g TR63 BÖLGESİ MEVCUT DURUM ANALİZİ GÖÇ
TABLOLAR Tablo 1. Düzey 1 Bölgeleri Göç Verileri... 2 Tablo 2. Göç Hareketlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011)... 3 Tablo 3. İllere Göre Göç Verileri... 3 i
GÖÇ Belirli bir alan içerisinde daimi ikametgâh yerlerinin değişmesi olarak tanımlanan göç, uluslararası, ülke içi, köyden kent merkezlerine, kent merkezlerinde köylere şeklinde mekânsal olarak farklı alanlarda analiz edildiği gibi, göç eden nüfusun cinsiyet, eğitim durumu, mesleki durum gibi farklı niteliklerine göre de değerlendirilmektedir. Birleşmiş Miletler (BM) verilerine göre 2010 yılında dünyada yaklaşık 214 milyon kişi uluslararası göçmen durumundadır. Bu göç olaylarının 127 milyonu gelişmiş ülkelerde, 86 milyonu az gelişmiş ülkelerde ve 11 milyonu da yoksul ülkelerde gerçekleşmiştir. Aynı verilere göre, 2000 yılında uluslararası göçmenlerin dünya toplam nüfusuna oranı % 2,9 iken, 2010 yılında % 3,1 olmuştur. Uluslararası nitelikte göç edenlerin toplam nüfusa oranı Okyanusya da % 17, Kuzey Amerika da % 14 ve Avrupa da % 10 ları bulmakta iken, Afrika, Asya ve Latin Amerika da % 1,5-2 civarlarındadır. 1 Gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde uluslararası nitelikli göç hareketleri genel itibariyle eğitim, teknik işgücü ve kariyer gelişimi odaklı yasal hareketler olarak görülmekte iken, azgelişmiş ya da gelişmemiş ülkelerden kaynaklanan hareketlilik, istihdam ve hayat şartlarının iyileştirilmesi odaklı ve çoğunlukla yasal olmayan hareketler olarak görülmektedir. Türkiye deki göç hareketliliği de dünya genelinde yaşanan göç hareketlerine paralel bir nitelik göstermekte ve metropoller, metropol alt merkezleri ve endüstriyel büyüme odaklarına 2 doğru, eğitim, istihdam, kariyer gelişimi ve yaşam kalitesi odaklı olmaktadır. Türkiye de 1965-1970 döneminde iller arası göç edenlerin toplam nüfusa oranı % 10,7 iken, 2011 yılı verilerine göre bu oran % 3,24 olarak gerçekleşmiştir 3. Türkiye de ülke içi yaşanan göç hareketleri ile dünya genelinde ülkelerarası yaşanan göç hareketliliği yaş grupları itibariyle karşılaştırıldığında, Türkiye deki göçün % 46 sının 15-29 yaş grubunda gerçekleştiği, dünya genelindeki göç hareketlerinde ise bu yaş grubunun ağırlığının % 21 olduğu görülmektedir. Bu oran Asya ve Afrika ülkelerinde daha yakın seyretmekle birlikte, Avrupa ve Kuzey Amerika gibi gelişmiş ekonomilerde daha üst yaş gruplarının ağırlığı artmaktadır. 4 Son yıllarda TÜİK tarafından yıllık olarak yayımlanmaya başlayan göç istatistikleri 2008-2011 yılları arası dönem için incelendiğinde, Türkiye deki göç hareketliliğinin dönem içerisinde artış gösterdiği görülmektedir. 2008 yılında Türkiye genelinde 1.903.234 kişi Düzey 1 Bölgeleri arasında göç etmişken, 2011 yılında bu sayı 2.045.720 kişiye yükselmektedir. Göç verileri Düzey 1 Bölgesi gibi geniş ölçekli bir alandan Düzey 2 ve Düzey 3 bazında daha dar alanlarda incelendiğinde, 2011 yılındaki toplam göç hareketi Düzey 2 ölçeğinde 2.246.828 kişiye, Düzey 3 ölçeğinde ise 2.420.181 kişiye yükselmektedir. Bu veriler doğrultusunda, göç hareketlerini daha geniş ölçekte ele alan Düzey 1 bazlı verilerin, daha dar ölçekli Düzey 3 bazlı verilere yakın seyretmesi, Türkiye deki göç hareketlerinde belirli alanların ülke genelinde cazibe merkezi olduğuna işaret etmektedir. Bu cazibe merkezleri Türkiye genelinden göç almak suretiyle Düzey 1 bazında göç hareketliliğinin iller arasında yaşanan göç hareketleri kadar yoğun olmasına neden olmaktadır. 