İÇİNDEKİLER SUNUŞ İÇİNDEKİLER... ÖN SÖZ... BİRİNCİ BÖLÜM SİYASİ, COĞRAFİ DURUM VE ASKERÎ GÜÇLER III XI 1. Siyasi Durum... 1 a. Dış Siyasi Durum... 1 b. İç Siyasi Durum... 2 2. Coğrafi Durum... 5 a. Çanakkale Harekât Alanının Coğrafi Durumu... 5 (1) Çanakkale Harekât Alanının Konumu ve Sınırları... 5 (2) Doğal Coğrafyanın Harekât Açısından Değerlendirilmesi... 5 (a) Gelibolu Yarımadası nın Çıkarma Açısından Değerlendirilmesi... 5 (b) Biga Yarımadası nın Çıkarma Açısından Değerlendirilmesi... 6 (c) Çanakkale Boğazı... 6 (I) Çanakkale Boğazı nın Kıyıları... 7 (II) Çanakkale Boğazı nın Çıkarma Açısından Değerlendirilmesi... 7 (III) Çanakkale Boğazı nın İtilaf Donanmasının Zorla Geçmesine Yardımcı Olmak Amacıyla Yapılacak Çıkarma Yönünden Değerlendirilmesi... 7 (ç) Anafarta Limanı ve Kabatepe Çevresi... 8 (d) Kabatepe den Morto Limanı na Kadar Olan Bölge... 8 3. Türk Silahlı Kuvvetleri... 9 a. Kara Kuvvetlerinin Barış Teşkilatı ve Kuruluşu... 9 (1) Çanakkale Cephesi ndeki Birliklerin Kuruluşları... 10 b. Hava Kuvvetleri... 11 c. Deniz Kuvvetleri... 12 İKİNCİ BÖLÜM HAREKÂT, SEFERBERLİK, YIĞINAK PLANLARI VE UYGULAMALARI 1. Harekât Planları... 15 a. Türk Ordusunun Savunma Planı... 15 (1) Çanakkale Boğazı na Denizden ve Karadan Yöneltilebilecek Taarruzlara Karşı Savunma Planı... 15 (a) Çanakkale Boğazı na Denizden Yöneltilebilecek Taarruzlara Karşı Savunma Planı... 15 (b) Çanakkale Boğazı na Karadan Yöneltilebilecek Taarruzlara Karşı Savunma Planı... 18 b. İtilaf Devletlerinin Harekât Planları... 18 III
2. Seferberlik Planı... 19 3. Seferberlik ve Yığınağın Yapılması... 19 a. Türk Seferberliğinin Yapılması... 19 b. Türk Yığınağının Yapılması... 20 4. İngiliz ve Fransız Yığınağının Yapılması... 21 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÇANAKKALE CEPHESİ DENİZ HAREKÂTI (BOĞAZ IN ZORLANMASI) 1. Çanakkale Savaşı Öncesi Genel Durum ve Gelişmeler... 23 a. Cephelerdeki Genel Durum... 23 (1) Osmanlı Devleti nin Savaştığı Cepheler... 23 (2) İtilaf Devletlerinin Savaştığı Cepheler... 24 b. Çanakkale Cephesi nin Açılış Nedenleri ve İngiltere nin Israrlı Tutumu... 25 c. Harekât Öncesi Türk Ordusundaki Hazırlıklar... 27 ç. Goeben ve Breslau ın Çanakkale Boğazı na Girişi... 30 d. Boğaz Savunmasını Pekiştirmek Amacıyla Alınan Önlemler, Boğaz ın Kapatılması ve Diğer Faaliyetler... 31 2. Birleşik Filonun 3 Kasım 1914 te Boğaz Giriş Tahkimatını Bombardımanı ve Bombardımandan Sonra Alınan Önlemler... 33 3. 18 Mart 1915 Deniz Harekâtı Öncesinde Boğaz da Geçen Harekât ve Olaylar... 34 a. 19 Şubat Muharebesi... 34 (1) Muharebe Öncesi İki Taraf Kuvvetlerinin Durumu... 34 (a) Türk Kuvvetlerinin Durumu... 34 (b) Birleşik Filonun Durumu... 35 (c) Birleşik Filonun Giriş Tabyalarına Yönelik Taarruz Planı... 