INTERNETTE FİKRÎ HAKLARIN KORUNMASI

TC. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ INTERNETTE FİKRÎ HAKLARIN KORUNMASI Yüksek Lisans Tezi Doğan KOCABEY Ankara 2004

TC. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ INTERNETTE FİKRÎ HAKLARIN KORUNMASI Yüksek Lisans Tezi Doğan KOCABEY Tez Danışmanı Doç. Dr. Veysel BAŞPINAR Ankara 2004

TC. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ INTERNETTE FİKRÎ HAKLARIN KORUNMASI Yüksek Lisans Tezi Doğan KOCABEY Tez Danışmanı: Doç. Dr. Veysel BAŞPINAR Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İmzası.................................... Tez Sınavı Tarihi:...

1. GİRİŞ I. Konunun Takdimi ve Önemi İnsanın yaratıcı bir çabasının ürünü olarak, ortaya çıkan eserlerin korunması, zaman içinde giderek gelişen bir sistem ortaya çıkarmıştır. Bu sistem, özellikle sanayi devriminden sonra, basım tekniklerinin gelişimi ile önem kazanmaya başlamıştır. Fikrî hak kavramı, ondokuzuncu yüzyıldan itibaren giderek gelişen ve karmaşık hale gelen bir sisteme dönüşmüştür. Özellikle küreselleşmenin hız kazanması ile korumanın boyutları çok ileri seviyeye ulaşmıştır. Fikrî haklarla ilgili dersler başlangıçta hukuk fakültelerinin müfredat programlarında yer almamıştır. Gerçekten de, fikrî haklar, bu yerlerde önce seçimlik birer ders haline gelmiş; zamanla bunların artan önemi ile zorunlu ders haline gelmiştir. Günümüzde bu alan, gerek bilim adamlarının ve gerekse öğrencilerin önemli uğraş konularından biri haline gelmiştir. Bilim ve sanatta yaratıcılık, şüphesiz, buna uygun bir ortamın varlığını gerektirir. Yeterli alt yapı ve bu alt yapı üzerindeki faaliyetleri düzenleyen kurallar, böyle bir ortamın en temel unsurlarındandır. Çünkü, fikrî mülkiyet rejimleri bir ülkede sağlam bir ekonominin alt yapısını oluşturur. Gerçekten de, sağlıklı bir uluslararası ticaret ancak, bu alanda sıkı bir fikrî mülkiyet rejimiyle gerçekleşebilir. ABD nin dünyanın en sıkı fikrî mülkiyet rejimlerini uygulayan ülkesi olduğu bir gerçektir. Bu sebeple, adı geçen ülkenin, dünyanın en güçlü ekonomisi olma statüsüne de bu sayede eriştiği söylenebilir. Bunun sonucu olarak ABD ve Çin, fikrî hakların korunması konusunda ciddî krizler yaşamış ve Dünya Ticaret Örgütü (WTO) bu ülkenin baskısıyla Çin e yaptırım uygulama noktasına gelmiştir. En sonunda Çin, fikrî haklar alanında gereken koruma sistemlerini getireceğini ve korsanlıkla mücadele edeceğini taahhüt etmiş ve böylece uluslararası bir krizden dönülmüştür. Fikrî hakların korunması, Avrupa Birliği açısından da, çok önemli bir yer işgal eder. Gerçekten de, AB Adalet Divanı nın en yoğun uğraştığı alanlardan biri, fikrî hakların korunması ile ilgilidir. AB etkisi ile Türkiye de de fikrî haklar önem kazanmış ve bu alanda ilgili özel mahkemelerin kurulması aşamasına gelinmiştir. Fikrî hak koruması alanında, klâsik anlamda, gerek devletlerin gerek uluslararası örgütlerin çabası sonucu ciddi koruma sistemleri geliştirilmiş ve uygulamada önemli

aşamalara gelinmiştir. Fakat 90 lı yıllardan itibaren, Internetin kullanılmaya başlaması ile, bu klâsik koruma sistemleri yetersiz kalmıştır. Çünkü Internet, dünyanın küresel köy (global village) haline gelmesine sebep olmuştur. Gerçekten de, bugün için ağlara verilen bir bilginin, kısa sürede ve basit bir şekilde, dünyanın her yerinden alınması mümkün hale gelmiştir. Bu sebeple, mevcut koruma sistemleri ihtiyaca cevap vermez hale gelmiştir. Zira bilgisayar ve iletişim teknolojisi alanında meydana gelen baş döndürücü gelişmeler, klâsik sistemleri zorlamıştır. Çünkü kitap, fotoğraf, film, plak, kaset gibi fizikî ortamlar üzerinde taşınabilen ve saklanabilen fikrî eserler, dijital ortamlarda saklanmaya ve iletilmeye başlanmıştır. Bu dijitalleştirme, hem eserlerin iletimini, hem de kopyalanmasını kolaylaştırmıştır. Bu şekilde dijitalleştirilen iletiler, Internet ağlarında dünyanın bir ucundan diğer bir ucuna, çok kısa sürede iletilmekte ve kullanıcıların bilgisayarına kopyalanabilmektedir. Böylece eserler, kullanıcılar arasında kolayca el değiştirmektedir. Internetin kullanımı ile, bilginin kısa sürede ve düşük maliyetle iletimi sağlanabilmesine rağmen, klâsik anlamdaki koruma sistemlerinin yetersiz kalması sebebiyle, eser sahiplerinin hakları yeterince himaye edilmemektedir. Sanal ortamdaki bu iletişim, fikrî hakların ihlâl potansiyelini hem arttırmış, hem de klâsik ihlâl yöntemlerinden çok daha vahim hale getirmiştir. Bu alanda ortaya çıkan sorunların çözümü mevcut fikrî hukuk alanında çalışan kurumların ve bilim adamlarının en önemli uğraş alanı haline gelmiştir. Internet, statüsü gereği, sahibi olmayan bir alandır. Bu sebeple de, bu alanının denetlenmesi son derece zordur. Çünkü Internet yapısı gereği özgür bir ortamdır. Internetin özgür karakterini bozmamak, yani bilginin insanlar arasında paylaşımını engellememek gerekir. Yine Internet alanında yatırım yapan yatırımcıları engellemek yerine, teşvik etmek gerekir. Diğer taraftan da, fikrî hakların sahiplerine verdiği münhasır haklar güvence altına alınmalıdır. Fikrî hak sahiplerinin yaratıcı çabalarının korunması, bu alanda yaratıcı çalışmalarını teşvik edecektir. Ayrıca fikrî ürünlere büyük boyutlarda yatırımlar yapılmaktadır. Özellikle malî hakların güvence altına alınması ile, yatırımların karşılığını alma imkânı doğar. Fikrî hakların sahiplerine verdiği münhasır hakların güvence altına alınması ile Internetin özgür doğası arasında bir dengenin kurulması bu alandaki tartışmaların odak noktasını oluşturmaktadır. Yukarıda kısaca açıklanan sorunların çözümü için, hem millî devletler, hem de uluslararası kurumlar yoğun çaba harcamaktadırlar. Bunlardan birinin konu ile ilgili tek başına bulacağı çözüm yeterli olmayacaktır. Çünkü, fikrî hakların yerel ve Internetin küresel özelliğinden dolayı, bulunacak çözümün devletlerin bir araya gelip, bu ikisi arasında makûl bir denge kurması ile mümkündür. Zaten bu alanda yeterince aşama

