TÜRKİYE DE BELEDİYELER



Benzer belgeler
YEREL YÖNETİMLER PERFORMANS ARAŞTIRMASI -BÜYÜKŞEHİRLER-

Yeni Büyükşehir Yasası ve Arazi Yönetimi

Yerel Seçim Araştırması Raporu BÜYÜKŞEHİRLER

30 BÜYÜKŞEHİR YEREL SEÇİM ARAŞTIRMASI RAPORU.

YENİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ KURULMASINA İLİŞKİN YASA HAZIRLIKLARI

Belediyeler. Doç. Dr. Aslı Yağmurlu

6245 sayılı Harcırah Kanununun 3 üncü maddesinin (g) fıkrasında yer alan memuriyet mahalli tanımı 11/9/2014 tarih ve (mükerrer) sayılı Resmi

6360 SAYILI 14 İLDE BÜYÜKŞEHİR VE 27 İLÇE KURULMASI HAKKINDA KANUN. (06/12/2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır)

Türkiye'de "Decentralization" Süreci

İMYAD BASIN BÜLTENİ. imar ve yapı derneği TÜRKİYE 1. İBRAHİM KARAOSMANOĞLU. İmar ve Yapı Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Emin AYAZ;

6360 Sayılı Büyükşehir Yasasının Kırsal Kesime Olası Etkileri. The Rural Area Potential Impact of Metropolitan Law No. 6360

2016 YILI EMLAK VERGİSİ BİRİNCİ TAKSİDİ ÖDEME SÜRESİ 31 MAYIS 2016 GÜNÜ SONA ERİYOR

Büyükşehirlerde Harcırah Uygulaması Neye Göre Yapılıyor?

Türkiye de Belediye Nüfusları

TEBLİĞ. 2. Büyükşehir Belediyelerinin Bulunduğu İllerde Model Yılı 1990 ve Daha Eski Olan Taşıtlara İlişkin Yapılacak İşlemler

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

Yatırım Teşvik Uygulamalarında Bölgeler

Yerel yönetimler, Kamu ve Sivil toplum kurum/kuruluşları, İşletmeler, Üniversiteler, Kooperatifler, birlikler

-TÜRKİYE DE KİŞİ BAŞINA TÜKETİCİ BORCU 4 BİN TL YE YAKLAŞTI

Model Yılı 1990 ve Daha Eski Olan Taşıtların Teslimine İlişkin Genel Tebliğ Resmi Gazete de Yayımlandı. DUYURU NO:2014/25

HAKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU BİRİNCİ DAİRESİNİN 16/07/2014 TARİH VE 1642 SAYILI KARARININ EKİDİR.

Sirküler Rapor / YILI EMLAK VERGİSİ BİRİNCİ TAKSİDİ ÖDEME SÜRESİ 31 MAYIS 2014 DE SONA ERİYOR

Sirküler Rapor / SERİ NO LU MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİ GENEL TEBLİĞİ YAYIMLANDI

TABLO-1. İLKÖĞRETİM/ORTAOKUL/İLKOKUL MEZUNLARININ TERCİH EDEBİLECEĞİ KADROLAR (2015 EKPSS/KURA )

2013 YILI EMLAK VERGİSİ BİRİNCİ TAKSİDİ ÖDEME SÜRESİ 31 MAYIS 2013 DE SONA ERİYOR

2019 YILINDA UYGULANACAK EMLAK VERGİSİNE ESAS DEĞERLER ARTTIRILMIŞTIR

ek: eğitim izleme göstergeleri

Belediye ve İl Özel İdarelerine Genel Bütçeden Ayrılan Paylara İlişkin Yeni Düzenlemeler

YÖNETMELİK ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ ARAÇLARIN KONTROLÜ HAKKINDA YÖNETMELİK

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. Mayıs Düzce 1

BİLGİSAYAR İŞLETMENİ (ANKARA) ATATÜRK KÜLTÜR DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU BŞK. (Merkez)

PLASTİK VE KAUÇUK ÜRÜNLERİ İMALATI Hazırlayan Orkun Levent BOYA Kıdemli Uzman

İL BAZINDA DAĞILIM İSTANBUL 136 ANKARA 36 İZMİR 23 ANTALYA 12 KOCAELİ 10 GAZİANTEP 9

TABLO-4. LİSANS MEZUNLARININ TERCİH EDEBİLECEĞİ KADROLAR ( EKPSS 2014 )

TABLO-3. ÖNLİSANS MEZUNLARININ TERCİH EDEBİLECEĞİ KADROLAR ( EKPSS 2014 )

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

İÇİNDEKİLER. Rapor Özet Türkiye genelinde il merkezlerinin içmesuyu durumu

KONU: MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİ GENEL TEBLİĞİ (SERİ NO: 44)

