PERDELER. DERSİN SORUMLUSU: Yrd. Doç. Dr. NURHAYAT DEĞİRMENCİ

PERDELER DERSİN SORUMLUSU: Yrd. Doç. Dr. NURHAYAT DEĞİRMENCİ

2

3

4

Çerçeveli ve perde duvarl yap lar n yatay yük alt nda ötelenmesi 5

Betonarme Cerceveli Yap lar Düfley yükleri yaln zca kolonlar n tafl d bir yap da, kolonlar, betonarme plak-kiriflten oluflan kat döflemesine göre çok daha küçük bir rijitlik düzeyinde olduklar için, alt ve üst uçlar ndan ankastre bir - 39 yap eleman gibidirler ve yatay yük alt na yaln z kolonlar olan bir yap fiekil-1a daki gibi ötelenir ve bu tip davran fla kesme tipi davran fl denir. Yap n n zemine yak n katlar ndaki iki kat aras ndaki ötelenmenin kat yüksekli ine oran büyüktür, bu oran üst katlara do ru giderek azal r. Yap n n ötelenmesi alt katlarda büyüktür, üst katlara do ru gidildikçe iki kat aras ndaki ötelenme fark küçülür. Perde Duvarl Yap lar Bu yap larda bütün yatay ve düfley yükleri betonarme perde duvarlar tafl r. Bu yap lar genellikle çok katl, 10 ve daha çok, yap lard r. Bu yap larda kat döflemeleri tüm perde duvara göre daha rijit olduklar için tafl y c perde yap n n temeline ankastre tek bir uzun kirifl gibidir. Perde de e ilme momentinin etkisi çoktur. Bu yap lar e ilme tipi yap d r ve yatay yükler alt nda davran fllar fiekil-1b deki gibidir. Yap n n zemine yak n katlardaki iki kat aras ndaki ötelenmenin kat yüksekli ine oran küçüktür, bu oran üst katlara do ru giderek artar 6

Perde Duvar ve Cerceveli Yap lar Bu yap larda düfley yükleri tafl yan çok say da kolon yan nda daha az say da perde duvar vard r. Perde duvar n yap n n davran fl na katk s perde duvarlar n en kesit alan toplam n n toplam kat alan na oran ve her bir perde duvar n boyutlar ile ilgilidir. Yap n n yüksekli i, kat say s da yatay yük alt nda davran fl etkiler. Çok katl (8-20 ve daha çok katl yap ) perde duvarl çerçeveli betonarme bir yap n n yatay yükler alt nda davran fl çerçeve sistemi ile perde duvarlar n karfl l kl etkileflimi ile ortaya ç kar. fiekil-1 den görülece i gibi çerçeve ile perde sisteminin ötelenme özellikleri farkl d r. Yap n n alt katlar nda perde duvar yatay yüklerin büyük bir bölümünü tafl r ve alt katlarda büyük ötelenme yapmak isteyen çerçeve sisteminin yanal ötelenmesini k s tlar. Buna karfl l k yap n n üst katlar nda 7

büyük ötelenme yapma e ilimi olan perdelerin ötelenmeleri çerçeve taraf ndan k s tlan r. Perdeyi tutmak isteyen çerçevede ters yönde kuvvetler oluflur. fiekil-1c. Perdeli çerçeveli yap lar n bu tür davran fl nedeni ile yap n n üst katlar nda perde duvar n gereksiz oldu u sonucuna var l r. Ancak perdesi üst ya da ara katlarda kesilmifl yap larda ani rijitlik azalmalar nedeni ile perdenin bitti i katlarda depremlerde büyük hasar hatta tümü ile y k lmalar gözlenmifltir. Bu y k lmalar yaln zca perde duvar n kald r lmas nedeni ile de olmamaktad r. Yap n n de iflik katlar ndaki bölme duvarlar n fark rijitlikte olmas n n da davran fla olumsuz etkisi oldu u gözlenmifltir: Bölme duvarlar belli bir kata kadar tu la daha sonra hafif ahflap pano olan çok katl bir yap n n tu la duvar n bitti i katta y k ld 1967 Caracas Venezuela Depreminde gözlenmifltir (AISC-1969). Betonarme perde duvar olan çerçeveli yap larda yap n n yüksekli i boyunca sürekli olan perde duvarlar yap n n üst birkaç kat d fl nda kat yatay ötelenmelerini önemli boyutta azaltmaktad r. Perde nedeni ile en üst birkaç katta oluflan yatay ötelenme art fl n n miktar ise alt katlardaki perde nedeni ötelenme azalmas n n miktar yan nda çok daha küçüktür. Bu durum yap içindeki tafl y c olmayan bölümlerin ve eflyalar n korunmas bak m ndan çok olumludur. Kesintisiz sürekli perde duvar salt çerçeveli yap ya göre en üst katlardaki ötelenmeyi bir miktar art rmaktad r. Perdelerin en kesit alan n n küçük oldu u perdeli çerçeveli yap larda ise perde katk s n n etkisi daha az olmaktad r (Paulay ve Priestley-1992): perde duvar n varl ara katlardaki yatay ötelenme miktar nda çok s n rl azalma sa lamaktad r. Perdelerin ara katlarda kesildi i çok katl yap larda ise perde duvar n bitti i kat n üzerindeki katlardaki yap davran fl n n salt çerçeveli yap davran fl gibi oldu unu ve perdenin bitti i katta çok büyük yanal ötelenmelerin bafllad n ve bu noktada perdeli yap dan çerçeveli yap ya çok keskin ve ani bir geçifl oldu unu göstermektedir. - 42-8

