Kime : Kimden : Av. Kaan Gök, Av. Mahmut Eyüboğlu Tarih : 29.01.2015 Konu : Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun na ilişkin hukuki görüş ve açıklamalarımızdan ibarettir. I. GİRİŞ Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ( Kanun ), 6585 kanun numarası ile 29.01.2015 tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İşbu bilgi notu ile söz konusu Kanun da düzenlenen hususlar ve düzenlemelerin alışveriş merkezleri üzerindeki hukuki sonuçları değerlendirilecektir. II. AMAÇ, KAPSAM VE TANIMLAR 1. Amaç Kanun un amacı 1. maddede düzenlenmiştir. Buna göre: Ø Perakende işletmelerin açılış ve faaliyete geçiş işlemlerinin kolaylaştırılması, Ø Perakende ticaretin kaliteli ve standartlara uygun olarak serbest piyasa ortamında etkin ve sürdürülebilir rekabet şartlarına göre yapılması, Ø Perakende işletmelerin dengeli bir şekilde büyüme ve gelişmesinin sağlanması, Ø Perakende işletmelerin faaliyetleri ile bunların üretici ve tedarikçilerle ilişkilerinin düzenlenmesi Kanunda amaç olarak açık bir şekilde ifade edilmiştir. 2. Kapsam Kanun, işletmeler bakımından perakende işletmeleri ni kapsamaktadır. Konu bakımından ise bu işletmelerin açılış, faaliyet, denetim ve ticareti Tasarı nın kapsamına alınmıştır. 3. Tanımlar Kanun ile birlikte ilk defa Alışveriş Merkezi kavramının hukuki tanımlaması yapılmıştır. Buna göre Alışveriş Merkezi:
Bir yapı veya alan bütünlüğü olan, içinde büyük mağaza ve/veya beslenme, giyinme, eğlenme, dinlenme, kültürel ve benzeri ihtiyaçların bir kısmının veya tamamının karşılandığı diğer işyerleri bulunan, merkezî bir yönetime ve ortak kullanım alanları ile yönetmelikle belirlenen diğer niteliklere sahip işletme Görüldüğü üzere Kanun, bir yerin alışveriş merkezi olarak tanımlanabilmesi için: - Yapı veya alan büyüklüğü, - Mağaza ve/veya beslenme, giyinme, eğlenme, dinlenme, kültürel ve benzeri ihtiyaçların bir kısmını veya tamamını karşılayan işyerlerinin bulunması, - Merkezi yönetimi olması, - Ortak alanlarının bulunması, kriterlerini aramaktadır. Yine Kanun un tanımlar bölümünde: - Büyük Mağazalar en az dört yüz metrekare satış alanlı perakende satışı yapılan yerler, - Zincir Mağaza aynı gerçek veya tüzel kişi sahipliğinde bir merkeze bağlı olarak faaliyet gösteren; içlerinden en az biri büyük mağaza niteliğini taşıyan en az beş şubeye sahip işletmeyi veya her biri dört yüz metrekarenin altında satış alanına sahip en az on şubesi bulunan işletme - Bayi İşletme Sözleşmeye dayalı olarak bir işletmenin mal ve hizmetlerinin satışına aracılık eden ve kendi adına bağımsız çalışan işletme - Özel yetkili işletme Sözleşmeye dayalı olarak bir işletmenin, yönetim ve organizasyon ile dağıtım veya pazarlama teknolojileri gibi konularda bilgi ve desteğini almak suretiyle bu işletmenin mal veya hizmetinin satışı üzerindeki imtiyaz hakkını bedel, bölge ve süre gibi belirli şartlar ve sınırlamalar dâhilinde kullanan bağımsız ticari işletme olarak tanımlanmıştır. III. PERBİS Kanun ile birlikte alışveriş merkezlerini de kapsayan perakende işletmeler bakımından önemli bir sistem getirilmiştir; gerek perakende işletmelerin izinlerinin alınması gerek ise söz konusu işletmelere ilişkin duyuruların yapılması için oluşturulacak PERBİS sistemi. 1. PERBİS Gizli ve Kuruma Özeldir 2 / 7