1 http://esa.un.org/migage/index.asp?panel=1, Erişim Tarihi: 27.06.2013 2 BGUS Sınıflaması, Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi Taslağı 2013-2023,Kalkınma Bakanlığı, 2012 3 Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi Taslağı 2013-2023, Kalkınma Bakanlığı, 2012 4 http://esa.un.org/migage/p2k0data.asp, Erişim Tarihi: 27.06.2013 1
2008-2011 yılları arasındaki göç hareketliliği, bölgelerin aldığı göç ile verdiği göç arasında bir karşılaştırma yapılmak suretiyle incelendiğinde, İstanbul Bölgesinin cazibesini koruduğu görülmektedir. Ayrıca, Ankara ve Konya Alt Bölgelerinden oluşan Batı Anadolu Bölgesinin göç alan konumunun güçlendiği, Erzurum ve Ağrı Alt Bölgelerinden oluşan Kuzeydoğu Anadolu ve Gaziantep, Şanlıurfa ve Mardin Alt Bölgelerinde oluşan Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin ise net göç veren bölgeler olmasına rağmen bu konumlarının hızla zayıfladığı görülmektedir. Tablo 1. Düzey 1 Bölgeleri Göç Verileri Düzey 1 Bölge Nüfus Net Göç (Kişi) Net Göç Hızı ( ) 2008 2011 2008 2011 2008 2011 Net Göç Farkı (Kişi) (2011-2008) TR1 İstanbul 12.697.164 13.624.240 26.675 121.782 2,10 8,98 95.107 TR2 Batı Marmara 3.107.425 3.210.147 30.074 15.861 9,73 4,95-14.213 TR3 Ege 9.384.848 9.687.692 34.692 1.225 3,70 0,13-33.467 TR4 Doğu Marmara 6.579.426 6.952.685 82.161 42.824 12,57 6,18-39.337 TR5 Batı Anadolu 6.748.952 7.163.453 20.063 50.308 2,98 7,05 30.245 TR6 Akdeniz 9.050.691 9.495.788 19.449-11.797 2,15-1,24-31.246 TR7 Orta Anadolu 3.792.508 3.843.731-34.299-33.878-9,00-8,78 421 TR8 Batı Karadeniz 4.478.029 4.477.107-19.529-39.557-4,35-8,80-20.028 TR9 Doğu Karadeniz 2.507.387 2.513.021-5.622-24.949-2,24-9,88-19.327 TRA Kuzeydoğu Anadolu 2.201.862 2.230.394-58.268-27.973-26,12-12,46 30.295 TRB Ortadoğu Anadolu 3.618.056 3.709.838-39.613-61.679-10,89-16,49-22.066 TRC Güneydoğu Anadolu 7.350.752 7.816.173-55.783-32.167-7,56-4,11 23.616 Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Göç İstatistikleri, 2011 Göç verileri Düzey 1 Bölgeleri bazında incelendiğinde dikkat çeken bir diğer husus ise Tekirdağ ve Balıkesir Alt Bölgelerinden oluşan Batı Marmara, İzmir, Aydın Manisa Alt Bölgelerinden oluşan Ege ve Bursa ve Kocaeli Alt Bölgelerinden oluşan Doğu Marmara Bölgelerinin net göç alan konumlarının zayıflamasıdır. Buna göre Türkiye nin batı bölgelerine yönelik göç akışının İstanbul dışında nispeten zayıfladığı söylenebilir. Akdeniz Bölgesi ise 2008 yılında göç alan konumunda iken 2011 yılında göç veren konumuna gelmiştir. Göç verileri Düzey 2 Bölgeleri bazında incelendiğinde de İstanbul ve Ankara Bölgelerinin göç alma cazibesinin bu dönem içerisinde arttığı görülmektedir. Bunun yanı sıra net olarak göç veren konumunda olmasına rağmen TRA1 (Erzurum, Erzincan, Bayburt), TRA2 (Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan) ve TRC2 (Şanlıurfa, Diyarbakır) Bölgelerinin bu konumlarının hissedilir ölçüde azaldığı görülmektedir. Bunun