SİRKÜLER İstanbul, Sayı: 2014/079 Ref: 4/079

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI

10 Temmuz 2004 tarih ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu nu Değiştiren BÜYÜKŞEHİR-BÜTÜNŞEHİR TASARISI HAKKINDA YAYED GÖRÜŞÜ (11 Ekim 2012)

122. GRUPTA İHALE EDİLECEK SAHALARIN LİSTESİ. Belirlenen Taban İhale Bedeli TL. 1 Adana II. Grup Arama ,30 60.

6360 SAYILI 14 İLDE BÜYÜKŞEHİR VE 27 İLÇE KURULMASI HAKKINDA KANUN. (06/12/2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır)

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI EKONOMİK BÜLTEN

Ajans Press; Marka Şehir ve Belediyelerin Medya Karnesini açıkladı

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI EKONOMİK BÜLTEN

KONUT PİYASASINDAKİ GELİŞMELERİN SATIŞ İSTATİSTİKLERİNE YANSIMALARI

T.C. MALİYE BAKANLIĞI Gelir İdaresi Başkanlığı. Sayı : [38-7] /11/2016 Konu : YİKOB Alacakları DAĞITIM YERLERİNE

T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI TEHLİKELİ ATIK İSTATİSTİKLERİ BÜLTENİ(2013)

SİRKÜLER NO: POZ-2010 / 52 İST, Amortisman listesine ilaveler ve listede değişiklikler yapıldı.

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ

Samsun Ticaret ve Sanayi Odası Eko-Bülten Şubat 2012 SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI

TABLO-2. ORTAÖĞRETİM MEZUNLARININ TERCİH EDEBİLECEĞİ KADROLAR ( EKPSS 2014)

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI EKONOMİK BÜLTEN

2012-ÖMSS Sınav Sonucu İle Yapılan Yerleştirme Sonuçlarına İlişkin Sayısal Bilgiler (Lisans)

2017 YILI EMLAK VERGİSİ BİRİNCİ TAKSİDİ ÖDEME SÜRESİ 31 MAYIS 2017 ÇARŞAMBA GÜNÜ SONA ERİYOR

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI EKONOMİK BÜLTEN

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI EKONOMİK BÜLTEN

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI

2019 YILI ÇEVRE TEMİZLİK VERGİSİ TUTARLARI

KPSS-2014/3 Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Sözleşmeli Pozisyonlarına Yerleştirme (Ortaöğretim)

Türkiye'nin en rekabetçi illeri "yorgun devleri"

Yeni Büyükşehir Yasası Perspektifinde 2014 Yerel Seçimleri

Faaliyet Raporu (1 Ocak 31 Aralık 2009) İstatistikler İSTATİSTİKİ BİLGİLER

2012-ÖMSS Sınav Sonucu İle Yapılan Yerleştirme Sonuçlarına İlişkin Sayısal Bilgiler (Ortaöğretim)

KPSS-2014/3 Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Kadrolarına Yerleştirme Sonuçlarına Göre En Büyük ve En Küçük Puanlar (Lisans)

Gayri Safi Katma Değer

BOŞ KONTENJAN K.KODU KONTENJAN PUAN

KPSS-2014/3 Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Kadrolarına Yerleştirme Sonuçlarına Göre En Büyük ve En Küçük Puanlar (Önlisans)

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI

TABİP İL BÖLGE SE PDC KAD ORAN GRUP KİLİS ,09% A1 KARAMAN ,36% A2 İZMİR ,36% A3 MALATYA

2016 YILI DIŞ TİCARET RAKAMLARI

KPSS /2 ve Ek Yerleştirmedeki En Küçük ve En Büyük Puanlar ( TABLO-2 Önlisans Mezunları III. Grup Yeni Kadrolar )

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI EKONOMİK BÜLTEN

Ne Anlama Geliyor. Büyüksehir Düzenlemesi. Birlik Mayıs - Haziran - Temmuz

YEREL SEÇİM ANALİZLERİ. Şubat, 2014

2017 YILI BİLİM SANAT MERKEZLERİNE ÖĞRETMEN ATAMASI SONUCU OLUŞAN İL-ALAN BAZLI TABAN PUANLAR

Samsun Ticaret ve Sanayi Odası Eko-Bülten Ocak 2013 SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI EKONOMİK BÜLTEN

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI EKONOMİK BÜLTEN

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI EKONOMİK BÜLTEN

2015 Haziran ENFLASYON RAKAMLARI 4 Ağustos 2015

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI

İstanbul Politikalar Merkezi. FUAT KEYMAN 13 Mayıs 2017

TÜRKİYE SEÇİM ARAŞTIRMASI (İSTANBUL, ANKARA, İZMİR, SAKARYA, TRABZON, ERZURUM, MANİSA, DENİZLİ, BALIKESİR)