Kanun a göre PERBİS, Perakende işletmelerin açılış ve faaliyeti ile kapanışında gerekli başvuru ve diğer işlemlerin yapılması, ilgili kurum ve kuruluşlara iletilmesi, değerlendirilmesi, sonuçlandırılması ve bu işletmelere yönelik veri tabanının oluşturulması ile bilgi paylaşımının sağlanması amacıyla Bakanlık bünyesinde kurulan bir sistemdir. Kanun gereğince perakende işletmeler açılış ve işletme izinlerini yetkili makamlara PERBİS sistemi üzerinden başvurmak sureti ile alacaklar. Ayrıca kanunda, Büyükşehirlerdeki alışveriş merkezlerine yapı ruhsatı, yapı kullanma izin belgesi ve işyeri açma ve çalışma ruhsatlarının verilmesinde belediyenin yetkili olduğu ve alışveriş merkezi projesi için yapı ruhsatı verilirken üst meslek kuruluşlarından, diğer bir ifade ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu ndan görüş alınacağı belirtilmiştir. 2. Geçiş Dönemi Kanun yürürlüğe girmiş olmak ile birlikte henüz PERBİS sisteminin kurulmadığı ve bu sisteme ilişkin detaylı düzenlemelerin yer aldığı yönetmeliğin de bulunmadığı görülmektedir. Kanun bu nedenle, PERBİS sistemine geçişe kadarki süreç bakımından bir takım esaslar getirmiştir. Buna göre: - PERBİS sistemi kurulana kadar perakende işletmelerinin açılış ve faaliyete geçiş işlemleri mevcut düzenlemeler ile yürütülecektir. - İşyeri açma ve faaliyet ruhsatı hususunda yetkili idareler sistemlerini PERBİS e uyumlu hale getirecek ve sistem kurulduğunda mevcut perakende işletmelerinin tüm bilgilerini sisteme girecektir. - Mevcut alınmış işyeri açma ve çalışma ruhsatları geçerliliğini korumaktadır. IV. DİĞER ESASLAR 1. Üretici/Tedarikçi ile Perakendeci İlişkisi Kanun gereğince, mağaza ve işletmeler tedarikçiden mağaza açılışı ve tadilatı, ciro açığı, banka ve kredi kartı katılım bedeli veya ürün talebini doğrudan etkilemeyen herhangi bir bedel talep edemeyecektir. Ayrıca, satışa konu ürünün talebini doğrudan etkileyecek reklam, anons, raf tahsisi gibi hizmetlerde de bu hizmetlerin bedelinin sözleşmede açıkça yazılması aranacaktır. Ayrıca bu hallerde ilgili ürünler sözleşme süresince raflarda satışa sunulacaktır. Diğer taraftan Kanun, üretici/tedarikçiler küçük işletme ve perakendeci büyük işletme ise üretim tarihinden itibaren otuz gün içinde bozulabilen malların ödeme süresinin teslim tarihinden itibaren otuz günü geçemeyeceğini belirtmektedir. Gizli ve Kuruma Özeldir 3 / 7
Yurt içinde üretilen ve hızlı tüketim malı (gıda, içecek, temizlik, kişisel bakım) niteliğindeki mağaza markalı ürünlerin (Büyük mağaza veya zincir mağazanın, başkalarına ürettirerek kendi ad veya markasıyla işyerinde sattığı ve bunların fiyat, ambalaj veya tanıtımı üzerinde kontrole sahip olduğu ürünü) üzerinde veya ambalajında hem perakendecinin hem de üreticinin ad, unvan veya markasının bulunması zorunluluğu getirilmiştir. 2. Kampanyalı Satış Kanun, perakende işletmelerin indirimli ve promosyonlu satış kampanyaları bakımından önemli esaslar getirmiştir. Buna göre: - Kampanyanın süresi; işyeri açılışı, devri, kapanışı, adres veya faaliyet konusu değişikliğinde üç ayı, tasfiye durumunda ise altı ayı geçemez. - İndirimlerin başlangıç ve bitiş tarihleri belli olacaktır. 