ZONGULDAK BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAD121 TEMEL BİLGİSAYAR TEKNOLOJİLERİ VE YAZILIMLARI DERS NOTLARI (Son Güncelleme: Kasım 2013) Yrd. Doç. Dr. Alaaddin ÇAKIR Yrd. Doç. Dr. M. Erdinç BİLİR
BÖLÜM 1 BİLGİSAYARIN TARİHÇESİ İnsanoğlu, sayı saymaya ve yalın aritmetik işlemler yapmaya başladığından bu yana, bu işlemleri kolaylaştırmak ve hızlandırmak için çalışmıştır. Bu uzun sürecin bir dilimi olarak, günümüzde kullanılmakta olan bilgisayarlar, abaküsün, mekanik hesap makinelerinin ve elektromekanik bilgisayarların evrimi sonucu ortaya çıkmıştır. MÖ 1854-MÖ 1595 yılları arasında 1. Babil Hanedanlığı döneminde Babilliler, Pythagoras Sayıları olarak da adlandırılan, tamsayılar üzerine kurulu temel bir aritmetiğe sahiptiler. MÖ 1580-MÖ 1085 yılları arasında Yeni İmparatorluk döneminde Mısırlılar, tamsayıları ideograf adı verilen özel işaretlerle gösteriyorlardı. MÖ 600-MÖ 300 yılları arasında Hellen döneminde, Kroton daki Pythagoras Okulu na bağlı Yunan matematikçiler, ondalıklı sayıları bularak, sayıların soyut niteliğini ortaya koydular. MÖ 332-MÖ 47 yılları arasında Büyük İskender döneminde, İskenderiye Okulu na bağlı matematikçiler, ondalıklı ve kesirli sayıların kullanıldığı aritmetik işlemler yaptılar. Günümüzde kullanılmakta olan sayılar ve 10 Tabanlı Sayı Sistemi, negatif sayıları ve sıfırı aritmetiğe kazandıran, İskenderiye Okulu nun mirasçısı Hintli bilginler tarafından oluşturuldu ve bu sistem, MS 9. yüzyıldan itibaren Araplar aracılığıyla İspanya üzerinden tüm Avrupa ya yayıldı. 1614 yılında, İskoçyalı matematikçi John Napier (1550-1617), o zamanlar için gökbilim ve denizcilik alanlarında büyük önem taşıyan küresel trigonometri hesaplarını oldukça kolaylaştıran logaritmayı icat etti ve Napier Cetvelleri adıyla tanınan çarpma yöntemini esas alarak, ilk sürgülü hesap cetveli taslağını geliştirdi. 1621 yılında, İngiliz din adamı William Oughtred, Napier in sürgülü hesap cetveli taslağını geliştirerek, sayıların uzunluklarla gösterildiği sürgülü hesap cetvelini icat etti. 1623 yılında, Alman bilgini Wilhelm Schickard (1592-1635), gökgünlüğünü hesaplamak amacıyla Napier logaritmaları üzerinde yürüttüğü yoğun çalışmalar esnasında, dişli çarklardan oluşan ve Logaritma Tabanlı Sayı Sistemi ne göre işlem yapan mekanik bir hesap makinesi icat etti. 1642 yılında, Fransız matematikçi ve fizikçi Blaise Pascal (1623-1662), Schickard ın makinesinden habersiz olarak, sadece toplama ve çıkarma yapabilen mekanik bir hesap makinesi icat etti. Pascal ın, vergi tahsildarı olan babasına kolaylık olsun diye yaptığı ve Pascaline adını verdiği bu makine, rakamları otomatik olarak onlar ve yüzler hanelerine taşıyan, üzerinde rakamlar yazılı bir dizi çarktan oluşmaktaydı. 1671 yılında, Alman filozof Gottfrieed Wilhelm Leibniz (1646-1716), Pascal ın makinesini geliştirerek, çarpma ve bölme işlemlerini, toplama ve çıkarma işlemlerini yineleyerek gerçekleştiren ve Leibniz in Dört İşlem Makinesi olarak adlandırılan mekanik bir hesap makinesi icat etti. 1805 yılında, Fransız mekanik uzmanı Joseph Marie Jacquard (1752-1834), desenli kumaş dokunması işlemlerinde, belirli yerlerinde delikleri olan bir karton şerit üzerindeki delikler yardımıyla, ne zaman ve hangi renk ipliğin atılacağını öngörebilen bir dokuma tezgahı geliştirdi. Jakar Tezgahı olarak adlandırılan bu ilk programlanabilir dokuma tezgahı, delikli kartlarla programlanan bilgisayarlara doğru atılmış en önemli adım olarak kabul edilmektedir. 2
