TĠCARĠ SEYAHAT GĠDERLERĠ I. GĠRĠġ Bu çalışmamızda ticari seyahat masraflarının niteliği ve bunların gider kaydedilmesinde aranan şartlar üzerinde durularak; seyahat harcamalarının safı ticari kazancın tespitinde, gider olarak indirilebilme şartlarını ayrıntılı olarak açıklamaya çalışacağız. 5520 sayılı Yeni Kurumlar Vergisi Kanunu nun 6. ve 22. maddeleri gereği Ticari kazanç hükümlerine tabi olan kurum kazancının saptanması işlemi sırasında; Gelir Vergisi Kanunu nun 40. maddesi, 5520 sayılı Yeni Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 8. maddesi ile birlikte uygulanmak durumundadır. Bu nedenle ve ayrıca içeriğindeki özel hükümler dolayısıyla Gelir Vergisi Kanunu nun 40. ve 24. maddeleri Kurumlar bakımından da geçerlidir. Gelir Vergisi Kanunu'nun 24. maddesinde Harcırah Kanunu'na atıf yapılmış olması, gerekse söz konusu Yasada Devlet Hizmeti ile ilgili görülen harcırah unsurlarının özel sektörde de ticari işletme ile ilgili sayılmasının zorunlu bulunması nedeniyle, bu inceleme sırasında 6245 sayılı Harcırah Kanunu'nda yer alan ilke ve hükümler de göz önünde tutulmuştur. Anlaşılacağı üzere, ticari faaliyetlerle ilgili olarak yapılan yurtiçi ve yurtdışı seyahat giderleri Gelir Vergisi Kanunu'nun 24. ve 40. maddelerinde düzenlenmiştir. Seyahat ve ikamet giderlerinin matrahtan indirilmesini öngören Gelir Vergisi Kanunu nun 40. maddesinin 4 no.lu bendi aynen aşağıdaki gibidir: ĠĢle ilgili ve yapılan iģin ehemmiyeti ve geniģliği ile mütenasip seyahat ve ikamet giderleri (Seyahat maksadının gerektirdiği süreye maksur olmak Ģartıyla)... Bu hükümler çerçevesinde, seyahat ve ikamet harcamalarının gider kaydedilebilmesi için üç önemli esas bulunmaktadır: 1. Yapılan seyahatin işle ilgili olması, 2. Seyahat süresinin, işin gerektirdiği süreyi aşmaması, 3. Seyahat giderlerinin işin genişliği ve önemi ile orantılı olması gerekir. Bu giderlerin, tabi olduğu kişileri ve haddini açıklayan hükümler ise; 2772 sayılı kanunun 3. maddesi ile Gelir Vergisi Kanunu nun 24. maddesinin 2 no.lu bendi değiştirimli ve aynen aşağıdaki gibi belirtilmiştir: Harcırah Kanunu kapsamı dıģında kalan müesseseler tarafından idare meclisi baģkanı ve üyeleri ile denetçilerine, tasfiye memurlarına ve hizmet erbabına (Harcırah Kanunu'na tabi olsun olmasın her türlü sözleģmeli personel dahil) verilen gerçek yol giderlerinin tamamı ile yemek ve yatmak giderlerine karģılık verilen gündelikler (Bu gündelikler aynı aylık seviyesindeki devlet memurlarına verilen gündeliklerden fazla ise veya devletçe verilen gündeliklerin en yüksek haddini aģarsa, aradaki fark ücret olarak vergiye tabi tutulur)
II. KONUYLA ĠLGĠLĠ YASAL DÜZENLEMELER 5520 Sayılı Yeni Kurumlar Vergisi Kanunu nun, safi kurum kazancı ile ilgili 6. maddesi aynen aşağıdaki gibidir: (1) Kurumlar vergisi, mükelleflerin bir hesap dönemi içinde elde ettikleri safî kurum kazancı üzerinden hesaplanır. (2) Safî kurum kazancının tespitinde, Gelir Vergisi Kanununun ticarî kazanç hakkındaki hükümleri uygulanır. Ziraî faaliyetle uğraşan kurumların bu faaliyetinden doğan kazançlarının tespitinde, Gelir Vergisi Kanununun 59 uncu maddesinin son fıkra hükmü de dikkate alınır. 5520 Sayılı Yeni Kurumlar Vergisi Kanunu nun, dar mükelleflerin safi kurum kazancı ile ilgili 22. maddesi aynen aşağıdaki gibidir: 1) Dar mükellef kurumların iş yeri veya daimî temsilci vasıtasıyla elde edilen kazançlarının tespitinde, aksi belirtilmediği takdirde tam mükellef kurumlar için geçerli olan hükümler uygulanır. 