Çerçeveli yap da perde duvar, en üst birkaç katta yatay yük tafl mada etkili de ildir. Ancak perde duvar n kesildi i katta ani ve keskin bir rijitlik ve davran fl de iflikli i ve büyük miktarda ötelenme art fl olmaktad r. Herhangi bir ara kat nda ani ve büyük boyutlu rijitlik de iflikli i olan yap larda bu katlarda büyük hasar ve y k m oldu u pek çok yabanc depremde gözlenmifltir. Bu nedenle perde duvarlar n yap n n yüksekli i boyunca sürekli olmas, ara katlarda kesilmemesi gerekmektedir. Betonarme çerçeveli yap lar n baz aç kl klar ndaki tu la y ma bölme duvarlar kald r l p çerçeve aç kl klar na perde duvarlar konularak güçlendirilmesi çok yayg nd r. Bu güçlendirme yönteminde ço u zaman eklenen perdenin taban nda, bodrum katta, perdenin tafl yabilece i e ilme momentini zemine aktarabilecek boyutta bir temel genifl- 45 letmesi yap lmamaktad r. Bu durumda perde tabanda mafsall perde niteli inde davran fla yaklaflmaktad r. 9

Perdelere gelen burulma etkilerini azaltmak için perde sistemlerinin ideal şekilde düzenlenmesi gerekmektedir Buna göre; a- Yapıda en büyük burulma rijitliğinin sağlanması için, perde duvarlar yapının çevresine dağıtılmalıdır. Aynı düzlemdeki perdeler, tek başlarına konsol kiriş gibi çalışabildikleri gibi, birbirlerine bağ kirişleri ile bağlanarak perde çifti olarak düzenlenebilirler. b- Perde duvarlar kat planı içinde, döşeme yüklerinin olabildiğince büyük kısmını, eksenel kuvvet olarak temele aktaracak şekilde düzenlenmelidir. Bu şekilde perdede eğilme momenti için gereken donatı azalır. c- Çok katlı yapılarda deprem direncinin bir kaç perdede yoğunlaştırılması, temel sistemini bu noktalarda çok büyük deprem etkisine maruz bırakır. Bu durum, ekonomik olmayan ağır bir temel sistemini gerektirdiğinden kaçınılmalıdır. 10

d-perde duvarlar, çok katlı bir yapıda, her iki doğrultuda yerleştirilmelidir. Bu şekilde depremin güçlü yönde etkimesi durumunda bile, rijitlik merkezinin herhangi bir tarafında oluşabilecek olan mafsallaşmadan dolayı, rijitlik merkezinin kütle merkezi ile olan mesafesi artacak ve oluşacak burulmaya yardım edebilecek olan depreme dik yöndeki perdelerin yardımcı olması sağlanamayacaktır. e- Perdeler, simetrisi bozuk şekilde ve kat içinde belli bir bölgeye yoğunlaştırılmamalıdır. Perdelerin sistem çizgilerinin bir noktada kesişmeleri önlenmelidir. 11

Perdelerde Hasar Nedenleri Perdeler kırılma konumuna kesme veya eğilme nedeniyle ulaşabilir.eğilme kırılmasına eğilme çatlağı boyunca donatının akması ile ulaşılır. Kesmenin davranışa hakim olduğu durumlarda asal çekme gerilmelerine dik yönde oluşan eğik çatlaklar kırılmaya neden olmaktadır. Bu aşamadan sonra perdeler devreden çıkar ve yapı rijitliğini büyük ölçüde kaybederek ağır hasar görebilir.kolonlarda anlatıldığı gibi eksik ve hatalı donatı düzenlemesi, yetersiz kesit boyutları perdelerde de hasar nedeni olarak söylenebilir. 12

Perdelerde göçme durumları 1. Egilme Güç Tükenmesi 2. Kayma Güç Tükenmesi 13

3. Perde Temel Birlesiminde Toptan Kayma 4. Egilme ve Taban Kaymasinin Birlikte oluşması 14

5.Devrilme 15

16

Perde duvarlarda e ilme k r lmas 17

E LME KIRILMASI Yeterli miktarda yatay ve düfley donat n n bulundu u, düfley donat n n çok fazla olmad, perde duvar n moment tafl ma gücüne ulafl ld zaman oluflan kesme kuvvetini tafl yacak kapasitenin bulundu u duvarlarda görülür. Genellikle yatay çatlaklar vard r. Diyagonal çatlaklar azd r. leri aflamalarda perde uçlar ndaki beton kabuklar n dökülür. Sünek bir k r lma biçimidir. Bu tür k r lma çok katl yap lar n alt katlar ndaki perde duvarlarda gözlenen k r lma biçimidir 18