kaydedilememesinin sebebi de burada yatmaktadır. Yine, Internetin bir sahibinin olmaması da çözümü yavaşlatmaktadır. Internet, bilim ve sanat alanındaki faaliyetlerin alt yapısı olarak, bütün dünyada hızlı bir gelişme göstermektedir. Bu sistemin iletişim, bilgi erişim ve yayımında sağladığı avantajlar dolayısıyla, bütün gelişmiş ülkeler Internet in büyümesi için gerekli yatırımları yapmaktadır. Çünkü, bu konudaki temel amaç, bilim ve sanatta gelişmeyi hızlandırmaktır. Telif hakları kanunları ise, bilim ve sanat alanındaki faaliyetleri düzenleyen kurallar öngörmektedir. Bu kurallar, bir yandan yazarlar ve sanatçıların özgün eserleri üzerindeki menfaatlerini koruma altına alırken, diğer yandan da başkalarının bu eserlerdeki fikir ve bilgileri kullanmalarını teşvik eder. Burada da temel amaç, yine bilim ve sanatın gelişmesidir. Internet in iletişim, bilgiye erişim ve yayımında avantaj sağlayan bazı özellikleri, telif haklarının korunması açısından bazı problemlere sebep olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde, bu problemlerin nasıl çözüleceği, başka bir ifadeyle, Internet ve telif haklarının nasıl bağdaştırılacağı konusu yoğun olarak tartışılmıştır. Bu tartışmalar sonucunda, telif hakları kanunlarında önemli değişiklikler yapılmış veya halen yapılmaktadır. Türkiye'de ise konu deyim yerindeyse henüz emekleme aşamasındadır. Tezin amacı, yukarıda belirtilen sorunlara cevap aramak, bu alanda mesafe almış ülkelerin tecrübelerinden yararlanmak, Türk hukukunda yapılması gereken değişiklik ve düzenlemelere yardımcı olmaktır. Yine gelecekte neler yapılması gerektiği konusunda fikirler ileri sürmektir. Bunu sağlamanın araçlarından biri Internetin kullanım alanlarının genişletilmesi, diğeri Internet ve fikrî haklarının bağdaştırılmasıdır. II. Konunun Sınırlandırılması İnceleme konumuz, teknik bir alan olduğundan, öncelikle birinci bölümde, teknik kavramların açıklanmasına önem verilmiştir. Bununla birlikte, başlangıçta fikrî hakların kısa bir tarihçesi incelenmiş, fikrî hakların dünü ve bugünü üzerinde durulmuştur. Uluslararası ve uluslarüstü kurumlar ve bu kurumların katkısıyla yapılan düzenlemelere yer verilmiştir. Birinci bölümde ayrıca, Internetin tarihçesi üzerinde durulmuş ve bu alandaki faaliyetler ele alınmıştır. Bu yapılırken özellikle, fikrî haklar bakımından önemli olan faaliyetlere ağırlık verilmiştir. Internet üzerinde hak sahipliği konusu incelenirken, sanal ortamda eser sahipliğinin türleri, hüküm ve sonuçları ile, fikrî hakların genel olarak sahiplerine vermiş olduğu münhasır haklar incelenmiştir. Burada özellikle, Internet ortamında ihlâl potansiyeli olan haklar daha ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bununla birlikte, inceleme konumuz ile ilgisi olmayan haklara yeri geldikçe gereği kadar değinilmiştir.

Çalışmamızın, ikinci bölümünde, Internet ortamında fikrî hakların ihlâl şekilleri derinlemesine incelenmiş, ihlâlin hüküm ve sonuçları üzerinde ayrıntılı bir şekilde durulmuştur. Konunun incelenmesinde sorumluluğu sınırlayan ve ortadan kaldıran, fikrî hak ihlâli sayılmayan istisna hükümlerine yer verilmiştir. Yine bu bölüm içerisinde sorumluluk süjeleri üzerinde durulmuştur. Sorumluluk süjeleri üzerinde durulurken, Internet servis sağlayıcıların sorumluluğuna yeteri kadar yer verilmiştir. Konu aslında çok kapsamlı olmakla birlikte, tezimizin boyutlarını aşacağından burada kısaca incelenmiştir. Üçüncü bölümde, sorumluluk süjeleri olarak link atma imkânı veren site işletenlerin sorumluluğu üzerinde durulmuştur. Bu bölümde ayrıca sanal ortamdan yararlanan kullanıcılar açısından sorumluluk şartları incelenmiştir. Yine link atma imkânı sağlayan site işletenlerin ve kullanıcıların sorumluluktan kurtulma şartları ele alınmıştır. Bu bölümünde ayrıca, Internette fikrî hak ihlâllerine uygulanacak hukuk problemine yer verilmiştir. Bu konu aslında devletler özel hukuku ile doğrudan ilgilidir. Çünkü günümüzde, Internet üzerindeki fikrî hak ihlâllerine, hangi ülke hukukunun uygulanacağı, bu alanda çözülmesi gereken en ciddi sorunlarından biridir. Bu sebeple söz konusu alandaki ihlâllerin nasıl takip edileceği son derece önemlidir. Gerçekten de, fikrî hak ihlâllerine, ihlâlin yapıldığı ülke hukukunun mu, ihlâlin sonuçlarını doğurduğu ülke hukukunun mu, yoksa hak sahibinin bulunduğu ülke hukukunun mu uygulanacağı, bu alanın en güncel problemidir. Fikrî hakların ülkeselliği karakterinden dolayı, devletler, bu alanı düzenlemeyi kendi uhdesinde bırakma eğilimindedir. Fakat son zamanlarda uluslarüstü (supranationalite) düzenlemelerin ve örgütlerin giderek çoğaldığı bir gerçektir. Bu konuda Dünya Ticaret Örgütü nün (WTO), Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü nün (WIPO), Avrupa Birliği nin (EU) çalışmaları sözkonusu alanda önemli aşamalar katedilmesini sağlamıştır. Fikrî hak ihlâllerine uygulanacak ülke hukukunun, uluslarüstü düzenlemenin veya uluslararası düzenlemenin tespiti bu alanın en problemli konularındandır. Bu konunun tartışması çalışmamızda yapılmakla birlikte, çok geniş tutulmamış, sınırlı bir şekilde incelenmiştir. Konunun incelenmesinde üçüncü bölümün sonunda, sanal ortamda hak ihlâllerinin takibi bakımından önem arz eden sorunlar üzerinde durulmuştur. Etkin bir fikrî hak koruma sisteminin kurulması için yapılması gerekenler üzerinde durulmuş, bu konuda bazı tavsiyelerde de bulunulmuştur. Sonuç kısmında ise, incelememiz esnasında vardığımız kanaatler toplu olarak ortaya konulmuştur.