1820 yılında, Charles Xavier Thomas, Aritmometre olarak adlandırılan ve küçük değişikliklerle günümüzde de kullanılmakta olan, dört işlem yapabilme yeteneğine sahip ilk ticari mekanik hesap makinesinin seri üretimine başladı. 1822 yılında, Cambridge Üniversitesi (İngiltere) Matematik Profesörü Charles Babbage (1792-1871), gerekli verileri delikli kartlardan alarak hesap yapabilen ve "Fark Makinası (Difference Engine) olarak adlandırılan mekanik bir hesap makinası icat etti. Bu konudaki çalışmalarını devam ettiren Babbage, 1833 yılında, bilgisayarın temel çalışma ilkelerinin ilk kez ortaya konduğu programlanabilen bir makina tasarladı. "Çözümleyici Makina (Analytical Engine)" olarak adlandırılan ve mekanik biçimde tasarlanmış girdi, işlem, bellek ve çıktı birimlerine sahip olan bu makina buharla çalışacak ve işlem yapabilmesi için gerekli olan komutları delikli kartlardan alacaktı. İngiliz Hükümeti nin de desteğiyle, bu makinenin birçok parçası üretildi. Ancak, 19. yüzyıl teknolojisi, makinenin tamamlanabilmesi için gerekli olan diğer parçalarının istenen duyarlılıkta imal edilmesinde ve parçaların bir araya getirilmesinde yetersiz kaldı. Bellek kavramını ilk kez ortaya atarak bilgisayar ve programlamanın gelişim sürecinde atılmış en önemli adımlardan biri haline gelen bu proje hiçbir zaman gerçekleştirilemedi. Proje sürecinde, Babbage ile aynı üniversitede görev yapmakta olan Matematik Profesörü Lovelance Kontesi Augusta Ada, Çözümleyici Makine için uygulanabilecek çok sayıda program yazmış ve bu makinenin satranç dahi oynayabileceğini öngörmüştür. Bu nedenle, Ada, dünyanın ilk programcısı olarak kabul edilmiş ve sembolik programlama dillerinden birine onun adı verilmiştir. 1854 yılında, İngiliz matematikçi George Boole (1815-1864), sadece 0 ve 1 den oluşan 2 Tabanlı Sayı Sistemi ni icat etti. Bu sayı sistemi, günümüz bilgisayar mimarisinin temelini oluşturmaktadır. 1889 yılında, Amerikalı istatistikçi Hermann Hollerith (1860-1929), ABD Nüfus Sayım Bürosu nda görev yaparken, 1880 yılı nüfus sayımı sonuçlarının daha çabuk ve doğru alınabilmesini sağlamak amacıyla, belirli şekilde sıralanmış delikli kartlar yardımıyla, elektrik akımının geçip geçmemesine göre sayı sayabilecek bir hesap makinası tasarladı. Uzun çalışmalar sonucunda geliştirilen bu elektromekanik makina sayesinde, 10 yıldan fazla süreceği sanılan 1890 nüfus sayımı işlemleri 2.5 yıl içinde tamamlandı. Hollerith, 1896 yılında Tabulating Machines Company (TMC) adlı şirketi kurdu ve 1899 yılında ilk delikli kart patentini aldı. TMC, 1924 yılında, aynı alanda faaliyet gösteren iki ayrı şirketle birleşerek, bugünkü adıyla bilinen International Business Machines Corporation (IBM) adını almıştır. 1904 yılında, İskoçyalı elektrik uzmanı John Ambrose Fleming (1849-1945), elektron lambasını icat etti. 1910 yılında, James Powers, ABD Nüfus Sayım Bürosu nda kullanılmakta olan Hollerith in delikli kartla çalışan makinelerini daha da geliştirdi ve onlara delici, sıralayıcı ve çizici mekanik donanımlar ilave etti. Powers, daha sonra bir şirket kurdu. Bu şirket, 1927 yılında, aynı alanda faaliyet gösteren üç ayrı şirketle birleşerek, bugünkü adıyla bilinen Remington Rand Corporation (RRC) adını almıştır. 1930 yılında, Pennsylvania Üniversitesi (Amerika) öğretim üyeleri Prof. John V. Atanasof ve Berry Clifford, ilk kez sayısal bilgisayar tasarımı üzerinde çalıştılar ancak bu tasarımı tam olarak geliştiremediler ve gerçekleştiremediler. 3
1937 yılında, Harvard Üniversitesi (Amerika) profesörlerinden Howard H. Aiken, askeri gereksinimlere yönelik olarak başlatılan sayısal bilgisayar tasarımı çalışmaları sürecinde, Automatic Sequence Control Calculator (Otomatik Sıra Kontrollu Hesaplayıcı):ASCC adı verilen elektromekanik bir bilgisayar tasarladı. 1943 yılında, ilk sayısal bilgisayar İngiltere'de imal edildi. "Colossus" adı verilen ve sadece Alman şifrelerini çözmek amacıyla özel olarak geliştirilen bu bilgisayar, II. Dünya Savaşı'nda Almanya'nın yenilgiye uğratılmasında önemli rol oynadı. 