35 (ç) Muharebenin Yapılışı... 36 b. 25 Şubat 1915 Muharebesi... 37 c. Şubat Ayı Sonuna Kadar Boğaz da Geçen Muharebeler... 38 ç. 18 Mart 1915 e Kadar Boğaz da Geçen Muharebeler... 39 d. 18 Mart 1915 te Çanakkale Boğazı na Yönelik Büyük Deniz Taarruzu (Boğaz ın Zorlanması)... 44 (1) İki Taraf Kuvvetlerinin Durumu, 18 Mart 1915 e Kadar Alınan Takviye, Önlemler ve Yapılan Düzenlemeler... 44 (a) Türk Kuvvetlerinin 18 Mart 1915 Durumu... 44 (b) İngiliz ve Fransız Kuvvetlerinin 18 Mart 1915 Durumu... 47 (c) Birleşik Filonun Taarruz Planı... 50 (ç) 18 Mart 1915 Çanakkale Boğazı Muharebesi... 52 (d) 18 Mart 1915 Boğaz Muharebesi nde Tarafların Zayiat Bilançoları... 57 (e) Sonuç... 58 IV
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TARAFLARIN BOĞAZ MUHAREBESİ NDEN SONRAKİ DURUMLARI, İNGİLİZ VE FRANSIZLARIN ÇIKARMA HAREKÂTI VE TÜRK SAVUNMASI 1. Türk Kuvvetlerinin Durumu (19 Mart-25 Nisan 1915)... 61 a. Yeni Bir Taarruza Karşı Boğaz Savunmasının Pekiştirilmesi... 61 (1) Mart 1915 Sonlarına Kadar Olası Düşman Çıkarmalarına Karşı Alınan Önlem ve Düzenlemeler... 61 (a) 5 inci Ordunun Kurulması ve 25 Nisan 1915 Sabah Durumu... 61 (I) 5 inci Ordunun Kurulması... 61 (II) 5 inci Ordunun 25 Nisan 1915 Sabah Durumu... 62 2. İngiliz ve Fransız Kuvvetlerinin Durumu (19 Mart-25 Nisan 1915)... 63 3. Tarafların Harekât Planları... 64 a. 5 inci Türk Ordusunun Genel Grupmanı ve Savunma Planı... 64 b. İngiliz ve Fransız Birleşik Kara ve Deniz Kuvvetlerinin Genel Grupmanı ve 25 Nisan Çıkarma Planı... 65 4. Kumkale Çıkarması... 65 a. İki Tarafın Harekât Planları ve Düzenleri... 65 (1) Anadolu Yakasında Alınan Savunma Düzenleri... 65 (a) 15 inci Kolordunun Anadolu Yakasındaki Savunma Düzeni... 67 (2) Fransızların Anadolu Yakası için Amfibi Harekât Planları ve Harekâta Ayırdığı Kuvvetler... 67 b. Amfibi Harekâtın Yapılış Şekli ve Kumkale Muharebeleri... 68 (1) Amfibi Harekâtın Yapılışı... 68 (2) Anadolu Yakasında Türk Savunması ve Kumkale Muharebeleri... 69 (3) Kumkale nin Fransızlar Tarafından Boşaltılması... 70 (4) Tarafların Zayiat Durumları... 71 (a) 15 inci Kolordunun Zayiatı... 71 (b) Fransız Zayiatı... 71 (5) Sonuç... 71 5. Arıburnu Çıkarması, Mayıs 1915 Sonuna Kadar Süren Harekât ve Muharebeler... 72 a. Arıburnu Bölgesinde Tarafların Hazırlık ve Harekât Planları... 72 (1) 9 uncu Tümenin Kıyılar Hattındaki Gözetleme ve Güvenlik Düzenleri.. 72 (2) ANZAC Kuvvetlerinin Çıkarma Planı... 72 b. 25 Nisan 1915 te Arıburnu Çıkarması ve İlk Dönem Kıyı Muharebeleri... 73 (1) Çıkarmanın Başlaması... 73 (2) İlk Dönem (1 inci Evre) Kıyı Muharebeleri ve 19 uncu Tümen Komutanı Mustafa Kemal in Duruma Müdahalesi... 73 V