Perde duvarda kesme ve e ilme k r lmas 19

KESME VE E LME KIRILMASI Düfley donat n n çok fazla, yatay donat n n az oldu u genellikle perde gövdesinin kesme kuvveti tafl ma gücünün donat azl ve beton dayan m n n düflük oldu u duvarlarda gözlenir. leri aflamalarda perde uçlar nda beton kabuk dökülmesi ve donat n n burkulmas biçiminde e ilme k r lmas da bafllar. Genellikle diyagonal çatlaklar vard r. Bu tür k r lma alçak katl perde duvarl çerçeveli yap larda gözlenir. Perdelerin boyutlar n n büyük olmas depremde gelen yatay yüklerin hemen tümünün duvarlar taraf ndan tafl nmas na ve bu duvarlar n kesmeden k r lmas na neden olur (Bingöl Lise Pansiyon Binas, Di er yurt binas ). 20

Gövdede kesme ve uç elemanda e ilme k r lmas 21

E LME VE GOVDE KIRILMASI Yeterli yatay donat, ve kolon uçlar nda çok miktarda düfley donat (moment donat s ) ve moment tafl ma gücü vard r. Bu yüksek moment tafl ma gücüne ulaflmak için gereken kesme kuvvetinin büyüklü ü duvar n gövdesinde kesme k r lmas na neden olur. Düfley yükleri yüksek, alçak yap larda, ya da uzun duvarlarda gözlenir. Büyük e ilme momentleri tafl mas için çok güçlü uç elemanlar olan perdelerde gözlenir. 22

Uç elemanlar nda moment k r lmas 23

UC ELEMANLARINDA MOMENT KIRILMASI Bir önceki k r lma biçimine benzer. Ancak k r lma önce uç elemanlar nda e ilme k r lmas ile bafllar. Büyük e ilme momentleri tafl mas için genifl ve çok miktarda boyuna donat s olan uç elemanlar ndaki boyuna donat yeterli miktarda etriye ile sar lmam fl ise bu durum betonunda bas nç alt nda k r lmas na neden olabilir, perde uç elemanlar nda e ilme k r lmalar, beton kabuk dökülmeleri, beton ezilmeleri ve donat burkulmalar bu tür k r lman n ileri aflamalar d r. Perde gövdesinin yeterli kesme dayan m n sa layan yatay ve düfley donat lar ve yeterli beton dayan m var oldu u durumlarda gözlenir 24

Gövdede kesme k r lmas 25

GOVDEDE KESME KIRILMASI Alçak yap lardaki uzun perde duvarlarda görülür. Gövdenin kesme kuvveti tafl ma gücü yatay ve düfley donat n n az olmas ve düflük beton nedeni ile yetersizdir. 4-5 katl alçak yap larda düfley yükleri az olan perde duvarlarda gözlenir. Dökülmüfl ve ezilmifl beton bir bant biçiminde uzar. 26

Tabanda kayma k r lmas 27

PERDE DUVAR TABANINDA KAYMA KIRILMASI Alçak yap lardaki perde duvarlarda gözlenir. Düfley yüklerin az oldu u; yatay donat n n yeterli, düfley donat n n az oldu u perde duvarlarda genellikle yatay döküm derzlerinin oldu u yerlerde gözlenir 28

Gövdede kesme ve uç elemanda e ilme k r lmas 29

YANAL BURKULMA (Paulay ve Priestley-1992) Yanal burkulma k r lmas çok katl yap daki yüksek perdenin narin olmas n n bir sonucundur. E ilme momentinin büyük olmas durumunda perdenin çekme bölgesindeki düfley donat da büyük gerilmeler ve kal c birim uzamalar olabilir. Bu s rada perde betonunda yatay çatlaklar olacakt r fiekil-12. Daha sonra yükün yönü de iflince çekme taraf ndaki donat daki gerilme önce s f ra do ru azal r. Ancak donat da kal c uzama oldu u zaman betondaki çatlaklar n kapanmas zorlafl r. Çatlaklar tam kapanmaz. 30

KESME DAYANIMINI YUKSELTMEK C N E K DONATI YERLEfiT R LMES Son y llarda yap lan perde duvar deneylerinde perde duvar n gövdesinde kesme k r lmas n n önlenmesi için duvara diyagonal donat lar nda yerlefltirilmesi önerilmekte ve analitik ve deneysel çal flmalarla diyagonal donat n n perde duvar n davran fl na katk s oldu u kan tlanmaktad r (Sittipunt ve Wood-1995, Sittipunt ve di erleri-2001). 1-Diyagonal donat lar perdelerin gövdelerinde diyagonal kesme çatlaklar na dik yönde kesmektedir. Bu donat larda kesme kuvveti etkisi ile çekme kuvvetleri oluflmaktad r. Duvar gövdesindeki düfley ve yatay donat lar ise diyagonal çatlaklar bir aç ile, 45 derece gibi, kestikleri için kama etkisi ile kuvvet tafl maktad r. 2-Deneylerde diyagonal donat s olmayan perdede gövde de kesme k r lmas olmufl ve perdenin e ilme momenti tafl ma gücü tam olarak gelifltirilememifltir: fiekil-13. Diyagonal donat olan perdelerde ise gövdede kesme k r lmas olmadan uç elemanlarda e ilme k r lmas olmufltur: fiekil-14 (Sittipunt ve di erleri-2001). 3-Diyagonal donat lar perde gövdesinde kesme flekil de ifltirmelerini ve çatlaklar daha küçük boyutlarda tutmaktad r. 4-Deneylerde kullan lan perde duvar örneklerinde gövde donat yüzdesi yatayda % 0.52 düfleyde % 0.39; ve yatayda % 79 düfleyde %0.52. Diyagonal donat l perdelerde ise yatay ve düfley de % 0.52 ve % 0.79 olmufltur. 5-Perde duvarlar n gövdesine yatay ve düfley donat lar n yan nda diyagonal donat lar da konularak analitik olarak incelenen perdelerde kesme çatlaklar ve deformasyonlar daha s n rl olmufl ve daha iyi davran fl gözlenmifltir. Ayn araflt rma kapsam nda yap lan analitik hesaplar diyagonal donat lar n yap n n yaln zca zemin kat duvarlar na konulmas yan nda hem zemin hem de birinci kat perde duvarlar na konulmas n n daha iyi deprem davran fl sa layaca n göstermifltir (Sittipunt ve Wood-1995). Deneysel ve analitik çal flmalar n destekledi i diyagonal gövde donat s konulmas yaklafl m gövde de kesme k r lmas olas l n n yüksek oldu u az katl yap lar n perde duvarlar nda uygulanmas önerilir. Yatay ya da düfley gövde donat yüzdesi kadar diyagonal donat yerlefltirilmesinin olumlu katk s olaca san lmaktad r. 31