2) Dar mükellefiyete tâbi kurumların ticarî veya ziraî kazançlar dışında kalan kazanç ve iratları hakkında, Gelir Vergisi Kanununun bu kazanç ve iratların tespitine ilişkin hükümleri uygulanır. Ancak, bu kazanç ve iratların Türkiye'de yapılmakta olan ticarî veya ziraî faaliyet kapsamında elde edilmesi halinde, kurum kazancı bu maddenin birinci fıkrasına göre tespit edilir. Gelir Vergisi Kanunu nun 40. maddesinin 4 no.lu bendi aşağıdaki gibidir: İşle ilgili ve yapılan işin ehemmiyeti ve genişliği ile mütenasip seyahat ve ikamet giderleri (Seyahat maksadının gerektirdiği süreye maksur olmak şartıyla)... 1. SEYAHATĠN AMACI İndirim konusu yapılacak giderlerin ticari kazancın elde edilmesi ve idame edilmesine ilişkin giderlerden olması hususunun tespit edilmesi gerekmektedir. Seyahat giderinin ticari kazançtan indirilebilmesi için seyahatin işle ilgili olduğunun açık olması veya işletme sahiplerince bu durumun belgelendirilmesi gerekir. İşle ilgisi açık olmayan seyahat giderleri ticari kazançtan indirilemez. Yapılan seyahatin meslek kuruluşlarınca yapılmış olması, işle ilgili olduğunu göstermez. Meslek örgütlerince düzenlenmiş olsa da, turistik amaçlı, işle ilgisi olmayan akraba ziyareti, hediyelik alışverişler gibi seyahat harcamalarının gider olarak indirim konusu yapılması mümkün değildir. Bu nedenle, yapılan giderlerle kazancın elde edilmesi ve idame edilmesi arasında doğrudan ve açık bir illiyet bağının bulunması gerekir. Bunu saptayabilmek için sorunun, seyahatin amacı, seyahat edenlerin sıfatları ve seyahat giderlerinin cinsleri yönünden incelenmesi yararlı olacaktır. Şirket yönetim kurulu üyeleri ile kurucu ortaklarının, şirketin faaliyet konusu ile ilgili temaslarda bulunmak amacıyla yaptıkları seyahat giderlerinin işle ilgili sayılabilmesi için, bu giderlerin ticari işletmeyle ilgili geçici veya devamlı bir görevin yerine getirilmesi amacıyla yapılan bir seyahatten doğması gerekmektedir. Harcırah Kanunu'nun devlet hizmetleri ile ilgili sayarak harcırah uyguladığı resmi seyahatleri göz önünde bulundurmak suretiyle amaç yönünden işle ilgili sayılabilecek, seyahat türlerini aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz: Daimi görev seyahatleri (H.K. md. 9,10 ve 11) Geçici görev seyahatleri (H.K. md.14) İşle ilgili diğer seyahatler (H.K. md.18 ve 37) Tedavi amacıyla yapılan seyahatler Kurslara iştirak amacıyla yapılan seyahatler
2. SEYAHAT SÜRESĠ Seyahat giderlerinin iş ile ilgili sayılabilmesi, dolayısıyla da gider yazılabilmesi için, bu giderlerle ilgili seyahat süresinin, işin gerektirdiği süreyle kısıtlı ve işle doğrudan ilgili olması zorunludur. Bu husus, GVK'nun 40/4. maddesinde açıkça, 24/2. maddesinde de Harcırah Kanunu'na atıf yapılarak dolaylı bir şekilde belirtilmiştir. Her ne kadar GVK'nun 24/2. maddesinden, hizmet erbabına verilen gerçek yol giderlerinin tamamının vergiden müstesna gider karşılığı sayılacağı anlamı çıkmakta ise de; yol giderlerinin işin gerektirdiği süreyi aşan kısmının, ticari kazancın elde edilmesi ya da sürdürülmesiyle ilgisi yoktur. Hizmet erbabına sağlanan özel bir yarar haline dönüşen bu ödemenin ücret olarak vergiye tabi tutulması gerekir. Bu açıklamalar göz önünde bulundurulduğunda; örneğin, yetkili bir işletme yöneticisinin, bir iş anlaşması yapmak için yaptığı yurt dışı seyahatinin, anlaşmanın niteliğine veya işletmelerin faaliyet konuları gibi kriterleri göz önüne alarak, bir veya üç günden fazla sürmesi halinde, bu süreyi aşan ikamet masrafları veya gündeliklerinin normal seviyeyi aşan kısımlarının seyahat giderleri şeklinde ele alınması gerekir. Bir başka örnek vermek gerekirse, seyahatin uçak ile 8 saat veya trenle üç gün sürmesi gerekirken, gemiyle 45 gün devam etmesi halinde, normal seviyeyi aşan yol giderleri ile seyahat sırasındaki yemek ve yatma giderlerinin veya buna karşılık olarak verilen seyahat gündeliklerinin, iş sahibi için gider yazılmaması, hizmet erbabı için ise ücret sayılarak vergiye tabi tutulması zorunludur. 