BİRİNCİ BÖLÜM GENEL OLARAK FİKRİ HAKLAR, INTERNET, İNTERNETTE HAK SAHİPLİĞİ KAVRAMLARI 2. FİKRÎ HAKLARA KISA BİR BAKIŞ I. Kavram Olarak Fikrî Haklar

Fikrî hukuk alanında koruma eser kavramına yönelmiştir 1. Eser, FSEK m. 3/a bendinde; Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleri olarak tanımlanmıştır. Eser, yaratıcısının özelliklerini taşıyan, onun fikrî çalışmasının ürünü olarak koruma kapsamına girer. Fikrî haklar kavramı, yaratıcı düşünce ürünü olan eserler üzerindeki hakları anlatan bir ifadedir. Bu sebeple kavram, İngilizce de fikri mülkiyet (Intellectual Property) terimi ile ifade edilir. Fikrî haklar kavramı, dar ve geniş anlamda kullanılmaktadır. Dar anlamda fikri haklar, FSEK te sınırlı şekilde sayılan ilim edebiyat, müzik, güzel sanat ve sinema eserleri, yani telif haklarını, ifade eder. Buna karşılık, geniş anlamda fikrî haklara ise dar anlamda fikrî hakların yanında, sınaî mülkiyet hakları olarak da adlandırılan, patentler, markalar, endüstriyel tasarımlar, faydalı modeller ve diğer türler de dahildir 2. Bugün ise, böyle bir ayrım çok fazla kullanılmamakta ve dar anlamda telif hakları ile, geniş anlamda sınaî hakları kapsayacak şekilde fikrî hak kavramı kullanılmaktadır 3. Fikrî haklar, sahiplerine münhasır haklar verir. Bundan dolayı, sıradan fikrî çalışmalar değil, sahibinin hususiyetini taşıyan ve toplumun gelişmesine katkıda bulunan zihinsel ürünler fikrî hak koruması kapsamındadır 4. İnsanın yaratıcı çalışmasının ürünlerinin, eser olarak kabul edilmesinde, objektif ve sübjektif olmak üzere iki kriter vardır. Objektif kriter, fikrî çalışmanın ekonomik olarak faydalanmaya elverişli olması, ticarî mal olarak kamuya sunulma imkânının olmasıdır. Fakat, bu, doktrinde gerçek bir kıstas olarak kabul edilmemektedir. Çünkü, eser sahiplerinin malî faydalarının yanında manevî hakları da fikrî hak koruması kapsamındadır 5. Sübjektif kritere göre ise, sahibinin hususiyetlerini taşıyan ürünler eser niteliğini kazanır. Bern Konvansiyonu (Convention) ve diğer yabancı hukuk sistemlerinde şahsî yaratıcılık, yaratıcı fikrî eserler veya orijinal fikrî yaratıcılık gibi kriterler kullanılarak, sübjektif unsur ağırlıklı olarak eser kavramını belirlemektedir 6. II. Fikrî Hakların Kısa Tarihçesi 1 Erel, Ş. N; Fikrî Hukukta Bilgisayar Programlarının Korunması, AÜSBFD (İlhan Öztrak Armağanı ) C. 49, S. 1-2, s. 142. 2. Wyatt & Daswoods; Intellectual Property, European Community Law,Third Edition, Sweet &Maxwell Ltd., London 1994, s. 570. 3 Wyatt &Dashwoods, s. 570. 4 Topaloğlu, M; Elektronik Ticaret Hukuku (Yayımlanmamış Doçentlik Tezi), Adana 2001, s. 90. 5 Topaloğlu, s. 92 6 Topaloğlu, s. 93

Matbaanın icadından önce, daha çok sözlü kültür yapısı egemen olduğundan, fikrî hakların gelişimi söz konusu olmamıştır. Yaratılan eserin şöhreti yaratıcısına ait olmakla birlikte, onu elle yazan kişi, eserin maddi varlığı üzerinde mülkiyet sahibi oluyordu 7. Matbaanın icadından sonra, basım tekniğinin gelişmesi ile birlikte, eserlerin basımı kolaylaşmış ve bu alanda bir sektör oluşmaya başlamıştı. Basım alanına yatırım yapanlar büyük kazançlar elde etmeye başlamışlardı. İngiltere de 1557 yılında Kitapçılar Loncası (Stationers Company) kurulmuş ve buraya kayıtlı olanlar, kitap basımı konusunda münhasır yetkiye sahip olmuşlardır. İngilizce de bugün de kullanılan Copyright terimi, o dönemde kitap basma konusundaki imtiyazı ifade ediyordu. Bu hak, başlangıçta bugünkünden farklı olarak yazarın kitabı üzerindeki hakkı değil, matbaacıların diğer matbaacılara karşı sahip olduğu hakları ifade için kullanılmaktaydı 8. Eser basımı konusundaki tekeller zamanla, yazarlar bakımında olumsuz sonuçlar doğurmuş, onların sefillik içinde yaşamaları sonucunu doğurmuştur. 17 nci yüzyıldan itibaren, yazar hakları korunmaya başlanmıştır. Gerçekten de, 1709 yılında tarihte ilk kez yazarların hakkını koruyan bir Copyright Kanunu olan Kraliçe Anne Kanunu yürürlüğe girmiştir. Bu Kanunun giriş kısmında... mevcut durum, hak sahiplerinin ve ailelerinin yıkımına yol açmakta, bundan böyle yararlı eserlerin üretilmesi ve eğitim görmüş insanların teşviki için bu yasa çıkarılmıştır... şeklideki ifade bugün bile, fikrî haklar alanında yapılan düzenlemelerin felsefi temelini oluşturmaktadır 9. Bu Kanun ile telif hakkı kişisel bir mülkiyet hakkı kabul edildi ve mevcut eserler için 21 yıl, basılmamış eserler için ise, 14 yıllık bir koruma benimsedi. İngiltere deki bu tarihi temellerin üzerine, bundan etkilenerek ABD de ilk biçimiyle telif hakkı yayıncıların ekonomik bir hakkı olarak kabul ediliyordu. İlk Federal Copyright Kanunları, Amerikan vatandaşlarına koruma sağlarken, yabancılara bu hakkı tanımıyordu. Fakat 1909 yılında yapılan değişiklik ile, yabancılara da bu haklar tanınmaya başladı 10. III. Fikrî Haklar Alanında Son Zamanlarda Meydana Gelen Gelişmeler A. WTO TRIPS Antlaşmaları 7 Yüksel, M.; Fikrî Mülkiyet Haklarının Tarihsel Temelleri, FMR Dergisi, Y. 1 (2001), S. 2, 2001, s. 46. 8 Yüksel, s. 46. 9 Yüksel, s. 46. 10 Yüksel, s. 48.