(a) 19 uncu Tümenin 25/26 Nisan Gece Taarruzu... 78 c. Nisan 1915 Sonuna Kadar Arıburnu Bölgesinde Geçen Kıyı Muharebeleri... 78 (1) 26 Nisanda Geçen Mevzi Harekâtı... 78 (2) 27 Nisan Muharebesi ve 27/28 Nisan Gece Taarruzu... 79 (a) 27 Nisan 1915 Muharebesi... 79 (b) 27/28 Nisan Gece Taarruzu... 81 6. Arıburnu Bölgesinde İkinci Dönem (Mayıs 1915) Muharebeleri... 83 a. 19 Mayısa Kadar Geçen Muharebeler... 83 (1) 1 Mayıs 1915 Taarruzu... 83 (2) 1/2 Mayıs 1915 Gece Taarruzu... 85 (3) 2 Mayıs 1915 Olayları... 86 (4) 4 Mayıs 1915 Kabatepe Olayı... 86 (5) 5-18 Mayıs 1915 Arasındaki Olaylar... 86 (6) Arıburnu Bölgesinde Emir ve Komuta Değişikliği... 87 b. 19 Mayıs 1915 Taarruzu... 88 (1) Harekâta Yönelik İlk Hazırlıklar... 88 (2) Son Hazırlıklar... 89 (3) ANZAC Birliklerinin Düzenleri... 90 (4) 19 Mayıs Taarruzunun Yapılışı... 90 (a) 19 Mayıs 1915 Gündüz Taarruzları... 92 (b) 19 Mayıs Taarruzunun Sonucu ve Başarısızlık Nedenleri... 93 BEŞİNCİ BÖLÜM SEDDÜLBAHİR BÖLGESİNDE ÇIKARMA HAREKÂTI, ÜÇÜNCÜ KİRTE MUHAREBESİ, İNGİLİZ VE FRANSIZLARIN SINIRLI TAARRUZ HAREKETLERİ 1. İki Tarafın Harekât Planları... 95 a. İngiliz ve Fransız Kuvvetlerinin Seddülbahir Çıkarmasına Ait Planları... 95 b. Seddülbahir Çevresindeki Türk Savunması... 96 (1) 9 uncu Piyade Tümeninin 24 Nisan 1915 Akşamı Savunma Düzeni... 96 (2) 26 ncı Alayın Savunma Düzeni... 97 (a) Seddülbahir Kıyılarında Yerleşen 26 ncı Alayın 3 üncü Taburunun 24 Nisan Akşamı Savunma Düzeni... 98 2. Seddülbahir Çevresindeki Çıkarmalar ve İlk Dönem Kıyı Muharebeleri... 98 a. 26 ncı Alay 3 üncü Tabur Bölgesinde Yapılan Çıkarmalar ve Kıyı Muharebeleri... 98 (1) Tekke Koyu Çıkarması (W)... 98 (2) Ertuğrul Koyu Çıkarması (V)... 99 (3) İkiz Koyu Bölgesindeki Çıkarma (X)... 100 VI
b. 26 ncı Alay Bölgesine Rastlayan Diğer Çıkarmalar... 102 (1) Sarıtepe Altı Çıkarması (Y)... 102 (2) Eski Hisarlık Sırtları Çıkarması (S)... 102 c. 26 ncı Alay Bölgesinde 25 Nisan Akşamına Kadar Devam Eden Muharebeler... 104 ç. 9 uncu Tümenin 25-26 Nisan Gecesi için Hazırladığı Plan ve Çeşitli Çıkarma Noktalarına Girişilen Gece Hücumları... 107 d. 26 Nisan 1915 Kıyı Muharebeleri... 109 e. 9 uncu Tümenin 27/28 Nisan Gece Taarruzu... 114 f. Birinci Kirte Muharebesi (28 Nisan 1915)... 115 (1) İngiliz ve Fransız Tümenlerinin Taarruz Hazırlıkları... 115 (2) 9 uncu Tümenin Savunma Düzeni... 116 (3) Birinci Kirte Muharebesi... 117 (4) 1-2 ve 3-4 Mayıs Geceleri Yapılan Türk Karşı Taarruzları... 120 (a) 1-2 Mayıs Gecesi Yapılan Türk Karşı Taarruzu... 120 (b) 2 Mayıs Sabahı Başlayan İngiliz Karşı Taarruzları... 123 (c) 3-4 Mayıs Gecesi Türk Karşı Taarruzu... 124 g. Sonuç... 128 h. İkinci Kirte Muharebesi (İngiliz ve Fransızların İkinci Kirte Taarruzu 6-8 Mayıs)... 129 (1) İki Tarafın Hazırlık Durumları... 129 (a) İngiliz ve Fransızların Hazırlıkları... 