karşısında TRB2 (Van, Hakkari, Bitlis, Muş) ve TR9 (Trabzon, Rize, Ordu, Giresun, Artvin, Gümüşhane) Bölgelerindeki net göç veren durum daha da ivme kazanmıştır. Ayrıca TR41 (Bursa, Bilecik, Eskişehir) ve TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) Bölgelerinin net göç alma özelliğinde hızlı bir yavaşlama olduğu görülmektedir. Düzey 2 Bölgeleri arasındaki göç hareketliliği yaş gruplarına göre incelendiğinde, 2008 yılında göç edenlerin % 64 ünün 29 ve daha alt yaş gruplarında olduğu görülmektedir. Bu oran 2011 yılında % 65 e yükselmektedir. 0-14 çocuk yaş grubu ve 15-29 genç yaş grubu olarak iki ana grupta ele alınabilecek 29 ve altı yaşlarda göç hareketliliğinin yoğunlaşması, Türkiye de yaşanan göç hareketliliğinin temel olarak ekonomik kaygılar (istihdam) ve eğitim amaçlı olarak oluştuğunu 2
göstermektedir. Çoğunlukla yükseköğrenim olmak üzere eğitim çağındaki genç nüfusun ve ekonomik kaygılarla ebeveynleriyle birlikte göç eden çocukların göç hareketliğindeki ağırlığı Türkiye deki göçün niteliğini ortaya koymaktadır. Tablo 2. Göç Hareketlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2011) Yaş Hatay Kahramanmaraş Osmaniye TR63* Türkiye Grubu Aldığı Göç Verdiği Göç Aldığı Göç Verdiği Göç Aldığı Göç Verdiği Göç Aldığı Göç Verdiği Göç Aldığı Göç Verdiği Göç 0-14 6.695 7.281 4.655 6.236 3.904 3.823 13.399 15.485 435.367 435.367 15-29 13.434 18.906 10.001 16.139 6.295 9.294 26.403 41.012 1.033.400 1.033.400 30-49 7.569 8.861 5.334 6.943 4.218 4.277 15.187 18.147 546.604 546.604 50+ 1.811 2.116 1.726 1.687 1.258 1.026 4.105 4.139 231.457 231.457 Toplam 29.509 37.164 21.716 31.005 15.675 18.420 59.094 78.783 2.246.828 2.246.828 Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Göç İstatistikleri, 2011 Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye illerinden oluşan TR63 Bölgesi ise 2008 yılında aldığı 64.348 kişi göç ve verdiği 65.819 kişi göç ile net göç veren ( 1.471 kişi) konumunda iken, 2011 yılında bu konumu daha da derinleşmiş ve aldığı göç sayısı 59.094 e düşmesine rağmen verdiği göç 78.783 kişiye yükselmiştir. Böylece 2011 yılında 19.689 kişi ile TR63 Bölgesinin net göç veren konumunun biraz daha derinleştiği anlaşılmaktadır. TR63 Bölgesinin aldığı ve verdiği göç içerisinde, çocuk ve genç yaş gruplarının ağırlığı Türkiye ortalamalarına göre daha fazladır. TR63 Bölgesinin aldığı göçün % 67 si ve verdiği göçün % 72 si 29 ve alt yaş gruplarında görülmektedir. Bölgenin bu yaş gruplarındaki verdiği göçün aldığı göçten daha fazla olmasının temel sebebi, 20-24 yaş grubunda verilen göçün yüksek olmasıdır. Bu noktada, bu yaş grubunun yükseköğrenim yaş grubu ile örtüştüğü düşünüldüğünde, Bölgenin verdiği göçün niteliğinde eğitimin önemli bir yeri olduğu söylenebilir. Bölgedeki göç hareketliliği iller bazında incelendiğinde, 2008 yılında net göç alan konumundaki Kahramanmaraş ve Osmaniye illerinin, 2011 yılında net göç veren konuma geldiği, hem 2008, hem de 2011 yılında net göç veren Hatay ilinin ise bu konumunun biraz daha derinleştiği görülmektedir. 2011 yılı itibariyle TR63 Bölgesi hem bölgesel toplamda hem de tek tek iller bazında net göç veren konumundadır. Tablo 3. İllere Göre Göç Verileri İl / Bölge Nüfus Net Göç Net Göç Hızı 2008 2011 2008 2011 2008 2011 Hatay 1.413.287 1.474.223-3.165-7.655-2,24-5,18 Kahramanmaraş 1.029.298 1.054.210 568-9.289 0,55-8,77 Osmaniye 464.704 485.357 1.126-2.745 2,43-5,64 TR63 2.907.289 3.013.790-1.471-19.689-0,51-6,51 Türkiye 71.517.100 74.724.269 0 0 0 0 Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Göç İstatistikleri, 2011 3
