Alternatif Kamu Açıı Tanımları: levsel Kamu Açıı Ercan Türkan DPT -YPKD Genel Müdürlüü Finansman Dairesi Bakanlıı Planlama Uzmanı ODTÜ ktisat Bölümü 12 Kasım 1997
Alternatif Kamu Açıı Tanımları Kamu Kesimi Borçlanma Gerei Faiz Dıı Açık Düzeltilmi Kamu Kesimi Borçlanma Gerei Kısmi Faiz Dıı Açık levsel Kamu Açıı
Düzeltilmi Kamu Kesimi Borçlanma Gerei Kamu hesaplarında; tahakkuk muhasebesinin olmayıı, sadece nakit hareketlerinin izlenmesi, çok-yıllı bütçeleme tekniinin kullanılmaması gibi nedenlerle kamunun bazı birikmi yada fiilen gerçeklemi yükümlülükleri gözardı edilmektedir. Bu yükümlülüklerin hesaplara yansıtılmaması cari yıl mali performanslarının deerlendirilmesinde yetersizlikler ortaya çıkarmaktadır. Sözkonusu yükümlülükleri douran en önemli harcama kalemi faiz ödemeleridir. Düzeltilmi KKBG tanımında; geçmi yıllardan sarkan faiz ödemeleri kamu açıı tanımından çıkarılmakta, sonraki yıllara sarkan faiz ödemeleri ise cari yıl kamu açıına ilave edilmektedir.
Faiz Dıı Açık Borç faiz ödemeleri geçmi yıl açıkları ile ilgilidir. Faiz dıı açık tanımı, cari yılda uygulanan maliye politikasının kamunun net borç stokunu aırlatırdıı ya da aksine hafiflettii yönünde mesajları içerir. Uygulanan politikaların sürdürülebilirlii konusunda ipuçları verir.
Kısmi Faiz Dıı Açık Faiz dıı açık, ortalama vadesi 1 yıldan uzun olan ekonomiler için anlam taır. Cari yılda doan faiz ödemelerinin ortalama vadenin kısa olması nedeniyle yüksek olması, klasik faiz dıı açık tanımının ifade ettii mesajı sınırlamaktadır. Kısmi Faiz Dıı Açık tanımında, faiz ödemelerinden cari yılda oluanlar harcamalar içerisine dahil edilmektedir.
levsel Açık levsel açık, KKBG ile faiz dıı açık tanımlarının bir bilekesi niteliindedir. Yüksek enflasyon kamu borçlarını reel olarak aındırmakta, faiz ödemelerinin bir bölümü zımni borç amortismanı olarak ortaya çıkmaktadır. levsel Açık tanımında, faiz ödemelerinin enflasyondan aınan kısmı harcamalara dahil edilmemekte, borç idaresinde izlenmektedir.
Yöntem I Borç Stokuna Enflasyon Oranı Uygulanmak Suretiyle Faiz Ödemelerinin Enflasyondan Aınan Kısmının Bulunması t = 12 1 t = 1 FEAK = ( pt KBS t ) RFÖ = KTFÖ - FEAK KBS = DTS + HBS + KVAS + KTS + FBS + YYS + DKS KTS = TBK + ÖB + ÜB FBS = GOS + DES + ÖT
I. Yöntemdeki Kısaltmalar K B S = K a m u n u n ç B o r ç S to k u n u, K T F Ö = K a m u n u n T o p la m ç B o r ç F a iz Ö d e m e le r in i, R F Ö = R e e l ç B o r ç F a iz Ö d e m e le r in i, F E A K = ç B o r ç F a iz Ö d e m e le r in in E n f la s y o n d a n A ın a n K ıs m ın ı, D T S = D e v le t T a h v ili S to k u n u, H B S = H a z in e B o n o s u S to k u n u, K V A S = K ıs a V a d e li A v a n s S to k u n u, KT S = K a m u k tis a d i K u r u lu la r ın ın ç B o r ç S to k u n u, F B S = F o n d a r e le r in in ç B o r ç S t o k u n u, Y Y S = Y e r e l Y ö n e tim le r in B a n k a c ılık K e s im in d e n K u lla n d ı ı K r e d i S to k u n u, D K S = KT v e Y e r e l Y ö n e tim le r D ı ın d a k i K a m u K u r u lu la r ın ın B a n k a c ılık K e s im in d e n K u lla n d ı ı K r e d i S to k u n u, T B K = T ic a r i B a n k a la r d a n K u lla n ıla n K r e d i S to k u n u, Ö B = Ö z e l a h ıs la r a B o r ç la r ı, Ü B = Ü r e tic i B o r ç la r ın ı, G O S = G e lir O r ta k lı ı S e n e tle r i S to k u n u, D E S = D ö v iz e E n d e k s li S e n e tle r S to k u n u, Ö T = Ö z e lletir m e T a h v ille r i S to k u n u, p = T E F E d e k i a y lık y ü z d e d ei m e y i, t = 1,.,1 2 a y la r ı if a d e e tm e k te d ir.