3. SEYAHAT MASRAFLARININ ÖLÇÜLERĠ GVK'nun 40. maddesinde temel ilke belirlenmiş ve işle ilgili seyahat ve ikamet giderlerinin "yapılan işin önemi ve genişliği ile orantılı olması" koşuluyla gider yazılabileceği hükme bağlanmıştır. Gelir Vergisi Kanunu nun gerek 40/4 ve gerekse 24/2. maddeleri hükmüne göre yol giderlerinin ilke olarak gerçek tutarları üzerinden gider yazılması zorunluluğu vardır. Bu durumda, gerek işletme sahibiyle gerekse hizmet erbabıyla ilgili bulunsun, yol giderleri ile yolculuk ve ikamet sırasında yapılan yemek ve yatma giderlerinin, işin önemi ve genişliği ile orantılı olması şart ve yeterli bulunmaktadır. "işin önemi ve genişliği ile orantılı olmak" sözünden anlaşılacak sınır kanunda açıkça belirtilmemiştir. Bu konuda kesin bir ölçü koymak da mümkün değildir. Bu husus, her firma ve seyahat yönünden ayrıca değerlendirilmelidir. Bu duruma bir örnek vermek gerekirse; küçük bir kobinin iş ile ilgili seyahati sırasında özel helikopter ile yolculuk yapması, limuzin kiralaması, çok pahalı otellerde konaklaması hallerinde, bununla ilgili masrafların gider yazılamayacağını söyleyebiliriz. GVK'nun 40/4. maddesi hükmü incelendiğinde, ferdi teşebbüs ve şahıs işletmelerinde, mükellefin seyahat giderlerinin tamamı mantıki ölçüler içinde gidere yazılabilir. Ayni şekilde, ticari seyahat dövizlerinin tümü zaman ve amaca uygun olması şartıyla gidere yazılabilir. Bu durumda, sermaye şirketleri için söz konusu olan sınırlamalar ve vergileme sorunları, şahıs işletmeleri için söz konusu olmamaktadır. Yasal Ölçüleri AĢan Seyahat Giderleri : Vergi mevzuatımıza uymayan ve kanundaki sınırları aşan seyahat giderlerinin vergilendirilmesinde seyahat giderlerini kimin yaptığına bakılarak farklı yollar izlenir. 3.1. İşletme sahibi veya hizmet erbabı durumunda olmamakla birlikte, işletme tarafından geçici görev ile görevlendirilerek başka yere gönderilen kişilere (mali müşavir, avukat, teknik eleman vb.) seyahat giderlerinin yasal ölçüyü aşan kısımlarının GVK 'nun 65. maddesine göre serbest meslek ödemesi sayılması gerekir. Bundan dolayı bu kişilere yapılan ödemelerin yasal ölçüyü aşan kısımlarının % 20 oranında vergi stopajına tabi tutulması ve harcama yapanlar tarafından da serbest meslek kazancı olarak beyanı gerekmektedir.
3.2. Hizmet erbabına (yönetim kurulu üyesi, pazarlamacı, uzman personel vb.) ödenen harcamaların, yasal şartlara uymayanların kısımlarının GVK nun 61. maddesine göre ücret ödemesi sayılarak, ilgili olduğu dönemdeki asıl ücreti ile birlikte vergiye tabi tutulması gerekir. Brüt ücret açısından; Gider yazılabilecek seyahat masraflarının ölçüsüne ilişkin ilkeler bu şekilde açıklandıktan sonra, seyahat giderlerini türleri itibariyle inceleyelim. 4. SEYAHAT GĠDERLERĠNĠN UNSURLARI İşle ilgili seyahat giderlerini oluşturan unsurlar, gerek Gelir Vergisi Kanunu nun 24/2 ve 40/4. maddelerinde ve gerekse Harcırah Kanunu nun 5. maddesinde aynen aşağıdaki şekilde ifade edilmiştir: Harcırah; yol masrafı, yevmiye, aile masrafı ve yer değiģtirme masrafını ihtiva eder. Ġlgili, bu kanun hükümlerine göre bunlardan birine, birkaçına veya tamamına müstahak olabilir. 4.1. Yol Giderleri : Yol giderleri, görevli kişinin devamlı veya geçici bir görevle, hizmetli görüleceği yere gitmesi veya dönmesi için gerekli gider unsurlarını içerir. Şehirlerarası ya da uluslararası kara, deniz ve hava nakil vasıtalarının ücretleri, konaklama veya görev yeri ile gar, iskele, terminal ve havalimanı arasındaki şehiriçi taşıt giderleri, bagaj taşıma hammaliyesi ve bahşişleri bu kapsamdadır. 