1944 yılında, IBM, Aiken in 1937 yılında tasarladığı ASCC yi imal etti. Mark-1 adı verilen ve yaklaşık 15 m uzunluğa, 2,4 m yüksekliğe sahip bu bilgisayar, 751 adet parçanın 3000 adet kablolu bağlantıyla birleştirildiği büyük bir elektromekanik hesaplayıcıdan oluşuyor ve delinmiş kağıt şeritlerle denetleniyordu. İngilizlerin Colossus'undan çok daha küçük ve verimsiz olan Mark-1, tek haneli bir toplama ve çıkarma işlemini 0.3 saniyede, çarpma işlemini 4 saniyede ve bölme işlemini ise 12 saniyede tamamlıyordu. 1945 yılında, Cambridge Üniversitesi (İngiltere) bünyesinde EDSAC adı verilen bir bilgisayar geliştirildiği bilinmesine karşın, bu bilgisayar hakkında yeterli teknik bilgi bulunamamıştır. 1946 yılında, Pennsylvania Üniversitesi öğretim üyeleri Dr. John Mauchly ve J. Presper Eckert, Atanasof ve Clifford un 1930 yılında tasarladıkları sayısal bilgisayar üzerinde sürdürdükleri çalışmalar sonucunda, Electronic Numerical Integrator and Calculator (Elektronik Sayısal Bütünleştirici ve Hesaplayıcı):ENIAC adı verilen ilk sayısal bilgisayarı imal ettiler. Toplam 130 m2 lik yayılmış bir alan üzerinde, 18000 elektron lambası, ki günümüzde 18000 elektron lambasının yerine 5 mm2'lik bir mikroyonga kullanılmaktadır, 70000 direnç ve 6000 devre anahtarından oluşuyordu. Ağırlığı 30 ton olan ve saatte 200 kw elektrik tüketen ENIAC 500000 $'a mal edilmişti. Mark-1 in bir haftada yaptığı işi 1 saatte tamamlayabilmesine karşın, her 7 dakikada bir, yüksekliği 7 cm olan elektron lambalarından biri aşırı ısınma nedeniyle patlıyor, bu nedenle çalışması, patlayan lamba bir yenisi ile değiştirilene dek sık sık duruyordu. Komutlar belleğinde saklanabiliyordu; ancak program değiştirmek için bağlantıların yeniden düzenlenmesi ve yeni verilerin, telefon santrallerinde olduğu gibi, kablolar ve özel araçlarla girilmesi saatler alıyordu. Bu bilgisayarın imali, 1. Kuşak Elektron Lambalı Bilgisayarlar döneminin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. 1947 yılında, Pennsylvania Üniversitesi öğretim üyelerinden Macar asıllı matematikçi John Von Neumann, ENIAC üzerinde sürdürdüğü çalışmalar sonucunda, komutlarla beraber programın da bellekte yüklü olduğu Electronic Discrete Variable Automatic Computer (Elektronik Ayrık Değişkeni Otomatik Hesaplayıcı):EDVAC adı verilen bilgisayarı geliştirdi. Günümüz bilgisayar mimarisinin temelini oluşturan ve 1854 yılnda Boole tarafından icat edilen İkili Sayı Sistemi, ilk kez EDVAC ta uygulanmıştır. 1948 yılında, Bell Telefon Şirketi (Amerika) laboratuvarlarında teknisyen olarak görev yapmakta olan Amerikalı fizikçiler, John Bardeen (1908-1991), Walter Houser Brattain (1902-1987) ve William Bradford Shockley (1910-1989) ilk germanyumlu transistoru imal ettiler. Bardeen, Brattain ve Shockşey, 1956 yılında, yarıiletkenler üzerine yaptıkları araştırmalar ve germanyumlu transistorun geliştirilmesi çalışmaları nedeniyle Nobel Fizik Ödülü aldılar. 1949 yılında, Manchester Üniversitesi (İngiltere) bünyesinde bir bilgisayar geliştirildiği bilinmesine karşın, bu bilgisayar hakkında yeterli teknik bilgi bulunamamıştır. 4
1950 yılında, J. Lyons Yiyecek Şirketi (İngiltere), kendi bünyesinde ve kendi problemlerinin çözümüne yönelik olarak, LEO adı verilen bir bilgisayar geliştirdi. 1951 yılında, Amerika da, ENIAC ı imal eden Mauchly ve Eckert, Powers in şirketi RRC adına, ABD Nüfus Bürosu için, Universal Automatic Computer (Evrensel Otomatik Hesaplayıcı):UNIVAC-1 adı verilen bir bilgisayar imal ettiler. Bu bilgisayar, ticari amaçla üretilen ilk bilgisayar olarak kabul edilmektedir. 1960 yılında, Control Data Şirketi (ABD), elektron lambasının kullanılmadığı ve tümü transistör devrelerinden oluşan ilk bilgisayarı üretti. Bu bilgisayarın imali, 2. Kuşak Transistörlü Bilgisayarlar döneminin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. 