğlu R, Karahocagil P (editörler). Türkiye I. Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Sempozyumu Bildiri Kitabı. İzmir: 2003:13-7. 22. Yalçınkaya E, Soyergin S, Hantaş C, Yalçın M. Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü (ABKMAE) nde yapılan sofralık zeytin geliştirme çalışmaları. Tunalıoğlu R, Karahocagil P (editörler). Türkiye I. Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Sempozyumu Bildiri Kitabı. İzmir: 2003:205-7. 23. Kayacık H. Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistematiği, III. Cilt. İÜ Yayın No 3013. İstanbul, 1982. 24. Pajaron MJ, Vila L, Prieto I, Resano A, Sanz ML, Oehling AK. Cross-reactivity of Olea europaea with other Oleaceae species in allergic rhinitis and bronchial asthma. Allergy 1997;52:829-35. 25. www.orman.gov.tr 26. Altıntaş DU, Karakoç GB, Yılmaz M, Pınar M, Kendirli SG, Çakan H. Relationship between pollen counts and weather variables in East-Mediterranean coast of Turkey. Clin Develop Immunol 2004;11:87-96. 27. Bıçakçı A, Ergun S, Tatlıdil S, Malyer H, Ozyurt S, Akkaya A, et al. Airborne pollen grains of Afyon, Turkey. Acta Bot Sin 2002;44:1371-5. 28. Pehlivan S, Bütev F. Aksaray ili atmosferindeki polenlerin araştırılması. J Ins Sci Tech Gazi Univ 1994;7: 143-51. 29. İnceoğlu Ö, Pınar NM, Şakıyan N, Sorkun K. Airborne pollen concentration in Ankara, Turkey 1990-1993. Grana 1994;33:158-61. 30. Doğan C, İnceoğlu Ö. Beytepe Kampüsü nün (Ankara) atmosferik polenleri. II-Otsular. Hacettepe Fen Müh Bil Der 1995;16:69-98. 31. İnce A, Pehlivan S. Serik (Antalya) havasının allerjik polenleri ile ilgili bir araştırma. Gazi Tıp Der 1990;1: 35-40. 32. Bilişik A, Yenigun A, Bıçakçı A, Eliaçık K, Canıtez Y, Malyer H, et al. An observation study of airborne pollen fall in Didim (SW Turkey): years 2004-2005. Aerobiologia 2008;24:61-6. 33. Bıçakçı A, Akyalçın H. Analysis of airborne pollen fall in Balikesir, Turkey, 1996-1997. Ann Agric Environ Med 2000;7:5-10. 34. Bilişik A, Akyalçın H, Bıçakçı A. Airborne pollen grains in Savaştepe (Balıkesir). Ekoloji 2008;19:8-14. 35. Kaya Z, Aras A. Airborne pollen calendar of Bartın, Turkey. Aerobiologia 2004;1-5. 36. Türe C, Böcük H. Analysis of airborne pollen grains in Bilecik, Turkey. Environ Monit Assess 2008; doi: 10.1007/s10661-008-0246-1. 37. Türe C, Salkurt E. Airborne pollen grains of Bozüyük (Bilecik, Turkey). J Integrative Plant Biol 2005;660-7. 38. Çelenk S, Bıçakçı A. Aerobiological investigation in Bitlis, Turkey. Ann Agric Environ Med 2005;12:87-93. 39. Bıçakçı A, Akkaya A, Malyer H, Turgut E, Sahin Ü. Airborne pollen grains of Burdur, Turkey. Acta Bot Sin 2000;42:864-7. 40. Bıçakçı A, Inceoğlu Ö, Sapan N, Malyer H. Airborne pollen calendar of the center of Bursa (Turkey). Aerobiologia 1996;12:43-6. 41. Bıçakçı A, Tatlıdil S, Sapan N, Malyer H, Canıtez Y. Airborne pollen grains in Bursa, Turkey, 1999-2000. Ann Agric Environ Med 2003;10:31-6. 42. Bıçakçı A, Malyer H, Sapan N. Airborne pollen concentration in Görükle campus (Bursa) 1991, 1992. Tr J Botany 1997;21:145-53. 