4.2. Yolculuk Sırasındaki Yemek ve Konaklama Giderleri : Görevli kişilerin, yaptıkları yolculuk sırasında, yemek ve konaklama giderlerini karşılamak maksadıyla yapılan harcamalardır. İşle ilgili kişilere, tevsik edilmek koşuluyla ödenecek gerçek yemek ve yatma giderleriyle ilgili tek kısıtlama, bunların Gelir Vergisi Kanunu nun 40/4. maddesinde yer alan yapılan işin önem ve genişliği ile orantılı olmaları kaydıdır. Bu koşula uygun olarak yapılan yemek ve yatma giderlerini belgelemek şartıyla gider yazılması mümkün ve zorunludur. Aşağıda ayrıntılı olarak ele alacağımız üzere; gerçek gider usulü yerine, gündelik usulünün tercihi halinde, hizmet erbabına yemek ve yatma giderlerine karşılık olmak üzere verilen gündeliklerin, aynı aylık seviyesindeki devlet memurlarına verilen gündelik seviyesini veya devletçe verilen gündeliklerin en yüksek haddini aşmamak şartı ile gider karşılığı sayılarak gider yazılabileceği hükme bağlanmıştır. Gündeliklerin bu tutarları aşan kısımları ise ücret sayılarak vergilendirilmek suretiyle gider yazılacaktır. Harcırah kanunu uyarınca saat olayı; 4.3. ĠĢ Seyahatlerinde Yapılan ĠĢle Ġlgili Diğer Harcamalar : İş seyahatine giden kişinin, bulunduğu şehirde yapmış olduğu şehir içi taksi giderleri, yurtdışı seyahatlerde pasaport masrafları, yetkisi dahilindeki izah edilebilir temsil giderleri ve kişisel harcamaları hariç işle ilgili diğer çeşitli giderleri belgelerine istinaden kendisine ödenerek gider yazılabilir.
5. SEYAHAT GĠDERLERĠNĠ ÖDEME YÖNTEMLERĠ İşletmeler, yapılan seyahat giderlerini iki yöntemle ödeyebilirler. Bu yöntemler gerçek gider yöntemi ve harcırah gündeliği yöntemidir. Bu yöntemlerin aynı anda kullanılması mümkün değildir. İşletmeler iki yöntemden birini tercih etmek durumundadırlar. 5.1. Gerçek Gider Yöntemi : Seyahat giderlerinin ödenmesinde gerçek gider yönteminin uygulanması durumunda seyahat harcamaları ile ilgili olarak personelin ibraz ettiği belgelere istinaden ödeme yapılır. Personele ayrıca harcırah adı altında bir ödeme yapılamaz. Böyle bir ödemenin yapılması durumunda, bu ödemenin tamamı ücret ödemesi olarak değerlendirilerek Gelir Vergisi stopajına tabi tutulması gerekir. Bu yöntemin uygulanması durumunda seyahat ile ilgili olarak her türlü şehir içi ve şehirlerarası ulaşım için yapılan ödemeler, eğer seyahat özel araba ile yapılıyorsa benzin, paralı otoyol ücretleri, otopark ücretleri gibi masraflar gider olarak kaydedilir. Yine seyahat ile ilgili olarak yapılan konut ödemeleri, yatma ve yemek giderleri ile temsil, telefon vb. harcamalar gider olarak kaydedilir. İş seyahatlerinde özel arabaların kullanılması durumunda, işin bulunduğu yere, gidiş ve gelişlerde araba ile ilgili akaryakıt ve tamir faturaları GVK 40/1, 40/4 ve 5. maddelerine göre gidere yazılabilir. 5.2. Harcırah Gündeliği Yöntemi : Seyahat giderlerinin ödenmesinde harcırah gündeliği yönteminin uygulanması durumunda personele gerçek yol giderleri ile yatma ve yemek giderleri için harcırah ödenmektedir. Personelin yatma ve yemek için yapmış olduğu gerçek harcamalar dikkate alınmaz. Fakat gerçek gider yönteminde de olduğu gibi belgelenmek koşuluyla temsil, telefon vb. harcamalar da gider kaydedilir. GVK 'nun 24. maddesine göre Harcırah Kanunu kapsamı dışında kalan kurumların yönetim kurulu başkan ve üyelerine, denetçilerine, tasfiye memurlarına ve hizmet erbabına verilen gerçek yol giderlerinin tamamı ile yemek ve yatma giderleri için verilen gündelikler vergiden istisna edilmiştir. Bu gündelikler aynı aylık seviyesindeki devlet memurlarına verilen gündeliklerden fazla ise veya devletçe verilen gündeliklerin en yüksek haddini aşarsa aradaki fark ücret olarak vergiye tabi tutulur. 