marketing Tarih: Aralık 2012 Sayı: 14 europe & anatolia ezberbozacısı Ya herru ya merru... revizyon Aptal Kurallar! MARKA 2012
İçindekiler marketing europe & anatolia Sayı: 14 Tarih: Aralık 2012 İmtiyaz Sahibi Eksantrik Film Prodüksiyon Reklam ve Yayıncılık Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. Şti. e-mail: eksantrik@eksantrik.com P.K.: 112 34725 Kızıltoprak - İstanbul - Tr. Genel Yayın Yönetmeni ve Sorumlu Yazı İşler Müdürü Elvin Ekşioğlu e-mail: elvin@eksantrik.com P.K.: 112 34725 Kızıltoprak - İstanbul - Tr. Haber ve Fotoğraflar Agency Europe & Anatolia Katkıda Bulunanlar Oğuzhan Akay Kağan İşmen Argun Albayrak Ali Erdem Ekşioğlu Seval Duban Ekim Sölemez Danışman Abdullah Ekşioğlu İlan Rezervasyon Melis Deniz Yayın Türü Süreli Yayın Yönetim Yeri Agency Europe & Anatolia Merkez Mh. Perihan Sk. Cansu Ap. No:120/5 Şişli - İstanbul - Tr. Tel: +90 555 233 24 41 e-mail: meadergi@gmail.com marketing europe & anatolia Agency Europe & Anatolia tarafından Süreli yayınlanan bir e-dergidir. Bu yayının tüm hakları Eksantrik Film Prodüksiyon Reklam ve Yayıncılık Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. Şti. aittir. Tamamı ya da bir bölümü yayıncısının izni olmaksızın çoğaltılamaz ve yayınlanamaz. Tüm ilanların sorumluluğu firmalara, makalelerdeki görüşler ve hukuki sorumluluk yazarlara aittir. Bu derginin yayınlanma sürecinde hiçbir ağaç zarar görmemiştir. Kısa Kısa 04-13 Röportaj 14-17 ezberbozacısı 21 Reklam Dünyası 23 revizyon 25 Röportaj 26-30 Kampanyalar 33-41 Gezi 42-49 Kültür Sanat 50-51 mobil: m-mea.eksantrik.com http://www.facebook.com/meadergi Bir Ekşioğlu Medya Grup kuruluşudur. marketing europe & anatolia / 1
Köşe Elvin Ekşioğlu / elvin@eksantrik.com ( editörden ) Yeni yılınız kutlu olsun... Merhaba, Bu ay gündem çok dolu, siz reklamcı, iletişimci, sosyal medyacı tüm marketing çalışanları bu ay konferansları kaçırmamak için koşturacaksınız :) Eeee tabi ben ve arkadaşlarım, sizinle beraber, konferanslara akacağız :) Pek yazmayı düşünmüyordum ama yazmak hoşuma gitti. Ben de dergimizin yazarları arasına katıldım. Ben hiç bir konuda ahkam kesmeyeceğim. Bu köşede markalarla ilgili bir tüketici olarak yaşadıklarımı sizlerle paylaşmak istiyorum. Bu ay Pegasus havayollarının bilet gişesindeki hanım kızımızdan bana artı bir gidiş dönüş biletine mal olan Pegasus Havayoları'nın rutin bir uygulamasından bahsedeceğim. İzmir'de Hürriyet'in flash mobunu çekmek üzere 3 kameraman, asistanım ve ben sabahın köründe buluştuk. Herşey çok normal daha kimse uyanamamış, kameraman arkadaşlar, 100 kilo bagajla bizden önce varmış havalimanına suratlar mutluyum, işe gidiyorum ama uyku da var diyor. Bizim akıllı asistan akşamdan tüm biletlerin gidiş dönüş check-inlerini yapıp bir dosyaya koyup, "tüm check-inleri yaptırdım arkadaşlara adlarına göre veririz dedi." Ben de hayatımdan son derece memnum havalimana gidip arkadaşlara biletleri verdim. Yalnız bir arkadaşımızın soyadı bir harfle yanlış yazılmış. Aman birşey olmaz arkadaşın nüfus kağıdı yanında bir harf hatasını düzelttiririz dedikkk. Ama olmadı. Meğerse Pegasus havayolları hergün en az 7-10 arası bu tür vakayla karşılaşıyormuş. Biletler internet üzerinde alındığı ve check-in yapıldığı için tek bir harf hatasını bile kabul edemiyorlarmış. Tek yol olarak arkadaşın gidiş dönüş bileti iptal edilip yeni bilet alınmasıymış. Ancak bu iptal işlemi sonucu eski biletlerin parasını iade ettiklerini sanmayın sadece 10 TL vergiyi iade ettiler. Gerisi Pegasus abimizin cebine. Pegasus havayollarına konuyu ilettim halen cevap bekliyorum :)) Bu ay aramıza Koç üniversitesinde Sosyoloji okuyan ve büyüyünce reklamcı olmak isteyen hanım kızımız Ekim Sölemez katıldı. Ekim siz reklamcı arkadaşları ay içinde zaman zaman arayarak, reklam künyeleri ve ajansınızdaki değişiklikleri sorup haber yapacak. Öyle anlaştık:)) Herkesin Yeni yılı kutlu olsun:) Sevgiler marketing europe & anatolia / 3
Kısa Kısa Altın Pusula Heyecanı Yeniden Başlıyor... Türkiye Halkla İlişkiler Derneği tarafından düzenlenen 12. Altın Pusula Halkla İlişkiler Ödülleri yarışmasına başvurular başladı Türkiye Halkla İlişkiler Derneği (TÜHİD) tarafından bu sene on ikincisi gerçekleştirilecek olan Altın Pusula Halkla İlişkiler Ödülleri yarışmasına başvurular başladı. Yarışmaya katılmak isteyen adaylar, 14 Aralık 2012 Cuma gününe kadar www.altinpusula.org sitesinden başvurularını yapabilecek. Kategori ödüllerinin yanı sıra bu yıl, sosyal ve çevresel etkileri en iyi ele alan projeye UNDP Özel Ödülü verilecek. Genç iletişimciler kategorisine, iletişim fakültesi öğrencileri E-Devlet Uygulaması Kullanımının Yaygınlaştırılması konulu dijital ve sosyal medya iletişim yönetimini içeren projeleriyle, bireysel veya ekip olarak katılacak. TÜHİD Yönetim Kurulu Başkanı Fügen Toksü, Altın Pusula nın sürdürülebilirliğini ve itibarını çoktan kanıtladığını ve on ikinci kez altın pusula veriyor olmanın gururunu yaşadıklarını belirtti. Toksü; Kuruluşların farkındalık yaratmak için iletişim projelerine kaynak yarattığını görüyoruz. Bu nedenle birçok iletişim projesinin de yarışmamıza başvuruda bulunacağına inanıyoruz dedi. Ayrıca, geçen yıl başlayan UNDP Özel Ödülü nü bu yıl da devam edeceğine değinen Toksü, 12. Altın Pusula nın bir önceki yılların rekorunu kıracağına, yeni projelere yön vereceğine, motivasyon sağlayacağına inancımız sonsuz dedi. 12. Altın Pusula kategorileri şöyle; Kurumsal İletişim, Gündem Yönetimi, Kurum İçi İletişim, Pazarlama İletişimi ve Bütünleşik Pazarlama Projeleri, Kriz İletişimi, Etkinlik Yönetimi, Kurumsal Sorumluluk, Dijital ve Sosyal Medya İletişimi, Sivil Toplum Kuruluşları, Kamu Kuruluşları, Sponsorluk İletişimi, Finansal Hizmetler ve Yatırımcı İlişkileri, Medya İlişkileri, Uluslararası Proje/Kampanya, Kategori Dışı Projeler, Genç İletişimciler. MARKA 2012... FEED projesinin yaratıcısı Lauren Bush Lauren, iki Michelin yıldızı kazanan en genç şef unvanını alan Tom Aikens, lüks moda markası Amanda Wakeley nin sahibi ve yaratıcısı Amanda Wakeley, Coca-Cola Company nin Kıdemli Başkan Yardımcısı Shay Drohan, lüks saat markası Hublot nun arkasındaki dahi CEO Jean-Claude Biver, Marka Fikir Mucidi Nicholas IND, Hollywood Yıldızları nın ajansı Finch & Partners ın Başkanı Charles Finch, Neuro-Marketing Uzmanı Erik Du Plessis ve daha birçok konuşmacı Bu ünlü isimlerle birlikte dünyadan ve Türkiye den ilham verici birçok konu MARKA 2012 sahnesinde konuşulacak. Fikir liderleri ve marka liderlerinin buluşma platformu MARKA Konferansı için geri sayım başladı. 13 yıldır lider konferans kuruluşu Yürekli tarafından aralıksız düzenlenen ve 11 yıldır Yapı Kredi World ana sponsorluğunda gerçekleşen MARKA Konferansları, dünyaca ünlü konuşmacılarıyla yine marka ekiplerinin gündemini belirlemeye hazırlanıyor. MARKA 2012 Konferansı 13-14 Aralık ta Swissôtel de düzenlenecek. MARKA 2012 nin seçkin katılımcıları, alanının en yetkin isimlerinden ilham verici sunumlar izleme fırsatı bulacaklar. 4 / marketing europe & anatolia