43. Bıçakçı A, Canıtez Y, Malyer H, Sapan N. Airborne pollen concentration in Inegol (Bursa), Turkey. Sci Int (Lahore) 1999;11:99-102. 44. Bıçakçı A, Canıtez Y, Öneş Ü, Sapan N, Malyer H. İznik (Bursa) ilçesinin atmosferik polenleri. Ot Sist Bot Derg 1999;6:75-82. 45. Bıçakçı A, Canıtez Y, Malyer H, Sapan N. Airborne pollen grains of Keles, Bursa. Ot Sist Bot Derg 2000;7:179-86. 46. Bıçakçı A, Iphar S, Malyer H, Sapan N. Mudanya ilçesi (Bursa) polen takvimi. UÜ Tıp Fak Derg 1995;1-2- 3:17-21. 47. Bıçakçı A, Canıtez Y, Malyer H, Sapan N. Mustafakemalpaşa (Bursa) ilçesinin atmosferik polenleri. FÜ Fen ve Müh Bil Derg 1999;11:7-12. 48. Güvensen A, Uysal I, Çelik A, Öztürk M. Analysis of airborne pollen fall in Canakkale, Turkey. Pak J Bot 2005;37:507-18. 49. Bilgiç A, Akyalçın H. Çanakkale Bozcaada daki atmosferik polenler. 19. Ulusal Biyoloji Kongresi, 23-27 Haziran 2008, Trabzon; p. 377. 144 Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146

B çakç A, Altuno lu MK, Tosuno lu A, Çelenk S, Can tez Y, Malyer H, Sapan N 50. Bilgiç A. Gökçeada ve Bozcaada daki atmosferik polenler (tez). Çanakkale: Çanakkale 18 Mart Üniversitesi; 2008. 51. Çelik A, Guvensen A, Uysal I, Öztürk M. Differences in concentrations of allergenic pollens at different heights in Denizli, Turkey. Pak J Bot 2005;37:519-30. 52. Bursalı B, Doğan C. Airborne pollen concentration in Diyarbakır, Turkey, 2004-2005. Aerobiology 2005, Annual Meeting of the Pan American Aerobiology Association Tulsa, Oklahoma: 2-6 June 2005. 53. Serbes AB, Kaplan A, Aksoy N, Özdoğan Y, Güneş N. Düzce ili atmosferinin polen analizi. Aydın ME, Özcan (editörler). Ulusal Hava Kalitesi Sempozyumu Bildiri Kitabı. Konya, 2008:567-78. 54. Bıçakçı A, Olgun G, Aybeke M, Erkan P, Malyer H. Analysis of airborne pollen fall in Edirne, Turkey. Acta Bot Sin 2004;46:1149-54. 55. Gür N. Elazığ havasının allerjik polenleri (tez). Elazığ: Fırat Üniversitesi; 1997. 56. Altun S. Erzincan ili atmosferindeki polenlerin araştırılması (tez). Ankara: Gazi Üniversitesi; 2003. 57. Bıçakçı A, Erken S, Malyer H. Eskişehir ilinin atmosferik polenleri. 1 st International Symposium on Protection of Natural Environment & Ehrami Karaçam, Kütahya 1999;315-22. 58. Erkara IP. Concentrations of airborne pollen grains in Sivrihisar (Eskisehir), Turkey. Environ Monit Assess 2008;138:81-91. 59. Bıçakçı A, Akaya A, Malyer H, Ünlü M, Sapan N. Pollen calendar of Isparta, Turkey. Israel J Plant Sci 2000;48:67-70. 60. Celenk S, Bicakci A, Tamay Z, Guler N, Altunoglu MK, Canitez Y, et al. Airborne pollen in European and Asian parts of Istanbul. Environ Monit Assess doi: 10.1007/s10661-009-0901-1, 2009. 61. Güvensen A, Öztürk M. Airborne pollen calendar of Izmir-Turkey. Ann Agric Environ Med 2003;10:37-44. 62. Güvensen A, Öztürk M. Airborne pollen calendar of Buca Izmir-Turkey. Aerobiologia 2002;18:229-37. 63. Güvensen A. Karşıyaka (İzmir) ilçesinin atmosferik polenleri. Ot Sist Bot Derg 2006;13:59-70. 