TAPU VE KADASTRO GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TOPLULAŞTIRILMIŞ PROJELERDE ALT PROJE SEÇİMİ VE ÖDENEK TAHSİSİNDE UYULACAK USUL VE ESASLAR BİRİNCİ BÖLÜM

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI

MUHARREM AYINDA ORUÇ AÇMA SAATLERİ İSTANBUL

VERGİ BİRİMLERİ. Taşra Teşkilatındaki Birimlerin Yıllar İtibariyle Sayısal Durumu

İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM: MAHALLİ İDARELERİN ORTAYA ÇIKIŞI VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE...

SAĞLIK BAKANLIĞI TAŞRA TEŞKİLATI İDARİ VE HİZMET BİRİMLERİ KADRO STANDARTLARI YÖNETMELİĞİ

SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI EKONOMİK BÜLTEN

Fren Test Cihazları Satış Bayiler. Administrator tarafından yazıldı. Perşembe, 05 Mayıs :26 - Son Güncelleme Pazartesi, 30 Kasım :22

İstatistik ve Sicil İzleme Dairesi Başkanlığı

İL ADI UNVAN KODU UNVAN ADI BRANŞ KODU BRANŞ ADI PLANLANAN SAYI ÖĞRENİM DÜZEYİ

BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KANUNU

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

Transkript:

TÜRKİYE DE BELEDİYELER Türkiye de anayasal olarak tanımlanmış üç yerel yönetim türü vardır: İl özel idaresi, belediye, köy. Yerel yönetim türlerinin her biri kamu tüzel kişiliği verilerek kendi başına bir yönetim birimi olarak kurulmuştur. Üç türün birbirleriyle ne hiyerarşik ne eşgüdümsel ilişkileri vardır. Her birinin seçimleri ayrı ayrı yapılır; birinde seçilenin öbür tür içinde temsilcisi bulunmaz. Bir yerel yönetim türünün aldığı kararın, öbür tür tarafından onaylanması gibi bir mekanizma da yoktur. Aynı coğrafyada yetki kullanan yerel yönetim türleri arasında eşgüdümleme gereği doğarsa, bunu valiler ve kaymakamlar yapar. Vali ve kaymakamlar belli bir coğrafyadaki tüm türleri topluca izler. Bu işlev, yönetsel vesayet adlı hukuksal ilişki çerçevesinde görülür. Tablo.1. Türkiye Mülki İdare Bölümleri (2013 ve 2015) Mülki İdare Mart 2013 Bölümleri 2014 Belediyeler 2013 Büyükşehir İl 81 81 Belediyesi İlçe 919 919 İl Belediyesi Büyükşehir İlçe Bucak 632 - Belediyesi Mahalle 19.104 31.813 İlçe Belediyesi Belde Köy 34.332 18.324 Belediyesi Bağlı 47.157 26.166 Toplam Belediye Sayısı Kaynak: İller İdaresi Genel Müdürlüğü, https://www.e-icisleri.gov.tr/anasayfa/mulkiidaribolumleri.aspx (Erişim tarihi: 30 Haziran 2013 20 Ocak 2015) Mart 2014 16 30 65 51 143 519 749 400 1978 396 2.951 1.396 İl özel idaresinin yetki alanı belli bir yerleşmeyi değil birden fazla yerleşmeyi ve yerleşme olmamış boş toprakları kapsamaktadır. Bu özelliğiyle il özel idaresi bir alan yönetimidir. Osmanlı döneminde 1913 yılında çıkarılan bir yasayla, il kademesinde ikili yapı denebilecek bir sistem yaratılmıştır. Buna göre illerde merkezin uzantısı olarak il genel yönetimi valilik kurumuna verilirken, yerel işler için il özel idaresi adıyla ayrı bir tüzelkişilik yaratılmıştır. 1913 düzenlemesi yüz yıla yakın bir süre yürürlükte kalmıştır. Bu dönemde il yerel yönetimlerinin görev alanı dar, harcama kapasitesi düşüktür. 1913 1