129 (b) İngiliz ve Fransızların İkinci Kirte Taarruzu Başlarken Türk Savunma Kuvvetlerinin Durumu... 130 (c) 6 Mayıs Günü Harekâtı... 131 (ç) 7 Mayıs Günü Harekâtı... 132 (d) 8 Mayıs Günü Harekâtı... 134 (e) Sonuç... 135 ı. Üçüncü Kirte Muharebesi ve Sonrası... 135 (1) Güney Grubu Kuvvetlerinin Durumu... 136 (2) İngiliz ve Fransız Kuvvetlerinin Durumu... 137 (a) Fransız Kuvvetleri... 137 (b) İngiliz Kuvvetleri... 137 (3) Üçüncü Kirte Muharebeleri... 138 (a) Üçüncü Kirte Muharebesi Birinci Gün (4 Haziran 1915)... 138 (I) Soldaki 12 nci Tümen Cephesine Yöneltilen Taarruz... 138 (II) 42 nci İngiliz Piyade Tümeninin Taarruzu... 139 (III) 9 uncu Türk Tümeni Cephesine Yöneltilen Taarruz... 139 (b) Üçüncü Kirte Muharebesi İkinci Gün (5 Haziran 1915)... 142 (c) Üçüncü Kirte Muharebesi Üçüncü Gün (6 Haziran 1915)... 144 VII
(ç) Üçüncü Kirte Muharebesi nde Tarafların Zayiatı... 145 i. Üçüncü Kirte Muharebesi nden Sonra Tarafların Faaliyeti (7-21 Haziran 1915)... 146 (1) 5 inci Türk Ordusunun Faaliyetleri... 146 (2) İngiliz ve Fransızların Faaliyetleri... 147 (3) İki Tarafın 21 Haziran 1915 Genel Durumu... 147 (a) 5 inci Türk Ordusunun Genel Durumu... 147 (b) İngiliz ve Fransızların 21 Haziran 1915 Genel Durumu... 148 j. İngiliz ve Fransızların Mahdut Hedefli Taarruzları (21 Haziran- 6 Ağustos 1915)... 148 (1) Birinci Kerevizdere (83 Rakımlı Tepe) Muharebeleri (21-22 Haziran 1915)... 148 (a) İki Tarafın Durumu... 148 (b) Muharebenin Yapılışı ve Sonucu... 149 (2) Zığındere Muharebeleri (28 Haziran-5 Temmuz 1915)... 152 (a) İki Tarafın Durumu... 152 (b) Muharebenin Yapılışı... 154 (3) İkinci Kerevizdere Muharebesi (12-13 Temmuz 1915)... 162 (a) Tarafların Durumu... 162 (b) İngiliz ve Fransız Taarruz Planı ve Düzeni... 164 (c) Muharebenin Yapılışı... 165 (I) 12 Temmuz 1915 Muharebeleri... 165 (II) 13 Temmuz 1915 Muharebeleri... 168 ALTINCI BÖLÜM İNGİLİZLERİN YENİDEN ÇIKARMA HAREKETLERİ (ANAFARTALAR ÇIKARMASI) ARIBURNU VE SEDDÜLBAHİR TAARRUZLARI 1. Çıkarmayı Gizlemek için Seddülbahir ve Arıburnu nda Yapılan Muharebeler... 171 a. Seddülbahir Bölgesindeki Muharebeler... 171 (1) Tarafların Durumu... 171 (2) İki Tarafın Harekât Planı... 172 (3) Muharebenin Yapılışı... 173 b. Arıburnu Bölgesindeki Muharebeler (Kanlısırt ve Conkbayırı Muharebeleri)... 175 (1) Kanlısırt Muharebeleri... 175 (a) Tarafların Durumu... 175 (b) Kanlısırt Muharebesi nin Yapılışı (6-10 Ağustos 1915)... 177 (2) Conkbayırı Muharebeleri (6-10 Ağustos 1915) (İngiliz Kuşatma Taarruzu)... 180 (a) Tarafların Durumları... 180 (I) Türk Tarafının Durumu... 180 VIII
