TÜKETİCİLERİN AYIPLI MAL İADESİNDE BELGE DÜZENİ VE KDV UYGULAMASI Ayıplı mal, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun un 4. maddesinin birinci fıkrasında, Ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda ya da reklam ve ilânlarında yer alan veya satıcı tarafından bildirilen veya standardında veya teknik düzenlemesinde tespit edilen nitelik veya niteliği etkileyen niceliğine aykırı olan ya da tahsis veya kullanım amacı bakımından değerini veya tüketicinin ondan beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mallar Şeklinde tanımlanmıştır. Öte yandan, aynı maddenin ikinci fıkrasında ise, tüketicilerin, malın teslimi tarihinden itibaren otuz gün içerisinde ayıbı satıcıya bildirmekle yükümlü oldukları, bu durumda, - Bedel iadesini de içeren sözleşmeden dönme, - malın ayıpsız misliyle değiştirilmesi veya - Ayıp oranında bedel indirimi ya da ücretsiz onarım isteme haklarına sahip oldukları hükme bağlanmıştır. Aynı maddeye göre, satıcılar tüketicilerin tercih ettiği bu talepleri yerine getirmekle yükümlüdür. Tüketici bu seçimlik haklarından biri ile birlikte ayıplı malın neden olduğu ölüm ve/veya yaralanmaya yol açan ve/veya kullanımdaki diğer mallarda zarara neden olan hallerde imalatçı-üreticiden tazminat isteme hakkına da sahiptir. A- 54 SERİ NO.LU KDV GENEL TEBLİĞİ NDE YER ALAN DÜZENLEME Tüketicilerin, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun a göre mal iadelerinde belge düzeni ve KDV yönünden yapılması gereken işlemler 54 Seri No.lu KDV Genel Tebliği nin (B) bölümünde açıklanmıştır. Tebliğin ilgili bölümü aynen aşağıdadır: B) TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDAKİ KANUN İLE İLGİLİ KATMA DEĞER VERGİSİ UYGULAMASI 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanuna göre, tüketicilerin satın aldıkları mal ve hizmetlerin çeşitli nedenlerle geri verilerek bedelinin alınması veya başka bir mal veya hizmet ile değiştirilmesinin katma değer vergisi karşısındaki durumu ile taksitli ve kapıdan satışlardaki katma değer vergisi uygulaması aşağıda açıklanmıştır. 1) Satılan Malın İade Edilip Değiştirilmesi, Ödenen Bedelin İade Edilmesi, Değer Kaybının Bedelden İndirilmesi: 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 8/2. maddesinin Bakanlığımıza verdiği yetkiye dayanılarak Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun kapsamında ödenen katma değer vergilerinin iadesi konusunda aşağıdaki şekilde işlem yapılması uygun görülmüştür.
Tüketiciler tarafından malların iade edilip bedellerinin geri verilmesinin istendiği durumlarda, satıcı tarafından ödenen bedellerin katma değer vergisi dahil tutarları tüketiciye iade edilecektir. Satıcılar işlemlerinin düzeltilmesi için iade edilen mal nedeniyle gider makbuzu düzenleyecekler ve tüketiciden iade edilen mala ait fatura ve benzeri belgeyi bu makbuz ekinde geri alacaklardır. Gider makbuzunda iade edilen malın katma değer vergisi satış bedelinden ayrı gösterilecek ve bu miktar indirim konusu yapılmak suretiyle işlem düzeltilecektir. İade edilen malın yerine aynı veya başka bir malın verildiği durumlarda ise, satıcı tarafından yukarıda sözü edilen işlemlerin yanısıra bu defa verilen yeni mal için fatura ve benzeri belge düzenleneceği tabiidir. Dolayısıyla iade edilen malların yerine verilen yeni malların değerleri dikkate alınarak belge düzenleneceğinden, iade edilen mallar ile yeni verilen mallar arasında değer farkının olup olmaması düzeltme işlemini etkilemeyecektir. 2) Taksitli Satışlar: 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 24/c maddesinde, vade farkı fiyat farkı, faiz, prim gibi çeşitli gelirler ile servis ve benzer adlar altında sağlanan her türlü menfaat, hizmet ve değerlerin katma değer vergisi matrahına dahil olduğu hükme bağlanmıştır. Buna göre, taksitli olarak yapılan satışlarda vade farkı ve faiz dahil toplam tutar üzerinden hesaplanan katma değer vergisinin malın teslimi anında beyan edilip ödenmesi gerekmektedir. Ancak, tüketicinin taksitlerini zamanından önce ödemek suretiyle faizde bir indirime gidilmesi halinde ise, indirilen faiz ve bu faize ait katma değer vergisi satıcı tarafından alıcıya iade edilecek ve yukarıda yer alan esaslar çerçevesinde işlem yapılacaktır. 3) Kapıdan Satışlar: 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanununun 8. maddesinde, işyeri, fuar, panayır gibi satış mekanları dışında önceden mutabakat olmaksızın yapılan değeri bir milyon lirayı aşan, tecrübe ve muayene koşullu satışlar kapıdan satış olarak tanımlanmıştır. Bu tür satışlarda tüketiciye yedi günlük tecrübe muayene süresi sonuna kadar malı kabul veya hiç bir gerekçe göstermeden reddetme hakkı tanınmıştır. 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 2. maddesinde teslim, bir mal üzerindeki tasarruf hakkına malik veya onun adına hareket edenlerce, alıcıya veya adına hareket edenlere devredilmesi şeklinde tanımlanmıştır. Aynı Kanunun 10/a maddesinde ise, mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde vergiyi doğuran olayın, malın teslimi veya hizmetin ifası anında meydana geleceği hükme bağlanmıştır. Buna göre, kapıdan yapılan satışlarda mallar üzerindeki tasarruf hakkı tecrübe ve muayene sonucu devredileceğinden, bu kapsamdaki satışlara ait katma değer vergisinin, tecrübe ve muayene sonucu tesliminin yapıldığı vergilendirme döneminde beyan edilip ödenmesi gerekmektedir.