yasası 2005 yılında kaldırılmış ve yerine yeni bir yasa getirilmiştir. Bu düzenleme, il özel idarelerinin yapısını ve yönetim sistemindeki ağırlığını tümüyle değiştirmiştir. İl özel idaresi, il çapındaki işlerin neredeyse genel yetkilisi haline getirilmiştir. Yeni yasayla devletin hemen tüm görevleri (dolayısıyla cari-yatırım-transfer harcamaları) il yerel yönetimlerine kaydırılmıştır. Bununla birlikte 2012 yılının sonunda kabul edilen 6360 sayı yasayla 30 ilin özel idaresi kapatılmıştır. Belediye, kentsel yerleşmeleri yönetme modelidir. Seksen yıla yakın 1930 tarihli yasa ile yönetilen belediyeler için 2005 yılında yeni bir yasa getirilmiştir. Belediyelerin görevleri, yönetme yetkisine sahip oldukları yerleşmenin yangına, salgına, ekonomik istismara karşı korunmasını amaçlayan itfaiye, temizlik/mezarlık, zabıta gibi esenlik sağlama görevleri ile yerleşmenin planlanıp bayındırlığının sağlanması üzerine odaklanmıştır. Su, kanalizasyon, yol-meydan yapımı, belediyelerin temel altyapı yatırımı ve işletme görevleri arasında yer almaktadır. Topluca imar görevleri, ortak yaşamın değeri olarak ortaya çıkan toprak rantını yönetme işinde tek yetkili kurum kılmaktadır. Son olarak 2012 yılında Büyükşehir Kanunu nda meydana gelen değişikliklerle büyükşehir alanlarında il özel idarelerinin kaldırılması sonucunda belediye yönetimlerine sadece kentsel yerleşim değil kırsal yerleşimi yönetme görev ve yetkisi de devredilmiştir. 6360 sayı yasayla belediyelerin yarısı kapatılmıştır. Köy, kırsal nitelik taşıyan yerleşmelerin yönetim modelidir. Köyler, Cumhuriyet in ilanının hemen ertesinde 1924 yılında yeni bir yasayla topluca düzenlenmiştir. Bu yasa günümüzde halen yürürlüktedir. Köylerde yönetsel işlerin hacmi dardır. Bununla birlikte, köyler, kentsel yerleşmelere göç ve köylere yönelik hizmetlerin ilçe ölçeğinde örgütlenmesi nedeniyle bir tür görev boşalması dönemine girmiş durumdadır. Öte yandan 2012 yılının sonunda kabul edilen 6360 sayı yasayla büyükşehir sınırları içindeki köyler kapatılmıştır. Kapatılan köy sayısı, ülkedeki köylerin yarısıdır. Belediye Örgütlenmesinde Arayışlar Günümüzde toplumsal ve siyasal/yönetsel yapıdaki dönüşümlere paralel olarak belediye örgütlenmesinde iki önemli arayış söz konusudur: Birincisi belediyelere 2

merkezi hükümetin görev ve yetkilerinin aktarılması; ikincisi yeni bir belediye ölçeğinin tespit edilmesi. Belediye örgütlenmesinin temel özelliği kentsel yerleşmeleri yönetme modeli olmasıdır. Belediye yönetiminin görev ve gelirleri bu sosyo-ekonomik niteliğe göre belirlenmiştir. Yerel yönetim reformları çerçevesinde belediyelerin yetki ve görevlerinde değişiklik 1990 lı yıllarda daha küçük adımlarla, 2004 yılından itibaren ise yapısal değişikliklerle devam etmektedir. Son olarak 2012 yılında Büyükşehir Kanunu nda meydana gelen değişikliklerle büyükşehir alanlarında il özel idarelerinin kaldırılması sonucunda belediye yönetimlerine sadece kentsel yerleşim değil kırsal yerleşimi yönetme görev ve yetkisi de devredilmiştir. Ölçek ile ilgili arayışlar öncelikle üç büyük ilde baş göstermiştir. İstanbul, Ankara ve İzmir deki belediyelerin, diğer belediyelerle kıyaslandığında başından bu yana kendilerine özgü denebilecek bir yönetim yapısı olmuştur. Ancak, ülkenin üç büyük kentine özgü kurallar, ilk olarak 1984 yılında ayrı bir yasayla düzenlenmiştir. Bu kent yönetimleri büyükşehir belediyesi olarak adlandırılmış, izleyen yıllarda sayıları artarak 16 ya yükselmiştir. Büyükşehir belediyeleri sistemini kuran 1984 tarihli ve 3030 sayılı yasa 2004 yılında ortadan kalkmıştır. 16 büyükşehir, dokuz yıldır, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile yönetilmektedir. Büyükşehirlerin sayısını 29 a çıkaran ve büyükşehir yönetimini köklü bir biçimde değiştiren son düzenleme 12 Kasım 2012 tarihinde kabul edilmiştir.15 Mart 2013 tarihinde yapılan değişiklikle bir il daha (Ordu) bu düzenleme kapsamına alınmış ve büyükşehir sayısı 30 a ulaşmıştır. 12 Kasım 2012 tarihli ve 6360 sayılı Kanunla, İstanbul ve Kocaeli dışındaki büyükşehir belediye sınırları il mülki sınırlarıyla bütünleştirilmiş; büyükşehirlerdeki il özel idareleriyle büyükşehir sınırları içerisindeki belde belediyeleri ve köyler kaldırılmıştır. Buna ek olarak büyükşehir belediyesi dışındaki illerde, nüfusu 2 binin altındaki belediyeler köye dönüştürülmüştür. 6360 sayılı yasa ile genel bütçeden belediyelere aktarılan paylar yeniden düzenlenmiştir. 2014 yılı mahalli idareler seçimleri sonrasında toplam belediye sayısı 2 bin 950'den bin 395'e düşmüştür. Böylelikle toplam nüfusun yüzde 90'ından fazlası belediye sınırları içerisinde kalmıştır. 6360 sayılı yasa kabul edildiğinde Türkiye de 2 il-bütünü büyükşehir (İstanbul ve Kocaeli), 14 büyükşehir, 65 il, 892 ilçe ve 1977 belde belediyesi olmak üzere toplam 3