Kısa Kısa Alldesign 2013... Amerika nın gelmiş geçmiş en başarılı reklamcılarından biri olan ve Mad Men dizisine ilham olduğu söylenen George Lois alldesign 2013 için İstanbul a geliyor! İstanbul, tasarım dünyasının dâhilerini ağırlayacağı 2 günlük bir tasarım buluşmasına hazırlanıyor! Aralık ayı boyunca avantajlı biletleri satışta olan ve 22-23 Şubat 2013 tarihlerinde Hilton Convention Center da düzenlenecek olan alldesign 2013, hayatımızın her alanına yön veren yaratıcı endüstrilerin ele alınacağı bir eşi benzeri olmayan bir tasarım buluşması!alldesign 2013 te kendi dalının dünya çapındaki uzmanları tasarıma bakış açılarını ve dünyaca ödüllü işlerini izleyicilerle paylaşacak. Darren Aronofsky, Tina Earnshaw, Stefan Sagmeister, Claude Challe, Es Devlin ve Ron Arad gibi tasarım dünyasının dâhilerini ağırlayacak olan alldesign 2013 ün bir sürpriz ismi de George Lois. İda da yeni dönem... Türkiye nin önde gelen 21 iletişim danışmanlığı şirketini aynı çatı altında toplayan İletişim Danışmanlığı Şirketleri Derneği nin (İDA) olağan genel kurulu İstanbul da gerçekleştirildi. İletişim Danışmanlığı Şirketleri Derneği (İDA) nın yeni Yönetim Kurulu; Tribeca İletişim Danışmanlık Genel Müdürü Ali Cem İlhan, Bersay İletişim Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Arın Saydam, Capitol Ogilvy PR Genel Müdürü Emine Çubukçu, LEO PR Genel Müdürü Ergun Gümrah ve Communication Partner Kurucu Ortağı Ufuk Çarşıbaşı ndan oluştu. 2013 ve 2014 yıllarında görev yapacak yeni yönetim kurulu, Ali Cem İlhan ı Başkan, Arın Saydam ı Başkan Yardımcısı ve Ufuk Çarşıbaşı nı Sayman olarak görevlendirdi. Digital PR Zirvesi... Digital PR Zirvesi digital iletişim ve pazarlama projeleri gerçekleştiren birbirinden önemli konuşmacıların katılımıyla 6 Aralık 2012 tarihindesheraton / Qubbe Maslak Otel de gerçekleştirilecek. Özellikle halkla İlişkiler uzmanları ve profesyonelleri kurumsal iletişim yöneticileri, pazarlama iletişimi uzmanları, marka yöneticileri, reklam uzmanları, digital iletişim alanında bilgi ve birikimine artırmak isteyenler için önemli olan zirve katılımcılara yeni ve en son tartışmaları sunmayı hedefliyor. Digital PR Zirvesi, ayrıca sosyal medya yöneticileri ve çalışanları, digital iletişim kurumsal hizmet olarak sunan ve sunmak isteyen kurumlar, kuruluşlar ve departmanlar, lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencileri, akademisyenler; iletişim fakültesi öğrencileri, digital PR ve sürdürülebilirlik alanına ilgi duyanların için zengin bir içerik taşıyor Zirvede, Digital PR ın çeşitli yönleriyle ele alınacak. Zirveye, alanında uzman halkla ilişkiler personelleri ve akademisyenler, PR alanında çalışan değerli profesyoneller konuşmacı olarak katılacak ve uygulamaya konu- lan Digital PR yöntemlerini, Digital PR çalışmalarını ve süreçlerini Digital PR alanında ki gelişmeler ve sürdürülebilirlik konuları paylaşılacaktır. Digital PR Zirvesi- 2012 Kayıt ve sosyal program içeriğine www.digitalprzirvesi.com adresinden ulaşabilirsiniz. marketing europe & anatolia / 5
Kısa Kısa Dijital Pazarlama... IAB Türkiye - DPİD ortaklığı, Kadir Has Üniversitesi desteği ve Opel in sponsorluğunda 12-13 Aralık ta Kadir Has Üniversitesi nde yapılacak Digital & Direct Success Stories (DDSS) Semineri, Dijital Pazarlamanın Markalara Katkıları başlığı altında düzenlenecek. Seminerin iki önemli konuğu var: Dünyadaki yarışmalarda ödül alan kampanyaları analiz ederek geliştirdiği Best of Digital semineri ile birçok ülkeyi dolaşan, The New Integrated Direct Marketing kitabının yazarı Mike Berry ile araştırmacı, yazar ve müşteri stratejileri danışmanı olarak tanınan Jim Barnes katılımcılarla buluşacak.dijitali 360 derecelik bir perspektiften gösterecek olan seminerin amacı, başarısı dünyada tescillenmiş pazarlama öykülerini sektör çalışanlarının dikkatine taşıyarak, bu öykülerden ilham almalarını sağlamak. DDSS Semineri, 12 13 Aralık 2012 de Kadir Has Üniversitesi Konferans Salonu nda iki tam gün olarak düzenlenecek. Deniz Kalkan, Digiturk Kurumsal İletişim de... Deniz Kalkan, Digiturk Kurumsal İletişim Müdürü olarak yeni görevine başladı. Kurulduğu günden bu yana üyelerine en kaliteli hizmeti sunma hedefi ile ilerleyen Digiturk, kadrosunu güçlendirerek Türkiye nin lideri olmaya devam ediyor. Platformun Kurumsal İletişim Müdürlüğü görevine halkla ilişkiler sektörünün tecrübeli ismi Deniz Kalkan getirildi. İletişim sektöründe 20 yılı aşkın deneyime sahip olan Deniz Kalkan, iş hayatına 1991 de başladı. Ulusal ve uluslararası halkla ilişkiler ajanslarında farklı sektörlere halkla ilişkiler danışmanlığı veren Kalkan, 2006 yılından bu yana Capitol Ogilvy Halkla İlişkiler de Müşteri Direktörlüğü görevini üsteleniyordu. Özellikle, teknoloji alanında sektör liderlerinin halkla ilişkiler hizmetini yürüttü. Sundance yayında... Robert Redford, kurucusu olduğu, dünya genelinde milyonlarca hanede takip edilen, bağımsız filmler ve özgün dizileri TV izleyicileriyle buluşturan Sundance Channel ın Türkiye lansmanı için İstanbul a geldi. Sundance Channel, Türkiye nin lider dijital platformu Digiturk ile yapılan anlaşma sonucunda 26 Kasım dan itibaren SD olarak 7, HD olarak ise 307 numaralı kanallardan yayınlanmaya başladı. Ekranlarında yenilik arayan ve dünyanın farklı kültürlerine tanıklık etmek isteyen üyeler, Sundance Channel ı Digiturk üzerinden izleyebilecek. Sundance Channel ın kurucusu Robert Redford, Sundance Channel yıllar önce ABD de ilk yayına başladığında, bağımsız film yapımcılarının heyecan verici çalışmalarını seyirci ile buluşturmak üzere kanalın dünya çapında yayılması benim hayalimdi dedi. Penti de, atama... Türkiye çorap pazarının lideri Penti nin İnsan Kaynakları Direktörlüğü görevine Aysun Yavuzer getirildi. Yavuzer, Penti nin tüm işe alım, performans yönetimi, kariyer yönetimi ve eğitim-gelişim süreçlerinden sorumlu olacak. Aysun Yavuzer, lisans eğitimini 1997 yılında Boğaziçi Üniversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık bölümünde tamamladı. Kariyerine Thomson Reuters ta Eğitim Uzmanı olarak başlayan Yavuzer, sonrasında sırasıyla Avea da Müşteri Hizmetleri Eğitim ve Gelişim Supervisor ü, Turkcell Global Bilgi de HR Business Partner ve Ukrayna/Belarus İK Sorumlusu olarak görev aldı. Son olarak, Shaya Mağazacılık ta Saha İnsan Kaynakları Müdürü olan Yavuzer, İngilizce ve orta düzeyde İtalyanca biliyor. 6 / marketing europe & anatolia