Diyagonal donat s z perdede gövdede kesme k r lmas 32

Diyagonal donat l perde gövde k r lmas yok uç eleman moment k r lmas 33

PERDE DUVARA UC ELEMANI YAPILMASI Çok katl yap lar n perde duvarlar n n uçlar nda büyük eksenel kuvvetlerin oluflmas nedeni ile perde uçlar ndaki donat lar n büyük bas nç kuvvetleri alt nda burkulmas ve buradaki betonda oluflacak bas nç gerilmelerinin küçültülmesi için perdeden daha genifl uç elemanlar yap lmas ve betonun s k aral kl etriye ile sar larak bas nç dayan m n n art r lmas ve boyuna donat lar n da s k aral kl etriye ile burkulmas n n önlenmesi istenmektedir. 1985 fiili depreminde perde duvar oran yüksek olan ve perde uç eleman olmayan yap lar n olumlu davran fl nedeni ile (Wood-1991), belli koflullarda uç eleman olmayan betonarme perde duvar yap labilece i sonucu ç kar lm flt r. Perde duvar oran % 1.5 dan büyük olan ve perde duvar yükseklik / genifllik oran n n 5 den küçük oldu u yap larda fliddetli depremlerde kat ötelenme oranlar n n 0.01 aflmayaca analitik olarak hesaplanm flt r (Wallace ve Moehle-1992). Bu koflullara uyan özelliklerde perde duvar olan betonarme yap larda geniflletilmifl uç eleman olan perde duvar yap lmayabilece i kabul edilmifltir. Ancak T ve L kesitli perde duvarlarda kanatlar n olmad gövde uçlar nda bas nç olufltu u zaman perdelerin ötelenme oranlar daha yüksek oldu u için uç eleman gerekebilir. Yap larda simetrik konumda H, I ve [ perdeler varsa uç eleman gerekmeyebilir - 67 34

Hasarlı perde 35

ki perdeyi birbirine ba layan ba kiriflleri genellikle büyük kesme kuvvetleri ile zorlanmaktad r. Ba kirifllerinde s k aral kl etriyeler, alt üst ve aralara konulmufl boyuna donat lar konulmal d r. Boyuna donat lar n her iki taraftaki perdelerin içinde yeterli kenetlenme boyunda uzat lmas gerekir. Paulay (1986) e göre ba kirifllerine yatay ve düfley donat lara ek olarak diyagonal donat lar konulmas ba kiriflinde sünek davran fl sa lamaktad r. Aktan (1980) yapt deneylerde diyagonal ba lant lar olan ba kirifllerinin tersinir yükleme alt nda sünek histeresis e rileri oluflturdu u gözlemifltir. Afet Bölgelerinde Yap lacak Yap lar Hakk nda Yönetmelik Madde 7.6.8.4 de ba kirifllerinin tasar m yöntemi verilmektedir 36

YAPIDA PERDE DUVAR YERLEfiT RME ONER LER PLANDA Perde duvarlar yap n n döflemesine ve di er çerçeve elemanlar na her iki yönde kirifllerle ba lanmal d r. fiekil-18. Bu ba lant yük aktar m için gereklidir. Perdelerin uçlar nda uç elemanlar olmal d r. Uç elemanlar n n bir yarar da perdenin ucunda perdeye dik yönde saplanan kirifllerin boyuna donat lar için kenetlenme mesafesine olan katk s d r. Perde duvarl ve tam ölçekli 7-katl bir deney yap s üzerinde yap -lan deneylerde perdeye düzlemi do rultusunda ve dik yönde saplanan kirifllerin duvar n yatay ötelenmesini k s tlay p tek bafl na duvardan beklenenin üzerinde dayan mlara ulafl lmas n sa lam fl (yedek tafl ma gücü, Wight-1985, FEMA-306) olmas perde duvarlar n düzlemlerinde ve düzlemlerine dik kirifllerle yap n n bütün kat na ba lanmas n n bir di er yarar d r. - 71-37