2950 belediye bulunmaktaydı. Bu kanun 14 ile daha büyükşehir statüsü vermiş, 28 ili 2004 yılından bu yana İstanbul ve Kocaeli illerinde uygulanmakta olan il bütünü büyükşehir modeli kapsamına almış, büyükşehirlerde il özel idarelerini kaldırmış, büyükşehir olmayan illerde 559 belde belediyesinin, büyükşehirlerde ise 1085 belde belediyesi ile 16.564 köyün tüzel kişiliğine son vermiştir. Bir başka ifadeyle il yerel yönetimlerinin yüzde 36 sı, belediyelerin yüzde 54 ü, köylerin ise yaklaşık yüzde 50 si kapanmıştır. Türkiye de belediye sayısı 2000 yılında 3.228 düzeyindeyken, 2009 yılı yerel seçimleri sonrasında, 2010 yılında Büyükşehir Yasası ve Belediye Yasası nda yapılan değişikliklerle 2.950 ye indirilmiştir. TBMM den geçen son düzenlemeyle 1.644 (559 u büyükşehir dışında, 1085 i büyükşehirlerde bulunuyor) belediye daha kapatılmakta, belediye sayısı 1.306 ya indirilmektedir. Bu sayıya yeni kurulan ilçe belediyelerinin eklenmesiyle sayı 1.395 olmuştur. Bu durum son on yılda belediye sayısının yaklaşık % 60 azalması anlamına gelmektedir. Tablo. 2. Belediye türleri (2013) Mevcut Durum (Belediyeler 2013) 2014 Yerel Seçimlerinde Esas Alınacak Durum Büyükşehir Belediyesi 16 30 Büyükşehir ilçe belediyesi 143 519 İl Belediyesi 65 51 İlçe Belediyesi 749 400 Belde belediyesi 1977 395 Toplam Belediye sayısı 2950 1395 Kaynak: 10. Kalkınma Planı 2014-2018, s. 152. Türkiye nin yönetim sistemini radikal bir biçimde değiştiren bu yasa büyükşehir sınırlarını il sınırlarına genişletmiştir. 2004 yılından bu yana İstanbul ve Kocaeli de uygulanmakta olan il bütünü büyükşehir modeli 28 ile yaygınlaştırılmıştır. Pergel olarak tanımlanan 20-30-40 ve 50 km lik yarıçaplar içinde varlığını sürdüren büyükşehirler yerine, ilin genelinde görev ve yetki sahibi büyükşehirler kurulmuştur. Yeni büyükşehir olan 14 ille (Aydın, Balıkesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Tekirdağ, Trabzon, Şanlıurfa, Van ve Ordu) birlikte, halen büyükşehir belediyesi bulunan 14 ilde daha büyükşehir belediyesinin sınırları il mülki sınırları haline getirilmiştir: Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, 4