Kısa Kısa Ogilvy&Mather İstanbul a yeni kreatif... Ogilvy&Mather İstanbul da kreatif direktörlük görevine Evren Doğrar getirildi. Doğrar, Boğaziçi Üniversitesi nden mezun olduktan sonra UC Berkeley de Marketing Diploma programını tamamladı. Kariyeri boyunca Medina Turgul DDB, Alice BBDO ve TBWA/İstanbul gibi network ajanslarında görev alan Doğrar, son iki yıldır TBWA/ İstanbul da creative group head görevini yürütüyordu. Medya ödülleri... Türkiye moda perakendesinin lideri LC Waikiki ninsponsorluğunda yapılan LC Waikiki Sosyal Medya Ödülleri nde oylama süreci başladı Türkiye nin aktif öğrenci kulüplerinden İTÜ İşletme Mühendisliği Kulübü tarafından 3 yıldır Bilişim Teknolojileri Zirvesi kapsamında düzenlenen Sosyal Medya Ödülleri nin bu yılki ana sponsoru LC Waikiki Bireysel ve Kurumsal olmak üzere 2 ana kategoride düzenlenen LC Waikiki Sosyal Medya Ödülleri; spor, müzik, mizah, medya, TV kanalı, TV programı, haber sitesi ve spor sitesi gibi dallarda veriliyor. Ayrıca LC Waikiki Sosyal Medya Ödülleri ile en etkili sosyal medya kampanyası, viral reklam ve mobil uygulamanın yanı sıra, sosyal medyayı en iyi kullanan web girişimi ve markalar belirleniyor. Kazananları belirlemek için www.sosyalmedyaodulleri.com adresinden oylamaya katılabilirsiniz. Koç Fest e Marcom dan ödül... Koç Fest in 2012 yılı boyunca sürdürdüğü basın ve medya iletişimi alanında elde ettiği başarı, dünyanın en prestijli pazarlama ve iletişim ödüllerinden Marcom un verdiği 5 ödülle tescil edildi. Association of Marketing & Communication Professionals denetiminde verilen MarCom ödül Komitesi nden yapılan açıklamada, Koç Fest in 2012 yılında yerel ve ulusal basında yürüttüğü medya iletişim çalışmaları ile Tanıtım Kampanyası, Yazılı Basın Görünürlük, Medya İletişimi, İletişim Programı ve İletişim Planı olmak üzere 5 kategoride Yüksek profesyonel becerisi ile ödüle layık görüldü vurgulandı. Koç Holding in 7 yıldır yürüttüğü Koç Fest Projesi dünyanın sayılı pazarlama ve iletişim programı Marcom dan 5 dalda ödül almaya hak kazandı. Koç Holding ve Lobby İletişim ve Etkinlik Danışmanlığı nın birlikte yürüttüğü Koçfest medya iletişim çalışmaları Amerika, Kanada ve dünyanın pek çok değişik ülkesinden yapılan 6 binden fazla başvuru arasından öne çıkmayı başararak, ödül programının en prestijli seviyesini temsil eden Platinum heykelciğe tam 5 kategoride layık görüldü. Marcom Ödülleri, Uluslararası Pazarlama ve İletişim Profesyonelleri Birliği nin (Association of Marketing & Communication Professionals) denetiminde, alanının önde gelen uzmanlarından oluşan bir jüri tarafından veriliyor. Dünyanın en büyük şirketlerinin, reklam ve PR ajansları ile sivil toplum kuruluşlarının başvurduğu Marcom Ödülleri, özellikle elde ettiği yüksek başvuru sayısı ve yaygınlıkla sektörün uluslararası çaptaki en önemli ödül programları arasında yer alıyor. marketing europe & anatolia / 7
Kısa Kısa Sütaş, Grey i seçti... Süt ve süt ürünleri sektörünün lider markası Sütaş, Aralık 2012 tarihinden itibaren Grey İstanbul, Happy People Project, Leo Burnett İstanbul dan hizmet alacak. Marka iletişimindeki başarısı ve sürekliliği ile dikkati çeken Sütaş, yaratıcı iletişim çalışmalarında işbirliği yapacağı yeni iş ortaklarını seçti. Konkura katılan bütün ajansların alanlarında son derece başarılı ve yetkin ajanslar olduğunu belirten Sütaş Pazarlama Grup Başkanı Ergun Ermutlu, konkur sürecinin titizlik ve hassasiyetle yürütüldüğünü, sektörde 7 yıldır aralıksız süren marka liderliklerini daha da güçlendirme yolunda Grey İstanbul, Happy People Project, Leo Burnett ile birlikte ilerlemeye karar verdiklerini belirtti. Ermutlu 1996 yılından bu yana markamızın iletişimini birlikte sürdürdüğümüz, başarılı kampanyalarımıza imza atmış olan Güzel Sanatlar/ Saatchi & Saatchi ye çok teşekkür ediyorum ve yeni işbirliklerimizden büyük heyecan duyuyorum dedi. Altın Küre Ödüllü Forum Kayseri ye... Forum Kayseri açıldığı günden bu yana aldığı ödüllere bir yenisini daha ekledi. Forum Kayseri,halkla ilişkiler sektörünün Oscarları olarak görülen IPRA Altın Küre Ödülleri nde Etkinlik Yönetimi Altın Küre Ödülü nün sahibi oldu. Forum Kayseri, geçtiğimiz günlerde ICSC Solal Pazarlama Ödülleri nde Dijital Medya kategorisinde Jüri Özel Ödülü ne layık görülen ve çevre dostu bina sertifika sistemi olan Breeam Sertifikası nda (Bina Araştırma Kuruluşu Çevresel Değerlendirme Metodu) Çok iyi derece ile ödüllendirilmişti. Jürisini 40 farklı ülkeden 70 iletişim profesyonelinin oluşturduğu Altın Küre 2012 Ödül töreninde Forum Kayseri Alışveriş Merkezi Genel Müdürü Gamze Ergel, ödülü IPRA Dünya Başkanı Joanna McDowell dan aldı. Atama... AkzoNobel Marshall, Renklendir Hayatı sloganıyla insanların hayatına renk katmaya devam ederken, gerçekleştirdiği atama ile 2013 pazarlama hedeflerine daha hızlı ve sağlam adımlarla koşuyor. AkzoNobel Marshall daki yeni yapılanma kapsamında 2010 yılından bu yana şirket çatısı altında Ticari Pazarlama ve Ticari Satışlar Müdürü olarak başarılı çalışmalara imza atan Fatoş Burak Özdoğan, AkzoNobel Marshall Pazarlama ve Ticari Satışlar Müdürlüğü görevine atandı. Galatasaray Lisesi ni bitirdikten sonra 1998 de İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi nden mezun oldu. Meslek hayatına Hillside City Club da Resepsiyon ve Misafir İlişkileri Yöneticisi olarak başlayan Özdoğan, sırasıyla Quiksilver, Colin s/loft, CarrefourSA ve Domino s Pizza da, halkla ilişkiler, reklam, pazarlama, ticari ve finansal hizmetler departmanlarında yöneticilik görevleri üstlendi. Süper Marka... Türkiye nin köklü turizm kuruluşlarından olan The Marmara Otelleri, Superbrands Türkiye tarafından iki yılda bir belirlenen, Türkiye nin Süper Markaları listesinde yerini aldı. 159 markanın seçildiği liste için markalaşmaya yapılan yatırım, yaratıcılık, iş gücü kalitesi, etik değerlere uyma gibi kriterler belirleyici oldu. Türkiye de 5 otel, 3 rezidans ve 1 etkinlik mekanı ile birlikte yurt dışında 1 otel olmak üzere toplam 10 işletme ile turizm sektörünün güçlü temsilcilerinden biri olan The Marmara Otelleri artık bir Süper Marka. The Marmara Otelleri, Superbrands Türkiye tarafından iki yılda bir belirlenen, Türkiye nin Süper Markaları listesinde yer alan 159 markadan biri oldu. 10 / marketing europe & anatolia
Kısa Kısa Kadınlar maaşa değil mutluluğa önem veriyor... Global ölçekte 40 dan fazla ülkede 65 i aşkın ofis aracılığıyla, yönetici yerleştirme sektöründe dünya lideri olan Boyden Global Executive Search in Fransa nın en iyi üniversitelerinden biri olan Essec Business School işbirliğiyle gerçekleştirdiği Kadınlar ve Güç ile Olan İlişkisi Araştırma Çalışması nın sonuçları, global ölçekte kadın yöneticilerin öncelikli olarak maaşa değil mutluluğa önem verdiğini gösteri-yor. Şirketler açısından bakıldığında ise, kadınların güçlü ve otoriter yanları ile kadınsı değerlerinin şirketlere katma değer kazandırdığı sonucu ortaya çıkıyor Coca Cola, Renault, JP Morgan, Jonhson & Johnson, Allianz, Lenovo gibi global marka-ların üst düzey kadın yöneticileri ile üst düzey bürokratlar ve kadın politikacılardan oluşan 50 güçlü kadınla görüşülerek gerçekleştirilen araştırmanın sonuçları, şirketlerin iş uygulamaları arasında yer alan çalışan kadrolarında uygulanan kadın kotası uygulama-larının azami önem taşıdığını hatırlatıyor. Araştırma sonuçları, bu iş uygulama modelinin tek başına yeterli olmadığını, kadın çalışan sayısının artırılması için yasal desteğin şart olduğuna işaret ediyor. Aralarında Türkiye den Kadın Girişimciler Derneği Başkanı ve Kagider Yönetim Kurulu Üyesi Gülden Türktan ile CHP Genel Başkan Yardımcısı Gülseren Onanç ın da bulunduğu 50 üst düzey kadın yönetici ve politikacı ile gerçekleştirilen araştırma sonuçları İş Dünyasında Kadınlar, Cinsiyet ve Güç Üçgeni ni masaya yatırıyor. Araştırmaya katılan kadınların yüzde 83 ü iş dünyasında kadın kotası uygulamalarının azami olarak önemli olduğunu düşünüyor. Dünya ölçeğinde her geçen gün artırılması için çaba sarf edilen kota uygulamaları aynı zamanda kadınların üst düzey yönetici koltuğunda oturabilmelerini de tetikleyen bir uygulama olarak karşımıza çıkıyor. Kota uygulamalarının yasal düzenlenmelerle desteklenmesi bekleniyor. İş hayatında Kurallara riayet ilk sırada Global ölçekte kadınlara göre iş hayatının kuralları iş yapış sürecine ayrı bir yapı kazandırarak, ilişkileri kolaylaştırıp ve sınırları belirleme işlevine sahip. Etik ve yasalar, iş hayatında tabi olunan uygulamaların iki ayrı freni olarak görülüyor. Kadınlar kamu yararı ve şirketin güç dengesine yatırım konuları temel iş prensiplerinin temelini oluşturuyor. Kadınlar iş hayatında özellikle karar verme sürecinde kurallara bağlılıklarıyla ön plana çıkıyor. 