64. Özdoğan Y, Kaplan A. Karabük ili atmosferinin polen analizi. Aydın ME, Özcan (editörler). Ulusal Hava Kalitesi Sempozyumu Bildiri Kitabı. Konya, 2008:579-86. 65. Çeter T, Pınar NM, İşlek C, Güney K, Yıldız A. Kastamonu ili atmosferi iki yıllık allerjik polen takvimi. XVI. Ulusal Allerji ve Klinik İmmünoloji Kongresi, 19-23 Kasım 2008, Girne-KKTC. 66. İnce A, Kart L, Demir R, Özyurt MS. Allergenic pollen in the atmosphere of Kayseri, Turkey. Asian Pas J Aller Immunol 2004;22:123-32. 67. İnce A. Kırıkkale atmosferindeki allerjik polenlerin incelenmesi. Tr J Botany 1994;18:43-56. 68. Bıçakçı A, Benlioğlu ON, Erdoğan D. Airborne pollen concentration in Kütahya. Turk J Botany 1999;23:75-81. 69. Ay G, Öztürk M, Bıçakçı A. Airborne pollen grains of Manisa. Ot Sist Bot Derg 2005;12:41-6. 70. Bilişik A, Bıçakçı A, Malyer H, Sapan N. Analysis of airborne pollen spectrum in Fethiye-Muğla, Turkey. Fresenius Environmental Bulletin 2008;17:640-6. 71. Tosunoğlu A, Bıçakçı A, Malyer H, Sapan N. Analysis of airborne pollen fall in Koycegiz specially protected area (SW Turkey). Fresenius Environmental Bulletin 2009 (in press). 72. Bıçakçı A, Malyer H, Tatlıdil S, Akkaya A, Sapan N. Airborne pollen grains of Rize. Acta Pharmaecutica Turcica 2002;44:3-9. 73. Bıçakçı A. Analysis of airborne pollen fall in Sakarya, Turkey. Biologia 2006;61:531-49. 74. Erkan ML, Çeter T, Atıcı AG, Özkaya Ş, Alan Ş, Tuna T ve ark. Samsun ilinin polen ve spor takvimi. XIII. Ulusal Allerji ve Klinik İmmünoloji Kongresi, 6-10 Kasım 2006, Antalya. 75. Pehlivan S, Özler H. Sivas ili atmosferindeki polenlerin araştırılması. J Ins Sci Tech Gazi Univ 1995;7:69-77. 76. Ayvaz A, Baki A, Doğan C. Trabzon atmosferindeki aeroallerjenlerin mevsimsel dağılımı. Asthma Allergy Immunol 2008;6:11-6. 77. Turfan N, Çetin E, Güvensen A. Urfa ilinin atmosferik polen takvimi. 19. Ulusal Biyoloji Kongresi, 23-27 Haziran 2008, Trabzon, p. 349. 78. Bıçakçı A, Koç RD, Tatlıdil S, Benlioğlu ON. Analysis of airborne pollen fall in Usak, Turkey. Pak J Bot 2004;36:711-7. 79. Altunoglu MK, Bıçakçı A, Celenk S, Canıtez Y, Malyer H, Sapan N. Airborne pollen grains in Yalova, Turkey, 2004. Biologia 2008;63/5:658-63. 80. Kaplan A. Airborne pollen grains in Zonguldak, Turkey 2001-2002. Acta Bot Sin 2004;46:668-74. 81. Macchia L, Caiaffa MF, D Amato G, Tursi A. Allergenic significance of Oleaceae pollen. In: D Amato G, Spieksma FThM, Bonini S (eds). Allergenic Pollen and Pollinosis in Europe. Blackwell Scientific Publications, 1991:109-12. 82. Wheeler AW. Hypersensitivity to the allergens of the pollen from the olive tree (Olea europaea). Clin Exp Allergy 1992;22:1052-7. 83. Niederberger V, Purohit A, Oster JP, Spitzauer S, Valenta R, Pauli G. The allergen profile of ash (Fraxinus excelsior) pollen: cross-reactivity with allergens from various plant species. Clin Exp Allergy 2002;32:933-41. 84. Rodriguez R, Villalba M, Monsalve RI, Batanero E. The spectrum of olive pollen allergens. Int Arch Allergy Immunol 2001;125:185-95. 