ÇELTİK KURUTMA MAKİNESİ TASARIM VE PROTOTİP İMALATI*

TMMOB Makina Mühendisleri Odası Konya Şubesi V. Makina Tasarım ve İmalat Teknolojileri Kongresi 17-18 Ekim 2009 ÇELTİK KURUTMA MAKİNESİ TASARIM VE PROTOTİP İMALATI* Ahmet OĞUR 1, Serdar ÖZTEKİN 2, Çetin KARAKAYA 3, Dilaver BOZKURT 4, Turgay ÇELİK 5 Özet: 1 Sakarya Ünv. Müh. Fak. Makine Müh. Böl. Sakarya/TÜRKİYE Tel: 0264 295 58 41 e-posta: ogur@sakarya.edu.tr 2 Çukurova Ünv. Ziraat Fak. Tarım Makineleri Böl. Adana/TÜRKİYE Tel: 0322 338 68 49 e-posta: oztekin@cu.edu.tr 3 Sakarya Ünv. Karasu MYO, Makine Bölümü, Karasu/Sakarya/TÜRKİYE Tel: 0264 718 89 60 e-posta: ckarakaya@sakarya.edu.tr 4 Çelik Kardeşler Petrol Zah. Tur. İnş. Taah. ve Tic. San. Ltd. Şti. Sakarya /TÜRKİYE Tel: 0264 379 32 54 e-posta: info@adakurutma.com.tr 5 Çelik Kardeşler Petrol Zah. Tur. İnş. Taah. ve Tic. San. Ltd. Şti. Sakarya /TÜRKİYE Tel: 0264 379 32 54 e-posta: info@adakurutma.com.tr Ar-Ge destek programlarının yaygınlaşması ve daha fazla sanayici tarafından bu desteklerin kullanılması, ülkemizin tasarım ve imalat altyapısını güçlendirmiştir. Bu proje de bu kapsamda ortaya çıkmıştır. Ar-Ge aşamasından sonra ürün ticarileşmiş ve ihracat gerçekleştirerek ülkemize katma değer sağlanmıştır. Yabancı rakiplerden ülkemize gelen makine sayısı azaltılmış ve rekabet edilebilir bir duruma gelinmiştir. Avrupa Birliği ne uyum çalışmaları nedeni ile tarım ürünlerinin hijyenik olarak depolanması zorunluluk haline gelmektedir. Klasik yöntem ile hasattan sonra doğal kurutma esnasında ürünlerin zararlı dış etkiler ile karşı karşıya kalması kaçınılmazdır. Bunun yerine cebri kurutma zorunlu hale gelmiştir. Tarım ürünleri yüksek nemli olarak hasat edilmektedir. Hasattan sonra depolama nemine kadar düşürülerek saklanmalıdır. Aksi takdirde üründe bozulmalar başlamakta ve depolama ömrü kısalmaktadır. Bu şekilde sürekli olarak milli servet boşa gitmektedir. Bozulma başladığında (özellikle; fındık, mısır, buğday, çeltik v.b.) tarım ürünlerinden yapılan gıda maddelerinde de bu zararlı etkileri görmek mümkün olmaktadır. Örneğin aflatoksinli bir mısırı yiyen ineğin sütünden insanlara bu zararlı etki taşınmaktadır. Ülkemiz şartlarında tamamen yerli, verimli, maliyeti düşük ve ithalat yerine ekonomimize katkı sağlayacak tarım ürünleri kurutma makinesi tasarım ve imalatı mümkün görülmüş ve bu konuda önemli ar-ge çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmada, özellikle Trakya bölgesinde ve Samsun başta olmak üzere birçok ilimizde ekimi yaygınlaşan çeltiğin kurutulması ile ilgili geliştirilen makine ile ilgili bilgiler verilmiştir. Yüksek nem oranlarında hasat edilen çeltiğin depolanmadan önce cebri olarak kurutulması zorunludur. Çeltiğin kırılgan yapısı, kırıldıktan sonra değerinin düşmesi ve ürünün kurutma esnasında yanma eğiliminin fazla olması nedeni ile çok hassas bir kontrol ile kurutma gerçekleştirilmelidir. Bu önemli proseste ilave bir dinlendirme ünitesi ile çok önemli bir randıman atışı sağlanmıştır. *Bu proje TÜBİTAK-TEYDEB Sanayi Ar-Ge Destek Programı kapsamında desteklenmiş ve başarı ile tamamlanmıştır (Proje No:3060413). Anahtar sözcükler: Çeltik kurutma makinesi, tarım ürünlerinin kurutulması 1. GİRİŞ Çeltiğin endüstriyel kurutulması için kurutma makinelerine çok büyük ihtiyaç vardır. Bu ihtiyacın ancak bir bölümü yurt dışından ithal edilen özellikle Amerikan ve İtalyan menşeli pahalı ve işletme masrafları yüksek