3. Sürekli İndirimli Satış Kanun ile birlikte gelen bir diğer önemli yenilik de sürekli indirimli satış kavramıdır. Sürekli indirimli satış seri sonu, sezon sonu, ihraç fazlası, kusurlu ve benzeri malların, perakende işletmelerce, indirimli fiyattan veya malların fabrika çıkış fiyatı üzerinden yıl boyunca satılması olarak tanımlanmıştır. Buna göre: - Sürekli indirimli satış yapan perakende işletmelerin ön cephesinde ve mağaza içlerinde, kolaylıkla görülebilir ve okunabilir şekilde bu satış türünü gösterir ya da çağrıştırır ibarelere yer verilir. - Ayrıca bu ibarelerin alışveriş merkezlerince kullanımı, içerisinde yer alan perakende işletmelerin tamamının birinci fıkra kapsamında faaliyet göstermesine; alışveriş merkezi içinde bulunanlar da dâhil diğer perakende işletmelerce kullanımı ise satışa sunulan malların en az yüzde yetmişinin yukarıda tanımlanan niteliklere sahip olmasına bağlıdır. Kanun da ayrıca, Sürekli indirimli satış yapan perakende işletmelerin 28.01.2017 tarihine kadar durumlarını yukarıdaki esaslara uygun hale getirmeleri gerektiği belirtilmiştir. 4. Ortak Kullanım Alanları Kanun alışveriş merkezlerindeki ortak kullanım alanlarına ilişkin düzenlemeler getirmiştir. Buna göre: - Satış alanlarının en az binde beşi sosyal ve kültürel etkinliklerin düzenlenmesi amacıyla ayrılacaktır. Gizli ve Kuruma Özeldir 4 / 7
- Acil tıbbi müdahale ünitesi, ibadet yeri, bebek bakım odası, çocuk oyun alanı gibi ortak kullanım alanları oluşturulacaktır. - Ortak kullanım alanları oluşturulurken engelli ve yaşlı ile çocukların ihtiyaçları dikkate alınır. Kanun da ayrıca, hali hazırda işyeri açma ve çalışma ruhsatı almış olan alışveriş merkezlerinde yukarıdaki esaslardaki ortak alanların 28.01.2016 tarihine kadar oluşturulması gerektiği öngörülmüştür. 5. Yer ve Raf Tahsisi Kanun, alışveriş merkezlerinde esnaf ve sanatkar işletmecilerine rayiç bedel üzerinden kiraya verişmek üzere toplam satış alanının en az yüzde beşi oranında, geleneksel, kültürel veya sanatsal değeri olan kaybolmaya yüz tutmuş meslekleri icra edenlere rayiç bedelin dörtte birini geçmeme üzere en az binde üç oranında yer ayrılmasını zorunlu hale getirmiştir. Kanun da ayrıca Kanun un yürürlüğe girdiği tarihten itibaren alışveriş merkezlerinde boşalan satış alanlarının yukarıdaki oranlarda yine yukarıda belirtilen işletme ve icracılara ayrılması gerektiği belirtilmiştir. Hızlı tüketim (gıda, içecek, temizlik, kişisel bakım) perakendecilerinin satış alanlarının en az yüzde birindeki raf alanı mağazanın bulunduğu ilde üretilmesi kaydıyla coğrafi işaretli olarak tescil edilen veya yöresel ürün sayılan ürünlere ayrılacağını ve perakendecilerin bu ayırma işlemini 28.01.2016 tarihine kadar gerçekleştirmesi gerektiği belirtilmektedir. 6. Çalışma Saatleri Kanun ile birlikte, perakende işletmelerinin bir kısmının veya tamamının çalışma saatlerinin meslek kuruluşlarının müşterek teklifi üzerine ilgili belediye ve diğer idari kurumların da görüşü alınarak vali tarafından belirlenebileceği belirtilmiştir. Kanun ayrıca Gümrük ve Ticaret Bakanlığı nın, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu nun müşterek teklifi üzerine faaliyet kollarına göre perakende işletmelerin çalışma saatlerinin bölge ve ülke düzeyinde belirleme hususunda yetkili olduğunu belirtmektedir. V. CEZALAR Kanun, getirmiş olduğu esas ve kuralların Gümrük ve Ticaret Bakanlığı denetiminde olduğunu belirtmektedir. Kanuna uygun hareket etmemenin de her bir aykırılık bakımından ayrı ayrı cezaları öngörülmüş olup, başlıca cezalara şu şekildedir: Gizli ve Kuruma Özeldir 5 / 7