6425 Sayılı Harcırah Kanunu'nun 33. maddesine göre verilecek harcırah gündelikleri her yıl Bütçe Kanunu ile belirlenir. Bu seviyeler her Mali Yılı Bütçe Kanunu'nda yer alan H Cetveli ile tespit edilmiştir. Söz konusu cetvel, hangi maaş seviyesindeki devlet memurunun ne miktarda harcırah gündeliği alabileceğini düzenlemektedir. Devlet memurlarının aylık katsayısı ile taban aylık katsayılarında meydana gelen artışlar harcırah gündeliklerine tekabül eden ücret aralıklarında değişmelere neden olmaktadır. Yurtiçi seyahatler için harcırah gündeliği ödemesinde dikkate alınacak ücret aralıkları ile bu aralıklarda ücret alan personele vergiden müstesna olarak verilebilecek harcırah gündelikleri TABLO I de gösterilmiştir. Yurtdışı seyahatler için ise, harcırah gündeliği ödemesinde dikkate alınacak ücret aralıkları ile bu aralıklarda ücret alan personele vergiden müstesna olarak verilebilecek harcırah gündelikleri ülke ve döviz bazında TABLO II' de gösterilmiştir. Ayrıca yurtdışı seyahatlerde seyahat süresinin ilk 10 günü için ödenecek gündelikler TABLO II 'de gösterilen her bir miktar için % 50 artırılmak suretiyle hesaplanır. Yine yurtdışı seyahatlerde seyahat süresinin ilk 10 günü için yurtdışında yatacak yer temini için ödedikleri ücretleri fatura ile belgeleyen personele fatura tutarının % 50 artırılmış olarak hesaplanan gündeliklerinin % 40'ını aşması halinde aşan kısmın % 70 i ayrıca ödenir. Ancak, yatacak yer temini için ödenecek ilave miktar, hesaplanan gündeliklerinin:
- I - III no lu sütunlarda gösterilenler için % 100'ünden - IV - VII no lu sütunlarda gösterilenler için % 80'inden - Diğer sütunlarda gösterilenler için % 60'ından fazla olamaz 5724 sayılı 2008 Mali Yılı Bütçe Kanununun Harcırah Cetveli ile belirlenmiş olan vergiden müstesna yurt içi harcırah gündelikleri ile bu gündelikler için 01.0.1.2008 tarihinden itibaren geçerli olacak yeni ücret aralıkları aşağıdaki gibidir: Kıdem Derecesi Brüt Aylıklar (YTL) Vergiden Müstesna Gündelik Tutarı (YTL) 01.01.2008'den itibaren 1 1.122,96 ve daha fazlası 35,00 1 1.114,05-1.122,95 arası 29,50 1 1.005,18-1.114,04 arası 26,50 1 916,11-1.005,17 arası 24,00 1-4 698,12-916,10 arası 21,50 5-15 698,11 ve daha azı 20,50 Vergiden müstesna KKTC harcırah gündeliklerine ilişkin yeni ücret aralıkları : Kadro Derecesi Gündeliklerin Tekabül Ettiği Brüt Aylıklar (YTL) 01.01.2008'den itibaren Vergiden Müstesna Gündelik Tutarları (YTL) 1. Derece 866,61 YTL ile 1.122,95 YTL arası 66,00 2. ve 4. Derece 698,11 YTL ile 866,61 YTL arası 55,00 5. ve 15. Derece 698,11 YTL ve altı 44,00 Vergiden müstesna yurtdışı harcırah gündeliklerine ilişkin yeni ücret aralıkları : DÖNEMĠ 01.01.2008 tarihinden itibaren 1.122,96 ve daha fazla aylık alanlar BRÜT AYLIK TUTARLARI (YTL) 1.114,05-1.122,95 arası aylık alanlar 980,44-1.114,04 arasında aylık alanlar 698,12-980,43 arasında aylık alanlar 698,11 ve daha aģağısında aylık alanlar Gidilen Ülke ve Döviz Cinsi II. Sütun III. Sütun VII. Sütun VIII. Sütun IX. Sütun A.B.D (ABD Doları) 182 146 117 110 93 Almanya (Euro) 164 131 105 99 83 Avustralya Avustralya Doları) 283 227 181 171 143 Avusturya (Euro) 166 132 106 100 84 Belçika (Euro) 161 128 103 97 81 Danimarka (Danimarka Kronu) 1.238 998 791 746 627 Finlandiya (Euro) 148 119 95 90 74 Fransa (Euro) 160 127 102 96 81 Hollanda (Euro) 156 125 100 94 80 İngiltere (Sterlin) 115 91 74 69 59 İrlanda (Euro) 155 124 99 94 78 İspanya (Euro) 158 126 101 95 80 İsveç (İsviçre Kronu) 1.359 1.085 867 819 687 İsviçre (İsviçre Frangı) 283 226 181 171 143 İtalya (Euro) 152 122 98 92 77 Japonya (Japon Yeni) 31.405 25.127 20.118 18.901 15.914 Kanada (Kanada Doları) 244 195 156 147 125 Kuveyt (Kuveyt Dinarı) 50 40 33 31 25 Lüksemburg (Euro) 161 128 103 97 82 Norveç (Norveç Kronu) 1.193 952 762 719 604