452 kurutma makineleri ile karşılanmaya çalışılmaktadır. Bu durum teknolojik kurutmanın yaygın bir şekilde kullanımı engellemekte ve ayrıca kurutulan ürünün kurutma maliyetlerini yukarı çekmektedir. Tarım ürünlerinin kurutma prosesini etkiyen organik yapıları, nem içerikleri, sıcaklıktan etkilenmeleri ve istenilen kurulukları birbirlerinden çok farklıdır. Dolayısıyla her ürün için ayrı kurutma şartları gerekli olmaktadır. Çoğu zaman aynı ürün için çok farklı prosesler ve kurutma makineleri geliştirilmiştir. Prosesin kalitesi, ürün kurutma kalitesine ve yakıt sarfiyatına göre değerlendirilir. Proje kapsamında geliştirilen kurutma prosesi mevcutlara göre daha az enerji kullanarak kurutmayı gerçekleştirmiş ve ürün kurutma kalitesini yükseltmiştir. Proses konusunda ne kadar çok bilgiye sahip olunursa o kadar ileri teknoloji geliştirilebilir. Projeyi gerçekleştiren firma 45 yıldır kurutma sektöründe hizmet vermektedir. Burada edinilen deneyimler ve yaptığı proses iyileştirmeleri düşünülen yeni kurutma prosesinde kullanılmıştır. 2. ÇELTİK KURUTMA MAKİNESİ Çeltik kurutulmasında en kritik nokta pirinç sertliğidir. Fazla kurutulmuş sert pirinç, çeltik kabuğunun soyulması esnasında kırılır. İthal edilen çeltik kurutucu makinelerinin da bu konu temel problemdir. Proje kapsamında yapılan çalışmalarla çeltik dinlendirme ara prosesi geliştirilmiştir. Bu dinlendirme ara prosesi ile pirincin ideal sertliği elde edilmiştir. Bu sayede yaklaşık % 5 kadar randıman artışı sağlanmıştır. Bu kısım için Türk Patent Enstitüsü ne Faydalı Model başvurusu yapılmış ve tescil edilmiştir. Geliştirilen çeltik makinesi rakip yabancı firmalara göre daha kaliteli kurutma sağlamaktadır. İtalyan markalı ithal kurutucular seyyar olduğundan mazot veya benzin yakıtlı çalışmaktadır. Yeni geliştirilen yatay tip çeltik kurutma makinesi, LPG ve daha ucuz yakıt olan doğalgaz kullanmaktadır. Çeltik kurutma makinesinin satın alma ve işletme masrafları düşmüştür. Kurutma makinesinin otomasyon sistemiyle işletilmesi sağlanmıştır. Bu projenin sonunda geliştirilen üstün teknoloji kurutma makinalarının fiyatları ithal edilenlerinin yaklaşık %35 oranında aşağısındadır. Çeltik kırılma probleminin önlenmesi ciddi bir çalışmayı beraberinde getirmiş ve tüm dünyada dikkat çekmiştir. Bu konudaki uygulama çalışmalarımız hızla devam etmektedir. 2.1. Projenin Başlatılma Gerekçeleri Projenin başlatılma gerekçeleri şunlardır; - Ülkemize ithal edilen yabancı kurutma makinesi fiyatları 60 ila 80 bin USD arasında değişmektedir. Her yıl onlarca ithal edilen bu makinelere rakip olunması ve ithalatın önemli ölçüde azaltılmasının istenmesi, - Daha ucuz, ülke tarım şartlarına daha uygun ve performansı yüksek kurutma makineleri çiftçi için cazip olmalı ve çiftçi teknolojik kurutmaya geçmelidir. Çiftçinin ürünü değer kazanmalıdır. Ülke ekonomisine katma değer sağlanmalıdır (çeltik kurutmada yaklaşık %5 randıman artışı ile bu amaç kısmen gerçekleştirilmiştir). - Kurutma sektöründe yerli teknoloji üretimine geçilmesi zorunlu hale gelmiştir. Dışa bağımlı ve bazen de geri kalmış teknolojilerin kullanımı engellenmelidir. - Kurutma prosesi dinamik bir teknolojidir. Sürekli yenilenmesi ve geliştirilmesi gerekir. Diğer bir deyişle ülkemizde bu projeyle kurutma teknolojisinin alt yapısı kurulmalıdır. Ayrıca uluslararası teknolojiye de bizim katkımız sağlanmalıdır. - Avrupa Birliği ne girme aşamasında kullanılan kurutma makina sayısı artmalı, tarım sektöründe standartlar yükselmiş olmalıdır. - Ülkemizde üretilen tahılların kurutma makinelerinin yetersizliğinden standart değerlerde kurutulmamasından dolayı depolanan tahılların binlerce tonu heba olmaktadır. - Proje ekibi tarafından yapılan araştırmalar doğrultusunda Avrasya ve Doğu Avrupa da kullanılan makineler çok eski ve verimsizdir. Bu da Avrasya ve Dogu Avrupa yı ihracat için önemli bir pazar haline getirmektedir. 3. PROJE KAPSAMINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR Proje kapsamında 1 adet prototip çeltik kurutma makinesi imal edilmiştir. Prototip imalatı üç safhadan oluşmaktadır. İlk olarak tasarım, daha sonra prototip imalatı ve son olarak prototipin denenmesi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. 3.1. Prototip Tasarım Çalışmaları Bu aşamada prototipe ait teknik resimler oluşturulmuş ve imalatı için hazır hale getirilmiştir. Teknik resimlerde parçaların imalat resimleri ve montaj resimleri çizilerek malzeme özellikleri detaylı olarak belirlenmiştir. Bu adım tamamlandığında prototip bileşenlerinin tüm teknik resimleri hazır duruma gelmiştir.