(II) İngilizlerin Durumu... 180 (b) Conkbayırı Taarruzunun Planı ve Düzeni... 180 (c) Conkbayırı Muharebeleri... 182 (I) 6 Ağustos Günü Yapılan Muharebeler... 182 (II) 7 Ağustos Günü Yapılan Muharebeler... 182 (III) 8 Ağustos Günü Yapılan Muharebeler... 186 (IV) 9 Ağustos Günü Yapılan Muharebeler... 189 (V) 10 Ağustos Günü Yapılan Muharebeler... 192 (VI) 10 Ağustosta Yapılan Türk Taarruzu... 194 c. Anafartalar Bölgesindeki Muharebeler... 196 (1) Anafartalar Çıkarması... 196 (a) Tarafların Durumları... 196 (b) Harekât Planları... 197 (c) Çıkarmanın Yapılışı (6/7 Ağustos 1915)... 198 (2) Birinci Anafartalar Muharebesi (9-12 Ağustos 1915)... 201 (a) Tarafların Durumu ve Taarruz Planı... 201 (I) Türk Tarafının Durumu ve Taarruz Planı... 201 (II) İngilizlerin Durumu ve Taarruz Planı... 202 (b) Taarruzun Yapılışı... 203 (I) 9 Ağustos 1915 Günü Yapılan Taarruz... 203 (II) 10 Ağustos 1915 Günü Yapılan Taarruz... 205 (III) 12 Ağustos 1915 Günü Harekâtı... 206 (3) Kireçtepe Muharebeleri (15-17 Ağustos 1915)... 207 (a) 15 Ağustos 1915 Günü Muharebeleri... 207 (b) 16 Ağustos 1915 Günü Muharebeleri... 209 (4) İkinci Anafartalar Muharebesi (21 Ağustos 1915)... 212 (a) İngilizlerin Taarruz Planı... 212 (b) Türk Birliklerinin Düzeni... 214 (c) Taarruzun Yapılışı... 214 (5) Bombatepe (Kayacıkağılıtepe) Muharebesi (27 Ağustos 1915)... 216 (6) Anafartalar Muharebeleri Hakkında Değerlendirme... 217 ç. Ağustos 1915 Sonunda İki Tarafın Durumu... 218 (1) 5 inci Ordunun Durumu... 218 (2) İngiliz ve Fransız Kuvvetlerinin Durumu... 218 d. İngiliz ve Fransız Birliklerinin Tahliye Kararı ve Uygulaması... 219 (1) Anafartalar ve Arıburnu Bölgelerinin Tahliyesi (20 Aralık 1915)... 219 (2) Seddülbahir Bölgesinin Tahliyesi (28 Aralık 1915-9 Ocak 1916)... 223 e. 5 inci Ordunun Çanakkale Bölgesinden Ayrılması... 226 IX
YEDİNCİ BÖLÜM LOJİSTİK VE İDARÎ FAALİYETLER 1. Teşkilat... 227 a. Genel... 227 b. Çanakkale Harekât Alanındaki Birliklerin Lojistik Teşkilleri... 228 2. Lojistik... 229 a. İkmal... 229 (1) İkmal Kaynakları... 229 (2) Bütünleme İhtiyacı ve Bu İhtiyacın İkmal Faaliyetleri... 229 (a) 1 inci Sınıf İkmal Maddeleri... 229 (b) 2 nci ve 4 üncü Sınıf İkmal Maddeleri... 232 (c) 3 üncü Sınıf İkmal Maddeleri... 233 (ç) 5 inci Sınıf İkmal Maddeleri... 233 3. Ulaştırma... 234 4. Sağlık Hizmetleri... 235 a. Hasta ve Yaralıların Tahliyesi... 236 5. Veteriner Hizmetleri... 237 6. Personel Faaliyetleri... 237 a. Personel Kuvveleri (Gücü) ve Zayiatı... 237 (1) Personel Kuvveleri... 237 (2) Zayiat... 238 (3) Personel İkmali... 239 7. Moral Çalışmaları... 240 SEKİZİNCİ BÖLÜM SONUÇLAR 1. Genel... 243 a. Siyasi Sonuçlar... 244 b. Askerî Sonuçlar... 246 c. Sosyoekonomik Sonuçlar... 248 2. Başlıca Yerli ve Yabancı, Siyasi ve Askerî Otoritelerle Yazarların Çanakkale Zaferi Hakkındaki Değerlendirme ve Yorumları... 249 KAYNAKLAR... 251 DİZİN... 257 EKLER... 267 X