Yöntem II Borç Stokuna Reel Faiz Oranının Uygulanması Suretiyle Faiz Ödemelerinin Reel Kısmının Bulunması RFÖ = RFO [( KBS t + KBS t-1 ) / 2 ] FEAK = KTFÖ - RFÖ KTFÖ = BTF id + BTF igy + BTF icy + KVAF + BDKF RFO = [(1 + ONFO t )/(1 + P t )] - 1 ONFO =[ (e 1 i 1 ) + (e 2 i 2 ) + (e 3 i 3 ) + (e 4 i 4 ) + (e 5 i 5 )]
II. Yöntemdeki Kısaltmalar K T F Ö = K a m u n u n T o p la m ç B o rç F a iz Ö d e m e le rin i, = R F Ö = R e e l ç B o rç F a iz Ö d e m e le rin i, R F O = R e e l F a iz O ra n ın ı, B T F id = h a le D ı ı S a tıla n H a z in e B o n o s u v e D e v le t T a h v ille rin e V e rile n F a iz le ri, B T F ig y = h a le le S a tıla n H a z in e B o n o s u v e D e v le t T a h v ille rin e li k in G e ç m i Y ıld a n S a rk a n F a iz le ri, B T F ic y = h a le le S a tıla n H a z in e B o n o s u v e D e v le t T a h v ille rin e li k in C a ri Y ıld a D oa n F a iz le ri, K V A F = K ıs a V a d e li A v a n s ç in Ö d e n e n F a iz i, B D K F = B ü tç e D ı ı K a m u K u ru lu la rın ın Ö d e d i i ç B o rç F a iz in i, O N F O = O rta la m a N o m in a l F a iz O ra n ın ı, F E A K = F a iz Ö d e m e le rin in E n fla s y o n d a n A ın a n K ıs m ın ı, P = T o p ta n E y a F iy a t E n d e k s in d e k i Y ıllık O rta la m a Y ü z d e D e i m e y i, e = H e r B ir F a iz Ö d e m e s i T ü rü n ü n T o p la m F a iz Ö d e m e le ri ç in d e k i A ır lı ın ı, (ö rn e in e 1 = B T F id / K T F Ö ) i 1 = h a le D ı ı H a z in e B o n o s u v e D e v le t T a h v ille rin e li k in O rta la m a F a iz O ra n ın ı, i 2 = (t-1 ) D ö n e m in d e h a le le S a tıla n H a z in e B o n o s u v e D e v le t T a h v ille rin e li k in O rta la m a B a s it F a iz O ra n ın ı, i 3 = (t) D ö n e m in d e h a le le S a tıla n H a z in e B o n o s u v e D e v le t T a h v ille rin e li k in O rta la m a B a s it F a iz O ra n ın ı, i 4 = M e rk e z B a n k a s ın ın K ıs a V a d e li A v a n s a Y ü rü ttüü F a iz O ra n ın ı ( = 0.0 4 ), i 5 = B ü tç e D ı ı K a m u K u ru lu la rın ın ç B o rç la n m a la rın a T e k a b ü l E d e n O rta la m a F a iz O ra n ın ı, ifa d e e tm e k te d ir.
Yöntem III zafi Borç Stokuna Enflasyon Oranının Uygulanması Suretiyle Enflasyondan Aınan Kısmın Bulunması FEAK = [ KBS (1 + P) ] KBS veya FEAK = KTFÖ (P / ONFO) KBS = KTFÖ / ONFO RFÖ = KTFÖ - FEAK Burada, KBS = zafi Kamu ç Borç Stoku olarak tanımlanmaktadır.