453 Bu aşamaya ait çıktılar şu şekilde özetlenebilir; - Makine imalat ve montaj resimleri - Makine elektrik devre şeması - PLC devre şeması - Isıtıcı bölüme ait teknik resimler - Otomasyon projesi Tasarım aşamasından sonra tamamen firmanın geliştirildiği prototip makine için Türk Patent Enstitüsü ne 2 adet başvuru yapılmıştır. Bunlardan birisi boşaltma için kullanılan yıldız makara sistemi, makine demontajını, bakımını kalaylaştırıcı saç montaj sistemi ve etkin kurutma için malzeme akış sistemi ile ilgilidir. Makinenin diğer geliştirilen önemli kısımlarını içeren ilk başvuruya ait bilgiler Tablo 1 deki veritabanı bilgilerinde de görülmektedir. Başvuru Bilgileri Tablo 1. Tescil edilen buluş ile ilgili TPE veritabanından alınan bilgiler Başvuru Numarası : 2006/07118 Evrak Numarası : 2006-G-216539 Tescil Numarası : 2006 07118 Başvuru Tarihi : 2006/12/14 Evrak Tarihi : 2006/12/14 Tescil Tarihi : 2007/09/21 Başvuru Şekli : Ulusal Başvuru Koruma Tipi : Faydalı Model Yayın Tarihi : 2007/03/21 Başvuru Sahipleri ÇELİK KARDEŞLER PETROL ZAHİRECİLİK TURİZM İNŞAAT TAAH. TİC.ve SAN. LTD. ŞTİ. Dernekkırı Sapağı Çökekler Köyü SAKARYA Buluşun Tasnif Sınıfları A23N 12/00 Buluş Sahipleri DİLAVER BOZKURT Dernekkırı Sapağı Çökekler Köyü SAKARYA Vekil Bilgileri SERFİNAZ SİBEL YÜCE 1769 Sokak No:18/1 KARŞIYAKA/İZMİR Buluş Başlığı Fındık, fıstık, ceviz, badem vb. kabuklu yemişler için seyyar ve sabit olmak üzere özel olarak tasarlanmış kurutma makinası Buluş Özeti Buluş fındık, fıstık, ceviz, badem vb. gibi kabuklu yemişlerin kurutma işlemi için sabit ve seyyar olarak tasarlanmış kurutma makinesi olup, söz konusu makinenin seyyar modeli, şase grubu (1), kurutma ünitesi (2), kazan ünitesi (3), Elavatör Ünitesi (4), Döküş Borusu (5), Elektrik Panosu (6), bir Elevatör Haznesi (7), iki adet Kriko (8), bir Karıştırıcı Helezon (9), bir Temiz Hava Fanı (10), bir Yakıt Haznesi (11), bir Yakıt Besleme Helezonu (12), bir Yakıt Karıştırıcı Sistemi (13), bir Yakıt Hava Fanı (14), bir Elevatör Motoru (15), bir Karıştırıcı Helezon Motoru (16), bir Fan Motoru (17), bir Yakıt Besleme ve Karıştırıcı Motoru (18), bir Alternatör (19), bir Alternatör Redüktörü (20) ve iki adet Tekerlek (21) ile üç adet Sıcaklık Sensörlerinden (22) oluşmaktadır. 3.2. Prototip İmalat ve Montaj Çalışmaları Prototip imalatı ve montaj çalışmaları aşamasında aşağıdaki faaliyetler gerçekleştirilmiştir; - Makine imalatı ve montajı - Elektrik tesisatı uygulaması - Elektronik devre uygulaması - PLC devre uygulaması - Isıtıcı bölümün imalatı Prototip imalatı ve montajı sonucunda elde edilen kurutma makinesi ile ilgili genel görünüş Şekil 1 de gösterilmiştir.