Perde duvar n etkin biçimde yatay yük tafl mas için gerekli ayr nt lar: Uç eleman ve kirifl ba lant s 38

Perde duvarlar n yap n n içinde simetrik ve yatay yükleri kolayca aktar laca bir konumda olmalar gerekir. fiekil-19. Az say da büyük perde duvarlar n yerine daha çok say da ve daha küçük perde duvarlar olmas ve bu duvarlar H, L ve T plan nda olmas yararl d r. - 72 : Perde duvar n etkin biçimde yatay yük tafl mas için gerekli ayr nt lar: Uç eleman ve kirifl ba lant s duvarlar n k sa kenarlar do rultusunda y k lm fl olduklar görülmektedir. Burada perdeler kat seviyelerinde k sa yönde momentten k r lm fl ve yap yüksekli i boyunca yanal deste i olmayan narin bir perde oluflmufltur. Ayr ca döflemenin perde içinde uzanan demirleri döfleme taraf ndan s yr lm flt r. Bu hasar döflemeden perdeye kuvvet aktar m için uygun ayr nt lar n gere ini göstermektedir. Yap da olmas gereken perde duvar miktar n n, yap n n deprem hesap yükleri alt nda, yanal ötelenmesinin kabul edilebilir bir düzeyde tutacak kadar olmas istenir. Bu amaçla tasar m bafllang c nda yap - 73 fiekil 39

Perde duvarlar n planda etkin biçimde da l m : çok say da kanatl perde, planda yayg n da l m 40

Resim-1 ve Resim-2 de 17 A ustos 1999 Depreminde bir yap n n hemen kenar nda asmolen döfleme kirifllerinin ba lanm fl oldu u perdeduvarlar n k sa kenarlar do rultusunda y k lm fl olduklar görülmektedir. Burada perdeler kat seviyelerinde k sa yönde momentten k r lm fl ve yap yüksekli i boyunca yanal deste i olmayan narin bir perde oluflmufltur. Ayr ca döflemenin perde içinde uzanan demirleri döfleme taraf ndan s yr lm flt r. Bu hasar döflemeden perdeye kuvvet aktar m için uygun ayr nt lar n gere ini göstermektedir. Yap da olmas gereken perde duvar miktar n n, yap n n deprem hesap yükleri alt nda, yanal ötelenmesinin kabul edilebilir bir düzeyde tutacak kadar olmas istenir. Bu amaçla tasar m bafllang c nda yap - 73plan nda perde duvar miktar n n seçimine yard mc olmas için önerilen perde duvar alan /kat alan oran vard r. Bu oran= kat alan x 0.002 x kat say s olarak önerilmektedir: Befl katl bir yap da perde oran 0.002 x 5 = % 1 kadar olmaktad r ve yap n n her iki asal do rultusu için ayr olarak geçerlidir. 41

Perde-döfleme ba lant s yetersiz perde duvarda yanal burkulma 17 A ustos 1999 depremi Resim 42

Perde-döfleme ba lant s yetersiz perde duvarda yanal burkulma 17 A ustos 1999 depremi 43

Daha çok katl (8-20 katl ) yap lar için bu oran n 0.003 x kat say s olarak de ifltirilmesi özellikle 1985 fiili depremindeki betonarme perde duvarl yap davran fl deneyiminden sonra daha gerçekçi ve güvenli görünmektedir. Planda az say da büyük boyutlu perde yerine daha çok say da daha küçük boyulu perde yap lmal d r. Deprem nedeni ile perdelerden birinde hasar oldu u zaman kat n riijitlik merkezi kütle merkezinden uzaklaflmakta ve deprem kuvveti daha büyük bir eksantrisite ile etkimektedir. E er çok say da perde duvar varsa bir duvar n hasar ile rijitlik merkezinde önemli bir sapma ve büyük bir eksantrisite oluflmamaktad r. Çok say da daha küçük perde duvar olmas burulma momentlerinin büyük miktarlara ulaflmas n önlemek içindirverde 1990). Yine 1967 Karakas Venezuela depreminde de perde duvar n yap lmad kat n üzerindeki katlar n tümü ile y k ld yap lar gözlenmifltir (AISC-1969). Perde duvarlar kesinlikle yap yüksekli i boyunca sürekli olmal d r. Perde duvar n zemin katta kolonlara dönüfltü ü bir yap 1979 ElCentro depreminde zemin kat kolonlar n n k r lmas ile y k lm flt r. 44

Perde duvarlar planda burulmay s n rl tutabilecek biçimde yerlefltirme kural 45

1992 ERZ NCAN DEPREM Bu depremde çeflitli düzeyde perde duvar olan yap lar n depremde çok iyi davrand klar gözlenmifltir (13 Mart 1992 Erzincan DepremiRaporu, Bayülke-1992, Editör). : Yap lar n tümü 5 katl d r. Narinlik oran yap n n k sa yada uzun yönündeki yükseklik/derinlik olarak hesaplanm flt r. Bu yap lar n tümünün projeleri kamu kurumlar taraf ndan yap lm flt r. Yap lar n kal p planlar fiekil-21, fiekil-22, fiekil-23 ve fiekil-24 de verilmektedir. Yap lar n nominal bir kesme kuvveti tafl ma gücü ve bu gücün yap n n a rl na oran, bir tür taban kesme kuvveti katsay s, C de hesaplanm flt r: - 79 46