Eskişehir, Erzurum, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Konya, Mersin, Sakarya ve Samsun. Büyükşehir belediye başkanının seçiminde seçim çevresi il sınırı olarak belirlenmiştir. İl bütünü büyükşehir modeli, Türkiye nüfusunun dörtte üçünü oluşturan 56 milyon insanın doğrudan sonuçlarından etkileneceği bir modeldir. Böylece büyükşehir belediye yönetim modeli Türkiye de yerel yönetim modelinin salt başat bir unsuru değil, yerel yönetim sisteminin bizzat kendisi haline gelmiştir. Büyükşehir yönetim modeline yönelim, genellikle kentleşme olgusuyla açıklanmaya çalışılır. 2008 yılına kadar belediye yönetim modeli kentleşme olgusunun tüm sonuçlarından etkilenmiştir. Ancak 2008 yılından sonra başka faktörlerin analiz edilmesi gerekmektedir. Kentleşme Nüfus dağılımında kent-kır dengesinin kent lehine değişmeye başlaması gibi demografik ve sosyal olgular kentsel mekanların yönetimi olan belediyeler için yeni bir dönem olmuştur. Hızlı kentleşme, uluslararası piyasalara entegrasyon, küçük köylülüğün ortadan kaldırılması gibi faktörler, kent yönetimini daha da önemli hale getirmiştir. Öyle ki kimi zaman yeni belediyelerin kurulması köylerden kente yönelen nüfus akımını durduracak bir tür set olarak da görülmüştür. 1980 ler, 90 lar ve 2000 li yıllarda büyük kentlere yönelen nüfus artmaya devam etmiştir. Bir başka ifadeyle belediyeleşme sürecine karşın nüfus büyük kentlere yönelme eğilimini sürdürmüştür. Nüfusu kırda tutma kaygısı 2000 li yıllarda da devam etmiş, ancak bu kez belediye sayısını arttırma politikası yerine büyükşehir yönetim modelinin ölçeği büyütülmüştür. 2004 yılında kabul edilen 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu bu sürecin başlangıcı olmuştur. Bu yasayla kırsal nüfus yer değiştirmeden idari değişiklikle kent nüfusuna dahil edilmiş, bir anlamda köy bir anda kent olarak tanımlanmaya başlanmıştır. Böylelikle belediye hizmetlerinde ölçek sorunu giderek daha can alıcı bir sorun haline gelmeye başlamıştır. İstanbul ve Kocaeli de büyükşehir belediye sınırları il mülki sınırlarına dayandırılmıştır. Nitekim 2008 yılında 5747 sayılı yasa ile Büyükşehir Kanunu nda meydana getirilen değişikliklerle 862 belediye kapatılmış ve Türkiye de belediyeleşmenin tarihsel 5

gelişimi farklı bir aşamaya geçmiştir. Bir yandan nüfusu 2000 in altında kalan belediyeler kapatılırken öte yandan büyükşehir ölçeği genişletilerek büyükşehir olan illerdeki birçok köy mahalleye dönüştürülmüştür. En son 2012 yılında kabul edilen yasayla 28 il daha İstanbul ve Kocaeli de 2004 ten bu yana uygulanan il bütünü büyükşehir modeli kapsamına alınmıştır. Büyükşehir statüsü verilen 14 il içinde kentsel nüfusu 750 binin üzerine çıkan 2 il bulunmaktadır (Manisa ve Şanlıurfa); diğer 12 ilde (Aydın, Denizli, Muğla, Tekirdağ, Trabzon, Kahramanmaraş, Balıkesir, Van, Hatay, Malatya, Mardin, Ordu) kentsel nüfus 750 binin altındadır. Bu sorun, büyükşehirlerde belediye hizmet alanı il sınırlarına genişletilerek aşılmaktadır. Böylece yerel yönetim çalışmaları ve kent yönetimi açısından yeni bir olgu ile karşı karşıya kalınacaktır: Kırsal alanların kentsel yönetme modeline tabi olması. Büyükşehir belediyeleri, bir yandan il genelinde su, kanalizasyon, yol-meydan yapımı gibi temel altyapımı yatırımları ve işletilmesinde, öte yandan imar görevlerinin tek elde toplanmasıyla kentsel ve kırsal toprağı yönetme işinde tek yetkili kurum haline gelmektedir. Büyükşehir belediyelerinin görev alanlarındaki bu değişiklik, belediye ölçeği ve ekonomi konusunu ele almayı gerektirir. Ölçek Ekonomisi Ölçek ekonomisi büyükşehir yönetim modelinin temel gerekçesini oluşturmaktadır. 2004 yılında kabul edilen 5216 sayılı Kanun un Gerekçesi nde büyükşehirlerin, nüfus artışı ve nüfusun kentsel alanlara kaymasıyla ortaya çıkan sorunların yerel yönetimlerce çözülemeyecek boyutlara varması nedeniyle kurulduğu belirtilir. Kentleşme ile çevre, ulaşım ve teknoloji gibi kapsam ve ölçeği büyüyen sorunların çözümü, anakent alanı içinde kurulan ve koordinasyon içinde olmayan çok sayıda mahalli idarenin teşkilat yapısı, hizmet üretme kapasitesi ve yetersiz mali kaynaklarıyla imkansız hale gelmekte [y]önetimde etkinliği ve verimliliği ortadan kaldırmaktadır. Anakent düzeyinde yürütülmesi gereken hizmetlerin yapılmasında çok sayıda birimin yetkili olması nedeniyle planlama ve koordinasyon ile ölçek etkinliği ortadan kalkmakta, kaynak israfına yol açılmaktadır (5216 sayılı yasa Genel Gerekçe). 6