454 Şekil 1. Çeltik kurutma makinesi prototipinin genel görünüşü Proje sonucunda elde edilen çeltik kurutma makinesinin prototipine ait önemli bilgiler ve teknik özellikler Tablo 2 de gösterilmiştir. Tablo 2. Çeltik kurutma makinesi prototipine ait teknik özellikler tablosu MODEL Tip Uzunluk Genişlik Yükseklik Kolon genişliği FAN Motor Fan çapı Brülör DB-256 6 BÖLÜM 1 FAN 1 BRÜLÖR 5910 mm. 2430 mm. 4270 mm. 365 mm. 10 HP/1450/d/dk 900 mm. 1.100.000 Kcal Ürün Alma Kapasitesi 8.400 Kg.-11.76 m 3 ÜST HELEZON Motor ALT HELEZON Motor YILDIZ MAKARA Motor Toplam Güç 4 HP/1450/d/dk 4 HP/1450/d/dk 1 HP/REDİKTÖRLÜ 14 kw 3.3. Prototip Deneme Çalışmaları Bu aşamada; ürünlerin gerçek anlamda deneme kurutma testleri yapılmıştır. Deneylerde özellikle şu kriterler ölçülmüştür;

455 - Farklı hava koşullarında kuruma süreleri, - Yakıt cinsinin kurutmaya etkisi, - Ürünlerdeki fire oranlarının azaltılması, - Ürüne zarar vermeden ulaşılabilecek en fazla kuruluk miktarı, - Aflatoksin varlığı Örnek bazı deney sonuçları Tablo 3, Tablo 4 ve Tablo 5 te sunulmuştur. Tablo 3. 55 o C kurutma sıcaklığında %20 nem oranına sahip çeltik için elde edilen deneysel sonuçlar KURUTMA DENEY FORMU RAPOR TARİHİ: 11.09.2007 DENEY YERİ Çökekler Köyü - Adapazarı RAPOR NO: 01 DENEY KONUSU DENEYİ YAPAN Çeltik Kurutma Deneyi Kurutma kriterlerinin belirlenmesi Dilaver BOZKURT Proje Yürütücüsü DENEYDE ELDE EDİLEN VERİLER ÜRÜN: ÇELTİK GÖZLEM / AÇIKLAMA Makine Kapasitesi: 20.000 kg Bir yüklemede 20 ton çeltik almaktadır. Ürün Yükleme Miktarı: 20.000 kg Makine tam kapasite ile test edilmektedir. Dış ortam sıcaklığı: 20 C Ürüne uy. kur. hava sıcaklığı : 55 C Ürünün çevrim hızı : 20.000 Kg/h Ürün giriş nem değeri %20 Uygun bir termometre ile ölçülmüştür ve deney süresinde aynı sıcaklıkta sabit kalmıştır. Kurutma makinesinin verdiği sıcak hava 55 C ye sabitlenmiştir. Tüm ürün makinede saatte 1 kez dolaşmaktadır. Yaklaşık olarak hasat neminde ürün alınarak teste tabi tutulmuştur. Ürün çıkış nem değeri: %14 %6 nem düşüşü sağlanmıştır. Pervane kanat duruş açıları ile hava debisi Hava debisi: 24.000 m³ /h sabitlenmiştir. 0-60 dak. : %1, 60-120 dak. : %1, 120-180 dak. : %1, 180-240 dak. : %1 240-300 Ürün neminin düşüş miktarı : dak. : %1, 300-360 dak. : %1, 360-480: Soğutma Ürün giriş sıcaklığı: 20 C Uygun bir termometre ile ölçülmüştür. Ürün çıkış sıcaklığı: 22 C Uygun bir termometre ile ölçülmüştür. Ürün kuruduğu andaki sıcaklığı : 32 C Uygun bir termometre ile ölçülmüştür. Deney Süresi: 480 dakika Üründe gözle görülür renk değişimi olmamıştır. Çeltik kurutucularının gerçekleştirdiği randıman ölçümünde kurutulan ürün randımanı %65 çıkmıştır. Bu değer arzu edilen ve elde edilemeyen bir randıman değeridir.