Yap flleri Genel Müdürlü ü Lojman Tip No 10227 Plan 47

Yap flleri Genel Müdürlü ü Lojman Tip No 11181 Plan 48

MSB Lojman Plan 49

Mesken Genel Müdürlü ü Lojman Tip No 1102B Plan 50

Bu yap lar n narinlik oranlar ve perde duvar yüzdeleri Sözen (1989) taraf ndan verilen ve perde duvarl yap lar n ötelenmelerini k s tlamak için gereken yap n n narinli ine ba l perde duvar oran iliflkisi ile karfl laflt r lmaktad r 51

3 fiubat 2002 CAY DEPREM YEfi LCAY KOOPERAT F 8 katl 3 bloktan oluflan bu kooperatifin her 3 blo u depremde farkl davranm flt r. Deprem an nda bütün bloklarda betonarme elemanlar bitmifl, dolgu duvarlar örülmüfl, iç ve d fl kaba s valar ve yer karo ve mozaikleri k smen yap lm fl durumdad r. En kuzeyde olan blokta zemin ve birinci kat tümü ile ezilerekdüfley yönde y k lm flt r 52

Düfley yönde 2 kat ezilerek y k lm fl yap yeflilçay kooperatifi 3 fiubat 2002 Çay Depremi Resim 53

Bu blo un hemen güneyindeki blokta ise bodrum ve zemin kat nda baz dikdörtgen ve [ kesitli perde duvarlarda bas nç ve e ilme k r lmalar olmufltur 54

Y k lmam fl bolkda bodrum katta ] perdede moment k r lmas Yeflilçay Kooperatifi 3 fiubat 2002 Çay Depremi 55

D fl cephedeki bir perdede k sa kenar yönünde e ilme çatlaklar, Resim5, ve bodrumda [ -biçiminde bir perdenin kanat bölümünde bas nç k r lmas olmufl donat lar d flar burkulmufltur. Bu iki blo a göre 50-60 metre kadar daha bat da olan 3ncü blok ise güney yönüne do ru büyük yanal ötelenmeler yapm fl katlar n üst üste kayarak güney yönünde y k lm flt r. Resim-6. 56

Y k lmam fl blokda bodrum katta perdede k sa yönde moment k r lmas Yeflilçay Kooperatifi 3 fiubat 2002 Çay Deprem 57

YIKILMA VE HASAR NEDENLER Her üç blok da depremde farkl davranm flt r. Bir blokta s n rl say da düfley tafl y c elemanda hasar olurken di er iki blo un de iflik bi-çimlerde y k lmas hasar n 1Proje hatas, 2- Depremde gelen yüklerin çeflitli nedenlerle beklenenin üzerinde olmas, ve 3-Yap m hatas, projenin gerekti i gibi uygulanmam fl olmas gibi nedenleri olabilece ini göstermektedir. Yap lardaki hasar zemin den kaynaklanm fl davran fla ba lanamaz: Birbirine çok yak n olan her üç yap n n da ayn biçimde davranmas ve hasar görmesi gerekirdi. 8 katl yap da her iki asal yönde kat alanlar n n % 1.8 ve 1.38 i kadar betonarme perde duvar alanlar oran vard r. Bu miktarlar yap lar için önerilen 0.002 x kat adedi kadar perde duvar oran n n sa lanmas kofluluna oldukça yak n miktarda perde duvar oranlar d r. Yap larda, Üçüncü blok un y k lma yönünde perde duvar oran biraz daha azd r, %1.38. Bu blokta y k lman n güney yönünde simetrik bir biçimde gerçekleflmesi bir burulma etkisinin olmad n göstermektedir 58

Büyük yanal ötelenmelerle y k lm fl blok Yeflilçay Kooperatifi 3 fiubat 2002 Çay Depremi 59

Y k lan blokta perde duvarlar n alt uçlar nda tahta parçalar n n bulundu u (Resim-7), perdelerin alt uçlar nda pürüzsüz bir beton ara yüzeyi oldu u bu ara yüzeyde talafl ve rendelenmifl ya da testereden akm fl a aç talafl oldu u gözlenmifltir (Resim-8). Yine perdelerin alt uçlar nda düfley donat lar n filiz boylar n n çok k sa oldu u da gözlenmifltir. Bütün bu gözlemler perde duvarlar n alt uçlar n n yeteri kadar rijitlikte olmad n, perde alt uçlar nda mesnet koflullar n n ankastre den çok mafsall ya yak n oldu u izlenimi vermektedir. Y k lan bloklardan al nm fl beton karotlar n bas nç deneyleri betonun 28 günlük silindir bas nç dayan m n n 70-75 kg/cm2 kadar oldu unu göstermektedir. Bu gözlemlere göre yap lar n y k lma nedeni imalat hatalar d r. Zemin ve birinci kat ezilerek y k lm fl olan blokta y k lman n düfley yönde olmas düfley tafl y c elemanlar n düflük beton dayan m nedeni ile depremin hemen bafl nda düfley yükler alt nda ezilerek y k ld - n göstermektedir. Büyük yanal ötelenmelerle y k lm fl blokta ise düfley yüklerin deprem bafllad ktan sonra bir süre için tafl nd n fakat perde uçlar n n mafsala yak n nitelikte olmas nedeni ile yap n n yanal rijitli inin ve moment tafl ma gücünün çok s n rl olmas, yanal ötelenmelerin giderek artmas ile ikinci mertebeden etkilerin büyümesi ile yap n n bir daha düfley konuma geri dönemeden büyük yanal ötelenmeler yaparak y k ld n göstermektedir. - 86 Resim 60

