100. YILINDA ÇANAKKALE ZAFERİ. Ali GÜLER Yrd. Doç. Dr. Hacettepe Üniversitesi

Transkript

1 100. YILINDA ÇANAKKALE ZAFERİ Ali GÜLER Yrd. Doç. Dr. Hacettepe Üniversitesi

2 DÜNYA SAVAŞI KAVRAMI BU SAVAŞA DÜNYA SAVAŞI DENİLMESİNİN NEDENİ; UZUN SÜRMESİ, KATILAN DEVLETLERİN SAYISININ ÇOKLUĞU, BİRKAÇ KITAYI BİRDEN ETKİLEMESİ DEĞİLDİR. I. DÜNYA SAVAŞI NI BENZERLERİNDEN AYIRAN BELİRGİN ÖZELLİĞİ ONUN İLK TOPYEKÛN SAVAŞ OLMASIDIR. TARİH BOYUNCA SAVAŞLARIN HEMEN HEMEN HEPSİ SINIRLI SAVAŞ NİTELİĞİNDE OLMUŞTUR. YANI SAVAŞTAN BEKLENEN SİYASAL AMAÇ SINIRLI KALMIŞTIR. SAVAŞA BU İSMİN VERİLMESİ BÜTÜNDÜNYANIN KATILMIŞ OLMASINDAN DEĞİL; DÜNYANIN MERKEZİ OLARAK GÖRÜLEN AVRUPA DA CEREYAN ETMİŞ OLMASINDAN KAYNAKLANMAKTADIR. BU SAVAŞ AYNI ZAMANDA AVRUPA MERKEZLİ DÜNYA SİYASETİNİN DE SONUNUN BAŞLANGICI OLMUŞTUR.

3 BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI NIN NEDENLERİ SİYASİ VE ASKERİ NEDENLER EKONOMİK YAYILMA VE SÖMÜRGECİLİK DİNİ VE KÜLTÜREL YAYILMA DEVLETLERİN NÜFUZ POLİTİKALARI VE MİLLİYETÇİLİK OSMANLI DEVLETİ Nİ PAYLAŞMA İSTEĞİ

4 SİYASİ VE ASKERİ NEDENLER ALMANYA: 1871 DE MİLLİ BİRLİĞİNİ TAMAMLAMIŞ, KISA ZAMANDA SANAYİNİ GÜÇLENDİRMİŞ, GÜÇLÜ BİR KARA ORDUSU VE DONANMAYA SAHİP OLMUŞTUR. İNGİLTERE: DÜNYANIN BÜYÜK BİR KISMINI SÖMÜRGESİ HALİNE GETİRMİŞ, DÜNYANIN EN BÜYÜK DONANMASINI İNŞA ETMİŞTİR. FRANSA: İNGİLTERE DEN SONRA EN FAZLA SÖMÜRHEYE SAHİPTİR, DÜNYANIN İKİNCİ KARA ORDUSUNA SAHİPTİR. ABD: GÜÇLÜ BİR ORDUSU VAR, SANAYİ VE ÜRETİM GÜCÜ YÜKSELMİŞ RUSYA 1905 TE JAPONYA YA YENİLMİŞ, DÜNYANIN ÜÇÜNCÜ BÜYÜK KARA ORDUSUNA SAHİP, SANAYİ VE TEKNOLOJİ DİĞER ÜLKELERİN GERİSİNDE, EKONOMİK BAKIMDAN GÜÇLÜ DEĞİL.

5 SİYASİ VE ASKERİ NEDENLER JAPONYA: UZAKDOĞU DA RUSYA YI DURDURMUŞ, ÇİN E MÜDAHALEYE BAŞLAMIŞTIR, GÜÇLÜ BİR DONANMAYA VE TİCARET FİLOSUNA SAHİP OLMUŞTUR. AVUSTURYA-MACARİSTAN ÇÖKÜŞ SÜRECİNE GİRMİŞ, ALMANYA NIN DIŞ SİYASETİNE SIKI SIKIYA SARILMIŞTIR. İTALYA: MİLLİ BİRLİĞİNİ GEÇ SAĞLAMIŞ, OSMANLI DEVLETİ TOPRAKLARINDAN SÖMÜRGE SAĞLAMAYA ÇALIŞIYORDU. OSMANLI DEVLETİ: ARASINDA AĞIR KAYIPLARA UĞRAMIŞ, AVRUPA DAKİ TOPRAKLARINI KAYBETMİŞ, TOPRAKLARI; KARS, ARDAHAN, ARTVİN DIŞINDA BUGÜNKÜ TÜRKİYE; IRAK, SURİYE, LÜBNAN, İSRAİL, ÜRDÜN, HİCAZ VE YEMEN DEN İBARET KALMIŞ İDİ.