50 kadınla yapılan her görüşmeden vurgulanan kavramlar arasında kurallara riayet ilk sırada yer alıyor. Üst düzey kadın yöneticiler, iş hayatının kurallarından oluşan çalışma sistemini, keyfiyete ve yetkiyi kötü kullanmanın her türlüsüne karşı bir koruma aracı olarak tanımlıyor. Araştırmaya katılan kadınlar, Güç ün, bilhassa değişime öncülük etme konusunda özel bir sorumluluk ortaya koyduğunu, üst düzey yöneticilik pozisyonunda Güç etkeninin olmazsa olmaz olduğunu düşünüyor. Kariyer planı iş hayatında oluşuyor Günümüzde hayatın farklı aşamalarında kariyer planlama şekillerinde değişikliğe giden kadınlar, kariyer planlarını bulundukları pozisyonu baz alarak gerçekleştiriyorlar. Kariyer planlarında ise yaş ve tecrübe en önemli iki etken olarak gösteriliyor. Kariyer planı konusunda belirli taktiklerle ilerleyen kadınlar, meslek seçiminde ise dolgun ücret etkeninden önce mutlu olmak ı tercih ediyor. Araştırmaya katılanların yüzde 13 ü bulundukları güçlü pozisyona belli bir kariyer planı yapmadan iş hayatı sırasında ulaşabildiğini, yüzde 33 ü ise güçlü pozisyonun iş dünyasında izolasyon duygusu yaratmadığını söylüyor. Çatışma yerine mücadele Günümüzde kadınlar iş hayatında üst düzey yönetici makamına erişmek için çatışmadan uzak durmayı, yönetim mertebesine ulaşmak için maskülen kişilik özellikleri geliştirerek mücadele etmeyi tercih ediyor. Araştırma sonuçları da, kadınların çatışma ve stres yüklü olan iş hayatında her türlü çatışmayı en iyi şekilde koordine ederek üst düzey verim alabildiğini gösteriyor. Araştırma çalışmasına katılan kadınların yüzde 67 si iş hayatında yaşanan çatışmaları profesyonel bir şekilde koordine edebildiğini söylüyor. Katılımcıların yüzde 68 i ise, iş hayatında kadınların kendilerine özgü spesifik özelliklerinin olduğunu savunuyor. marketing europe & anatolia / 13
Reklam
Röportaj cılığın farkyeri... Farkyeri Kağan İşmen Tamamen ticari, gemisini kurtaran kaptan tadında buluyorum. Sektörü bir adım ileri götürme konusundaki çabalar, para kazanma çabalarının çok ama çok gerisinde. Zaten bu anlayış, Türk Reklam Sektörü nü bugün bulunduğu noktaya getirdi. Röportaj Elvin Ekşioğlu - Türkiye deki reklam ajansı anlayışını nasıl değerlendiriyorsunuz? Tamamen ticari, gemisini kurtaran kaptan tadında buluyorum. Sektörü bir adım ileri götürme konusundaki çabalar, para kazanma çabalarının çok ama çok gerisinde. Zaten bu anlayış, Türk Reklam Sektörü nü bugün bulunduğu noktaya getirdi. Reklam Ajansları nın bugünkü etkisi ve saygınlığı, ne yazık ki geçmişe oranla çok daha kötü görünüyor. Eldeki kazanımların çoğu kaybedildi. Manasız rekabet, komisyon oranlarını yerlere düşürdü. Birçok reklamverenin gözünde, komisyon oranı, ajansın yeteneklerine tercih edilir hale geldi. Etik olmayan işler, sektörün güvenilirliğini sarstı ve sarsmaya devam ediyor. Sektörel örgütlerimiz, sektörden daha çok, bir araya gelmişlerin faydasına çalışıyor. Kristal Elma Yarışması dahi, bu çıkarlar doğrultusunda kullanılmaya başlandı ki, bu da sektörün güvenilirliğine ayrıca ciddi bir darbe vuruyor. Bir silkinme ve ajans faydasından çok, sektör faydasına faliyetlerin tekrar hareketlenmesi lazım. Bunun için de işin adaleti ön planda olmalı. Hiçbir sektör, belli bir grubun faydası için elini taşın altına sokmaz. Tüm sektörün elini taşın altına sokması için, önceliklerin, sektör faydası olması şart. Bunun için de bir fikir birliği şart. Bir araya gelemez ve uzlaşamazsak bizi daha iyi günlerin beklemesi hayalcilik olur. - Ajansınızı diğer ajanslardan ayıran özellikler nelerdir? Farkyeri adı üzerinde, dünya üzerinde varolan tüm reklam ajanslarından daha farklı bir yapılanmaya sahip. Farkyeri nde öncelik, reklamveren faydası. Tüm yapılanmasını da bunun üzerine kurmuş durumda. Bu sektörün en büyük handikaplarından biri olan eleman sirkülasyonu sorunu, Farkyeri nde yok mesela. Çünkü varolan tüm çalışanları, aynı zamanda Farkyeri nin hissedarları yani ortakları. Dolayısıyla, Farkyeri ndeki sirkülasyon, sektör ortalamasının çok ama çok altında. Bu tamamen bir reklamveren faydasıdır. Bizimle birlikte çalışan reklamverenler, olası eleman sirkülasyonlarından etkilenmezler. Bir diğer farkımızsa, sadece 10 reklamverene hizmet vermek üzere kurulmuş olmamız. Yani biz yüzlerce reklamveren yerine, kontrolü kaybetmeyecek sayıda, daha iyi hizmet üretebileceğimiz sınırı belirledik. Ve bu sınırı da kurulduğumuzdan bu yana hiç aşmadık. Aşmayı da kesinlikle düşünmüyoruz. Bu reklamverenler için şu demek: başka başka ajanslarda, 15. 25. 35. önem sırasında yer alaca- marketing europe & anatolia / 15
Röportaj ğınıza, gelin Farkyeri ne, daima ilk 10 reklamveren içinde yer alın. Daha özel hizmet alın. Farkyeri nin konkurlara girmemesi de, ayrı bir reklamveren faydasıdır. Çünkü biz tüm enerjimizi ve zamanımızı, varolan reklamverenlerimiz için harcamaya kararlıyız. Konkurlar bizim için zaman, emek ve enerji kaybı. Bizim tüm zamanımız, varolan reklamverenlerimizin oluyor otomatikman. Biz Farkyeri nde reklamverenlerimize çok kapsamlı bir hizmet sunuyoruz. Onlara sadece ileşitişim stratejileri üretmekle yetinmiyor, reklamverenlerimizin pazarlama departmanları gibi düşünüp, onlar Hangisi birincil sorundur bilmiyorum ama, halletmemiz gerekenlerin başında, gerçek bir birlik kuramamış olmamız yatıyor. Tabii uluslararası ajanslarla, yerel ajanslar arasındaki kültür ve ticari bakış farklılıkları da ciddi bir sorun. Bu biraradalığı zorlaştırıyor. gibi yaşayıp, aslına bakarsanız markanın ruhunu birebir hissedip, reklamverenlerimize pazarlama stratejileri de üretiyoruz. Bunların da birçoğunu hayata geçirdik bugüne kadar. Bu sayede, reklamverenlerimizin çoğu rekabette ilk üçün içinde. Önemli bir kısmı da pazar lideri. Verdiğimiz özel hizmetin doğal sonucu bu. Her sektörün aptal kuralları vardır. Bir şekilde herkesin körlemesine uyguladığı, doğruluğu sorgulanmayan kurallardır bunlar. Farkyeri olarak en önemli özelliklerimizden biri de, bu aptal kuralları yıkmaktır. Mesela biz yapana kadar, bu ülkede kışın klima satma fikri kimsenin aklına gelmemiş. Biz bir markamız için, iletişim bütçemizin bir kısmını kışa ayırdık ve kışın da pekala klima satılabileceğini ispatladık. Birkaç hafta içinde, bizi bütün klima markaları takip etti. Ama taklitler aslını yaşatıyor sonuçta. Bu tür pazarlama fikirleri, reklamverenlerin hayatlarını cidden çok olumlu etkiliyor. Farkyeri nde bu fikirlerden çok var! - Sizce Türk reklamcılığının birinci sıradaki sorunu nedir? Hangisi birincil sorundur bilmiyorum ama, halletmemiz gerekenlerin başında, gerçek bir birlik kuramamış olmamız yatıyor. Tabii uluslararası ajanslarla, yerel ajanslar arasındaki kültür ve ticari bakış farklılıkları da ciddi bir sorun. Bu biraradalığı zorlaştırıyor. Fakat aşılmayacak bir sorun değil. Reklam sektörünün imaj sorunu da bence ilklerin arasında. İmajımız cidden çok bozuk. İşi bu olan bir sektörün, bu beceriyi kendi için gösterememesi de ayrıca bir ayıp tabii. Çürük elmaları aramızdan ayıklayamazsak, güven sorununu aşmamız cidden çok zor olacak. Bu sıkıntı bizi minimum etkilese de, sektör için ciddi bir sıkıntı. - Uygulamacıların, yaratıcı reklamcılar ile haksız rekabet yapması konusundane düşünüyorsunuz? Haksız her türlü rekabetin karşısında- 16 / marketing europe & anatolia