456 Tablo 4. 60 o C kurutma sıcaklığında %20 nem oranına sahip çeltik için elde edilen deneysel sonuçlar KURUTMA DENEY FORMU RAPOR TARİHİ: 13.09.2007 DENEY KONUSU DENEYİ YAPAN DENEY YERİ Çökekler Köyü - Adapazarı RAPOR NO: 03 Çeltik Kurutma Deneyi Kurutma kriterlerinin belirlenmesi Dilaver BOZKURT Proje Yürütücüsü DENEYDE ELDE EDİLEN VERİLER ÜRÜN: ÇELTİK GÖZLEM / AÇIKLAMA Makine Kapasitesi: 20.000 kg Bir yüklemede 20 ton çeltik almaktadır. Ürün Yükleme Miktarı: 20.000 kg Makine tam kapasite ile test edilmektedir. Dış ortam sıcaklığı: 20 C Ürüne uy.kur. hava sıc. : 60 C Ürünün çevrim hızı : Ürün giriş nem değeri %20 20.000 Kg/h Uygun bir termometre ile ölçülmüştür ve deney süresinde aynı sıcaklıkta sabit kalmıştır. Kurutma makinesinin verdiği sıcak hava 55 C ye sabitlenmiştir. Tüm ürün makinede saatte 1 kez dolaşmaktadır. Yaklaşık olarak hasat neminde ürün alınarak teste tabi tutulmuştur. Ürün çıkış nem değeri: %14 %6 nem düşüşü sağlanmıştır. Pervane kanat duruş açıları ile hava debisi Hava debisi: 24.000 m³ /h sabitlenmiştir. 0-60 dak. : %1,5, 60-120 dak. : %1,5, 120-180 dak. : %1, 240-300 Ürün neminin düşüş miktarı : dak. : %1, 180-240 dak. : %1, 300-420 dak. : Soğutma Ürün giriş sıcaklığı: 20 C Uygun bir termometre ile ölçülmüştür. Ürün çıkış sıcaklığı: 22 C Uygun bir termometre ile ölçülmüştür. Ürün kuruduğu andaki sıcaklığı : 33 C Uygun bir termometre ile ölçülmüştür. Deney Süresi: 420 dakika Üründe gözle görülür renk değişimi olmamıştır. Çeltik kurutucularının gerçekleştirdiği randıman ölçümünde kurutulan ürün randımanı %65 çıkmıştır. Bu değer arzu edilen ve elde edilemeyen bir randıman değeridir.

457 Tablo 5. 65 o C kurutma sıcaklığında %20 nem oranına sahip çeltik için elde edilen deneysel sonuçlar KURUTMA DENEY FORMU RAPOR TARİHİ: 12.09.2007 DENEY YERİ Çökekler Köyü - Adapazarı RAPOR NO: 02 DENEY KONUSU Çeltik Kurutma Deneyi Kurutma kriterlerinin belirlenmesi DENEYİ YAPAN Dilaver BOZKURT Proje Yürütücüsü DENEYDE ELDE EDİLEN VERİLER ÜRÜN: ÇELTİK GÖZLEM / AÇIKLAMA Makine Kapasitesi: 20.000 kg Bir yüklemede 20 ton çeltik almaktadır. Ürün Yükleme Miktarı: 20.000 kg Dış ortam sıcaklığı: 20 C Ürüne uy.kur. hava sıc. : 65 C Makine tam kapasite ile test edilmektedir. Kurutma başladıktan 120 dakika sonra hacmi küçülen ürünün boşalan kısmına 400 kg yaş çeltik ilave edilmiştir. Uygun bir termometre ile ölçülmüştür ve deney süresinde aynı sıcaklıkta sabit kalmıştır. Kurutma makinesinin verdiği sıcak hava 65 C ye sabitlenmiştir. Bir önceki deneye göre 10 C artırılmıştır. Ürünün çevrim hızı : 25.000 Kg/h Bir önceki deneye göre çevrim hızı artırılmıştır. Ürün giriş nem değeri %20 Yaklaşık olarak hasat neminde ürün alınarak teste tabi tutulmuştur. Ürün çıkış nem değeri: %14 %6 nem düşüşü sağlanmıştır. Pervane kanat duruş açıları ile hava debisi Hava debisi: 24.000 m³ /h sabitlenmiştir. 0-60 dak. : %1,5, 60-120 dak. : %1,5, 120-240 dak. : %0,5, 300-360 Ürün neminin düşüş miktarı : dak. : %1, 240-300 dak. : %1,5, 360-420 dak. : Soğutma Ürün giriş sıcaklığı: 20 C Uygun bir termometre ile ölçülmüştür. Ürün çıkış sıcaklığı: 22 C Uygun bir termometre ile ölçülmüştür. Ürün kuruduğu andaki sıcaklığı : 35 C Uygun bir termometre ile ölçülmüştür. Deney Süresi: 420 dakika Bir önceki deneye göre hız arttığında 1 saat daha az sürede ürüne zarar vermeden aynı nem oranına ulaşılmıştır. Üründe gözle görülür renk değişimi olmamıştır. Çeltik kurutucularının gerçekleştirdiği randıman ölçümünde kurutulan ürün randımanı %65 çıkmıştır. Bu değer arzu edilen ve elde edilemeyen bir randıman değeridir. Kurutma başladıktan sonra yaş ürün ilave edildiği için homojen kurutma elde edilememiştir.