2008 yılında 5747 sayılı yasa ile büyükşehir yönetimi yeniden düzenlenmiştir; 862 belediye kapatılmış ve büyükşehir ölçeği yeniden tanımlanmıştır. Çok düşük nüfusa sahip yerleşimlerde nüfus ile orantılı bir idari teşkilatın oluşturulması gerekmektedir. Aksi halde hizmet sunumu için ayrılan kaynakla hizmet sunacak idari yapının giderlerinin karşılanması mümkün olmayacaktır. (5747 sayılı Yasa Genel Gerekçe). 2012 tarihli 6360 sayılı yasa ile büyükşehir yönetim modeli il sınırlarını kapsayacak şekilde değiştirilmiş ve onüç yeni büyükşehir kurulmuştur. Büyükşehirleri zorunlu kılan temel hususlardan bir başkası, belli bir coğrafi alanda çok sayıda yerel yönetimin yetkili olması halinde planlama ve koordinasyonun sağlanamayışı ve ölçek ekonomisinden yeterince yararlanılamaması nedeniyle kaynak israfına yol açılmasıdır Bu çerçevede yönetim, planlama ve koordinasyon açısından belediye sınırı mülki sınır olacak biçimde optimal ölçekte hizmet üretebilecek güçlü yerel yönetim yapılarının varlığına ihtiyaç duyulmaktadır. Büyükşehir alanında sunulan hizmetlerin tek merkezden yürütülmesi ile ortaya çıkan ölçek ekonomileri sayesinde hizmetlerde etkinlik, koordinasyon ve kalite yükselecek, daha az kaynak ile daha çok ve daha kaliteli hizmet sunulması mümkün hale gelebilecektir. (6360 sayılı yasa Genel Gerekçe den). Büyükşehir olan illerin yüzölçümleri arasındaki farklar, coğrafi özellikler, kültürel farklılıklar nedeniyle sadece tek bir ölçüte dayanarak ölçek ile hizmet maliyeti arasında ilişki kurmak rasyonel değildir. Dünyada bu konuda yapılan çalışmalar böyle bir ilişkinin kurulamayacağını göstermektedir. Sadece yüzölçümü ölçütüne bakalım. İki büyükşehir ölçeğini karşılaştıralım: Konya ili 41.000 km 2, Ordu ili 5952 km 2 yüzölçümüne sahiptir. Konya nın yüzölçümü 7 Ordu ilini kapsayacak büyüklüktedir. Burada optimal ölçek nedir? 41 bin km 2 mi yoksa 5 bin km 2 mi? Yönetsel Ölçek Yasanın dolaysız sonuçlarından birinin hizmet ölçeğini il bütününe genişletmek olduğu vurgulanmıştı. Kimi yazarlara göre hizmet ölçeği genişletildiğinde toplu ulaşım, arıtma, numerataj, vb. hizmetleri vermek zorlaşacak; bu model belediye hizmetlerinin aksamasına ve hizmetlerin aşırı derecede pahalılaşmasına yol açacaktır. Yasa mali imkansızlıklara ilişkin yeterli bir çözüm getirmemiştir. Büyüyen ölçek ve artan görevlerin büyükşehirlerin üzerindeki borçlanma baskısını artıracağı vurgulanmaktadır. 6360 sayılı yasa kapsamında Büyükşehir Belediye Kanunu nun Büyükşehir ve İlçe Belediyelerinin Görev ve Sorumlulukları başlıklı maddesine eklenen hüküm 7