Röportaj yız. Bu soruyu, bu haksız rekabeti yaratanlara sormak lazım asıl. Onların sorunu da, yaptıklarının bir haksız rekabet olmadığını düşünmeleri bence. Burada da etik devreye giriyor. Etiğe saygıyı düzenleyebilirsek, bu tür sorunlar kendiliğinden çözülmüş olur zaten. - Yaratıcılık ve hedef kitleye ulaşım arasındaki denge nasıl kurulmalıdır? Bu bizim meslek sırrımızdır. Açıkça paylaşmam doğru olmaz. Ama şunu söyleyebilirim; yaratıcılığınız, karşınızdakinin algısı kadardır. Birileri bir işi anlamıyorsa, o işin yaratıcı olduğunu düşünmek yanıltıcı olur. Her hedef kitlenin dili, kültürü ayrı olabilir. Bu ayrımı da, ancak o hedef kitleyi iyi anlayanlar yapabilir. Sırça köşklerde yaşamaya devam edenlerin, sokağı anlamasını beklemek mümkün mü? Ayrıca dünyada hala samimiyet başrolde. Samimi değilseniz, bu bir şekilde hissediliyor. Belki yapan anlamıyor ama, mesajı alması beklenen anlıyor. Bu yüzden mecralar bir sürü samimiyetsiz işle dolu. Samimiyet yoksa, ikna da yok, bu kadar basit. - Bir reklamcı yaratım öncesinde nelerden beslenir? Tabii ki yaşamdan, sokaktan, hayattan beslenir. Ama nice nice ajanslar biliyoruz ki, çalışanlarının sosyal hayata ayıracak zamanı bile yok. Bir nevi köle gibi, gece gündüz çalışıyorlar. Sosyal Sırça köşklerde yaşamaya devam edenlerin, sokağı anlamasını beklemek mümkün mü? Ayrıca dünyada hala samimiyet başrolde. Samimi değilseniz, bu bir şekilde hissediliyor. Belki yapan anlamıyor ama, mesajı alması beklenen anlıyor. Bu yüzden mecralar bir sürü samimiyetsiz işle dolu. hayata zaman ayıramayan, doğal olarak da beslenemez. Beslense bile, bu sağlıksız bir beslenme olur ki, olan da bu ne yazık ki birçok ajansta. Bir sorunu, bir sıkıntıyı, sokaktaki insan gibi yaşamazsanız, o soruna dair onlara ikna edici bir şeyler söyleyemezsiniz. Nice genç reklamcı tanıyorum ki, hayatında doğru düzgün otobüse, metroya bile binmemiş. Beyoğlu nu, Taksim i tehlikeli buluyor, gitmiyor, gezmiyor, temas etmiyor. Köle gibi çalışana, bir otomobil parası her zaman çıkar! Çoğu bu otomobilin peşinde. Ama asıl zenginlik zaman. Zamanın yoksa, sosyalleşmen mümkün değil. Zaman mı, otomobil mi sorusuna, zaman diye cevap veremeyen gençlerin işi çok zor. Oysa zamanı olan işini iyi yapar, o otomibili de ne zaman isterse kendi zaten alır. Önemli olan kafaları değiştirmek, işini iyi yapmanın koşullarını oluşturmak. Farkyeri bu sorunlarını yıllar önce çözmüş bir ajans. Bizde zamana ve sosyal hayata saygı en başta gelir. Dolayısıyla, hedef kitlerlerle iletişim kurma problememiz hiç olmadı. marketing europe & anatolia / 17
Röportaj - Eleman sağladığınız kaynaklar nelerdir? Öncelikle ilgili üniversiteler ve yakın çevremiz. Tanış olma, hayata aynı pencereden bakma da bizim için önemli bir kriter tabii ki. - Üniversiteler sektörün yetişmiş eleman ihtiyacını karşılayabiliyor mu? Kör topal evet. Ama iyiye gitmesi beklenen birçok üniversite, ne yazık ki beklenen atılımları yapamıyor, hatta geriliyor. Sektöre hazır eleman veremiyor. Ajans içi eğitimde, bir kez daha uğraşmak da bize düşüyor. - Yabancı networke giren reklam ajansları yerli müşterilere doğru hizmetverebiliyorlar mı? Veren de var, veremeyen de. Olması gereken samimiyeti, gerçekliği, yaratıcılığı yakalayan da var, yakalayamayan da. Ama genel olarak mecralardaki işlere baktığımızda, bir sıkıntı olduğu gerçek. Sektördeki ajansların büyük bir çoğunluğu network ajanslarsa, bu sıkıntının da kaynağı genel olarak onlar 18 / marketing europe & anatolia Olması gereken samimiyeti, gerçekliği, yaratıcılığı yakalayan da var, yakalayamayan da. Ama genel olarak mecralardaki işlere baktığımızda, bir sıkıntı olduğu gerçek. Sektördeki ajansların büyük bir çoğunluğu network ajanslarsa, bu sıkıntının da kaynağı genel olarak onlar oluyor ne yazık ki. Tavuk mu yumurtadan, yumurta mı tavuktan çelişkisi bir nevi. oluyor ne yazık ki. Tavuk mu yumurtadan, yumurta mı tavuktan çelişkisi bir nevi. Ama bir ajansın yönetimi, o ülkenin insanına, sokağına, kültürüne, alışkanlıklarına hakim değilse, işini iyi yapması mümkün değil. - Yerli firmalar reklam bütçelerini hazırlamada ne kadar bilinçli? Bu bilincin artık yerli yabancı ayrımı pek yok bence. Doğrular evrensel. Ve bunları doğru uygulayan yerli reklamverenler de var pekala. Bana kalırsa yerel reklamverenlerin, uluslararası reklamverenlere dair pekçok avantajı var. Bu avantajlardan faydalanan reklamveren sayısı ise ne yazık ki çok az. Biz reklamverenlerimizin çoğunun önce düşünce biçimini evrenselleştirmeye çalışıyoruz. Ve bir güven oluşturuyoruz. Reklam Ajansı na güvenmeyen reklamverenin pek şansı yok zaten. Ama bu güven ortamının tahsis edilmesi de o kadar kolay değil. Bu bizim en iyi başardığımız şeylerden biridir. Reklamverenlerimiz bize güvenir. Bunun karşılığını da alırlar.
Köşe Oğuzhan Akay (ezberbozacısı ) Peter Pan a mektuplar - 12 Ya herru ya merru! Eğer yeniden gelebilseydim yaşama/ikincisinde daha çokhata yapardım/kusursuz olmaya çalışmaz, sırtütüstü yatardım / Neşeli olurdum ilkinde olmadığım kadar / Çok az şeyi / Ciddiyetle yapardım / Temizlik sorun olmazdı aslında/ Daha çok riske girerdim / Seyahat ederdim daha fazla / Daha çok güneş doğuşu izler / Daha çok dağa tırmanır / Daha çok nehirde yüzerdim / Görmediğim birçok yere giderdim / Dondurma yerdim doyasıya ve daha az bezelye / Gerçek sorunlarım olurdu hayali olanların yerine / Yaşamın her anını gerçek ve keyifli kılan insanlardanım ben / Yeniden yaşayabilseydim eğer, yalnız / Mutlu anlarım olurdu / Farkında mısınız bilmem / Yaşam budur zaten / Anlar, sadece anlar / Hiçbir yere yanında termometre, su / Şemsiye ve paraşüt almadan / Gitmeyen insanlardanım ben / Yeniden başlayabilseydim / İlkbaharda pabuçlarımı fırlatır atardım / Ve sonbahar bitene kadar yürürdüm / Çıplak ayaklarla / Bilinmeyen yollar keşfeder, güneşin tadına varır / Çocuklarla oynardım, bir şansım olsaydı eğer / Ama işte 85 indeyim ve biliyorum / Ölüyorum. Jorge L. Borges (Arjantinli öykü, deneme yazarı, şair,1899-1986) yazmış bunları. Yaşamının sonunda hesaplaşmış kendisiyle.belki yaşamının ortalarında da bu hesaplaşmayı yapmıştır. Öyle ya da böyle, insan, yaşamının anlarını ve anlamını o an değil, çok sonra kavrayabiliyor. İş işten, atı alan Üsküdar ı geçtikten sonra. Yine de Borges şanslı. Çünkü o, kendi söylediği gibi yaşamın anlarını keyifli kılan insanlardan olmuş.hayali sorunlarla boğuşmuş.ya sizler ne yapıyorsunuz?ya sen Peter Pan?