Dünya Ticaret Örgütü Sözleşmesinin (WTO), eki olarak kabul edilen TRIPS Anlaşması, hem fikrî hak korunması alanında hükümler getirirken, bunların serbest ticareti engellemeyecek şekilde düzenlenmesini göz önüne almıştır 11. TRIPS Anlaşmalarını imzalayan devletler fikrî hukuk alanında daha önceden var olan anlaşmaları Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülke vatandaşlarına uygulamayı kabul etmişlerdir 12. TRIPS Anlaşması bazı yenilikler getirmiştir. Bunları şöyle sıralamak mümkündür: Sınaî ve edebî mülkiyet ayrımını kaldırarak fikrî mülkiyet kavramı altında geniş üst bir kavram olarak kabul edilmiştir. Bilgisayar programı ve veri tabanlarının Bern Konvansiyonu 13 hükümlerine göre, edebiyat eseri olarak korunacağı kabul edilmiştir. Kiralama hakkı ve kullanım şartları belirlenmiştir ve koruma süresinin alt sınırı tespit edilmiştir. Markaların tescil, kullanım şartları, asgari koruma süreleri ve sağladığı haklar açıkça belirtilmiştir. Coğrafî işaretlerle ilgili tescil ve koruma şartları düzenlenmiştir. Endüstriyel tasarımlarla ilgili tescil ve koruma şartları ile asgari süreleri hüküm altına alınmıştır. Yine, patentlerle ilgili tescil şartları, sağladığı haklar, kullanım şartları, koruma süreleri ve yöntemlerine yer verilmiştir. Aynı düzenlemede, rekabet hukukunda lisans sözleşmelerinin ve uygulamalarının serbest rekabeti engellememesi için özel düzenlemeler yapılmıştır. Anlaşmanın uygulanmasını takip ve bunu kontrol konusunda TRIPS Konseyi görevli ve yetkili kılınmıştır 14. B. WIPO Anlaşmaları Bilgisayar ve Internetin yaygın olarak kullanılmaya başlamasıyla, fikrî hakların korunmasında, yeni yöntemlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Yeni ihtiyaçlara cevap bulmak için Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütünün (WIPO) himayesinde toplantılar yapılmıştır. 1996 yılı Aralık ayında Internet sözleşmeleri olarak da bilinen WIPO Telif Hakları Sözleşmesi (WCT ) ve WIPO İcralar ve Fonogramlar Sözleşmesi (WPPT) adlı iki anlaşma imzalanmıştır 15. 11 Türkekul, E.; Internet ve Fikrî Haklar, Hak İhlâlleri, Internet ve Hukuk Konferansı, İstanbul, Swiss Otel 2000, s. 15. 12 Topaloğlu, s. 93. 13 Convention terimi, Türkçe Uluslararası Sözleşme olarak çevrilmekle birlikte kongre, gelenek anlamlarına da gelmekte, zaman zaman Antlaşma anlamına gelen Treaty ile karıştırılmaktadır. Bu sebeple karışıklıklara sebep olmamak için tezde Konvansiyon kavramı tercih edilmiştir. 14 Yüksel, M.; Küreselleşme Sürecinde Fikrî Mülkiyet Hakları, Bilişim Toplumuna Giderken Psikoloji, Sosyoloji ve Hukukta Etkiler Sempozyumu 2001, 23-24 Mart 2001, Ankara, s. 242 vd.; Türkekul, s. 16; Topaloğlu, s. 95. 15 Topaloğlu, s. 95.

WIPO Telif Hakları Sözleşmesinin en önemli özellikleri şunlardır: Dijital iletim hakkı tekelci ve mutlak bir hak olarak kabul edilmiş ve sanatsal ve edebî eserlerin kablolu veya kablosuz umuma iletimi eser sahibinin iznine bağlanmıştır. Eser sahibinin meşru menfaatleri ihlâl edilmeksizin ve eserden normal faydalanmayı engellemeksizin, fikrî haklar alanında üye ülkelerin istisna getirmelerine imkân tanımıştır. Yine aynı şekilde, üye ülkelerin kopyalama teknolojilerinin kötüye kullanımı alnında etkin koruma getirme zorunluluğu getirilmiştir. Sözleşme metnine ittifakla;... korunan eserlerin dijital şekilde elektronik ortamda depolanmalarının Bern Konvansiyonu nun 9. maddesinde belirtilen çoğaltma anlamına geldiği konusunda anlaşılmıştır... 16, ifadesi eklenmiştir. Bu anlaşma Türk Hukukunu da etkilemiş, FSEK m. 25 te değişiklik yapılarak dijital iletim hakkı malî haklar kapsamına alınmıştır. C. Uluslararası Siber Suç Sözleşmesi Siber Suç Sözleşmesi nin (Sybercrime Treaty) Açıklayıcı Memorandumu nda telif haklarının düzenleme gerekçesi vurgulanmıştır. Memorandum un Ek-2, Başlık 4- Telif Haklarının ve Benzer Hakların İhlâllerine İlişkin Suçlar ifadesi ve Sözleşmenin 10. maddesinin açıklanmasında; Fikrî mülkiyet haklarının, özellikle de telif haklarının ihlâli, Internet'te en yaygın olarak işlenen suçlar arasındadır. Bu durum, hem telif hakkı sahipleri, hem de bilgisayar ağları üzerinde profesyonel olarak çalışan kişiler için rahatsızlık yaratmaktadır. Koruma altındaki eserlerin, telif hakkı sahibinin onayı olmadan Internet üzerinde, yeniden üretimi ve yayımı son derece yaygındır. Koruma altındaki eserler arasında edebiyat, fotoğraf, müzik eserleri, görsel-işitsel eserler ve diğer eserler bulunmaktadır. Dijital teknolojiler aracılığıyla izinsiz kopya çıkarmanın kolaylığı ve elektronik ağlarda yeniden üretim ve yayımın boyutları ceza hukuku hükümleri eklemeyi ve bu alandaki uluslararası işbirliğini genişletmeyi zorunlu hale getirmiştir 17. Siber Suç Sözleşmesi m. 10 nun metninde de telif hakları ile ilgili düzenleme yapılmıştır. Buna göre; 16 Topaloğlu, s. 95. 17 www.c4group.net.ivhp/ek1_2.php