6 SİYASİ VE ASKERİ NEDENLER BLOKLAŞMA ÜÇLÜ İTTİFAK ALMANYA, AVUSTURYA-MACARİSTAN VE İTALYA 1892, 1907 VE 1912 DE YENİLENDİ. SAVAŞ ÖNCESİNDE SON DURUM ALMANYA, AVUSTURYA-MACARİSTAN, BULGARİSTAN, OSMANLI DEVLETİ ÜÇLÜ İTİLAF FRANSA-RUSYA (1894) İNGİLTERE-FRANSA (1904) RUSYA-İNGİLTERE (1907) SAVAŞ ÖNCESİNDE SON DURUM İNGİLTERE, FRANSA, RUSYA, İTALYA, SIRBİSTAN, YUNANİSTAN ABD, JAPONYA

7 EKONOMİK YAYILMA VE SÖMÜRGECİLİK SÖMÜRGE EDİNME VE DIŞ YATIRIMLARLA GELİŞEN EKONOMİK REKABET SAVAŞIN ÖNEMLİ NEDENLERİNDENDİR. 19. YÜZYILDAN İTİBAREN SANAYİ DEVRİMİNİN İKİ TEMEL KAYNAĞI OLAN HAMMADDEVE PAZAR İHTİYACIBÜYÜK BİR REKABET BAŞLATMIŞTI DA AFRİKA NIN %11 İ, 1900 DE AFRİKA NIN %90 I, PASİFİK İN %99 U, SÖMÜRGELEŞMİŞ DURUMDADIR. 19. YÜZYILIN SONUNDA İNGİLTERE, FRANSA VE ALMANYA NIN DIŞ YATIRIMLARI (MADEN, DEMİRYOLU, DENİZ İŞLETMELERİ) 160 MİLYON ALTIN FRANK İDİ. BU BUTÜN DÜNYADAKİ YATIRIMLARIN %83 ÜNÜ OLUŞTURMAKTAYDI.

8 OSMANLI-ALMAN GİZLİ ANTLAŞMASI GÖRÜŞMELER 22 TEMMUZ 1914 TE BAŞLAMIŞTIR ANTLAŞMA 2 AĞUSTOS 1914 TE SADRAZAM SAİT HALİM PAŞA NIN YENİKÖY DEKİ YALISINDA İMZALANMIŞTIR ANTLAŞMAYI ALMANYA ADINA İSTANBUL BÜYÜKELÇİSİ VON WANGENHEİM, OSMANLI DEVLETİ ADINA İSE SADRAZAM SAİT HALİM PAŞA İMZALAMIŞTIR. OSMANLI HÜKÜMETİNDE ANTLAŞMADAN HABERİ OLANLAR: SADRAZAM SAİT HALİM PAŞA, HARBİYE NAZIRI ENVER PAŞA, DAHİLİYE NAZIRI TALAT BEY, MECLİS-İ MEBUSAN REİSİ HALİL BEY OSMANLI DEVLETİ AYNI GÜN SEFERBERLİK VE SIKIYÖNETİM İLAN ETMİŞ, MEBUSAN MECLİSİ KAPATILMIŞTIR. ALMANYA 1 AĞUSTOS TA RUSYA YA SAVAŞ İLEN ETTİĞİ İÇİN ESASINDA OSMANLI DEVLETİ ANLAŞMA İMZALANDIĞI ANDA 2. MADDE GEREĞİ SAVAŞA GİRMİŞ BULUNUYORDU.

9 OSMANLI DEVLETİ NİN SAVAŞA GİRİŞ SÜRECİ 1 AĞUSTOS 1914: İNGİLTERE PARALARI ÖDENMİŞ BULUNAN İKİ ADET (SULTAN OSMAN VE REŞADİYE) OSMANLI GEMİSİNE EL KOYDU 2 AĞUSTOS 1914: OSMANLI-ALMAN GİZLİ ANTLAŞMASI 2 AĞUSTOS 1914: OSMANLI DEVLETİ NİN SEFERBERLİK İLANI 10 AĞUSTOS 1914: GOEBEN VE BRESLAU İSİMLİ İKİ ALMAN GEMİSİNİN BOĞAZLARDAN GEÇEREK İSTANBUL ÖNLERİNE GELMESİ 16 AĞUSTOS 1914: İKİ ALMAN GEMİSİNE TÜRK BAYRAĞI ÇEKİLEREK, ALMAN MÜRETTEBATA FES GİYDİRİLDİ, GEMİLERE YAVUZ VE MİDİLLİ ADLARI VERİLDİ 9 EYLÜL 1914: YABANCI ELÇİLERE 1 EKİMDEN İTİBAREN KAPİTÜLASYONLARIN KALDIRILDIĞI BİLDİRİLDİ