1) Tüketicilerin Satın Aldıkları Malları İade Edip Bedelini Geri Almaları (Bedel İadesini İçeren Sözleşmeden Dönme) Hali Tüketiciler tarafından ayıplı malların iade edilip bedellerinin geri verilmesinin istenildiği durumlarda, satıcılar; - İade edilen malların satış bedeli ve KDV tutarı üzerinden tüketiciler adına gider pusulası düzenleyecek, KDV yi bu pusula üzerinde bedelden ayrıca gösterecek, iade edilen mallara ait satış faturası veya benzeri belgeleri tüketicilerden geri alarak gider pusulasına ekleyeceklerdir. - Satış sırasında tahsil ettikleri KDV dahil satış bedelini, peşin satışlarda tüketicilere nakden, kredi kartı ile yapılan satışlarda satış iptali kapsamında kredi kartına hesaben olmak üzere iade edeceklerdir. Satışın peşin veya kredi kartı dışında yapıldığı ve tüketicilerden hiç bir bedel tahsil edilmediği hallerde ise, tüketicilere herhangi bir ödeme yapmayacaklardır. - Tüketicilere iade ettikleri ve gider pusulası üzerinde ayrıca gösterdikleri KDV yi düzeltme yaptıkları ay KDV beyannamesinin Mal İadeleri ve Gerçekleşmeyen İşlemler Nedeniyle Düzeltilecek KDV başlıklı satırında göstererek indirim konusu yapacaklardır. Uygulamada, satışı yapılan malın indirime girmesi durumunda, malın iade aşamasında, satışın yapıldığı dönemdeki fiyattan mı yoksa ürünün iade edildiği andaki indirimli fiyatından mı geri alınacağı konusunda tereddütlerle karşılaşılmaktadır. Maliye Bakanlığı, Tüketiciler tarafından malın iade edilip bedelinin talep edildiği durumlarda; iade edilen mala ait fatura veya benzeri belgenin geri alınması ve işlemlerin düzeltilmesi amacıyla düzenlenecek gider makbuzunda, iade edilen mala ilişkin belgedeki bedel ve KDV (indirime girmeden önceki bedel) tutarına yer verilmek suretiyle düzeltme işleminin yapılması gerektiği görüşündedir. (GİB. İstanbul VDB.nin 22/12/2011 tarihli ve B.07.1.GİB.4.34.17.01-KDV.35-2281 sayılı özelgesi)
2) Tüketicilerin Ayıplı Malı Ayıpsız Misliyle (Birebir Aynısıyla) Değiştirme Hali Tüketicilerin ayıplı malı ayıpsız misliyle değiştirmek istemeleri halinde, satıcıların vergi uygulaması bakımından tüketicilerin iade ettikleri malları satış iadesi, tüketicilere iade edilen ayıplı malın yerine ayıpsız mal verilmesini ise yeni satış olarak değerlendirmeleri gerekir. Dolayısıyla, bu gibi durumlarda satıcıların; - Tüketicilerin ayıplı malı iade etmeleri ile ilgili olarak yukarıda 1. bölümde belirtilen işlemleri (para iadesi hariç) yapmaları, - İade edilen ayıplı malın yerine verdikleri misli malın değeri üzerinden fatura veya benzeri belge düzenlemeleri ve KDV hesaplamaları gerekir. 3) Tüketicilerin Ayıp Oranında Bedel İndirimi Yada Ücretsiz Onarım Talebinde Bulunması Tüketicilerin ayıplı mal nedeniyle ayıp oranında bedel indirimi talebinde bulunması halinde, satıcılar tarafından tespit edilen ayıp oranında satış bedelinden yapılacak bedel indiriminin KDV Kanunu nun 35. maddesi kapsamında matrahta değişiklik olarak değerlendirilmesi gerekir. Bu durumda, satıcılar tarafından ayıp oranında yapılacak bedel indirimi ve KDV tutarı üzerinden satış faturasına atıfta bulunularak tüketiciler adına gider pusulası