1965 yılında, National Aeronautics and Space Administration (Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi):NASA (ABD), havacılık ve uzay araştırmalarını düzenleme ve yürütme çalışmaları kapsamında, çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük, ancak, binlerce transistordan oluşan devrelerin yaptığı işi yapabilen tümleşik devrelerin üretildiğini ve sivil kullanıma sunulduğunu duyurdu. Elektronik endüstrisinde devrim yaratan bu gelişme, 3. Kuşak Tümleşik Devreli Bilgisayarlar döneminin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. 1968 yılında Intel (ABD) kuruldu. Programlanabilir bellek yongaları üretmek amacıyla kurulan bu firma, günümüzde, işlemci üreticisi firmaların lideri konumundadır. 1971 yılında, Intel, elektronik hesap makineleri üreticisi bir firma için ilk işlemcisini üretti. 4004 kod adıyla bilinen bu işlemcinin üretimi, 4. Kuşak Mikro Yongalı Bilgisayarlar döneminin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. 1975 yılının başlarında Bill Gates ve Paul Allen, Intel in ürettiği işlemciler için BASIC programlama dili yorumlayıcıları geliştirmek amacıyla, Microsoft'u (ABD) kurdular. 1975 yılının sonlarında, Altair firması (ABD), elektronikle uğraşan amatörlere yönelik oyun ve deney aracı olarak tasarlanan Altair 8800'i üretti. Günümüzde kullanılanlara hiç benzemeyen bir klavye ve ekrana sahip olan Altair 8800'de veriler 0 ve 1 olarak giriliyor ve programlar 0 ve 1'den oluşan makine dili kullanılarak yazılıyordu. 1977 yılının başlarında, Radio Shack firması (ABD), günümüzde kullanılanlara oldukça benzer klavye ve ekranın ilk kez kullanıldığı TRS-80'i üretti. TRS-80, piyasaya sunulduğu ay içinde, bir yıl için öngörülen sayıdan daha fazla sayıda alıcı buldu. 1977 yılının sonlarında, Apple firmasının (ABD) kurucuları Steve Jobs ve Steve Wozniak, bir otomobil garajında Altair 8800 üzerinde sürdürdükleri çalışmalar sonucunda geliştirdikleri, donanıma bağlı olmakla birlikte bir işletim sistemine sahip ilk ticari kişisel bilgisayar olan Apple-II'yi piyasaya sundular. Apple'ın simgesi ısırılmış bir elma idi. Bu simge ile bütünleşen Apple-II, o günler için büyük, korkutucu ve ulaşılmaz görünen bilgisayar imajını, küçük, sevimli ve yetenekli bir arkadaş imajı ile yer değiştirerek, inanılmaz satış rakamlarına ulaştı. 1981 yılında IBM, donanımdan bağımsız bir işletim sistemine sahip ilk kişisel bilgisayar olan IBM PC'yi piyasaya sundu. IBM PC, işlemci olarak Intel tarafından üretilen 8088'i, işletim sistemi olarak da Microsoft tarafından geliştirilerek Disk Operating System (DOS) adı verilen işletim sistemini kullanıyordu. IBM PC'yi oluşturan donanımın açık mimari olarak tasarlanması 5
ve taklit edilmesini engellememesi nedeniyle, IBM uyumlu bilgisayar endüstrisi tüm dünyada çok kısa bir süre içinde gelişti ve yaygınlaştı. 1982 yılında, Commodore (ABD) firmasının kurucusu Jack Tramiel ve tasarımdan sorumlu yardımcısı Shiratz Shivji, yoğun çalışmalar sonucunda geliştirdikleri Commodore 64'ü piyasaya sundular. Piyasadaki diğer tüm bilgisayarlardan farklı olarak, son derece başarılı bir mimari ile tasarlanmış renkli grafik ve ses özelliklerine sahip olan Commodore 64, tüm dünyada 10 milyon adetin üzerinde satılarak bir efsane haline geldi. 1984 yılında Apple, kendisi ile aynı adı taşıyan ve komutların klavye aracılığıyla girilmediği grafik kullanıcı arabirimli işletim sistemine sahip ilk kişisel bilgisayar olan Macintosh ü piyasaya sundu. Macintosh, donanım mimarisinin, işletim sistemi yazılım mimarisiyle birlikte tasarlanması nedeniyle son derece güvenli ve işlevsel bir yapıya sahipti. Ancak Apple'ın 1994 yılına kadar başka firmalara Macintosh uyumlu bilgisayar donanımı ve yazılımı üretme izni vermemesi, kişisel bilgisayar endüstrisinde en başarılı işletim sistemi olarak kabul edilen Macintosh ün hak ettiği yaygınlığa ulaşmasını engelledi. 