10 OSMANLI DEVLETİ NİN SAVAŞA GİRİŞ SÜRECİ 11 EKİM 1914: ALMAN ELÇİSİ SAVAŞ İLAN EDİLDİĞİ TAKDİRDE OSMANLI DEVLETİ NE 2 MİLYAR ALTIN KURUŞ YARDIM YAPILACAĞINI BİLDİRDİ. 21 EKİM 1914: VADEDİLEN PARA GELDİ. 22 EKİM 1914: ENVERPAŞA AMİRAL SOUCHON A KARADENİZ DE RUS DONANMASINI BOMBALAMA EMRİNİ VERDİ 27 EKİM 1914: TÜRK DONANMASI KARADENİZ E AÇILDI VE RUS LİMANLARINI BOMBALADI. OSMANLI DEVLETİ RESMEN SAVAŞA GİRMİŞ OLDU 2 KASIM 1914: RUSYA OSMANLI DEVLETİ NE SAVAŞ İLAN ETTİ 5 KASIM 1914: İNGİLTERE VE FRANSA OSMANLI DEVLETİ NE SAVAŞ İLAN ETTİ

11 OSMANLI DEVLETİ NİN SAVAŞA GİRİŞ SÜRECİ 12 KASIM 1914: OSMANLI DEVLETİ İLGİLİ DEVLETLERE RESMEN SAVAŞ İLAN ETTİ. 14 KASIM 1914: OSMANLI DEVLETİ CİHAD-I EKBER (MUKADDES CİHAT) İLAN ETTİ. CİHAT ÇAĞRISI ŞEYHÜLİSLAM ÜRGÜPLÜ MUSTAFA HAYRİ EFENDİ TARAFINDAN FATİH CAMİİ NDE OKUNDU.

12

13 BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI NDA TÜRKLERİN SAVAŞTIĞI CEPHELER 1 Çanakkale Cephesi 2 Kafkas (Doğu) Cephesi Sina-Filistin ve Suriye Cephesi 3-1. Kanal Seferi -2. Kanal Seferi -İngiliz Karşı Taarruzu 4 Irak Cephesi 5 Galiçya Cephesi 6 Romanya Cephesi 7 Makedonya Cephesi 8 Hicaz-Asir-Yemen Cephesi 9 Libya Cephesi 10 İran Cephesi

14 I. Dünya Savaşı nda Cepheler Balkanlar Çanakkale Kafkasya İran-Irak Kanal Yemen

15 ÇANAKKALE CEPHESİ

16

17 ÇANAKKALE CEPHESİ

18

19

20 ÇANAKKALE MUHAREBELERİNE 2 Ordu, 10 Kolordu (gruplarla birlikte), 22 Tümen, 52 Alay katılmıştır. 2 Ordu Komutanı, 18 Kolordu Komutanı 39 Tümen Komutanı, 104 Alay Komutanı olmak üzere; yani Alay ve daha üst düzeyde Toplam 163 Komutan, 6920 subay, yüzbinlerce er-erbaş katılmıştır.

21 DENİZ MUHAREBELERİ 3 KASIM İngiliz ve 1 Fransız gemisinden oluşan Amiral Carden yönetimindeki Birleşik İtilaf Filosu da, 3 Kasım 1914 sabahı Çanakkale Boğazı'nın giriş tahkimatı bombardımana tutmuştur. Bundan başka Çanakkale Boğazı güney girişindeki Seddülbahir ve Kumkale de ateşe tutulmuştur. Bombardıman sonunda şehit olan, 5 subay ve 81 er Çanakkale muharebelerinin ilk şehitleri olarak tarihe geçmiştir.

22 DENİZ MUHAREBELERİ 18 MART Mart 1915 sabahı hava, harekâta elverişliydi. Saat 11 e doğru Seddülbahir yönünden, en önde Triumph olmak üzere sırasıyla Agamemnon, Lord Nelson, Queen Elizabeth, Inflexible, Prince George savaş gemileri ve bunları takiben beş torpido görünmeye başlamıştır. Uçak keşif raporlarından da Boğaz'ın dışında Bozcaada dolaylarında 15'i İngiliz, 4'ü Fransız olmak üzere toplam 19 savaş gemisi ile 3 kruvazör, birçok torpido, tahrip ve taşıt gemilerinin bulunduğu anlaşılmıştır.