Yöntem Sonuçları : Faiz Ödemelerinin Bileenleri (Milyar TL) 1993 1994 1995 Reel Faiz Ödemeleri YöntemI 5115-207753 47778 YöntemII 16580-70005 -4996 YöntemIII 18267-92825 -5813 Yöntemler Ortalaması 13321-123528 12323 Enflasyondan Aınan Kısım YöntemI 133041 549703 581830 YöntemII 121576 411955 634604 YöntemIII 119889 434775 635421 Yöntemler Ortalaması 124835 465478 617285
Bulgular : Alternatif Kamu Açıı Tanımları (GSMHçindeki Paylar) 1993 1994 1995 Kamu Kesimi Borçlanma Gerei 12.2 7.9 5.4 Düzeltilmi Kamu Kesimi Borçlanma Gerei 17.2 7.1 10.7 Faiz Dıı Kamu Açıı / Fazlası 4.0-2.8-4.0 Kısmi Faiz Dıı Kamu Açıı / Fazlası 5.9-0.7 0.5 levsel Kamu Açıı / Fazlası (I. Yöntem) 5.6-6.3-2.0 levsel Kamu Açıı / Fazlası (II. Yöntem) 6.2-2.7-2.7 levsel Kamu Açıı / Fazlası (III. Yöntem) 6.2-3.3-2.7 levsel Kamu Açıı / Fazlası (Yöntemler Ortalaması) 6.0-4.1-2.5 (*) Negatif iaretler fazlayı ifade etmektedir.
Genel Denge Üzerine Etkiler (GSMHçindeki Paylar) Mevcut Yöntem (1) Düzeltilmi (2) 1993 1994 1995 1993 1994 1995 Kamu Harcanabilir Geliri 9.6 9.5 9.2 15.8 21.5 17.1 Kamu Tasarrufu -2.7-1.2-0.4 3.6 10.7 7.5 Özel Harcanabilir Gelir 90.4 90.5 90.8 84.2 78.5 82.9 Özel Tasarruf 25.4 24.2 21.9 19.2 12.2 14.0 KamuYatırım-Tasarruf Açıı -10.0-4.9-4.1-3.7 7.1 3.7 Özel Yatırım-Tasarruf Açıı 5.1 6.3 0.9-1.1-5.6-7.0 Özel Tasarruf Oranı(%) 28.1 26.7 24.1 22.8 15.5 16.9 (1) Mevcut metodolojiye göre hesaplanan durumu ifade etmektedir. (2) levsel açık tanımına göre yöntemler ortalaması dikkate alınarak bulunan faiz ödemelerinin enflasyondan aınan kısmı düülmek suretiyle düzeltilmi durumu ifade etmektedir.
Sonuç Klasik açık tanımları, kamunun mali performansını ölçmede tek baına yeterli olamamaktadır. Kamu hesaplarında yeralan faiz ödemelerinin tamamının ekonomik anlamda gelir transferi olarak gösterilmesi, makro dengeler üzerinde farklı yorumlara yolaçabilecek tarzda etkide bulunmaktadır. Klasik açık tanımları yanında; ilevsel açık, faiz dıı açık, kısmi faiz dıı açık, düzeltilmi KKBG gibi açık tanımlarının da kullanılması ekonomik kararlardaki yanılgıları asgariye indirecektir.
GFS deki Kamu Sektörü eması Kamu Sektörü Finans Kurumları Kamu Giriimleri Genel dare Merkezi Hükümet Bölge/Eyalet Yönetimi Yerel Yönetimler Bütçe Kurumları Bütçe-Dıı Kurumlar Sosyal Güvenlik Kurumları
KAMUNUN Ç BORÇ STOKU (KBS) GENEL VE KATMA BÜTÇEL KURULULAR Devlet Tahvili Hazine Bonosu Hazine Kısa Vadeli Avansı KAMU KTSAD KURULULARI Ticari Banka Kredileri Özel ahıslara Borçlar Üreticilere Borçlar FON DARELER Gelir Ortaklıı Senetleri Dövize Endeksli Senetler Özelletirme Tahvilleri YEREL YÖNETMLER Ticari Banka Kredileri DER KAMU KURULULARI Ticari Banka Kredileri