1971 yılında başlayan 4. kuşak bilgisayarların tanımlayıcı özelliği, son derece yoğun mikro yongaların kullanıldığı tek çekirdekli işlemcilerdir. Uzmanlara göre, 2000 yılının sonlarında sanal çift çekirdekli işlemci üretimiyle başlayan 5. kuşak bilgisayarlara geçiş süreci, 2006 yılının ikinci yarısında piyasaya sunulan çok çekirdekli işlemcilerle tamamlanmıştır. Bilgisayar mimarisinde kavramsal olarak devrim niteliği taşıyan bu gelişmeyle 5 kuşak bilgisayarların dönemi başlamış ve çalışmalar çok çekirdekli işlemcilerin üretimi üzerine yoğunlaştırılmıştır. Halen, 6 çekirdekli Intel Xeon E7450, L7455 ve X7460 modelleri ile AMD Opteron 2427, 2431, 8431 ve 8435 modellerinin üretimi devam etmektedir. Bilgisayarların gelişim sürecinin izlenmesi konusunda bir fikir vermesi amacıyla, Intel tarafından üretilen şlemciler Çizelge 1 de, AMD tarafından üretilen işlemciler ise Çizelge 2 de sunulmaktadır. Çizelge 1. Intel tarafından üretilen işlemciler. Intel Core I9 Intel Core I7 Intel Core I5 Intel Core I3 Intel Core2 Extreme Intel Core2 Quad Intel Core2 Duo Intel Core Duo Intel Xeon Quad-Core Intel Xeon Dual-Core Intel Xeon Dual-Core LV ve ULV Intel Xeon Intel Pentium Dual-Core Intel Pentium M Intel Pentium 4 Intel Pentium III Intel Pentium II Intel Pentium MMX Intel Pentium 6
Intel Celeron M Intel Celeron Intel 486 Intel 386 Intel 286 Intel 186 Çizelge 2. AMD tarafından üretilen işlemciler. AM 386 AM 486 AM 5x86 AMD K5 AMD K6 AMD Duron AMD Athlon AMD Athlon XP AMD Sempron AMD Athlon 64 AMD Athlon 64 FX AMD Athlon 64 X2 AMD Athlon X2 AMD Athlon II X2 AMD Phenom FX AMD Phenom X2 AMD Phenom X3 AMD Phenom X4 AMD Phenom II X4 AMD Phenom II X6 AMD Bulldozer AMD APU AMD Mobile K6-2/III AMD Mobile Duron AMD Mobile Athlon 4 AMD Athlon XP-M AMD Mobile Sempron Serisi AMD Mobile Athlon 64 AMD Turion 64 Mobile AMD Turion 64 X2 Mobile AMD Mobile APU AMD Athlon MP AMD Opteron Opteron 1xx Opteron 2xx Opteron 8xx Opteron 1xxx Opteron 2xxx Opteron 8xxx 7
BÖLÜM 2 DONANIM 2.1. KASALAR VE GÜÇ KAYNAKLARI (CASE AND POWER SUPPLY) Kule (Tower) Kasalar ATX Kasalar olarak da bilinirler. Maxi, Midi ve Mini modelleri mevcuttur. Küp Kasalar ITX Kasalar olarak da bilinirler. Mini, Nano ve Pico modelleri mevcuttur. Bazı tipleri, LCD bilgisayar ekranlarının arkalarına monte edilebilmektedir. İnce (Slim) Kasalar Micro ATX olarak da bilinirler. Bazı tipleri yatay olarak da kullanılabilmektedir. HTPC Kasalar Home Theatre PC olarak da bilinirler. Yatay olarak kullanılırlar. Güç Kaynakları (Power Supply) 230 W ile 850 W arasında değişen güç değerlerine sahiptirler. Kullanılacak güç kaynağının, bilgisayar donanımının güç ihtiyacına uygun olarak seçilmesine özellikle dikkat edilmelidir. 8
2.2. ANAKARTLAR (MAINBOARD) Tüm bilgisayar donanımının kablolu veya kablosuz şekilde bağlandığı ve sistemin bir arada ve uyum içinde çalışmasının sağlandığı basılı devre kartıdır. İşlemcilere göre: AMD İşlemciler Tabanlı Soket: 938, 940, 754, AM2, AM3, FM1, FT1, Dahili İşlemcili Intel Pentium Serisi İşlemciler Tabanlı (Soket: 478, 775) Intel i Serisi İşlemciler Tabanlı (Soket: 1156, 1366, 1155, Dahili İşlemcili) VIA İşlemciler Tabanlı (Soket: C7, C3) Yonga Setlerine (Chipset) göre: AMD Yonga Setli Intel Yonga Setli NVidia nforce Yonga Setli VIA Yonga Setli SiS Yonga Setli 2.3. İŞLEMCİLER (CPU: Central Processing Unit / Merkezi İşlem Birimi) 2013 yılının son çeyreği itibariyle firmalar tarafından üretilmekte olan işlemciler aşağıda sıralanmaktadır. Intel: Masaüstü ve Notebook bilgisayarlar için; Celeron, Pentium, Core-2, Core i3-i5-i7 ve grafik işlemcili Sandy Bridge (G, i3, i5 ve i7) serileri, Netbook bilgisayarlar için; Atom serisi, Sunucu (server) bilgisayarlar için; Xeon ve Itanium serileri. 9