düzenlenmesi ve KDV nin bu pusula üzerinde ayrıca gösterilmesi, KDV dahil tutarın tüketicilere iade edilmesi gerekir. Gider pusulası üzerinde ayrıca gösterilen KDV ler, satıcılar tarafından düzeltmenin yapıldığı dönemde indirim konusu yapılacaktır. Öte yandan, tüketicinin ayıplı mal nedeniyle ücretsiz onarım talebinde bulunması halinde, satıcının ücretsiz onarım işlemini yapması ve ayıbı gidermesi gerekir. Yapılan ücretsiz onarım nedeniyle satıcı tarafından tüketiciye fatura düzenlenmesi ve KDV talep edilmesi söz konusu olmayacaktır. 4) Tüketicilerin Ayrıca Tazminat Talebinde Bulunmaları Tüketicilerin bu 3 seçimlik haklarından biri ile birlikte ayıplı malın neden olduğu ölüm ve/veya yaralanmaya yol açan ve/veya kullanımdaki diğer mallarda zarara neden olan hallerde imalatçıüreticilerden tazminat isteme hakları da bulunmaktadır. Tüketicilerin ayıplı mal nedeniyle yukarıda belirtilen 3 seçimlik haklarından biri ile birlikte ayıplı malın neden olduğu ölüm ve/veya yaralanmaya yol açan ve/veya kullanımdaki diğer mallarda zarara neden olan hallerde imalatçı-üreticiden talep ettikleri tazminat, KDV nin konusuna giren bir teslim ve hizmetin karşılığını oluşturmadığından, vergiye tabi olmayacaktır.
5) Tüketicilerin Ayıplı Malın Alış Belgesini İbraz Edememeleri Maliye Bakanlığı, alış belgelerinin ibraz edilememesinin tüketicilerin mal iadelerine engel oluşturmadığı, bu gibi durumlarda satıcıların tüketicilerin iade ettikleri mallar/bedel indirimi için gider pusulası düzenlemeleri ancak bu pusulada alış belgesinin ibraz edilemediğini açıkça belirtmeleri gerektiği görüşündedir. Adı geçen Bakanlığın konu ile ilgili verdiği iki özelgenin özeti aşağıdadır: 54 Seri No.lu Katma Değer Vergisi Genel Tebliği nin B/1 bölümünde, tüketiciler tarafından satın alınan malların çeşitli nedenlerle iade edildiği durumlarda satıcılar tarafından iade edilen mal nedeniyle gider pusulası düzenleneceği ve tüketiciden iade edilen mala ait belgenin geri alınacağı açıklanmıştır. Ancak, yukarıda bahsedilen işlemlerde fiili imkansızlıklar nedeniyle satın alınan mallara ait belgelerin satıcılara geri verilemediği anlaşılmıştır. Bu durumda da satıcılar, tüketicilerin iade ettikleri mallar için yine gider pusulası düzenleyecekler ve pusulada alış belgesinin ibraz edilemediğini açıkça belirteceklerdir. (MB nin 18.09.1997 tarih ve 39973 sayılı Özelgesi) Şirketinizin sattığı malların tüketiciler tarafından iade edilmesi halinde, Şirketinizce gider makbuzu düzenlenecek ve tüketiciden iade edilen mala ait fatura ve benzeri belge bu makbuz ekinde geri alınacaktır. Gider makbuzunda, iade edilen malın KDV si satış bedelinden ayrı gösterilmek suretiyle bu tutar indirim konusu yapılarak işlem düzeltilecektir. Diğer taraftan, iade edilen mala ait fatura veya benzeri belgenin fiili imkansızlıklar nedeniyle ibraz edilemediği durumlarda ise aynı şekilde gider makbuzu düzenlenecek ve makbuz üzerine alış belgesinin ibraz edilemediği açıkça belirtilecektir. (MB. GİB. İstanbul VDB.nin 28/9/2011 tarihli ve B.07.1.GİB.4.34.17.01-KDV.35-1652 sayılı özelgesi) Saygılarımızla, Yılmaz SEZER YMM GÜNCEL MÜŞAVİRLİK