Portekiz (Euro) 155 124 99 93 78 Suudi Arabistan (Suudi A.Riyali) 617 492 395 372 313 Yunanistan (Euro) 158 126 101 95 80 Diğer AB Ülkeleri (Euro) 127 101 81 76 65 Diğer Ülkeler (ABD Doları) 157 125 100 95 80 Harcırah gündeliği asıl görevli olduğu veya ikamet ettiği il ve ilçelerin belediye sınırları dışında bir yere geçici görevle gönderilen personele ödenir. Aynı belediye sınırları içinde bir yere gönderilen personele harcırah gündeliği ödenmez. Harcırah Kanunu'nun 43. maddesine göre seyahat günlerine ait gündelikler, seyahat edilen aracın hareket saatinden gidilecek yere varış saatine kadar geçen 24 saat için hesap edilir. Bu süreden az devam eden seyahatler bir gün kabul edilir. Sürenin her 24 saati aşan kesri tam gün sayılır. Harcırah Kanunu'nun 39. maddesine göre yurtiçi veya yurtdışı seyahate giden personele seyahat mahallinde ve yolda öğle (saat 13.00) ve akşam (saat 19.00) yemeği zamanlarından birini geçirenlere 1/3, ikisini geçirenlere 2/3 oranında ve geceyi de geçirenlere tam gündelik verilir. Buna göre personel seyahat harcamaları ile ilgili olarak fiili yatma gideri için belge ibraz edilmiş ise bu belge ile harcırah gündeliğinin 2/3 ü ödenir. Eğer personel yemek giderleri için belge ibraz etmiş ise bu belge ile harcırah gündeliğinin 1/3'ü ödenir. Şayet tek öğünlük yemek gideri için belge ibraz edilmiş ise diğer öğüne ilişkin olarak harcırah gündeliğinin 1/3'ü oranında ödeme yapılır. Gidilen yerde işverene ait misafirhanede kalınması durumunda yatma gideri karşılığı ödeme yapılmaz. Sadece yemek giderleri tahakkuk ettirilir. 6. YURTDIġI SEYAHAT GĠDERLERĠ Ticari işletmelere tahsis edilen, ticari dövizle yapılan Yurtdışı seyahatlerde giderlerin, kazancın tespitinde nazara alınması için şu esaslara uyulması gerekir: Yurtdışı seyahatin işle ilgili olduğunu ve seyahatin süresinin işin gereklerine uygun olduğunu Vergi Usul Kanunu na uygun biçimde ispat edilmesi gerekir. Seyahatin ticari dövizle yapılmış olması, mutlaka işle ilgili olduğunun kabulünü veya aksinin vergi dairesince ispatını gerektirmez. Öte yandan kambiyo mevzuatı açısından yapılan bir işlemin, vergi mevzuatı açısından bir gider sayılmasını gerektirmez. Harcırah gündeliği yöntemine göre; yemek ve yatma giderlerinin masraf olarak kabul edilecek kısmının azami tutarı, devlet memurlarına yurtdışı seyahatlerde verilen gündeliğin azami haddini geçemez. Dolayısıyla seyahat giderlerinin, tahsis edilen ticari döviz tutarına kadar yatma ve yemek giderleri yapılabilir. Tahsis edilen ticari dövizin bitmesine rağmen, işle ilgili seyahatin yapılması zorunlu olduğunda, iş sahibi veya personel seyahati turistik dövizle yapabilir. İşle ilgili olarak yapılan yurtdışı seyahat ve ikamet giderlerinin kabul edilebilmesi için mutlaka belgelendirilmeleri gerekmektedir. Maliye Bakanlığı vermiş olduğu Özelgelerde, Vergi Usul Kanunu nun 215 ve 227. maddelerine değinerek yabancı ülkelerden alınan yabancı dille düzenlenmiş gider belgelerinin; ilgili ülkede bulunan yurtdışı temsilcilikleri, yurtiçinde bulunan yeminli tercümanlar, noterler tarafından tasdik edilmesi suretiyle gider kaydedilebileceğini belirtmiştir. YurtdıĢı Seyahatlerde Döviz Kurunun Hesaplanmasında Dikkat Edilecek Hususlar : - Yurtdışı gündeliklerinin TL cinsinden miktarları hesaplanırken yabancı para bankadan satın alınmış ise bankanın uyguladığı efektif satış kuru dikkate alınır.