Taraflardan her biri, kendi kanunlarında tanımlandığı şekliyle telif haklarının ihlâli fiilinin, Edebî ve Sanatsal Eserlerin Korunmasına Yönelik Bern Konvansiyonu çerçevesindeki 24 Temmuz 1971 tarihli Paris Kanunu, Fikrî Mülkiyet Haklarının Ticarî Yönlerine İlişkin Sözleşme ve WIPO Telif Hakları Sözleşmesi uyarınca, kötü niyetli olarak, ticarî ölçekte ve bir bilgisayar sistemi aracılığıyla yapıldığında, kendi millî mevzuatı kapsamında cezaî bir suç olarak tanımlanması için gerekli olabilecek yasama işlemlerini ve diğer işlemleri yapacaktır. Sözü geçen Konvansiyonlar çerçevesinde verilen ahlakî haklar bu hükme tabi değildir. Taraflardan her biri, kendi yasalarında tanımlandığı şekliyle telif haklarına benzer hakların ihlâli fiilinin, Roma'da imza edilen Oyuncuların, Fonogram Yapımcılarının ve Yayım Kuruluşlarının Korunması Hakkında Konvansiyon (Roma Konvansiyonu), Fikrî Mülkiyet Haklarının Ticarî Yönlerine İlişkin Sözleşme ve WIPO İcralar ve Fonogramlar Sözleşmesi uyarınca, kötü niyetli olarak, ticarî ölçekte ve bir bilgisayar sistemi aracılığıyla yapıldığında, kendi millî mevzuatı kapsamında cezaî bir suç olarak tanımlanması için gerekli olabilecek yasama işlemlerini ve diğer işlemleri yapacaktır. 18 Siber Suç Sözleşmesi m. 10 a göre, sanal ortamda müzik sunumlarının cezalandırılabilmesi için kötü niyetli olarak, ticarî ölçekte ve bir bilgisayar sistemi aracılığıyla yapılması gerekir. Bunun için tarafların, kendi millî mevzuatı kapsamında cezaî bir suç olarak tanımlanması için gerekli olabilecek yasama işlemlerini ve diğer işlemleri yapma yükümlülüğü vardır. Burada üç şart kümülatif olarak sayılmıştır. Buna göre, sanal ortamda yapılan müzik sunumlarından ceza sorumluluğunun doğması için bu şartların birlikte gerçekleşmesi gerekir. Sözleşme de diğer maddi hukuk düzenlemelerinde yer alan kasıtlı olarak kavramı yerine TRIPS Telif Hakları Sözleşmesi ne paralel olarak kötü niyetli olarak ifadesine yer verilmiştir. Sözleşmeye göre, ceza sorumluluğunun doğması için, yapılan müzik sunumlarının ticarî ölçekte olması gerekir. Bu hüküm, cezai sorumluluğun doğması için TRIPS Telif Hakları Sözleşmesi m. 61 de öngörülen ticarî ölçekte korsanlık kavramı ile paralellik göstermektedir. Ceza sorumluluğunun doğması için, Sözleşme nin aradığı son şart, bunun bilgisayar vasıtasıyla yapılmasıdır. D. ABD Hukukundaki Düzenlemeler 18 Bkz., www.c4group.net.ivhp/sibersuçsozlesmesi.php

ABD Hukukunda Copyright, her hangi bir şekilde ifade edilmiş veya asgarî seviyede orijinal olan eserlerde mümkündür. Buna karşılık, fikirler copyright dışındadır. Copyright sahibi eserini devretme, lisans verme, işleme, kamuya iletme, temsili konusunda tekelci bir hakka sahiptir. Bu hak, mutlak nitelikte bir hak olup adil (dürüst) kullanım (fair use) serbestisi bu tür mutlak hakların istisnasını oluştur 19. 1998 Tarihli Dijital Çağ Telif Hakları Kanunu (DMCA), dijital ortamlarda ortaya çıkabilecek sorunlara cevap olarak, WIPO Telif Hakları Sözleşmesinin (WCT) bir karşılığı olarak kabul edilmiştir. Bu Kanun amacını aştığı, Amerikan eğlence sektörünün baskısı sonucu çıkarıldığı yönünde eleştiriler yapılmıştır 20. Yukarıda sözü edilen Kanun, telif hakkı çerçevesinde korunan bir çalışmaya erişimi, verimli şekilde kontrol altında bulundurulmasını sağlayan teknolojik önlemlerin atlatılmasına ilişkin davranışlar yasaklamaktadır. Bunlar; sahibinin iznini almayı sağlayan şifreleme gibi, metodların aşılarak izinsiz erişimi ve kopyalamayı engelleyen faaliyetlerdir 21. Kanunun kabul edilmesinde bilgisayar firmaları ve Internet firmalarının etkili olamadığı; geniş kapsamlı engelleyici hükümlerin getirilmesini isteyen eğlence sektörünün zaferle çıktığı ve e- ticaretin engelleneceği ve eğlence sektörüne Internetin feda edildiği yönünde eleştiriler gelmiştir 22. Telif hakkı sahiplerinin DMCA tarafından desteklenen teknolojik tedbirleri yaygın biçimde uygulanan clickwrap licence ile birleştirerek, bilgi üzerinde sahip oldukları tekeli daha da genişleteceğinden korkulmaktadır 23. DMCA, ayrıca, Internet servis sağlayıcıları (IPS) bakımından da önemli hükümler getirmiştir. IPS lerin telif hakkı bürosu kurmaları ve telif hakkının ihlâl edildiğini iddia edenin, IPS ye başvurarak, hakkını ispat etmesi durumunda, başvuruyu alan IPS nin, söz konusu fikrî ürüne ulaşılmayı engellemesi gerekir. Aksi durumda IPS sorumlu olur 24. E. Avrupa Birliğindeki Gelişmeler 19 K Friedland, D. K., Computer Software Patentability: Dilemna of Defininng on Algoritm, Software Law Journal, Vol. II 1987, s. 545. 20 Bone, s. 49 vd. 21 R.G. Bone, Linking, Aggregating and Innovating: The Role of Property, Contracy, and Tort in Regulating Access to Websites and Their Content, Uluslararası INTERNET Hukuku Sempozyumu 21-22 Mayıs İzmir, 2001, s. 50. 22 Bone, s. 52. 23 Bone, s. 52, clikcwrap kelimesinin Türkçe bir karşılığı henüz bulunmadığından, çalışmamızda bu şekilde kullanılmıştır. 24 Martens/ Halpern, Copyright Law in Cyberspace, 27 IBL 1999, s. 155.