458 4. SONUÇLAR Projeyi gerçekleştiren firma, KOSGEB desteği ile başladığı Ar-Ge çalışmalarına TÜBİTAK desteği alarak devam etmektedir. Firmanın faaliyet alanı kurutma sektörüdür. 45 yıldır tarım ürünlerinin kurutulmasına yönelik çalışmalar yapan firma, sektörün ihtiyaçlarını yakından takip etmekte ve hatta makine imalatının yanı sıra tarım ürünleri kurutma hizmeti gerçekleştirmektedir. Firma yıllardır ürün kurutma sektörünün içerisinde olduğu için, Ar-Ge çalışmaları ile elde ettiği birikimleri de birleştirerek direk sonuca odaklı çözümler sunabilmektedir. Bunları gerçekleştirmek için öncelik prototip bir makine ve deneme ürünleri gerekmektedir. Makine imalatı konusuna girişi ile önemli ölçüde yol kat edilmiş ve Türkiye bu konuda önemli ölçüde ithal girdiyi önlemiştir. Firma, Türkiye deki kurutma alanında önemli bir açığı doldurmuştur. Fakat bununla da yetinmeyip ihracat a başlamıştır. Yalnızca kurutma hizmeti veren bir işletme iken, Ar-Ge destekleri ile gerçekleştirdiği mısır, çeltik, fındık, kanola ve susam kurutma makinelerini piyasaya sürerek, yapılan ar-ge çalışmalarını ticarileştirmiş ve 2008 yılı sonu itibari ile yaklaşık 1.000.000 USD lik ihracat yapmıştır. Aynı zamanda tüm kurutma makineleri, Türk Standartları Enstitüsü tarafında kalite kriterlerine uygunluk açısından testlerden başarı ile geçerek belgelendirilmiştir. Proje aşamasında aşağıdaki deneyimler elde edilmiştir; - Çeltiğin ve diğer tarım ürünlerinin yoğunlukları ve akışkanlıkları farklı olduğundan aynı makine kurutulamamaktadır. Çeltikte akışkanlık yavaş ama yoğunluğun az olma sebebi kabukların birbirine yaklaşama oranı az olduğu içindir. Bu yoğunluk farklarından dolayı mısır makinesinde çeltik kurutulamaz (verimli değil) fakat çeltik makinesinde mısır kurutulabilir. Bu durumda sadece performans düşmektedir. - Prototipi yapılan makinelerde pervane duruş açıları değiştirilebilir şekilde tasarlanmıştır. Bu değiştirilebilir pervane açısı hava debisi ve basıncını ayarlamayı sağlamıştır. - Çeltik kurutma makinesinde karşı basınç 400 Pa hava debisi 24000 m3/h dır. - Mısır ve çeltik makineleri yaklaşık olarak 140.000 Euro ya ithal edilmekte oysaki aynı işi yapabilecek daha verimli makine 50.000 Euro ya yerli imkanlar ile iç piyasaya sunulabilmektedir. - İthal makinelerin çalışma sistemi proje kapsamında tasarlanan makinelerin tamamen tersidir. Prototipi üretilen makinede ısıttığımız havayı atıyoruz. Yabancı makineler ısıttığı havayı emiyor. Yabancı makineler fanın emiş gücünü kullanıyor geliştirdiğimiz prototipte ise fanın basınç gücünü kullanıyoruz. Arada harcanan enerji olarak yaklaşık %35 fark vardır. Bu nedenle tahıl kurutma sistemlerinde geliştirdiğimiz makineler %35 daha az enerji harcamaktadır. - Çeltik ve mısır prototiplerinin alt bölümü aynı fakat üst bölümleri tamamen farklıdır. - Çeltik kurutma makinesinde pervane, boşaltma sistemi dışında yükleme ve bay-pass sistemi vardır. - Çeltikte bir dinlenme bölümü vardır. Aynı zamanda rutubet düştükçe üründeki azalmayı tamamlamaktadır. - Dozajlama kelebeği sayesinde homojen bir kurutma sağlanıyor. Aksi takdirde yaş ve kuru ürün birbiri içerisinden geçerken homojen ilerleyememektedir. - Çeltik kurutmada dinlenme bölümü olmazsa homojen karışım olmamaktadır. Yukarıdaki yaş ürün cebri olarak kurumaya zorlanmaktadır. Böylece alttan kuruyan ürün yerini yukarıdaki yaş ürüne bırakmaktadır. - 5 dakika sıcak havaya maruz kaldıktan sonra 3 katı kadar süre beklerse çeltiğin kırılganlığı azalır. Çeltik prince dönüşürken kırılıyor. Normal prince göre kırık princin fiyatı %70 daha ucuzdur. Genelde kırılan çeltik hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Çeltik makinesinde en önemli geliştirilen teknik çalışmanın bu olduğu söylenebilir. - Kurutma olayı mümkün olduğunca tabiatta olduğu gibi uzun olmalıdır. Makinede gerçekleştirilen kurutmada bu süreye uyulamamakta ve sadece 20 dakika sıcak havaya maruz bırakılmaktadır. Üst kısımda ise geçici süre bekletilmektedir.