85. Rodríguez R, Villalba M, Batanero E, Quiralte J, Salamanca G, Sirvent S, et al. Olive pollen recombinant allergens: value in diagnosis and immunotherapy. J Invest Allergol Clin Immunol 2007; 17(Suppl 1):S56-S62. 86. Lombardero M, Obispo T, Calabozo B, Lezaún A, Polo F, Barber D. Cross-reactivity between olive and other species. Role of Ole e 1-related proteins. Allergy 2002; 57(Suppl 71):S29-S34. Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146 145

Türkiye de Oleaceae familyas na ait allerjenik Olea (zeytin a ac ) ve Fraxinus (diflbudak a ac ) polenlerinin havadaki da l mlar Allergenic airborne Olea (olive) and Fraxinus (ash) pollen concentrations belonging to the Oleaceae family in Turkey 87. Subiza J, Jerez M, Jiménez JA, Narganes MJ, Cabrera M, Varela S, et al. Clinical aspects of allergic disease allergenic pollen and pollinosis in Madrid. J Allergy Clin Immunol 1995;96:15-23. 88. Filon FL, Pizzulin Sauli ML, Rizzi Longo L. Oleaceae in Trieste (NE Italy): aerobiological and clinical data. Aerobiologia 1998;14:51-8. 89. D Amato G, Spieksma FThM. Allergenic pollen in Europe. Grana 1990;30:67-70. 90. Rodríguez R, Villalba M, Batanero E, González EM, Monsalve RI, Huecas S, et al. Allergenic diversity of the olive pollen. Allergy 2002;57(Suppl 71):S6-S16. 91. Cárdaba B, Llanes E, Chacártegui M, Sastre B, López E, Mollá R, et al. Modulation of allergic response by geneenvironment interaction: olive pollen allergy. J Invest Allergol Clin Immunol 2007;17(Suppl 1):S83-S7. 92. Quiralte J, Palacios L, Rodríguez R, Cárdaba B, Arias de Saavedra JM, Villalba M, et al. Modelling diseases: the allergens of Olea europaea pollen. J Invest Allergol Clin Immunol 2007;17(Suppl 1):S76-S82. 93. Barral P, Batanero E, Palomares O, Quiralte J, Villalba M, Rodriguez R. A major allergen from pollen defines a novel family of plant proteins and shows intraand interspecies cross-reactivity. J Immunol 2004; 172:3644-51. 94. Quiralte J, Florido F, Arias de Saavedra JM, Gómez A, Sáenz de San Pedro B, González E, et al. Olive allergen-specific IgE responses in patients with Olea europaea pollinosis. Allergy 2002;57(Suppl 71):S47-S52. 95. Batanero E, Villalba M, Lopez-Otin C, Rodriguez R. Isolation and characterization of an olive allergen-like protein from lilac pollen. Eur J Biochem 1994;221: 187-93. 96. Weber RW. Patterns of pollen cross-allergenicity. J Allergy Clin Immunol 2003;112:229-39. 97. Lombardero M, Obispo T, Calabozo B, Lezaun A, Polo F, Barber D. Cross-reactivity between olive and other species. Role of Ole e 1-related proteins. Allergy 2002; 57(Suppl 71):S29-S34. 98. www.polleninfo.org 99. Wahl R, Roig J, Canejero A, Llamas E. In vitro investigation of cross-reactivity between Olea europea L. (OE), Syringa vulgaris L. (SV) and Fraxinus excelsior L. (FE) pollens. Allergy Suppl 1992;47:58. 100. Valenta R, Twaroch T, Swoboda I. Component-resolved diagnosis to optimize allergen-specific immunotherapy in the Mediterranean area. J Invest Allergol Clin Immunol 2007;17(Suppl 1):S88-S92. 