Avrupa Birliği Kurucu Anlaşmasında, fikrî haklar, serbest dolaşımın bir istisnası olarak kabul edilmiştir. AB Hukukunun kuramsal yapısını içtihatları ile inşa eden Avrupa Topluluğu Adalet Divanı nın (ATAD) en fazla uğraştığı alanlardan biri; Topluluk içi malların serbest dolaşımı ile fikrî hakların nasıl bağdaşacağı konusudur. Çünkü fikrî hakların ülkesel, yerel karakteri ile serbest dolaşımı bağdaştırmak kolay olmamıştır. ATAD, bu problemle ilgili olarak şöyle bir çözüm bulmuştur: Fikrî mülkiyet haklarının varlıkları ile kullanımları doktrinini (existing and exercises doctrin) geliştirmiştir. Bu doktrine göre, fikrî mülkiyet haklarının varlığı millî hukuk sistemleri, kullanımları yani Topluluk içi serbest ticaret ile bağdaşması konusu Topluluk Hukuku tarafından düzenlenmelidir. Böyle bir sonuçla söz konusu alanda, bir yetki paylaşımının yapıldığı görülmektedir 25. Avrupa Birliği her konuda olduğu gibi, fikrî haklar alnında da, Üye Devletlerin hukukunu uyumlulaştırma çalışmalarına devam etmektedir. Burada en büyük engellerden biri, fikrî hakların ülkesel (nationality) 26 niteliğidir. Avrupa Birliği nde fikrî hakların bilgisayar çağında korunması ile ilgili yapılan önemli çalışmalardan biri, 9 Nisan 2001 tarihinde onaylanan AB Bilgi Toplumu Direktifi olarak da adlandırılan Bilgi Toplumunda Telif Hakları ve Bağlantılı Hakların Uyumlulaştırılması Direktifidir (The Harmonisation of Certain Aspects of Copyright and Related Right in the Information Society). Bu Direktifin 3/1 maddesinde, Internet aracılığı ile, Interaktif bir şekilde umuma iletim, iletim hakkı kapsamında sayılmış ve eser sahibinin tekelci bir hakkı olarak kabul edilmiştir 27. F. Türkiye de Meydana Gelen Gelişmeler Türkiye de, AB ye üyelik için 1990 lı yıllardan sonra ve özellikle de, son zamanlarda, fikrî haklarla ilgili önemli gelişmeler olmuştur. Fikrî hakların korunması alanında mevzuat bakımından büyük değişiklikler yapılmıştır. AB-Türkiye Ortaklık Konseyi nin 8 sayılı Ek 2. maddesine; Türkiye AB de yürürlükteki koruma seviyelerini teminat altına almak için uygun tedbirleri alır alır hükmü yer almaktadır. Bu kapsamda meydana gelen son gelişmelere paralel olarak Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nda (FSEK) 21.02.2001 tarih ve 4630 sayılı kanunla değişiklikler yapılmış ve eserlerin Internet yoluyla iletiminde de yeni düzenlemeler 25 Tekinalp, Ü./ Tekinalp, G.İ., Avrupa Birliği Hukuku, İstanbul 1997, s. 520. 26 Fikrî hakların ülkeselliği, fikrî hakkın varlığı kapsamı ve korunmasının bağlantılı olduğu ülkenin kanunun kuralları çerçevesinde belirlenmesini ifade eder. 27 Arıkan, A. S. ; Internetin Fikrî ve Sınaî Haklar Üzerindeki Etkisi, Uluslararası Internet Hukuku Sempozyumu, 21-22 Mayıs İzmir, 2001, s. 46.