Şöyle yılın sonuna kuş gibi gelmişken bir anda. Bir bakıyorsun yılın başı, bir bakıyorsun sonu. Yılın başında kendine verdiğin sözlerin ne kadarını tutabildin? Hedeflerinin neresindesin? Bugün sana olaganüstü tavsiyelerde bulunmayacağım. Olağan Tavsiyeler olacak. Üstü nü sen eklersin.kitabın adı, Olağan üstü Tavsiyeler. Yazarı George Lois. Kitap, Boyner Yayınları nın.içinizdeki yaratıcı potansiyeli ortaya çıkarmanın 120 yolu nu yazmış Lois. Şöyle diyor girişte: Yaratıcı düşünerek çoğu sorununuzu çözebilirsiniz. Alışkanlıklarınızı alışılmadık şeylerle değiştirerek, yani yaratıcı davranarak ise üstesinden gelemeyeceğiniz hiçbir şey yoktur..bahçeşehir Üniversitesi nde Reklamda Yaratıcılık yüksek lisans bölümünde, ders verirken ben de benzeri cümleler kuruyorum.ama gerçekte kaç kişi yaratıcı davranarak, kafasındaki makası değiştirerek, önyargıları, korkuları yıkarak, yeniden çocuksu ve meraklı günlerine dönerek bunu yapmak istiyor Peter? Senin de bir ara yapmadığın gibi az kişi. Bazıları için bunlar fantazi, benim için artık çok geç duygusunugözlerinde görebiliyorum. Çünkü böyle bir külfete katlanmak, alışmadıkları veya unuttukları benlikleriyle tekrar karşılaşmak istemiyorlar. Buna gerek de duymuyorlar. Hayat ezberletildiği, yorumlandığı gibi rutin yoldan İcat çıkartmaya, taşları yerinden oynatmaya gerek yok. Yani heves yok.kafaya gerçeğin dank etmesi için 85 yaşını bekleyecekler belki.en kötüsü ise bunu hiç farkedemeden yaşamak ve ölmek.çünkü yaşamı gerçek ve keyifli kılmanın yolu, insanın kendisi gibi olabilmesi.çocukluğundaki bozulmamış, doğal yaratıcılığını hatırlayabilmesi ve beyninin sağ lobunu daha çok kullanabilmesiyle ilgili. Düş gücüyle var olan her şeyin üzerine yeni bir yorum, katkı, buluş, kullanım farklılığı getirmenin tek yolu: Yaratıcı Düşünme biçiminden geçiyor. Beyin kaslarının da güçlendirilmesi gerekiyor bunun için. Lois, kitabının başında yine şöyle bir tanımlamaya girmiş: Dünyada 4 tip insan vardır. Sen hangisisin? 1) Zeki ve çalışkan (mükemmelsin) 2) Zeki ve tembel (kendine yazık ediyorsun) 3) Aptal ve tembel (anca kıçının üstüne oturup onu büyütürsün) 4) Aptal ve çalışkan (çok tehlikelisin). 1. Veya 2. tipsen bu kitap sana çok şey katacak. 3. Veya 4. tipsen bence boş yere gözlerini yorma!. Yazar, anlaşılan boş yere tartışmak ve ölmüş devi diriltmek sevdasında değil. O sadece 2. Tipi, yani uyuyan devi uyandırabiliceğini düşünüyor. Belki burda bir tuzak var. Kimse kendisini aptal paydasında görmek istemeyeceği için, kitabın hepsini okuyacak Eh, bu da yaratıcı bir yaklaşım Lois adına. Peki, bir kitap okuyarak hayat değişebilir mi, o ünlü sözdeki gibi.niyetiniz varsa bir parçayı dinlerken de bunu yapabilirsiniz bana kalırsa.öyle değil mi Peter?Ne olmak istiyorsanız onu olursunuz çünkü.neyi hayal ederseniz sonunda onunla karşılaşırsınız. O yola girdiyseniz, o yolun sonunda sizi başka bir şey beklemez. Yaratıcılık, insanın kendisini keşfetme eylemidir.beyninin kıvrımlarında yaptığı yolculuktur.böyle bir yolculuk, Merkür e yapılan yolculuk kadar değerlidir. Mars ta keşfedilen donmuş buz kütlesi kadar heyecan vericidir. Çünkü ancak bundan sonra kalıplar kırılır.hayatı görme biçimi değişir. İnsanlara, binalara, işinize, geleceğinize farklı biçimde bakmaya başlarsınız. Borges gibi beklemeden, yaşamınızı değiştirirsiniz. Gerçi Borges bence kendisine haksızlık yapıyordu. Dünyaya gözünü açtığı anda, etrafı kitaplarla sarılıydı.ve her kitap ona daha sonra yeni bir dünya ve yaşam sunmuştu. Böylece yaratıcılığının kapıları da daima açık kalmıştı. 21 Aralık ta dünyanın yeni ve altın bir çağa gireceğine ilişkin yazılar okumuşsundur. Maya takviminin sona erdiğini, hatta belki dünyanın sonunun gelebileceğini Doğrusu, ölümsüz olmayan bir insanın dünyanın sonundan kaygı duymasını hiç anlamıyorum.sadece ölümsüz insanların bu kaygıya hakkı var. Böyle insanlar var mı diye yüzüme bakma Peter? Yaratıcı faza giren her insan, ölümsüz olma şansını, bedensel olarak değilse bile dünyaya bırakacağı eserlerle elde eder. Bütün yıl reklam yazdın, şimdi bu yazı nerden çıktı diye de yüzüme bakma. Eğer yaratıcı değilsen yani bunu içselleştirmediysen, yaşam tarzına yansıtmadıysan, özümseyemediysen, reklamcı olarak kalmanda yarar görmüyorum.çünkü bu seni gün geçtikçe huzursuz, yetersiz, hırslı ve mutsuz yapacaktır. Yol yakınken bırak Senden daha çok isteyenlere, yaratıcılığı bir keyif ve oyun olarak görenlere bırak Şimdi başa dön ve Borges in şiirini oku yeniden.kararını verdin mi? Hayatta hiçbir şey denemeyenlerin başına hiçbir şey gelmez. Hiçbir şey de öğrenmezler.böyle gelmiş böyle giderler. Ya herru ya merru o halde Yeni yılın şimdiden kutlu olsun. marketing europe & anatolia / 21
Reklam Dünyası Penelope Cruz, 2013 Campari Takvimi nde... Penelope Cruz, Campari nin Batıl İnançlar konulu 2013 takvimindeki 13 fotoğraf karesi ile nefes kesti. Penelope Cruz, kara kedilerle, kırık aynalarla ve merdiven altından geçerken poz vererek batıl inançlara meydan okudu. 2013 Campari Takvimi nde rol almak ile ilgili, Penelope Cruz şöyle konuştu 2013 Campari Takvimi nin başrolünde olmaktan çok keyif aldım, batıl inançlar temasını inanılmaz ilgi çekici ve kışkırtıcı buldum. Böyle yetenekli ve profesyonel bir ekiple, özellikle hayranı olduğum ve takvimin fotoğraflarını çeken Kristian Schuller ile çalışmak büyük bir mutluluktu. Kristian Schuller Campari Takviminin çekimi ile ilgili şöyle konuştu: Campari Takvimi sıra dışı stil ve üstün yaratıcılık ile eşanlamlı. Böyle basmakalıp genellemeleri güçlü ve sihirli görsellere dönüştürmek çok eğlenceli oldu. Bu sene niyetimiz, yaratıcılığı bir adım daha ileri çekip, bu 12 batıl inancın karizma ve gizemini ortaya çıkarmaktı. Takvim sadece 9,999 kopya olarak basılıyor, satışa sunulmuyor ve dünya çapında Campari dostlarına dağıtılıyogerçekleştirildi. İstanbul silüeti... İngiltere nin Yetenek Sizsiniz i Britain s Got Talent a katılarak ünlü yapımcı ve televizyoncu Simon Cowell ın portresini diş macunuyla yaparak ünlenen Nathan Wyburn, İpana nın davetiyle Türkiye ye geldi. EDAD (Estetik Dişhekimliği Akademisi Derneği) tarafından düzenlenen 16. Uluslararası Estetik Diş Hekimliği kongresi kapsamında Ipana nın daveti ile İngiltere nin Yetenek Sizsiniz i Britain s Got Talent ünlenen Nathan Wyburn ilk kez Türkiye ye geldi. Bugüne kadar birçok farklı malzeme ile resim yapan Nathan ın bu seferki malzemesi İpana diş macunuydu. Nathan Wyburn, kongre nin birinci günü İpana diş macunu ile İstanbul silüetini resmetti. TV senaryo yarışması... Groupon televizyon reklamının senaristini arıyor. Senaryosu seçilen kişi ise 1000 TL nin yanı sıra reklamda yer alma şansı da kazanıyor. Groupon un TV reklamı için en yaratıcı senaryoyu ben yazarım diyorsanız acele edin. Türkiye nin ilk grup satın alma sitesi olan ŞehirFırsatı nı hayata geçiren Groupon, televizyon reklamının konusunu müşterilerine soruyor. Hayata geçirdiği tüm projelerde müşterilerinin fikirlerine büyük önem veren Groupon, yeni televizyon reklamının senaristini de müşterileri arasından seçiyor. 31 Aralık a kadar http://sites.sehirfirsati.com/groupontv/ linkindeki başvuru formunu eksiksiz olarak dolduran herkes yarışmaya katılabiliyor. marketing europe & anatolia / 23
CV leriniz sektörle ücretsiz olarak dergimizde buluşacak. Sektöre yeni girmek isteyen stajyer adayları ya da tecrübesini değerlendirecek yeni bir adres arayan yaratıcı yönetmenler, metin yazarları, müşteri temsilcileri, grafikerler ve diğer arkadaşlar CV lerinizi meadergicv@gmail.com adresine bekliyoruz.