101. Kernerman SM, McCullough J, Green J, Ownby DR. Evidence of cross-reactivity between olive, ash, privet and Russian olive tree pollen allergens. Ann Allergy 1992;69:493-6. 102. D Amato G, Mullins J, Nolardi N, Spieksma FThM, Wachter R. City spore concentrations in the European Economic Community (EEC). VII. Oleaceae (Fraxinus, Ligustrum, Olea). Clin Allergy 1988;18:541-7. 103. Obispo TM, Melero JA, Carpizo JA, Carreira J, Lombardero M. The main allergen of Olea europaea (Ole e 1) is also present in other species of the Oleaceae family. Clin Exp Allergy 1993;23:311-6. 104. Gonzalez EM, Villalba M, Rodriguez R. Allergenic cross-reactivity of olive pollen. Allergy 2000;55: 658-63. 105. D Amato G. Pollen allergy in the Mediterranean area. Rev Port Immunoallergol 1998;96-8. 106. Kirmaz C, Yuksel H, Bayrak P, Yilmaz O. Symptoms of the olive pollen allergy: do they really occur only in the pollination season? J Invest Allergol Clin Immunol 2005;15:140-5. 107. Kokuludağ A. Allerjik rinitli ve astımlı hastalarda zeytin allerjisinin önemi (tez). İzmir: Ege Üniversitesi; 2002. 108. D Amato G, Cecchi L, Bonini S, Nunes C, Annesi-Maesano I, Behrendt H, et al. Allergenic pollen and pollen allergy in Europe. Allergy 2007;62:976-90. 109. Florido JF, Delgado PG, de San Pedro BS, Quiralte J, de Saavedra JM, Peralta V, et al. High levels of Olea europaea pollen and relation with clinical findings. Int Arch Allergy Clin Immunol 1999; 119:133-7. 110. Canıtez Y, Perçin K, Sapan N. Allergen sensitivities of the children with asthma in Bursa, Türkiye. Allergy 2007;62:419-20. 111. Ayvaz A, Baki A, Gedik Y. Doğu Karadeniz bölgesindeki çocuklarda allerji deri testi (skin prick test) sonuçları. T Klin Allerji-Astım 2003;5:80-4. 112. Yazicioglu M, Oner N, Celtik C, Okutan O, Pala O. Sensitization to common allergens, especially pollens, among children with respiratory allergy in the Trakya region of Turkey. Asian Pas J Aller Immunol 2004; 22:183-90. 113. Ceylan E, Gencer M, Sak ZHA, Şentürk Z, Bayat A. Harran Üniversitesinde izlenen astımlı olgularda ağaç polen duyarlılığı. Asthma Allergy Immunol 2006;4:67-74. 114. Ediger D, Uzaslan EK, Yıldız F, Güney S, Özyardımcı N. The sensitization to airborne allergens in asthmatic and/or allergic rhinitis patients in Bursa. XXII Congress of the European Academy of Allergology and Clinical Immunology 7-11 June 2003, Paris, France. 115. Dikensoy O, Bayram NG, Filiz A, İkidağ B. Gaziantep Üniversite Hastanesi Astma Polikliniğine kayıtlı hastaların retrospektif değerlendirilmesi. Akciğer Arşivi 2001;3:127-32. 116. Güneser S, Atici A, Cengizler I, Alparslan N. Inhalant allergens: as a cause of respiratory allergy in east Mediterranean area, Turkey. Allergol Immunopathol (Madr) 1996;24:116-9. 117. Yazısız V, Yalçın AD, Afacan B, Avcı AB, Terzioğlu E. Antalya bölgesindeki allerjik rinitli hastaların değerlendirilmesi. Asthma Allergy Immunol 2007;5:61-6. 118. www.aaaai.org/nab. 146 Asthma Allergy Immunol 2009;7:133-146