AMD: Masaüstü, Notebook ve Netbook bilgisayarlar için; Sempron, Athlon, Phenom ve Turion serileri, Sunucu (server) bilgisayarlar için; Opteron serisi. VIA: C3, C7, Nano, Eden ve CoreFusion serileri. NVidia: Tesla ve Tegra serileri 2.4. EKRAN KARTLARI (GRAPHICS CARD) 2013 yılının son çeyreği itibariyle NVidia ve ATI firmaları tarafından masaüstü bilgisayarlar için üretilmekte olan harici ekran kartı işlemcileri ve modelleri aşağıda sıralanmaktadır. Bu grafik işlemcilerin yer aldığı ekran kartlarında 256 MB, 512 MB, 768 MB, 896 MB, 1024 MB, 1512 MB, 1792 MB ve 2048 MB kapasiteli DDR, DDR2, DDR3, DDR4 ve DDR5 türü bellekler kullanılmaktadır. Bu ekran kartları, çok az sayıda AGP olmakla birlikte, PCI Express x16, 2.0 ve 2.1 veriyollarını kullanmakta ve birim zamanda 64, 128, 192, 256, 384, 448, 512 ve 896 Bit lik veri işlemektedirler. 10
NVidia GeForce: Quadro Plex Serisi (2200 D2 ve 2200 S4) Quadro FX Serisi (5800, 5600, 4800, 4600, 3800, 3700, 1800, 1700, 580, 570, 470, 380 ve 370) 2xx Serisi (GTX 295, GTX 285, GTX 280, GTX 275, GTX 260, GTS 250 GT 240, GT 220 ve 210) 9xxx Serisi (9800 GX2, 9800 GTX+, 9800 GTX, 9800 GT, 9600 GT, 9600 GSO, 9500 GT, 9400 GT, 9400 mgpu, 9300 mgpu) 8xxx Serisi (8800 GTS, 8800 GT, 8600 GTS, 8600 GT, 8500 GT, 8400 GS) ATI Radeon: 5xxx Serisi (5970, 5870, 5850, 5770, 5750) 4xxx Serisi (4870 X2, 4890, 4870, 4850, 4830, 4770, 4600, 4550 ve 4350) 3xxx Serisi (3800, 3600, 3400) 2xxx Serisi (2900, 2600 ve 2400) Anakartlara gömülü durumda (onboard) bulunan NVidia ve ATI ekran kartı işlemcilerine ilave olarak, diğer ekran kartı işlemcileri ve modelleri ise şunlardır: Intel: VIA: SiS: GMA Serisi (900, 950, 3000, 3100, X3000, X3100, X3500, X4500, 500) Chrome Mirage 11
2.5. BELLEKLER (RAM: Random Access Memory / Rasgele Erişimli Bellek) SD (Synchronous Dynamic) ve DDR (Double Data Rate) belleklere ait tanımlamalar ve bant genişlikleri aşağıda sıralanmaktadır. Bu bellekler, tek parçalık modüller halinde 128, 256, 512, 1024, 2048 ve 4096 MB lık kapasitelere sahip olabilirler. SD Bellekler SD/66 MHz - 0.5 GB/sn SD/100 MHz - 0.8 GB/sn SD/133 MHz - 1.1 GB/sn DDR Bellekler DDR/200 MHz - 1.6 GB/sn DDR/266 MHz - 2.1 GB/sn DDR/333 MHz - 2.7 GB/sn DDR/400 MHz - 3.2 GB/sn DDR/533 MHz - 4.2 GB/sn DDR2 Bellekler DDR2/400 MHz - 3.2 GB/sn DDR2/533 MHz - 4.2 GB/sn DDR2/667 MHz - 5.4 GB/sn DDR2/800 MHz - 6.4 GB/sn DDR2/1066 MHz - 8.5 GB/sn DDR3 Bellekler DDR3/800 MHz - 6.4 GB/sn DDR3/1066 MHz - 8.5 GB/sn DDR3/1333 MHz - 10.8 GB/sn DDR3/1600 MHz - 12.8 GB/sn 2.6. SABİT DİSKLER (HARD DISK) Elektromekanik Sabit Diskler PATA (Paralel Advanced Technology Attachment) veya SATA (Serial Advanced Technology Attachment) yapısındadırlar. PATA (IDE olarak da adlandırılmaktadır) sabit diskler 100 MB/sn, SATA sabit diskler 150 MB/sn ve SATA-2 sabit diskler 300 MB/sn veri aktarımı gerçekleştirmektedir. 160 GB, 250 GB, 320 GB, 500 GB, 1 TB, 1.5 TB ve 2 TB veri depolama kapasitesine sahip modelleri mevcuttur. Hibrid (Melez) Sabit Diskler Elektromekanik sabit disklere 128 veya 256 MB flash bellek ilave edilmesi sonucu geliştirilen sabit disklerdir. 12
SSD (Solid State Drive) Sabit Diskler Hiçbir mekanik parçaya sahip olmayıp tamamen flash bellekten oluşan sabit disklerdir. 2.7. SES KARTLARI Anakarta gömülü durumda olup, tüm modellerde 7+1 hoparlör sistemleri desteklenmektedir. Profesyoneller için, anakarttaki PCI yuvalara takılabilen gelişmiş modelleri de mevcuttur. 2.8. FAKS/MODEM KARTLARI İsteğe bağlı olarak anakarttaki PCI yuvalara takılabilir. 2.9. AĞ KARTLARI (ETHERNET CARD) Bilgisayarlar arası veya ADSL modemle kablolu bağlantı kurabilmek amacıyla kullanılmaktadır. Anakarta gömülü durumda olup, 10/100/1000 Mb/sn veri aktarım kapasitelerine sahiptirler. 2.10. TV KARTLARI Analog veya dijital televizyon yayınlarını izleyebilmek amacıyla, isteğe bağlı olarak anakarttaki PCI yuvalara takılabilir. 13