23 ÇANAKKALE DENİZ SAVAŞLARI

24 ÇANAKKALE DENİZ SAVAŞLARI

25 DENİZ MUHAREBELERİ 18 MART 1915 Saat da 4 Fransız savaş gemisi (Suffren, Charlemagne, Galois ve Bouvet) Seddülbahir önünden çıkarak Çanakkale Boğaz'ına girmişlerdir. Weymouth Kruvazörü Kumkale arkasında görünerek Yenişehir'i bombardımana başlamıştır. İngiliz gemileri şu şekilde ateş bölümü yaptılar: Prince George, Tenger ve Baykuş yönüne; Queen Elizabeth, Anadolu Hamidiye Tabyası'na; Agamemnon ve Lord Nelson, Kilitbahir Grubu'na; Inflexible, Mecidiye ile Halileli ve Erenköy yönlerine; Triumph, Dardanos Tabyası'na.

26 DENİZ MUHAREBELERİ 18 MART 1915 Saat 13.30'a gelindiğinde bombardıman şiddetlenmiş, merkez grubundaki bütün tabyalar yoğun ateş altına alınmıştır. Kilitbahir ve Çanakkale içlerine düşen mermiler yangın çıkarmıştır. Rumeli Mecidiye Tabyası nda mazgallara vuran mermilerden, iki top takımının erlerinin hemen hepsi şehit düştüğünden veya yaralandığından toplar muharebe dışı kalmıştır. Saat 14.00'te Anadolu Hamidiye Tabyası'nca ateş altına alınan Bouvet, hafif bir dumanla birlikte yan yatmaya başlamış ve üç dakika sonra 603 kişiyle birlikte batmıştır. Anadolu Hamidiye Tabyası, ateşini önce Agamemnon'a, saat 15.20'de de Irresistible'a yöneltmiştir 'da iskele yönüne yatan Irresistible, obüs bölgesi (Tenger Dere-Domuz Deresi bölgesindeki Obüs Bataryaları ile Erenköy deki 8 nci Ağır Obüs Alayı) tarafından şiddetli ateş altına alınmıştır. Akıntıyla önce Karanlık Liman ve sonra Dardanos Bataryası doğrultusunda sürüklenen gemi, saat 19.30'da batmıştır. Irresistible'ın yanına gelmekte olan Ocean da isabet almış, akıntıyla Morto Körfezi'ne girmiş ve saat 22.30'da batmıştır. Inflexible, Suffren ve Gaulois savaş gemileri de ağır yara almışlardır.

27 MAJESTİK ZIRHLISI BATARKEN Üç geminin battığını, diğer üçünün de ağır surette hasara uğradığını gören Birleşik Filo Komutanı, gemilerine Bozcaada'ya çekilme işaretini vermiştir. Birleşik Filonun muharebede top kaybı 44, insan kaybı ise 800 kadardı.

28 NUSRET MAYIN GEMİSİ

29 NUSRET MAYIN GEMİSİ 18 Mart 1915 Boğaz Muharebesi nde Türklerin kaybı ise 4 subay, 22 er şehit, 1 subay, 52 er yaralı olmak üzere toplam 79 dur. Almanların kaybı ise 3 ölü, 15 yaralı olmak üzere toplam 18 dir.

30 İNGİLİZ ZIRHLISI GOLİATH IN BATIRILIŞI

31 HASAN-MEVSUF ŞEHİTLİK ANITI Birleşik Filo karşısında, teknik eksikliklerine rağmen, Türk topçuları çok büyük cesaret ve sükûnetle görevlerini yapmışlardır. Dardanos Bataryası, Birleşik Filo'nun etkin ateşlerinden gördüğü hasarın giderilmesi için ateşine ara verdiği bir sırada, sargı yerine düşen bir mermi ile Batarya Komutanı Üsteğmen Hasan, Takım Komutanı Teğmen Mevsuf ile bir yedek subay adayı ve üç er şehit düşmüştür. Kısa sürede yeniden atışa hazır duruma getirilen batarya, Irresistible üzerine ateşe başlamıştır. Batarya'nın adı daha sonra Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı'nın teklifi ve Başkomutanlığın onayı ile şehit subayların adına atfen "Hasan- Mevsuf Bataryası" olarak değiştirilmiştir.