şöyledir: Büyükşehir ve ilçe belediyeleri tarım ve hayvancılığı desteklemek amacıyla her türlü faaliyet ve hizmette bulunabilirler. Köy tüzel kişiliğinin kaldırılması, köylünün yaşam-yerleşim alanı üzerinde karar alma gücünün sona ermesi demektir. Yasayla kırsal sosyo-ekonomik yapıya kentsel yönetim giydirilmiştir; bu köklü değişiklik aile emeğine dayalı küçük üreticiliğin tasfiyesini kolaylaştıracaktır. Tarım ve hayvancılıkla uğraşan, suyu bedelsiz kullanan, vergi muafiyetine sahip köyler; belediye sınırlarına alınmakla bu hak ve muafiyetleri kaybettiklerinden köylü için hayat daha da güçleşecektir. Köylerden kente doğru yaşanmakta olan göç dalgası daha da büyüyecektir. Bu dönüşüm Türkiye tarımının geleceği üzerinde de belirleyici olacaktır. Günümüzde bankalar ile üretici arasında kurulan ilişki ağı, giderek kredi borcunu ödeyemeyen küçük üretici olgusu ile karmaşık bir hal almaktadır. 1 Yeni büyükşehir modeli ile birlikte yakın bir gelecekte küçük köylünün elinde olan toprakların el değiştirerek büyük sermayeye geçeceği ve kapitalist çiftlikler haline geleceği yönünde öngörüler bulunmaktadır. Siyasal Ölçek Büyükşehir Kanunu nda meydana gelen değişiklik bağlamında önemli bir siyasal olguyu dikkate almak gerekir. Köy ve beldelerin kapanması o yörede yaşayan insanların kendini yönetme iradesini ortadan kaldırmıştır. Siyasal katılım mekanizmalarının seçim sandığı ile sınırlı olduğu bir ülkede belde ve köylerin kapatılması, küçük birimlerde yaşayan insanların temsil olanaklarını ellerinden alır. Yerleşim yeri sınırları içinde yaşayanların ortak sorunlarının nasıl çözüleceğine, o sınırlar içinde yaşayanlar karar vermelidir. Sorun sadece bununla ilgili değildir: Kapatılan belde ve köyler, aynı zamanda sayılarla anlaşılamayacak derece de önemli köklü toplumsal, dinsel ve kültürel farklılıklara dayanarak inşa edilen bir yaşam biçimini ifade etmektedir. Köy ve beldelerin tüzel kişiliğinin kaldırılmasının bunların dışında başka bir sonucu daha bulunmaktadır. Büyükşehir Kanunu ndaki değişikliklerle maden ruhsatı, jeotermal kaynaklar ve doğal mineralli sular ruhsatına ilişkin yetki ve görevlerin 1 Kredi borcunu ödeyemeyen vatandaş, çiftçi ve sanayiciden binlerce ipotekli konut, arsa, fabrika, dükkan bankaların eline geçti. http://www.emlaktasondakika.com/t/tmsf/bankalar_gayrimenkul_zengini_oldu/16696.aspx (Erişim tarihi: 15.06.2013) 8

valilikler tarafından yürütüleceği düzenlenmiştir. Bu düzenleme ile köy yönetimi ve ilçe yönetimi etkisizleştirilmektedir. Yerel demokrasi Türkiye de geliştirilmesi gereken bir alandır. Yerel temsil sisteminin demokratikleştirilmesi, halkın kendisine en yakın yerde yönetime katılımını sağlayacak mekanizmaların geliştirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Yönetim sistemini değiştiren yasal düzenlemeler halkın gereksinimleri dikkate alınarak ve halkla birlikte gerçekleştirilmelidir. Sonuç Buraya kadar yapılan değerlendirmeler ışığında söylemek gerekirse il bütünü büyükşehir ölçeğinin; siyasal, toplumsal ve yönetsel bakımdan optimal ölçek olup olmadığı tartışmalıdır. Tamamen iktisadi bir ölçek anlayışına dayanan bu yeni ölçeğin iktisadi anlamda da optimal ölçek olup olmadığı ayrıca tartışılmalıdır. Büyükşehir Yasası ile birlikte son yıllarda hız kazanan arazi toplulaştırma çalışmaları, Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Yasası, Afet Yasası, kentsel dönüşüm uygulamaları, 2011 yılında çıkan 35 kanun hükmünde kararname ve gündeme henüz giren kırsal dönüşüm çalışmaları yeni birikim modeli çerçevesinde Türkiye de kentleri köklü biçimde dönüştürmektedir. Bu dönüşüm çerçevesinde kentsel hizmetlerin sunumu ve kentsel yaşamın düzenlenmesi her zamankinden daha önemli hale gelmiş bulunmaktadır. Kaynakça Keskin, Nuray E., 6360 Sayılı İl-Bütünü Büyükşehir Kanunu Üzerine, 2012, https://www.academia.edu/ Bayramoğlu, Sonay ve Nuray E. Keskin, Analysis of Metropolitan City Administration Model in the Context of Scale and Service: Turkey, Political Economy, Activism and Alternative Economic Strategies, Fourth Annual Conference in Political Economy, Erasmus University of Rotterdam, 9-11 Temmuz 2013, Lahey-Hollanda. Bayramoğlu, Sonay ve Nuray E. Keskin, Decentralisation Process In Turkey: A Case For Unstable Passionate, Political Economy and the Outlook for Capitalism, Joint Conference AHE, IIPPE, FAPE, Sorbonne Universite Paris, 5-7 Temmuz 2012, Paris- Fransa. 13 İlde Büyükşehir Belediyesi ve 26 İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, RG: 6.12.2012, 28489. 9