- Eğer harcırah tutarı firmanın Döviz Tevdiat Hesabından karşılanmış ise o tarihteki T.C. Merkez Bankası efektif satış kuru dikkate alınır. - Seyahat masrafları personelin kendisi tarafından karşılanmışsa seyahatin bitiş tarihindeki T.C. Merkez Bankası efektif satış kuru dikkate alınır. - Seyahat dönüşlerinde avans kapatılırken gündelik tutarları ve belgeli giderler, avansın veriliş tarihindeki T.C. Merkez Bankası efektif satış kuru üzerinden TL ye çevrilir. - Yabancı para satın alınması sırasında, yetkili finans kurumları tarafından düzenlenen döviz satış makbuzlarında gösterilen TL tutarının tamamının doğrudan gider kaydedilmesi mümkün değildir. Gider kaydının yapılabilmesi için, alınan dövizin harcandığının harcırah hesaplaması veya belge ibrazı yolu ile kanıtlanması gerekmektedir. Gerçek gider yöntemini seçen ticari işletmeler, günümüzde kolaylık sağlaması nedeniyle, seyahati yapan çalışanları için, anlaşmalı olduğu banka vasıtasıyla ticari kredi kartı kullanmasına olanak vermektedir. Yine bu ticari kredi kartlarıyla, yurtdışında seyahatte bulunan kişi gerekli bütün harcamalarını hatta ATM ler aracılığıyla gerekli nakit ihtiyacını sağlamaktadır. Ayrıca, yurtdışında döviz cinsinden harcama yapılmasına karşın yukarıdaki hususlar bankalar tarafından dikkate alınarak, banka tarafından gönderilen kredi kartı hesap cetvelleri sayesinde döviz kurunun hesaplanmasında kolaylık sağlamaktadır. 7. SEYAHAT YAPAN PERSONEL ADINA DÜZENLENEN VESĠKALAR Seyahat ile ilgili giderleri belgeleyen fatura, bilet ve benzeri belgelerin çoğu zaman seyahatte bulunan kişi adına düzenlendiği görülmektedir. Yolcularını kaza sigortası kapsamına alan uçak, gemi ve otobüs işletmeleri, aldıkları taşıma ücreti karşısında sadece seyahat eden kişi adına bilet düzenlemekle yetinirler. Böyle durumlarda firma adına ayrıca fatura almak mümkün olmamaktadır. Otel ve lokanta faturaları da, gerek seyahatte bulunanın, gerekse otel veya lokantanın uyarılmamış olması sonucunda, firma yerine, seyahatte bulunan kişi adına düzenlenmekte, bunların sonradan firma adına yazılı hale getirilmesi ise ihmal edilebilmektedir. Adına belge düzenlenmiş kişi, o firmanın yöneticisi veya personeli olduğuna ve firma bu gideri karşılayıp kaydına aldığına göre giderin firma ile ilgisi sabittir ve belgenin firma adına yazılı olmaması, gider kaydının ve KDV indiriminin engellenmesine gerekçe olmayabilir. Seyahat edenin kiralık personel olması ve bağlantısı izah edilmek kaydıyla kardeş firmanın yetkilisi veya personeli olması halinde de aynı anlayış geçerli olabiliyor. Nitekim Gelir Vergisi Kanunu nun 40/2 nci maddesinde hizmetli ve işçilerin tedavi ve ilaç giderleri indirilecek giderler arasında sayılmış olup personelin tedavisine ve ilacına ait faturaların firma yerine, tedavi gören veya ilacı kullanan personel adına düzenlendiği görülmektedir. Bu gibi hallerde kesin dayanaklar olmamakla birlikte, vergi idaresinin kararları tutarsız olmaktadır. Bu nedenlerden ötürü, aksi görüşe dayanan tarhiyata maruz kalmamak amacıyla personel tarafından yapılan seyahat belgelerin, mümkün olduğunca firma adına düzenletilmesinde ve bu belgelerde ilgili personelin adının belirtilmesinde yarar vardır.