32 HASAN-MEVSUF ŞEHİTLİK ANITI

33 ÇANAKKALE KARA MUHAREBELERİ KUMKALE MUHAREBELERİ (25-27 Nisan 1915) SEDDÜLBAHİR MUHAREBELERİ (25 Nisan Ocak 1916) ARIBURNU MUHAREBELERİ (25 Nisan-20 Aralık 1915) SUVLA ÇIKARTMASI, KANLISIRT, CONKBAYIRI VE ANAFARTALAR MUHAREBELERİ (6 Ağustos-20 Aralık 1915) KANLI SIRT CONKBAYIRI I. ANAFARTALAR II. ANAFARTALAR

34 ÇANAKKALE DE MUSTAFA KEMAL İN ROLÜ SAVUNMA TERTİBATI KONUSUNDAKİ ÖNGÖRÜSÜ ÇIKARTMA BÖLGELERİ KONUSUNDAKİ ÖNGÖRÜSÜ TESADÜF MUHAREBELERİ KONUSUNDAKİ BAŞARISI

35 ÇANAKKALE DE MUSTAFA KEMAL İN ROLÜ

41

42

43 BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NDA ORDULAR VE KAYIPLAR Anlaşma (İtilaf) Devletleri 12 Ülke Ülkeler Silahlı Kuvvet Toplam Kayıplar (Ölü, Yaralı, Kayıp) Oran (%) Rusya Fransa İngiltere İtalya ABD Japonya Romanya Sırbistan Belçika Yunanistan Portekiz Karadağ TOPLAM

44 BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NDA ORDULAR VE KAYIPLAR Bağlaşık (İttifak) Devletleri 4 Ülke Ülkeler Silahlı Kuvvet Toplam Kayıplar (Ölü, Yaralı, Kayıp) Oran (%) Almanya Avusturya Macaristan Osmanlı İmp Bulgaristan TOPLAM GENEL TOPLAM Kaynak: P. Renouvin, Birinci Dünya Savaşı Tarihi, Çev: A. Cemgil, C: II., s. 383.

45 TÜRK KAYIPLARI TOPLAM: SUBAY ER TOPLAM ŞEHİT YARALI KAYIP HASTANEYE GİDEN HAVA DEĞİŞİMİ HASTALIKTAN ÖLEN Çanakkale Kara Savaşları 25 Nisan 1915 te başlamış, 09 Ocak 1916 da sona ermiştir. Toplam 8.5 Ay (259 gün) sürmüştür.

46

47

48

49 57. Alay Komutanı Ali Oğlu Yarbay Hüseyin Avni (Manastır) Şehadeti: 13 Ağustos 1915 Arıburnu muzafferiyetinin ilk ve metin temel taşı olan elli yedinci alayın kalbinin temizliği ve sağlam inancıyla mümtaz kumandanı Yarbay Şehit Avni Bey i hürmet-i mahsusa ile anarım M. Kemal Atatürk

50 *57. Alay, Arıburnu Muharebelerinde Alay Komutanı dahil savaşa katılan bütün birlik personeli şehit düşen alaydır. 25 Nisan 1915 te Arıburnu kıyılarına çıkarak Conkbayırı Kocaçimen tepelerini almak üzere olan ANZAK Kolordusuna yaptığı devamlı süngü hücumları ile 20 bin kişilik düşmanı denize kadar sürmüştür. *Anafartalar Muharebeleri süresince çok kanlı taarruz ve hücumlarla Conkbayırı Kocaçimen mevziinin Düşman Eline geçmesine mani olmuş, bütün cepheyi korumuştur. *Alayın ilk komutanı Yarbay Hüseyin Avni Bey, 13 Ağustos 1915 te Kurban Bayramı nın birinci günü şehit düşmüş, fakat 57. Alay Birinci Dünya Harbi nin sonuna kadar pek çok cephede nice kahramanlık menkıbeleri yaratmıştır.

51

52

53

54

55

56 NE BÜYÜKSÜN Kİ, KANIN KURTARIYOR TEVHÎD İ, BEDR İN ARSLANLARI ANCAK BUKADAR ŞANLI İDİ..

57 OSMANLI DEVLETİ NİN PAYLAŞILMASINI ÖNGÖREN GİZLİ ANTLAŞMALAR 1 İstanbul Antlaşması 18 Mart 10 Nisan Londra Antlaşması 26 Nisan Sykes-Picot Antlaşması 26 Nisan St. Jean De Maurienne Antlaşması 17 Nisan 10917

58 GİZLİ ANTLAŞMALARA GÖRE PAYLAŞIM

59 SEVR E VE LOZAN A GÖRE TÜRKİYE

60 100. YILINDA ÇANAKKALE ZAFERİ Ali GÜLER Yrd. Doç. Dr. Hacettepe Üniversitesi