getirilmiştir. FSEK m. 25 de özel olarak Internet yoluyla kamuya iletim hakkını düzenlenmiştir. Nihayet 2004 yılı Mart ayında 5101 sayılı Kanunla İnternet ortamında fikri hakların korunması ile ilgili önemli düzenlemeler yapılmıştır. Bu konu daha sonraki bölümlerde ayrıntılı olarak incelenecektir. 3. INTERNET I. Internetin Doğuşu Internet,1969 yılında ABD Hükümeti tarafından ARPANET adı altında, askerî birimler, devlet kurumları ve araştırma enstitüleri arasında haberleşmeyi sağlamak amacıyla kurulmuştur 28. Bu kurum, asıl olarak savunma amacıyla daha önceden kurulan ağ sayesinde, iletişim hatlarının zarar görmesi durumunda, devreye girmek ve bilgi iletimini sağlamak amacıyla tasarlanmıştır. Sistemin büyük faydaları görülünce hizmet, sivil kullanıma da açılmış ve hızla yaygınlaşmıştır 29. Bu anlamada Internet, sanal ortamda bilgi akışının en basit ve hızlı şekilde sağlandığı ortama verilen isimdir. Dünyayı saran ağ (www), 1990 larda İsviçre de CERN araştırma merkezinde Tem Berners-Lee tarafından geliştirilen bu sistem Internetin diğer adı olmuştur 30. Siberuzay olarak da adlandırılan bu ortamda, insanlar arasındaki iletişim ve bilgi akışı, bilgisayar vasıtasıyla coğrafî anlamda fiziksel bir işlem olmaksızın gerçekleşmektedir. Belli bir bölgeyi veya geniş alanı kapsayacak şekilde işleyen birden fazla bilgisayar ağını birbirine bağlayan, ağlararası iletişim ağına Internet adı verilir 31. Teknik anlamda Interneti belirleyen, Transfer Kontrol Protokolü/ Internet Protokolü- Transmision Control Protocol/ Internet Protocol (TCP/IP ) dir. Buna göre Internet, bilgisayar ile veri alışverişini sağlayan birimler arasında örgütlü şekilde birlikteliği gerçekleştiren, dolayısıyla bilgisayarlarası veri iletişiminde kuralları koyan protokoller bütününe verilen isimdir 32. Internet, Türkiye ye Ortadoğu Teknik Üniversitesi nin (ODTÜ) çalışmalarıyla 1993 yılında girmiş ve hızlı bir gelişme göstermiştir. Özellikle Türkiye Bilimsel Araştırma Kurumu nun (TÜBİTAK) ULAKNET projesi ile üniversitelerin tamamına yakını Internete 28 Akipek, Ş/ Dardağan, E. ; Sanal Ortamda Telif Hakları, BATİDER, Haziran 2001, C. XXI, S. 1, s. 49. 29 Memiş, T. Fikrî Hukuk Bakımından Internet Ortamında Müzik Sunumu Ankara 2002, s. 21. 30 Memiş, s.23. 31 Akipek/Dardağan, Telif, s. 49. 32 Akipek./Dardağan, Telif, s. 49

bağlanmış durumdadır. Türkiye de Internetin gelişimine katkıda bulunmak amacıyla, Internet Üst Kurulu kurulmuştur 33. II. Internet İle İlgili Temel Kavramlar A. Dünyayı Saran Ağ (World Wide Web=www) : Ses, yazı, resim gibi farklı yapıdaki verilerin bilgisayar ağları arasındaki erişimine imkân veren sistemdir. 1990 larda İsviçre de CERN araştırma merkezinde Tem Berners-Lee tarafından geliştirilen bu sistem Internetin diğer adı olmuştur 34. B. Alan Adı (Domain Name) : Internet ağına giren her katılımcı, teknik olarak kendisinin serbestçe seçeceği harflerle ve sayısal kombinasyonla ifade edilen bir IP adresi almak zorundadır. Türkiye de alan adı ODTÜ Bilgi İşlem Merkezî tarafından yerine getirilmektedir 35. C. Web Sitesi-Sayfası (Web Page) : Web tarayıcısı yardımı ile Internete bağlandıktan sonra, karşımıza çıkan yazı, resim, ses gibi unsurları içeren ve belli bir konudaki belge ve bağlantılardan oluşan bir bütündür 36. D. Arama Motoru (Search Engine) : Sanal ortamda belli bir konuda araştırma yapan kullanıcılara, araştırmalarında kolaylık sağlayan ve hız kazandıran sisteme denilir. Bugün için en meşhur arama motorları Yahoo, Alta Vista, Google ve Lycos dur 37. E. E-Posta : Verilerin bir bilgisayardan Internet üzerinden bir başka elektronik posta kutusuna gönderilmesinde kullanılan programdır. Internetin en yaygın kullanım alanlarından biri olan e-mail kullanıcı açısından pratik ve hızlı bir iletişim yöntemidir. Sanal ortamda benzer konulara ilgi duyan birden fazla kişinin bir araya gelip, E-Posta grupları kurmaları sıkça kullanılmaktadır 38. F. Dosya İndirmek (Download) : Internet üzerinden, herhangi bir verinin kullanıcı tarafından kendi bilgisayarına kopyalanmasına denilir 39. G. Dosya Yüklemek (Upload) : Kullanıcının Internette girmiş olduğu bir sayfaya veri ekleyip kopyalamasına denilir. Bu tür kopyalama için genellikle Dosya Aktarım Protokolü (File Transfer Protocol=FTP) kullanılır 40. 33 Acun R., Internet ve Telif Hakları; Bilgi Dünyası,1 Nisan 2000, s.3, http// www.yunus.hacettepe.edu.tr/acun 34 Eroğlu, S., Internette Telif Hakları, Uluslararası Internet Sempozyomu, 21-22 Mayıs 2001, s. 65. 35 Memiş, s. 23. 36 Memiş, s. 22. 37 Memiş, s. 22. 38 Memiş, s. 21 39 Memiş, s. 22

H. Sunucu (Server) : Belli bir kapasitesi olan ve diğer bilgisayarlara hizmet sağlayan bilgisayarlara denilir. Bu hizmeti vermek için kullanılan bilgisayar yazılımlarına ise, sunucu yazılımı (sunucu software) adı verilir. Sunucu, aynı zamanda dijital bilgilerin saklandığı manyetik ortam olarak, kendisine veya başkasına ait verileri depolamakta ve verileri diğer bilgisayar kullanıcılarının erişimine sunmakta ve yayınlamaktadır 41. İ. Mp3 : Dijital hale getirilmiş olan müzik verilerinin sıkıştırma programları yoluyla hacimlerinin azaltılmasına Mp3 denilir. Bu teknik program Almanya nın Frauenhofer Enstitüsü nde geliştirilmiştir. Söz konusu program sayesinde, müzik parçalarının bilgisayarda işgal ettiği hacim on kata yakın oranda azalmaktadır. Bu şekilde müzik parçaları daha kolay ve hızlı bir şekilde indirilebilmekte ve böylece hak sahiplerinin haklarının ihlâl potansiyeli artmaktadır 42. J. Internet Servis Sağlayıcısı (Internet Service Provider=ISP) : Sanal ortamda kullanıcıların salt bir bilgisayarla Internet ortamına erişmeleri mümkün değildir. Sanal ortama erişimi mümkün kılan, Internetin altyapısını oluşturan sunuculara Internet servis sağlayıcısı denilir 43. Bu sistem sanal ortamdaki fikrî hak ihlâllerinden sorumluluk konusunda ayrıntılı olarak incelenecektir. III. Internetin Özellikleri Bugün, dünyanın her yanında kullanılmakta olan Internetin yapısına bağlı olarak kendine has bazı özellikleri vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz. Internetin bir işletmecisi ve sahibi yoktur. Bu sebeple, Internet üzerindeki işlemlerden sorumlu olacak bir sahibi bulunmamaktadır. Gerçekten de, Internet evrenseldir. Çünkü, bir veri paketi aynı zamanda, farklı adreslere farklı yönlere, ülkelere dağılacak şekilde biçimlenmiştir. Bir verinin Internet sitesine erişme imkânı olan, başka birine ulaşımına engel olmak kural olarak mümkün değildir. Yine Internet interaktif özelliğe sahip olduğundan, karşılıklı etkileşim imkânı tanır. Bu sistemde iletişim tek yönlü değildir. Çünkü bu sistemde veriyi alıcı konumunda olan, bir sonraki aşamada verici konuma gelebilir. Nihayet, Internet multimedyadır. Gerçekten de bu sistemde, resim, yazı, hareketli görüntüler, sesler gibi pek çok unsurdan oluşan ürünler, tek bir işlem ile iletilebilmektedir. Dijital hale getirildikten 40 Memiş, s. 23 41 Memiş, s. 20. 42 Memiş, s. 38. 43 Akipek/Dardağan, Telif, s. 65.