2008 yılındaki göç veren il konumunu 2011 yılında biraz daha pekiştiren Hatay ilinde verilen göçün % 51 i genç nüfus grubu olarak nitelendirilen 15-29 yaş grubunda gerçekleşmiştir. 2008 yılında binde - 2,24 olan net göç hızı, 2011 yılında binde -5,18 olmuştur. Hatay ilinin göç verdiği iller incelendiğinde ilk sırada yer alan İstanbul u sırasıyla Adana, Antalya, Ankara ve Mersin illeri takip etmektedir. 2011 yılında 29.509 kişi göç alan Hatay ili, yine ilk sırada İstanbul olmak üzere, en fazla göçü Adana, Mersin, Gaziantep ve Antalya illerinden almıştır. Kahramanmaraş ilinin 2008 yılında binde 0,55 olarak nötr seviyeye yakın olarak gerçekleşen göç hızı, 2011 yılında Bölgenin diğer illerine göre daha hızlı bir düşüş ile binde -8,77 olarak gerçekleşmiş ve Kahramanmaraş ili net göç veren il haline gelmiştir. Bölge ve Türkiye genelinde görülen göç hareketlerine paralel olarak Kahramanmaraş ilinin de verdiği göçün % 52 si 15-29 yaş grubu içerisinde kaydedilmiştir. Kahramanmaraş ili, İstanbul ilk sırada olmak üzere en fazla göçü sırasıyla Gaziantep, Adana, Osmaniye ve Mersin illerinden almış, yine ilk sırada İstanbul olmak üzere en fazla göçü Gaziantep, Antalya, Ankara ve Osmaniye illerine vermiştir. Bölgenin en genç ili Osmaniye ise 2005 ve sonrası yıllarda sanayi sektöründe yapılan yatırımların etkisi ve yeni gelişmekte olan üniversitesi ile göç almaya başlamış, ancak her iki alanda da yatırımların durağanlaşması ile 2008 yılında net göç alan konumu yerini 2011 yılında net göç veren il konumu olarak değiştirmiştir. 2008 yılında binde 2,43 ile pozitif olan net göç hızı, 2011 yılında binde -5,64 ile negatif olmuştur. Osmaniye ili, Bölgenin diğer illerinden farklı olarak en fazla göçü Adana dan almış ve bu ili sırasıyla Kahramanmaraş, Hatay, İstanbul ve Gaziantep illeri takip etmiştir. İlin en fazla göç verdiği iller ise sırasıyla Adana, İstanbul, Kahramanmaraş, Gaziantep ve Hatay illeri olmuştur. Bölge genelinde göç hareketliliğindeki yaş grupları ile göç verilen ve alınan iller incelendiğinde, Bölge illerinde verilen göçün 15-29 aralığındaki eğitim yaş gruplarında ve İstanbul ve Ankara gibi eğitim olanakları bakımından cazibe merkezleri olan illere, diğer yaş grupları ve illere olandan daha fazla bir yoğunluk oluştuğu görülmektedir. Bu durum Bölgenin verdiği göçte temel nedenin eğitim olduğunu göstermektedir. Eğitim kadar bir diğer önemli neden ise ekonomik kaygılardan oluşmaktadır. 15-29 olarak belirlenen ve genellikle eğitim dönemi olarak tanımlanan yaş grubu, 15-49 olarak genişletildiğinde, Bölge genelinde verilen göçün % 70 inden fazlasının bu yaş aralığında olduğu görülmektedir. Eğitim sonrası istihdam dönemi olarak değerlendirilebilecek 25-49 yaş aralığını da içine alan bu aralıkta yoğunlaşan göç hareketleri, göçün ekonomik kaygılardan kaynaklanan yönünü de ortaya koymaktadır. 4