459 - Makineden çıkan sıcak hava atılmamakta, sisteme geri kazandırılarak enerji tasarrufu sağlanmaktadır. - Rutubete göre ürünün ilerleme hızı ayarlanmaktadır. Dozajlama ile bu olay sağlanmaktadır. 1 saatlik kurutma süresinde yalnızca çeltik 20 dakika sıcak bölgeden geçmekte geriye kalan süre ise beklemede geçmektedir. - Hasat zamanını hava koşularından dolayı tam olarak belirlemek mümkün olmamaktadır. Fakat hasat nemine gelmeden ürünü hasat etmemiz gerekebilir. Bu durumda ürüne hasat nemine gelene kadar farklı davranmamız gerekir. Bu yüzden debisi ve basıncı ile ilerleme hızı hassas bir şekilde kontrol edilebilen bir makineye ihtiyaç vardır. Çeltikte içeriye gönderilen havanın ideal sıcaklığı 53 C dir. - Yurtdışından gelen makineleri çeltikte kullanmak uygun değildir. İthal makine ile geliştirdiğimiz makine birçok açıdan mukayese edilmiştir. Randıman farkı çok net olarak görülmektedir. - Tüm makinelerin tasarımında en önemli belirleyici kriter ürünün davranışının iyi bilinmesidir. 5. REFERANSLAR [1] Çelik Kardeşler Tic. San. Ltd. Şti - TÜBİTAK-TEYDEB 3060413 numaralı Sanayi Ar-Ge Projesi [2] www.tpe.gov.tr (Türk Patent Enstitüsü web sitesi) [3] www.adakurutma.com.tr ÖZGEÇMİŞLER Ahmet OĞUR: 1958 yılında Sakarya' da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Sakarya'da tamamladıktan sonra 1979 yılında Sakarya D.M.M Akademisi, Makine Mühendisliği Bölümü nü bitirdi. Makine Mühendisleri Odası nın 44685 sicil numaralı üyesidir. 1982 yılında İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü nde yüksek lisansını, 1987 yılında ise doktorasını bitirdi. 1982 yılında İ.T.Ü. Makine Fakültesi' ne Araştırma Görevlisi olarak atandı. 1987 yılında Yardımcı Doçent Doktor, 1989 yılında Doçent, 1996 yılında Profesör unvanını aldı. SAÜ Müh. Fak. Mak. Müh. Böl. Konstr. ve İmalat A.B.D. Başkanlığı (1992-1998), SAÜ Müh. Fak. Mak. Müh. Böl. Başkanlığı (1994-1996), SAÜ. Akyazı M.Y.O Müdürlüğü (1996-1998), SAÜ Müh. Fak. Mak. Müh. Böl. Mak. Mal. ve İmalat A.B.D Başkanlığı (1998- devam ediyor), SAÜ KATAMER (Kaynak Tekn. Araştırma, Uygulama ve Muayene Merkezi) Müdürlüğü (1998-2007), SAÜ Teknik Eğitim Fak. Dekanlığı (2000-2004), Sakarya Ünv. Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü (2004-2007) gibi idari görevlerde bulundu. Birçok firmada danışmanlık yapmaktadır. Evli ve 3 çocuk babasıdır. Serdar ÖZTEKİN: 1960 yılında Adana da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Adana da tamamladı. Lisans ve Yüksek Lisans eğitimini Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi nde tamamladıktan sonra 1982 yılında Ziraat Yüksek Mühendisi olarak mezun oldu. Mezuniyeti takiben Tarım Bakanlığına bağlı Söke-Aydın Tarımsal Mekanizasyon Eğitim Merkezi nde bir yıl süre ile hizmet öncesi eğitim gördü ve daha sonra aynı bakanlığa ait Ankara Tarımsal Mekanizasyon Deney ve Test Enstitüsü nde görevlendirildi. 1985 yılında Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Mekanizasyon Bölümü ne geçti. Daha sonra 1987 yılında doktora çalışmasını yapmak üzere Almanya da Hohenheim Üniversitesi ne gitti. 1990 yılında doktorasını tamamladıktan sonra tekrar Çukurova Üniversitesi ne döndü, 1991 yılında Yardımcı Doçent, 1994 yılında da Doçent unvanını aldı, 1999 yılında Profesörlüğe atandı. Profesör temsilcisi olarak 2007-2009 yılları arasında Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Fakülte ve Yönetim Kurulu Üyesi ve 2007 yılında Araştırma Uygulama Çiftliği Müdürlüğü görevlerini yürütmüştür. 