Y k lm fl blokda perde ucunda tahta parçalar Yeflilçay Kooperatifi 3 fiubat 2002 Çay Depremi 61

Y k lm fl blokda perde ucunda talafl parçalar, perde alt ucunda, kaynaflmam fl beton Yeflilçay Kooperatifi 3 fiubat 2002 Çay Depremi 62

1 MAYIS 2003 B NGOL DEPREM Bu depremde Bingöl merkezde l Bay nd rl k ve skan Müdürlü ü binas nda al nan ivme kayd nda Do u-bat Yönünde 0.277 KuzeyGüney Yönünde 0.546 g ve düfley yönde 0. 250 g gibi uç yer ivmesi ölçülmüfltür. Deprem Bingöl de yap lar Kuzey-Güney yönünde daha güçlü sallam flt r. Bu depremde de iflik biçimde etkilenmifl ancak y k lmam fl perde duvarl 3-5 katl betonarme yap lar vard r. Bunlar n davran fllar daha ayr nt l incelemektedir. B NGOL L SE B NASI (Yap flleri Gen Mud. T P No 10070) Derzle ayr lm fl iki büyük uç ve bir orta küçük merdiven blo undan oluflan bu yap 4 katl d r. Yap n n do u bat yönünde uzanan iki tane 6.00 metre uzunlu unda perde duvar vard r. Kuzey-Güney yönünde uzanan yap n n Kuzey taraf ndaki uç blokta zemin katta yap n n uzun yönündeki, kuzey-güney yönünde, iki tane 4.00 ve 5.75 metre kadar uzunluktaki perdelerinde büyük kesme k r lmas olmufltur. Resim-9 ve Resim-10, bunlardan birisinin uç eleman olarak bir ucunda bir kolonu da vard r. Bu iki perde yap ya gelen bütün kesme kuvvetlerini yüklenmifltir. Bu perdelerde büyük kesme hasar varken kattaki di er kolonlarda hasar hemen hiç yoktur. Betonarme perdeler kattaki di er düfley tafl y c olan kolonlara göre çok daha yüksek derecede rijit olduklar için di er tafl y c eleman olan kolonlara çok az kesme kuvveti gelmifltir. tme analizleri de e er perde varsa ve yap çok yüksek de ilse yatay yüklerin büyük bölümü bir itme analizi bafllang c nda betonarme perdeler taraf ndan al nd n göstermekte ve perdenin kesme dayan m bu çok aflamada çok önemli olmaktad r. Bingöl Lise binas ndaki bu betonarme perde duvar n orta bölgesinde enine ve boyuna donat miktar çok yetersizdir. Yatay yönde 30 cm - 88 -ara ile φ 12 mm ve düfley yönde 20 cm ara ile φ 12 mm donat konulmufltur. Düfley donat yüzdesi en az 0.25 olmas gerekirken 0.19 kadard r. 63

Perdenin betonu ise çok iri tafll ve Bingöl deki genel betonun niteli inde bir betondur. Bingöl de çöken ya da a r hasarl yap lardan al nan betonlar n dayan m 90±45kg/cm2 olarak bulunmufltur. Bu betonun bas nç ve kesme dayan m çok düflüktür. Bu betonun kesme dayan m 9±4.5 kg/cm2 kadar olabilir. Bu koflullarda perde betonunun tafl yabilece i birim kesme dayan m 0.147x90±45 kg/cm2 = 6.6 20 kg/cm2 aras nda, ve 5.75 x 20 cm boyutundaki perdenin tafl yabilece i en büyük kesme kuvveti 75 ile 230 ton aras ndad r. Yap daki di er perde duvar biraz daha küçüktür. Bu perde duvar nda 60 ile 180 ton aras nda kesme kuvveti tafl yaca kabul edilebilir. Bu perdelere gelmifl toplam kesme kuvveti 135 ile 410 ton aras ndad r. Kat alan 16.60 m. X 15.0 m= 249 m2 ve 4 katl olan yap n n deprem an nda 0.85 ton/m2 a rl varsay l rsa yap n n a rl 249 m2x4 kat 0.85 ton/m2 = 849 ton. Bu perdelerin tafl d eflde er statik yatay yük katsay s C = 135 ton - 410 ton/849 = 0.159 0.48 kadar olmaktad r. Kesme kuvveti dayan m düzeyi s n rl olan bu iki perde büyük hasar görmüfl ancak yine de yap da kal c ötelenmeyi ve di er kolonlarda hasar önlemifltir. B NGOL 64

B NGOL L SE B NASI (Yap flleri Gen Mud. T P No 10070) Derzle ayr lm fl iki büyük uç ve bir orta küçük merdiven blo undan oluflan bu yap 4 katl d r. Yap n n do u bat yönünde uzanan iki tane 6.00 metre uzunlu unda perde duvar vard r. Kuzey-Güney yönünde uzanan yap n n Kuzey taraf ndaki uç blokta zemin katta yap n n uzun yönündeki, kuzey-güney yönünde, iki tane 4.00 ve 5.75 metre kadar uzunluktaki perdelerinde büyük kesme k r lmas olmufltur 65