Köşe Kağan İşmen / k.ismen@farkyeri.com Aptal Kurallar! ( re viz yon) Günlük yaşamda, eğitimde, sağlıkta, pazarlamada ve tabii ki sektörümüzde, bizi çepeçevre sarmış birçok aptal kurala rastlamamız mümkün! Neden aptal kural? Çünkü üzerine düşünülmemiş, bir şekilde doğruluğu kabul edilmiş ve bir daha hiç sorgulama ihtiyacı hissedilmemiş kurallardır bunlar. Bir nevi, körü körüne uygulanan kurallar. Neden bu kuralları uyguluyoruz derseniz, cevabı çok basit. Çünkü bu şekilde eğitilmişiz. Çünkü seçmeli şıkların olduğu, test usülü bir eğitim modelinden geçmişiz. Bir nevi biat kültürü eğitimi demek yanlış olmaz. Kural bu, sorgulama, uygula! Bu tür bir eğitimden geçmiş insanlar, eğer karşılarına seçmeli şıklar konulmazsa, bir sorunun çözümüne dair tıkanıp kalırlar. Eğer önlerine konulmuş bir a, b, c, d şıkkı yoksa, şık dahi üretemezler. Kaldı ki, bu hazır şıkların bile bize öğretisi kısıtlıdır.şıklardan birini seçerek gerçekleştirdiğimiz eğitim, hayatın gerçekleri karşısında bizi güdük bırakır.çünkü hayatta birçok sorunun tek cevabı yoktur. Aldığımız bu eğitim modeli, hayatın içinde varolan tek bir doğrunun olmadığı durumlara karşı da bizi çözümsüz bırakır. Hayatın içinden bir örnek vermek gerekirse; öğrencilik yıllarınızı düşünün, mesela edebiyat 9, matematik 3 se eğer, bütün velilerin ortak kanaati, matematiği 3 olan öğrenciye, matematik dersi aldırmaktır. Halen de bu inanış devam etmektedir. Oysa ki, Edebiyatı 9 olan bir öğrenciye, Matematik yerine, Edebiyat dersi aldırsalar, belki de dünya yepyeni bir edebiyatçı kazanacaktır. Oysa ki bu aptal kurala uyan her veli, dünyaya sıradan, ortalama bir öğrenci daha kazandıracaktır. Matematiği 3 olan öğrenci, aldığı özel ders sayesinde Matematiğini belki 5, 6 yapacaktır. Ama Edebiyatı da 6 ya, 7 ye düşecektir. İşte size ortalama insan modeli. İngiltere de sir ünvanı kazanmış eğitimci Ken Robinson, bu çelişkiyi tespit etmiş ve bu aptal kuralı yıkmayı başarabilmiştir. Sektörümüz sonuç itibariyle, yaratıcılığıyla övünen bir sektördür.farklı bakış açıları geliştirdiğini iddia etmeyen Reklam Ajansı yoktur. Ama günün sonunda, klima reklamları bilmem kaç yıldır sadece bahar ve yaz aylarında yapılıyor, insanlara klima, sadece bu aylarda satılmaya çalışılıyorsa, burada farklı bir bakış açısından söz etmek mümkün değildir.bu iletişimlerde yakalanan tek fark, olsa olsa söylemdedir. Oysa fark yaratmak söylemde değil, fikirde olmalıdır. Buradan bakınca, aslında sektörümüzde iddia edildiği gibi farklı bakış açılarına sahip reklam ajanslarının, reklamcıların varlığından söz etmek pek mümkün olmayacaktır. Oysa, içinde yaşadığımız coğrafyada, özellikle Ege ve Akdeniz bölgelerinde, pekala kışın da klima ile ısınmak mümkündür.çünkü iklim itibariyle, bu bölgelerde kış o kadar da soğuk geçmez. Bu bölgeler, sıcaklık olarak pek de eksi değerleri görmez.yani klima, ısınmak için de onlara yeter. Dolayısıyla, ilkbahar ve kış aylarında da klima iletişimi yapan bir marka, gerçek manada fark yaratmayı başarabilir. Sonbahar ve kış aylarında da klima satabilir.isim vermeye gerek yok, bu oldu da. Hatta sonrasında, diğer tüm klima markaları, gerçekleşen satışları gördüğünde, bu aptal kuralı terk ettiler. Örnekleri çoğaltmak mümkün. Bu demektir ki, aptal kurallar tespit edilebilirse eğer, yıkılabilirler de! Fakat bu aptal kuralları tespit edebilmenin ön koşulu, yaptığımız iş her neyse, onu sorgulamaktır.hayata tek bir pencereden bakmayı bırakabilmeyi başarmaktır.hayata sürekli aynı pencereden bakmak eninde sonunda sıkıcı bir şeydir. Sonuçta gördüğün manzara hep aynıysa, bir süre sonra zaten görmemeye başlarsın. Bu şekilde gözden kaçırdığımız ya da göremediğimiz o kadar çok şey var ki Bu gözle sektörümüzü bir kez daha sorgulamakta fayda var. Aptal kurallarla yönetilmek, kimse kusura bakmasın ama, aptallara göre bir seçenektir. Eğer bu sektör yaratıcılığıyla övünüyorsa, bu sektör içindeki tüm aptal kuralları da tespit etmeli ve hepsini teker teker yıkmalıdır. Bu mümkün olmazsa eğer, yıkılacak olan her neyse, tam da üzerimize yıkılacak! marketing europe & anatolia / 25
Röportaj Anahtar; Bilmek v On iletişim İpek Özgüden Özen... Türkiye de biz aslında çok iyiyiz. Ben öyle görüyorum. Ben her şey çok pozitif bakan bir insanım. Çünkü iletişim işi gerçekten çok gelişti dünya çapında işler yapmaya başladı Türkiye. Pek ödüller almaya başladı, pek çok ajans, pek çok marka. Röportaj Elvin Ekşioğlu -Türkiye deki iletişim hizmetleri ajansı anlayışını nasıl değerlendiriyorsunuz? - Türkiye de biz aslında çok iyiyiz. Ben öyle görüyorum. Ben her şey çok pozitif bakan bir insanım. Çünkü iletişim işi gerçekten çok gelişti dünya çapında işler yapmaya başladı Türkiye. Pek ödüller almaya başladı pek çok ajans, pek çok marka. Çünkü global markalar Türkiye de zaten varlıklarını sürdürdükleri sürece global düşünmek zorundayız. Benim geçmişim uluslararası bir markanın Adidas ın Türkiye Halkla ilişkiler müdürüydüm. Dolayısıyla dünya markasının Türkiye deki uygulamasını yapıyor konumumdaydım. Ajanslarda pek çok markayla çalışıyor dolayısıyla o gündemi takip ediyor. Uzmanlıklar çok önemli. İçerik üretmek çok önemli. Artık her şey hakikaten content. İlgi alanına yönelik segment iletişimi yapmak çok önemli. Uzmanlaşmak çok önemli biz eskiden medya iletişimi yapıyoruz ya da sadece medikal iletişim diye kendimizi ayırıyorduk. Aslında çok biz de katmanlandık. Hem anında dijitali takip, hem anında medya ilişkilerini yönetmemiz gerekiyor. Hem proje üretmemiz gerekiyor. Aslında ilgi alanı katmanı diyelim. İletişim aslında çok entelektüel bir iş. Çok takip edilmesi gereken bir iş dolayısıyla Türkiye deki ajansların yapısı da hakikaten kendini çok geliştiren bir yapıya sahip. İyi insan kaynağı bulmak zorunda, her zaman kendini geliştirmeye açık olması gerekiyor. İnsan kaynağının ilgi alanı çok önemli. Deneyimli, deneyimsiz ilgi alanı bizim için çok değerli. Bugün spora ilgi duyan bir genç bizim çok önemli. Çünkü yaşı yok bu işin ilgi alanı var. Mesela basketbolla ilgiliyse, uzmanıysa o bir damar. - Müşteriler iletişim hizmetleri ajanslarından neler bekliyor? - Türkiye ve dünya da diyelim artık global bir dünyadan bahsediyoruz aslında. İletişim işi anlayışına bakmak lazım. Önce iletişime bakmak lazım. Bir markanın kurumum iletişim fonksiyonu en önemli can damarı, atar damarı kalbi. Dolayısıyla o markayı var eden o kurumu var eden en önemli fonksiyonlardan biri. Yönetim fonksiyonu iletişim. Nasıl bir CEO varsa, nasıl bir genel müdür varsa, nasıl bir insan kaynakları varsa iletişim Kurumsal iletişim departmanı o şirketin aslında hem iç yüzü hem dış yüzü. Hem dışa açık yüzü çünkü inhouse dediğimiz iç iletişim çalışanlar, bugün kurumlara baktığımız zaman çok büyük şirketler holdingler, fabrikalar, dolayısıyla markanın aslında avukatları olan çalışanlara olan iletişimleri, iletişim 26 / marketing europe & anatolia
e yapabilmek...