III.KONUYLA ĠLGĠLĠ DANIġTAY KARARLARI 1- VUK nun 228. maddesinin 1 ve 2. bentlerinde ifade edilen hususlar tahdidi olmadığından, işin genişliği ve mahiyeti ile ilgili giderler deyimi arasında dış seyahat giderlerinin ismen bulunmamasının, bu gibi harcamaların madde kapsamı dışında bırakıldığı şeklinde anlaşılmaması gerekir (D.4-12.01.1984 - E.1983/779 - K.1984/156) 2- Yurtdışı seyahat masrafları efektif döviz satış makbuzu ile tevsik edilebilir (D.4-16.11.1983 - E.1983/2239 - K.1983/9070) 3- Davacının mallarını pazarladığı firmanın düzenlediği bayiler toplantısına katılmak için yaptığı giderlerin işle ilgili olduğu gider olarak indirilebileceği hakkında (D.4-29.12.1998 - E.1998/2606 - K.1998/5780) 4- Yurtdışında inşaat ihalesine katılmak için yapılan masraflar işletme gideri niteliğindedir. İhalenin tamamlanması halinde yurtdışından gelir elde edilmesi mümkün olmayacağına göre, bu giderin, geliri vergiden müstesna ya da muaf faaliyetle ilgili olduğunun kabulu ile K.V.K. 15/8, 14/7. maddeleri uyarında hasılattan düşülemeyeceği hakkında (D.4-09.06.1993 - E.1991/1234 - K.1993/2672) 5- Merkez Bankası yurtdışı harcamaları bordrosuna dayanılarak yapılan giderin kabul edileceği hakkında (D.3-17.09.1987 - E.1986/1911 - K.1987/1859) 6- Fabrika için mübaaya olunan makine aksamından anlayan ve İstanbul a gönderilen ustanın masraflarının ödenmesi için fabrikanın müstahdemi olması şart değildir (D.4-15.05.1957 - E.1955/3763 - K.1957/1777) 7- Geçici bir görevle yabancı ülkeye gönderilen teknik elemanın yol masraflarının gider yazılabilmesi için, kurumun temsil ve idaresinde görev almış bulunması şart değildir (D.4-24.11.1970 - E.1970/5496 - K.1970/6812) IV.KONUYLA ĠLGĠLĠ ÖZELGELER Yurtiçi harcırah ve seyahat giderlerinin kurum kazancından indirilip indirilmeyeceği hakkında (İstanbul Valiliği, İl Defterdarlığı, Vasıtasız Vergiler Gelir Müdürlüğü Sayı: B.07.4.DEF.0.34.11 Dilekçesi) V.DEĞERLENDĠRME VE SONUÇ Seyahat ve ikamet giderlerinin Vergi Usul Kanunu hükümleri çerçevesinde belgelendirilmesi ve Gelir Vergisi Kanunu nun ilgili maddelerinde yer alan şartlar dahilinde safi kazancın tespitinde gider olarak indirilmesi ve KDV indirimine konu edilebilmesi mümkündür. Buna göre işle ilgili ve yapılan işin önem ve genişliği ile orantılı ve seyahat amacının gerektirdiği süreyle sınırlı seyahat ve ikamet giderleri safı kazancın tespitinde hasılattan indirilebilir. Harcamaların belgelendirilmesi ve işin icabına uygun olması gereklidir. Bu çerçevede seyahat harcamaları ile ilgili olarak Kanun da belirtilen şartların varlığını ispat sorumluluğu mükellefe aittir.
Bu genel prensipler çerçevesinde seyahate giden personelin seyahat esnasındaki yeme ve yatma giderlerinin belgelendirilmesi konusunda firmalar, gerçek gider usulü veya harcırah usulünden birini tercih etme hakkına sahiptirler. Ancak her iki usulün aynı anda uygulanması mümkün değildir. Yani hem seyahate giden personelin getirdiği faturaları kabul edip hem de harcırah verilirse, bu harcırahın tamamı normal ücret ödemesi kabul edilerek stopaja tabi tutulur. Tek bir usulün uygulanması durumunda, seyahat süresini aşan günlere ilişkin masraflar yine özel bir harcama olarak nitelendirilmektedir. KAYNAKÇA 1-Divitoğlu, Cenk(1993). Ticari Seyahat Giderleri, Yaklaşım, (1993):9 2-Ufuk, M. Tahir(2002). Seyahat Giderleri, Yaklaşım, (2002):25 3-Toroslu, M. Vefa(1996). Seyahat Giderleri ve Harcırah Uygulaması, Mali Çözüm 35, (1996):24 4- www.vizyonymm.com.tr, Sirküler Rapor, 2007/8 bölümünden derlenmiştir. 5- www.addenetim.com, Sirküler Rapor,2006/118 bölümünden derlenmiştir. 6- www.senaymm.com, Sirküler Rapor, 2003/48 bölümünden derlenmiştir. 7-T.C. Yasalar, 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu. Ankara: Resmi Gazete 8-T.C. Yasalar, 5520 Sayılı Yeni Kurumlar Vergisi Kanunu. Ankara: Resmi Gazete 9-T.C. Yasalar, 6245 Sayılı Harcırah Kanunu. Ankara: Resmi Gazete