20 si hakemli olmak üzere 110 yayını mevcuttur. Tarım ürünlerinin kurutulması konusunda çalışmaktadır. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası üyesidir. Evli ve iki çocuk babasıdır. Çetin KARAKAYA: 1978 yılında Gebze' de doğdu. İlk, orta ve meslek lisesi öğrenimini Gebze' de tamamladı. Gebze' de bulunan birçok işletmede çalıştı. Lisans öğrenimini 3,5 yılda iyi derece ile tamamlayarak, 2002 yılında Sakarya Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü nden mezun oldu. Aynı yıl SAÜ Makine Mühendisliği Bölümü nde Araştırma Görevlisi olarak göreve başladı. 2005 yılında Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü nde Kaynak bilim dalında yüksek lisans öğrenimini tamamladı. 2009 yılı başında Karasu MYO Makine Programında Öğretim Görevlisi olarak göreve başladı. Halen aynı üniversitede Sanayi Bakanlığı tarafından desteklenen Yüksek Basınca Dayanıklı Kompozit Hidrojen Tankı İmalatı adlı Santez Ar-Ge Projesi kapsamında doktora çalışmalarına devam etmektedir. Sakarya ve İstanbul da bulunan birçok firmada Ar-Ge

460 danışmanlığı yapmaktadır. Evli ve iki çocuk babasıdır. Makine Mühendisleri Odası nın 56103 sicil numaralı üyesidir. Dilaver BOZKURT: 1957 yılında Adapazarı nda doğmuştur. İlk, orta ve Meslek Lisesi öğrenimini 1975 yılında Adapazarı nda tamamlamıştır. 1977-2000 yılları arasında Arçelik te elektrik teknisyeni olarak görev yapmıştır. Daha sonra 2000 yılında şirket ortağı olarak kurutma makinesi imalatına başlamıştır. Buradaki ar-ge ve yenilik çalışmalarında önemli rol oynamıştır. Proje yürütücüsü olarak 2 adet KOSGEB Ar-Ge, 3 adet TÜBİTAK-TEYDEB projesi tamamlamıştır. Bunun dışında birçok makine geliştirmiş ve bu kurutma makinelerini Türk çiftçisinin hizmetine sunmuştur. Şirkette yurtdışı makine kurulumu ve teknik destek ile imalat sorumlusu olarak görev almaktadır. Tarım ürünlerinin tüm davranışlarını incelemiştir. Kurutma makinelerinin tasarım ve imalatında bu önemli kriteri göz önünde bulundurmaktadır. Evli ve 2 çocuk babasıdır. Turgay ÇELİK: 1961 yılında Adapazarı nda doğmuştur. İlk, orta ve ticaret lisesi öğrenimlerini Adapazarı nda 1980 yılında tamamlamıştır. Uzun yıllar tarım sektöründe tüccarlık yapmıştır. Baba mesleği olan zahireciliği geliştirerek 90 lı yılların sonuna doğru kurutma makineleri imal etmeye başlamıştır. Tarım ürünlerinin kurutulması ile ilgili makineleri tamamen yerli imkânlar ile yaparak ülkemizin hizmetine sunmuştur. Tarım ürünlerini kurutup ticaretini yapan bir hizmet işletmesi iken bugün yaklaşık 10 ülkeye makine ihracatı yapan bir konuma yükselmiştir. Bu ivmeli yükselişin temelinde ar-ge ve yeniliğe verdiği önem yatmaktadır. 2 adet KOSGEB Ar-Ge projesi 3 adet TÜBİTAK-TEYDEB projesi tamamlamış ve geliştirdiği yeni makineleri de özellikle yurtdışı pazarlarına sunmuştur. Makinelerdeki geliştirme çalışmaları ile ilgili birçok patent almıştır. Kurutma makineleri ile ilgili Sanayi Bakanlığı ndan Satış Sonrası Hizmet Yeterlilik Belgesi, Garanti Belgesi, TSE den TSEK Belgesi, Hizmet Yeri Yeterlilik Belgesi almıştır. ISO 9001 kalite yönetim sistemi belgesine sahip işletmesinde Ar-Ge ve yenilik çalışmalarına ve seri makine imalatına devam etmektedir. Evli ve 2 çocuk babasıdır.