Röportaj yatırımları, sosyal paydaşları ve iletişimi dolayısıyla iletişim dünyası demek lazım. Bu iletişim dünyası ile ilgili hakikaten bir profesyonel çalışma, stratejik planlama gerekiyor, creative düşünce gerekiyor çok katmanlı iletişim planlaması gerekiyor. Çünkü bugün bir şirketin fuara katılması, Ocak ayında işte Enerji verimliliği haftası var mesela bir yandan ona katılması bir konferansta seminerde konuşma yapması o kadar çok gündem var ki, yani şirketin gündemini aslında paylaşmak gerekiyor. Hele günümüzün dijital dünyasında her şey çok anında çok anlık. Dolayısıyla çok proaktif bir yönetim yapılması gerekiyor. Bu da çok profesyonel olarak iletişim işinin yönetilmesi demek ve 28 / marketing europe & anatolia Rahmetli Üzeyir Garih lafıdır bu ben çok severim. Dolayısıyla biz hem biliyoruz yani ukalalık yapmıyoruz en büyük farkımız o, ama hem de yapabiliyoruz. önceden öngörmek demek, planlamak demek. Kriz oluyorsa krizi çözmek demek. Bu da bir ekip işi. Bu ekibin bir parçası aslında iletişim ajansı. Kurumun çok iyi bir departmanı olması gerekiyor, proaktif, yüzü dünyaya döndük, ama bir yandan da dışarıdan ajans hizmeti alarak aslında kendini daha güncel, daha heyecanlı ve dinamik tutması gerekiyor. Yani bu bir takım çalışması. Kimi ajansla çalışıyor, kimi kendi içinde çözmeye çalışıyor. Dolayısıyla bu tamamen tercih. Ama sonuçta iletişim fonksiyonu çok önemli bir fonksiyon, bunun da doğru yönetilmesi gerekiyor diye düşünüyorum. Marka ve kurum için en önemli şey iletişim. Artık dijital dünyada müşteri her şeyi belirliyor. Tüketici her şeyi sorguluyor, araştırıyor. Bizim bir duruş sergilememiz gerekiyor. Eğer biz bir markaysak marka olarak kendimizi doğru ifade etmemiz gerekiyor. Sorulan sorulara anında yanıt vermemiz ve takip etmemiz gerekiyor. - Ajansınızı diğer ajanslardan ayıran özellikler nelerdir? - Biz çok hayatın içinde yaşıyoruz. Gündemi çok takip ediyoruz. Çok updatediz, ama nasıl updatediz sokaktayız gerçekten. Sokağın nabzı. Hani böyle kendimize bazen diyoruz trendleri çok all trend çok önden takip ediyoruz. Ve çok okuyoruz. Güne çok erken başlıyoruz. Onun ne avantajı var. Gündeme çok hakim oluyoruz. Politikada ne olmuş, ekonomi de ne olmuş, sporda ne olmuş, kültür sanatta ne olmuş farkındalığımız çok yüksek. Bu bize ne sağlıyor, bir birikim sağlıyor, bu birikim bize ne sağlıyor, fark yaratamayı sağlıyor. Bu birikim ne sağlıyor zaten farkında olduğumuz için olayların, kişilerin, gündemlerin, danışmanlığımızı pekiştiriyor. Sonuçta biz birer iletişim danışmanıyız. Biliyoruz yani Bilmek ve yapabilmek bizim anahtarımız. Rahmetli Üzeyir Garih lafıdır bu lafı ben çok severim. Dolayısıyla biz hem biliyoruz yani ukalalık yapmıyoruz en büyük farkımız o, ama hem de yapabiliyoruz. Bir de çok hızlı refleksimiz var. Bir çözüm için brief geldiğini zaman biz gerçekten çözüme çok odaklı olmayı biliyoruz. Dolayısıyla fark yaratabiliyoruz. Çünkü çok içerik ürettiğimiz için, herkes hikayenin peşinde ya biz gerçekten o hikayeyi yaratabilen yaratıcılığa sahibiz. Bazen
Röportaj kendimize diyoruz ya biz pr ajansı gibi miyiz aslında hakikaten marka iletişimi yapıyoruz ama markalar için hikayeler yaratabiliyoruz. Gibi bir farkımız var. Evet gündelik giden rutin işleri yapmak bizim misyonumuz ama onun üstüne bir şey koymaya çalışıyoruz. En büyük farkımız o. - Yabancı şirket ortaklı iletişim hizmetleri ajanslarını nasıl değerlendiriyorsunuz? - Hepimizin hedefi tabii ki. Ama bunu nasıl açıdan değerlendirmek gerekiyor. Ekonomik iyileştirmeni, bu bir knowhow, bu dünya ya açılmak mı ya bir network un içine girmek mi? Çok farklı hedefler var burada. Ortaklık kurarak, gelir mi artırmak, ya da büyümek mi. Yani burada çok parametreler var. Geçenlerde konuştuk meslektaşlarımızla aslında bizim gidip Newyork ta ofis açmamız gerekiyor. Neden onlar buraya gelsinler. Çünkü sonuçta bir anda çok büyük hedeflere ulaşmaya çalışıyorsu- Tabii ki ortak bir kanı var yansıma. Yani bizim bir iş sonucumuz var, haber olma. En büyük hedef bu. Bizim bir söylememiz var. nuz. Türkiye deki iletişim dengelerinde zorluklar krize bağlı her şey. Belki de hedefimiz dünya açılmak olarak almalıyız beklide yani işi tersine gerekiyor inşallah. - İletişim hizmetlerinin müşteriniz tarafından doğru algılandığını düşünüyor musunuz? - Tabii ki ortak bir kanı var yansıma. Yani bizim bir iş sonucumuz var haber olma. En büyük hedef bu. Bizim bir söylememiz var. Markaların iletişim süreçlerine değer katıyoruz. İletişim süreçlerini bütünsel olarak yönetmek yetmiyor. Burada haber olmak en önemli hala hedef. Baktığınız zaman dünyaya aslında stratejik yaklaşım, markanın tüketicisi tarafından algısının değişip, değişmemesi yani çok hedef var biliyorsun. Dolayısıyla da Türkiye hala yansıma peşinde. Ve aslında benim hep söylediğim bir şey var, ben eğitim de veriyorum. Hepimiz çok farklı şey tüketiyoruz. Kimi dijital de gazete okuyor, kimi gerçek gazeteyi okuyor ama herbirimizin okuduğu gazete farklı. Dolayısıyla tek bir yerde haber oluyor olmak artık yetmiyor. Yine çok katmana, çok segmentte ulaşmak gerekiyor. Ama hep günümüzde şeyi ölçüyoruz biz kaç tane haber çıktı, nerede çıktı. Dolayısıyla yani Haber çıkmak değil artık, doğru mecrayı, doğru şekilde yönetmek ve onu kurgulamak, içeriği kurgulamak çok önemli. Zaten haber değeri varsa haber oluyor. Skor değil aslında gerçekten markaya değer katmak, markanın iş hedeflerine ulaşmak çok önemli, sadece yansıma hedefi olmarketing europe & anatolia / 29
Röportaj maması gerekiyor. - İnsan kaynaklarındaki eleman sağladığınız kaynaklar nelerdir? - Biz dostlarımıza önce soruyoruz. Bizim ajans yapımız biraz farklı hepimiz her işi yapıyoruz, takım çalışması yapıyoruz. Dolayısıyla gazete ilanı ile değil, tanıdık referansıyla gelsin ya da internette ilan vermek yerine CV soruyoruz biz, bizi tanıyanlara, çünkü bizim pozitif bir kimyamız var. Birbirimiz yormuyoruz, üzmüyoruz ajans içersinde, asla bunu niye yaptın diye sormuyoruz. Ondan ders çıkarmaya ve bunu bir daha yapmamaya çalıyoruz. Sesimizi birbirimize yükseltmiyoruz. O yüzden o kimyayı bozmamak adına daha referanslar üzerinden gitmeyi daha doğru buluyoruz. - Üniversiteler sektörün yetişmiş eleman ihtiyacını karşılayabiliyor mu? 30 / marketing europe & anatolia Bütün Adidas Almanya dan heyet geldi yani biz yirmi kişilik bir ekiple Adidas olarak Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel e ona özel forma hediye etmeye gittik. - Eğitim çok gelişti. Bizim zamanımız da biz 80 li yıllarda eğitimi aldık iletişimim. O zaman ki şartlar her şey teorikti. Şimdi pratik görüyorlar. Benim gittiğim üniversiteler var. Ben iki Üniversitede ders veriyorum. Bahçe Şehir Üniversitesi ve Kadir Has Üniversitesinde Halkla ilişkiler bölümünde ders veriyorum ve farkı görebiliyorum. Hep ikiye ayrılıyor, ya çok iyiler var ve hani yanlışlıkla orada gitmiş olanlar var. Bizim o iyilere ulaşmamız gerekiyor. Yine teori öğreniyorlar ama bizim ihtiyacımız bugün bir gazeteciyi söylediğimiz zaman, biz onu yapıyoruz, yani bir gazetecinin ne yazdığını, o günkü yazısında ne demek istediğini takip ediyorsun medya takibi bu aslında sadece haberi kaç tane çıktığı demek değil. Dolayısıyla o gazetecinin daha nerede çalıştığına varana kadar biz aslında pek çok medya mensubunu takip ediyoruz, İçerikleri öyle öneriyoruz. Bunu öğretmiyorlar mesela. Yani eğitimin sektöre yaklaşması gerekiyor. Ama bize göre çok iyi. İyi olanlarda var dediğim gibi yanlışlıkla oraa gelmiş olanlar da var. -Çalışma hayatınızda yaşadığınız en ilginç olay nedir? - Oooo çok var. Ben eski Adidas cıyım. Sene 1993 Cumhuriyetin 70.yıl kutlamaları için milli takıma çok güzel bir forma yaptık, pazarlama ekibi olarak. Bir takım game kit dediğimiz aslında takımın kiti hazırlandı, bir kutu. Kutunun üzerinde Fatih Terim in omuzlarda, o zamanlar mili takım direktörü Fatih Terim. Bütün o kutunun etrafı altın varak ve formanın üzerinde altın varaklar var, ay yıldızın etrafı altın varak. Şahane bir forma. Benim öyle bir özelliğim var. Sen bana bir şey gösterdiğin zaman bir şey çağrıştırıyor, bir şey çakıyor. Ve oradan sonuca ulaşabiliyorum. Formayı gördüm, kutuyu gördüm bunu cumhurbaşkanına götürmeliyiz dedim. Bir ay sonra köşkdeydik. Kimse inanmadı. O zaman Adidas Türkiye de temsilciydi, distribütördü. Bütün Adidas Almanya dan heyet geldi yani biz yirmi kişilik bir ekiple Adidas olarak Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel e ona özel forma hediye etmeye gittik. Benim hayatımda en önemli hatırladığım olay budur. Ama burada şu ders var, hiçbir zaman hayır demeyeceksin, hiçbir zaman olmaz demeyeceksin her zaman her fırsatı kendin için yaratıyorsun aslında. Niyet demek önemli.