sonra, tüm eserler Internet üzerinden iletilebilir. Farklı ürünlerin iletildiği yöntemler, artık PC ile dinlenebilir, görülebilir hale gelerek, ortak bir iletim yöntemi haline gelir 44. 4. INTERNETTE FİKRÎ HAK KAVRAMI VE HAK SAHİPLİĞİ I. Sanal Ortamda Başlıca Faaliyetler Sanal ortamda en yaygın faaliyetlerden biri, elektronik postadır (e-mail veya electronic-mail). Bu, bilgisayarlarda depolanmış olan verilerin, bilgi ağları vasıtasıyla kullanıcılar arasında iletilmesinden ibaret olan bir faaliyettir 45. Yine bu ortamda birden fazla kişinin sanal ortamda bir araya gelip, elektronik tartışma grupları oluşturması da diğer bir faaliyettir. Burada gruba üye olan kimseler arasında, bilgisayarlar vasıtasıyla veriler iletilmektedir. Sanal ortamda günümüzde giderek önemi artan ve telif hakları bakımında klâsik yöntemleri zorlayan en önemli faaliyet elektronik yayıncılıktır. Gerçekten de, bu ortamda eserin maddî varlığına gerek duyulmadan, eser dijital hale getirildikten sonra bilgi ağları yoluyla birkaç klavye tuşu ile, dünyanın her yanından erişilebilir hale gelmektedir. Internet üzerinden, herhangi bir gazete veya dergiye abone olmak mümkündür. Yine film, müzik, video kasetlere sanal ortamda ulaşılabilmektedir 46. Sanal ortamda ticarî reklâmlar, bilgisayar oyunları eğitim hizmetleri ve çet (chat) hizmeti de verilmektedir. Internet üzerinde eğitimin kavramı ile birlikte bu Web sayfalarından verilen bilgiler, kitaplar, sözlükler, bu eserlerin sahiplerinin haklarının korunması bakımından büyük önem arz etmektedir. Sanal ortamda kullanıcıların hizmetine sunulan arama motorları önemli bir faaliyet olarak karşımıza çıkmaktadır 47. Arama motorları yoluyla kullanıcılar, anahtar kelimeler kullanarak istedikleri alanda, istedikleri verilere kolayca ulaşabilmektedir. Fakat arama motorları yoluyla Internet üzerinde telif hakların ihlâl potansiyeli artmaktadır. Özellikle, Internet üzerinde yapılan müzik sunumlarına erişmek için rama motorları kullanıcılara büyük kolaylık sağlamaktadır. II. Internette Fikrî Haklarla İlgili Yeni Kavramlar 44 Eroğlu, Internette Telif, s. 66-67. 45 Akipek/Dardağan, Telif, s. 51. 46 Akipek/Dardağan, Telif, s. 52. 47 Akipek/Dardağan, Telif, s. 52

A. Eserin Dijitalleştirilmesi Dijitalleştirme, saklanma ve aktarılma aşamalarında bilgilerin ve verilerin sayısal biçimlere dönüştürülmesidir. Internet ortamında veriler bu şekilde, daha kolay ve hızlı bir şekilde başkalarına aktarılabilmektedir. Dijitalleştirme, eserde bir değişiklik meydana getirmemekte, sadece onda teknik anlamda bir yenilik yapılmaktadır 48. Dijitalleştirme, eserin hızlı bir şekilde yayılmasına imkân vermek suretiyle, fikrî hak ihlâllerini kolaylaştırmakta ve çabuklaştırmaktadır. Gerçekten bilgisayarın klavyesindeki birkaç tuşa basmak suretiyle, dijital hale getirilen eser üzerindeki haklar kolayca ihlâl edilebilmektedir. Bu ihlâllere engel olmak için, hukukî mekanizmalar yanında, teknik imkânlar da geliştirilmektedir. Teknolojinin sunduğu bu imkânın kötüye kullanılmasının önlenmesi için dijital eserler, deyim yerindeyse su üstüne yazılan yazı gibi kopyalanamaz hale getirilmeye çalışılmaktadır 49. B. Multimedya Eser Multimedya kavramı, tam olarak işlenmiş bir sözcük değildir. Fakat bu deyim, kavram olarak iletişim alanında var olan yöntemlerin birkaçının bir arada sunulması şeklinde tanımlanabilir. Gerçekten de, diğer iletim yöntemlerinden farklı olarak Multimedyada, ses, görüntü, yazı, film, müzikler aynı anda karışık olarak bir arada sunulmaktadır. Burada zamana bağlı olmaksızın, dileyenin her istediği anda, sunulan içeriğe ulaşma imkânı sağlanmaktadır. Hizmetten yararlanan belli bir anda, bir programa bağlı olarak erişimden ziyade, istediği zaman içeriğe kavuşmaktadır 50. C. Mp3 Mp3, müzik parçalarının teknik bir yöntemle sıkıştırılması anlamında kullanılmaktadır. Yukarıda da belirtildiği gibi, bu yöntemle müzik parçaları onda birine kadar sıkıştırılarak, hem Internet üzerinden daha kolay iletilmekte, hem de bilgisayarlarda daha az yer kaplamak suretiyle, kullanıcılara kolaylık sağlamaktadır. Bu şekilde müzik eserlerinin sıkıştırılması Almanya nın Frauenfoher Enstitüsü nde geliştirilmiş ve dünyada hızla 48 Memiş, s. 35 49 Memiş, s. 36 50 Memiş, s. 37