2.11. VIDEO KARTLARI Video kameralardan alınan görüntüleri, bilgisayarın işlemcisine ve belleğine ilave yük yüklemeden kolayca ve hızlıca işlemek amacıyla kullanılmaktadır. İsteğe bağlı olarak anakarttaki PCI yuvalara takılabilir. 2.12. OPTİK SÜRÜCÜLER (OPTICAL DRIVER) CD (700 MB), DVD (4.7 GB) veya Blueray (200 GB a kadar) ortamlarına veri kaydetmek veya kaydedilen verileri okumak amacıyla kullanılmaktadır. Flash belleklerin yaygınlaşması sonucu kullanımları giderek azalmaktadır. 2.13. EKRANLAR (MONITOR) LCD (Liquid Cyristal Display) EKRANLAR Görüntünün sıvı kristal diyotlar yardımıyla sağlandığı ekranlardır. 17", 19", 22", 24" ve 28" gibi köşegen uzunluğuna sahip modelleri mevcuttur. Tepki süreleri 2 ile 8 ms arasında değişmektedir. 4:3 ile 16:9 en/boy oranlarına ve 1366X768, 1280X1024, 1440X900, 1680X1050, 1920X1080 ve 1920X1200 piksel gibi ekran çözünürlük değerlerine sahiptirler. CRT (Chatode Ray Tube / Katot Işınlı Tüp) EKRANLAR LCD ekranların yaygınlaşması sonucu kullanımları giderek azalmaktadır. 17", 19" ve 21" gibi köşegen uzunluğuna sahip modelleri mevcuttur. Ekran tazeleme hızları 75, 85 ve 100 Hz dir. 4:3 en/boy oranına ve 800X600, 1024X768 ve 1280X1024 piksel ekran çözünürlük değerlerine sahiptirler. 14
2.14. KLAVYELER (KEYBOARD) PS/2, USB veya kablosuz olarak bağlanabilir. 105 tuşlu Windows uyumlu ve ilave multimedya tuşlu modelleri mevcuttur. İngilizce Q veya Türkçe F dizilimine sahip tuşlar, daktilo tuşları, enter tuşu, fonksiyon tuşları, imleç tuşları, ok tuşları, insert, delete, home, end, page up, page down, shift tuşu, caps lock tuşu, tab tuşu, sayısal tuşlar, back space tuşu, ctrl tuşu, alt tuşu, alt gr tuşu, esc tuşu, print screen tuşu, scroll lock tuşu, pause/break tuşu, num lock tuşu, sysrq tuşu, sağ tuş ve windows tuşu olarak adlandırılan tuşlardan oluşmaktadır. 2.15. FARELER (MOUSE) PS/2, USB veya kablosuz olarak bağlanabilir. Optik ve laser okuyucuya sahip modelleri mevcuttur. 2.16. YAZICILAR (PRINTER) Nokta vuruşlu (9 iğneli veya 24 iğneli), mürekkep püskürtmeli ve laser (siyah-beyaz veya renkli) modelleri mevcuttur. 2.17. TARAYICILAR (SCANNER) 15
2.18. ÇİZİCİLER (PLOTTER) 2.19. KESİNTİSİZ GÜÇ KAYNAKLARI (UPS) 16
Windows Öncesi İşletim Sistemleri MS-DOS (Kişisel) UNIX (Ağ) BÖLÜM 3 İŞLETİM SİSTEMLERİ Windows İşletim Sistemleri 95, 98, ME, XP, Vista, 7, 8 (Kişisel) NT, 2000, Server 2003, Server 2008, Server 2012 (Ağ) Macintosh İşletim Sistemi Mac OS X Snow Leopard Linux İşletim Sistemi Dünyanın dört bir tarafındaki yazılım gönüllüleri tarafından ücretsiz olarak geliştirilen, dağıtılan ve kullanılan bir işletim sistemidir. Ubuntu, Debian, SUSE, Fedora ve Red Hat gibi 500 ün üzerinde sürümü mevcuttur. Pardus İşletim Sistemi TÜBİTAK / Ulusal Elektronik Kriptoloji Araştırma Enstitüsü tarafından 2003 yılında başlatılan, ulusal bir işletim sistemi geliştirme çalışmaları sonucunda, 1 Şubat 2005 tarihinde ilk ürün olan Pardus Çalışan CD 1.0 yayımlanmıştır. Halen Linux çekirdeği üzerine inşa edilen Pardus u geliştirme çalışmaları devam etmekte olup, günümüze kadar yayımlanan sürümleri aşağıda sıralanmaktadır. NO PARDUS 2000 SERİSİ SÜRÜMLER ADI ÇIKIŞ TARİHİ Pardus 1.0 (İlk Sürüm) 26 Aralık 2005 Pardus 2007 31 Aralık 2006 Pardus 2007.1 Felis Chaus (Sazlık Kedisi) 16 Mart 2007 Pardus 2007.2 Caracal Caracal (Karakulak) 11 Temmuz 2007 Pardus 2007.3 Lynx Lynx (Vaşak) 19 Kasım 2007 Pardus 2008 27 Haziran 2008 Pardus 2008.1 Hyaena Hyaena (Çizgili Sırtlan) 15 Eylül 2008 Pardus 2008.2 Canis Aureus (Altın Çakal) 30 Ocak 2009 Pardus 2009 17 Temmuz 2009 Pardus 2009.1 Anthropoides virgo (Telli Turna) 15 Ocak 2010 Pardus 2009.2 Geronticus Eremita (Kelaynak) 3 Haziran 2010 Pardus 2011 20 Ocak 2011 Pardus 2011.1 Dama Dama (Alageyik) 12 Temmuz 2011 Pardus 2011.2 Cervus Elaphus (Kızıl Geyik) 19 Eylül 2011 Pardus 2013 Anadolu Parsı 25 Ocak 2013 Pardus Topluluk Sürümü 1.0-12 Nisan 2013 Pardus Çalışan CD Her bir Pardus sürümü için güncellenmiş sürümü mevcuttur. KURUMSAL SÜRÜMLER NO ADI ÇIKIŞ TARİHİ Pardus Kurumsal 1 MSB Özel Sürümü (İlk Sürüm) 2007 Pardus Kurumsal 2 16 Şubat 2011 17