- Tedarikçi ve üreticiden satışı doğrudan etkilemeyen bedel veya prim alan perakendeciler bu bedel veya prim tutarında, ve her bir tekrarda bu bedelin iki katı tutarında, - Mağaza markalı üründe perakendeci ve üreticinin ad, unvan veya markasını ayrı ayrı belirtmeyen büyük mağaza ve zincir mağazalar, her bir mağaza/şubesindeki her bir ürün grubu için 10.000-TL ve her bir tekrarda 20.000-TL, - Kampanyalı satış kuralları ile sürekli indirimli satış kurallarına uymayan perakendeciler 5.000-TL, fiilin büyük mağaza, zincir mağaza, bayi işletme ve özel yetkili işletme tarafından işlenmesi hâlinde 25.000-TL, alışveriş merkezi tarafından işlenmesi hâlinde 50.000-TL, her bir tekrarında bu bedellerin iki katı, - Sosyal ve kültürel etkinlik alanı ayırmayanlar, ayırmadıkları her bir metrekare için 20.000-TL, aykırılığı verilen sürede gidermemesi halinde 40.000-TL, - Acil tıbbi müdahale ünitesi, ibadet yeri, bebek bakım odası, çocuk oyun alanı gibi ortak kullanım alanları oluşturmayanlar, her bir aykırılık için 50.000-TL, aykırılığın verilen süre içerisinde giderilmemesi halinde 100.000-TL, - Esnaf ve sanatkar işletmecilerine ve geleneksel, kültürel veya sanatsal değeri olan kaybolmaya yüz tutmuş meslekleri icra edenlere Kanun da belirtilen oranda yer ayrılmaması halinde, ayrılmayan metrekare başına rayiç bedel tutarında, aykırılığın verilen sürede giderilmemesi halinde bu bedelin iki katı tutarında, - Coğrafi işaret/yöresel ürün ayrılması gerekip ayrılmayan her bir mağaza veya şube için 20.000-TL, aykırılığın verilen sürede giderilmemesi halinde 40.000-TL, - Belirlenmiş çalışma saatine aykırı hareket edilmesi halinde 1.000-TL, tekrarı halinde 2.000-TL, - Kanun çerçevesinde alınacak tedbir ve çıkarılacak yönetmeliklere aykırılık, istenilen evrakların veya bilgilerin verilmemesi, görev yapılmasına engel olma hallerinde ise 2.000-TL, tekrarı halinde 4.000-TL idari para cezası verileceği öngörülmüş ve kanun kapsamında verilen cezaların tebliğ tarihinden itibaren bir ay içerisinde ödenmesi gerektiği belirtilmiştir. VI. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Görüldüğü üzere Kanun ile birlikte perakende işletmeciliği ve özellikle de alışveriş merkezleri bakımından önemli değişiklik ve düzenlemeler getirilmiştir. Tüm bu açıklamalar ışığında: Gizli ve Kuruma Özeldir 6 / 7
Ø Alışveriş merkezi ve perakende mağazaların işyeri ruhsat ve faaliyetlerinin PERBİS sistemi ile denetleneceği, Ø Mevcut işyeri ruhsatlarının geçerliliğinin devam ettiği, Ø Mağaza ve işletmelerin tedarikçiden satışı doğrudan etkilemeyen ciro açığı, kredi kartı katılım bedeli gibi bedel ve primler talep edemeyeceği, Ø Perakendecilerin, üreticilere üretip kendi markası ile satışa sunduğu hızlı tüketim ürünlerinde üreticinin de unvan veya markasının bulunması gerektiği, Ø İndirim sürelerinin başlangıç ve bitiş sürelerinin belli olmak zorunda olduğu, Ø Sürekli indirimli satış mağazası veya alışveriş merkezi olabilmek için tüm ürünlerin en az yüzde yetmiş beşinin bu sınıfta olması şartının olduğu, Ø Alışveriş merkezlerinde sosyal ve kültürel etkinlik alanlarının oluşturulmasının zorunlu olduğu, Ø Yine alışveriş merkezlerinde Esnaf ve sanatkar işletmecilerine ve geleneksel, kültürel veya sanatsal değeri olan kaybolmaya yüz tutmuş meslekleri icra edenlere belli oranda yer ayrılmasının zorunlu olduğu, Ø Hızlı tüketim ürünü satan yerlerde belli oranda yöresel ürün satışının zorunlu olduğu, Ø Perakende mağazaları ve alışveriş merkezlerinin çalışma saatlerinin meslek kuruluşlarının müşterek teklifi üzerine vali tarafından, ve ülke/bölge bazında da bakanlık tarafından belirlenebileceği Kanun da önce çıkan başlıca düzenleme ve yeniliklerdir. Başpınar & Ortakları Hukuk Bürosu Kaan Gök Ortak Avukat Mahmut Eyüboğlu Avukat Gizli ve Kuruma Özeldir 7 / 7