BÖLÜM 4 YAZILIMLAR 4.1. OFİS YAZILIMLARI Microsoft Office {95, 97, 2000, XP (2002), 2003, 2007, 2010} Kelime İşlem (Word) Hesap Tablosu (Excel) Sunum (Powerpoint) Veritabanı (Access) Web Tasarım (Frontpage) E-Posta Yönetim (Outlook) Yayımcılık (Publisher) Open Office (Ücretsiz) Acrobat PDF Reader (Ücretsiz) Foxit PDF Reader (Ücretsiz) PDFill PDF Writer and PDF Tools (Ücretsiz) 4.2. ÇİZİM ve 3-B MODELLEME YAZILIMLARI 3D Crafter (Ücretsiz) AutoCAD Blender (Ücretsiz) CadStd Lite (Ücretsiz) CorelDraw DAZ Studio (Ücretsiz) Google SketchUp (Ücretsiz) Inkscape (Ücretsiz) Solidworks 4.3. FOTOĞRAF DÜZENLEME YAZILIMLARI ACDSee Gimp (Ücretsiz) Irfan View (Ücretsiz) Paint.NET (Ücretsiz) Paint Shop Pro Photo Story (Ücretsiz) Photoshop Picasa (Ücretsiz) 4.4. VİDEO DÜZENLEME YAZILIMLARI Adobe Premiere Avidemux (Ücretsiz) Corel VideoStudio CyberLink PowerDirector Nero Multimedia Suite Pinnacle Studio Plus Ulead MediaStudio Pro Sony Vegas VideoPad Video Editor 18
Windows Live Movie Maker (Win7) (Ücretsiz) Windows Movie Maker (XP - Vista) (Ücretsiz) 4.5. SES DÜZENLEME YAZILIMLARI Acid Adobe Audition Audacity (Ücretsiz) DarkWave Studio (Ücretsiz) Expstudio Audio Editor (Ücretsiz) GoldWave MixPad Audio Mixer WavePad Sound Editor 4.6. SES VE VİDEO OYNATICI YAZILIMLAR GOM Player (Ücretsiz) PowerDVD QuickTime Player VLC Media Player (Ücretsiz) Winamp (Ücretsiz) Windows Media Player (Ücretsiz) WinDVD 4.7. ANTİVİRÜS YAZILIMLARI Avast (Ücretsiz) AVG Anti-Virus (Ücretsiz) Avira (Ücretsiz) Kaspersky Microsoft Security Essentials (Ücretsiz) NOD32 Norton McAfee 4.8. ANTİCASUS YAZILIMLARI Ad-Aware (Ücretsiz) AVG Anti-Spyware (Ücretsiz) Malwarebytes Anti-Malware (Ücretsiz) Spybot - Search & Destroy (Ücretsiz) Spyware Terminator (Ücretsiz) SuperAntiSpyware (Ücretsiz) 4.9. SIKIŞTIRMA YAZILIMLARI 7-Zip (Ücretsiz) WinAce WinRAR WinZip 19
4.10. SİSTEM ve BAKIM YAZILIMLARI Ace Utilities Advanced System Care (Ücretsiz) CCleaner (Ücretsiz) Glary Utilities (Ücretsiz) Powertoy Tweak UI (Ücretsiz) Recuva (Ücretsiz) Speccy (Ücretsiz) Tera Copy (Ücretsiz) Tune-Up Utility 4.11. INTERNETE GÖZATICI YAZILIMLAR Firefox (Ücretsiz) Google Chrome (Ücretsiz) Internet Explorer (Ücretsiz) Opera (Ücretsiz) Safari (Ücretsiz) 4.12. 3-BOYUTLU MADEN-JEOLOJİ TASARIMI YAZILIMLARI Surpac Minex Netcad Vulcan MicroStation MineCAD 4.13. GÜVENLİK DUVARI YAZILIMLARI Comodo (Ücretsiz) Outpost (Ücretsiz) ZoneAlarm (Ücretsiz) 20
BÖLÜM 5 WORD 2010 Word 2010 ün Kurulumu Office 2010 ün kurulması esnasında, sırasıyla; Özel Yükleme Uygulamaların Gelişmiş Özelleştirmesini Seçin ve Tümünü Bilgisayarımdan Çalıştır seçenekleri işaretlenerek eksiksiz bir kurulum yapılmalıdır. Bu kurulumun tamamlanmasının ardından Office 2010 Service Pack kurulmalı ve gerekli güncelleştirmeler yapılmalıudır. Dosyanın Farklı Kaydedilmesi Dosya - Farklı Kaydet tıklandığında açılan Farklı Kaydet penceresinde, Kayıt Türü listesinden aşağıdaki dosya türlerinden biri seçilebilir. Başkaları tarafından hazırlanmış bir Word belgesindeki fotoğraf vb. gömülü nesnelere kolayca ulaşabilmek için Dosya - Farklı Kaydet tıklanmalı ve Kayıt Türü olarak Web Sayfası (*.htm; *.html) seçilmelidir. 21
Kenar Boşluklarının Ayarlanması Sayfa Düzeni - Kenar Boşlukları tıklanır. 22
Yönlendirmenin (Dikey-Yatay) Ayarlanması Sayfa Düzeni - Yönlendirme tıklanır. Üstbilgi (Örn. Yazarın Adı) veya Altbilgi (Örn. Sayfa Numaraları) için Kenardan Uzaklık Değerlerinin Ayarlanması Ekle - Üstbilgi - Üstbilgiyi Düzenle veya Alt Bilgi - Altbilgiyi Düzenle tıklanır. İmlecin Etkin Olduğu Sayfanın veya Çeşitli Sayfaların Çıktılarının Alınması Dosya - Yazdır tıklanır. İmlecin etkin olduğu sayfanın çıktısının alınması için Ayarlar - Geçerli Sayfayı Yazdır tıklanır. Çeşitli sayfaların çıktılarının alınması için Ayarlar - Özel Yazdır tıklanır. Alttaki Sayfalar kutucuğuna sayfa numaraları ve/veya sayfa aralıkları virgülle ayrılarak girilir. 23