Bingöl Lise Binas Perde duvarda kesme k r lmas 1 May s 2003 Bingöl Depremi Resim 66

Bingöl Lisesi Binas perde duvarda kesme k r lmas 1 May s 67

bunlardan birisinin uç eleman olarak bir ucunda bir kolonu da vard r. Bu iki perde yap ya gelen bütün kesme kuvvetlerini yüklenmifltir. Bu perdelerde büyük kesme hasar varken kattaki di er kolonlarda hasar hemen hiç yoktur. Betonarme perdeler kattaki di er düfley tafl y c olan kolonlara göre çok daha yüksek derecede rijit olduklar için di er tafl y c eleman olan kolonlara çok az kesme kuvveti gelmifltir. tme analizleri de e er perde varsa ve yap çok yüksek de ilse yatay yüklerin büyük bölümü bir itme analizi bafllang c nda betonarme perdeler taraf ndan al nd n göstermekte ve perdenin kesme dayan m bu çok aflamada çok önemli olmaktad r. Bingöl Lise binas ndaki bu betonarme perde duvar n orta bölgesinde enine ve boyuna donat miktar çok yetersizdir. Yatay yönde 30 cm 68

B NGOL L SES PANS YON B NASI (Yap flleri Gen Mud. T P No 11168) Bu yap projesine ayk r olarak bir fazla katl, zemin art 3 normal kat yerine 4 normal katl olarak yap lm flt r. 69

Bingöl Lise Pansiyon Binas 1 May s 2003 Bingöl Depremi 70

Eklenen normal kat nedeni ile herhangi bir takviye ya da proje de iflikli i yap lmam flt r. Yap daki çatlaklar fiekil-26, fiekil-27 ve fiekil-28 da verilmektedir 71

72

73

Bingöl Lise Pansiyon Binas C- Aks nda yükseklik boyunca 1 May s 2003 Depremi Hasar Durumu 74

Yap n n, projesine göre, uzun yönünde zemin kattaki iki büyük perde duvar normal katlarda ortas nda kap olan boflluklu perde duvara çevrilmifltir. Yap n n bu yönündeki perde duvarlarda ani bir rijitlik de iflimi nedeni ile yap da en çok hasar zemin kat yerine 1nci katta 75

Bingöl Lise Pansiyon Binas nda zemin kattaki perde duvarda k lcal kesme çatlaklar 1 May s 2003 Bingöl Depremi 76

Zemin kattaki perde, Resim-13: 1nci kattaki boflluklu perdede kesme k r lmas ve fiekil-28. Yap n n zemin kat nda uzun yöndeki boflluksuz perde duvarlar nda k lcal çatlaklar olmufltur. fiekil-26. 1nci kattaki boflluklu perde duvarlarda ise çatlaklar 3-6 mm kadar daha büyüktür. fiekil-27. 77

Bingöl Lise Pansiyon Binas nda 1nci kattaki boflluklu perde duvarda 4-6 mm geniflli inde kesme çatlaklar 1 May s 2003 Bingöl Depremi 78

B NGOL DE BETONARME PERDEL YAPILARIN DAVRANIfi B C M Bu yap lar n hemen tümünde beton dayan mlar n n en iyi durumda 100-120 kg/cm2 kadar oldu u ve 140 kg/cm2 gibi olmas gereken beton proje dayan m n n alt nda oldu u kesindir. Perde ve kolon donat lar n n da tam projedeki miktarda olmad da çok büyük bir olas l kt r. Bu yap larda etriye s klaflt rmas olmad gibi büyük olas l klaetriyeler F8/25-30 cm aras ndad r. Kolon-kirifl ek yerleri içinde de etriye yoktur. Kolonlarda boyuna donat lar n bindirme boylar n n yetersiz oldu u da gerçek duruma oldukça yak n bir olas l kt r. 79

1 May s 2003 Bingöl depreminde depremin merkezinden 10-50 km uzakta perde duvarl ve 3-5 katl betonarme okul, yatakhane ve lojman binalar incelenmifltir. Beton dayan mlar n n genellikle proje dayan m n n alt nda oldu u ve Bingöl ve Türkiye genelindeki düflük dayan ml betonlardan çok farkl olmad bu yap larda perde duvarlarda kesme çatlaklar olmufl ve çatlak geniflli i ço unlukla k lcal ile 1-2 mm aras nda ve çok ender olarak da 3-4 mm kadar olmufltur. Bu yap lardaki kirifllerin uçlar nda e ilme momenti, kesme ve e ik çekme çatlaklar vard r. Kirifl uçlar ndaki kesme çatlaklar n n yetersiz miktarda etriye konulmufl olmas ndan ve projedeki dayan mdan daha düflük beton bas nç dayan m nedeni ile oldu u san lmaktad r. Çünkü uçlar nda kesme çatlaklar olan bu kirifllerin aç kl k ortalar nda e ilme çatlaklar da vard r. Kirifl ortas ndaki e ilme çatla kesinlikle depremle ilgili de ildir; yap n n düfley yüklerini tafl mada zorland n n göstergesidir. Bu yap larda kirifl uçlar ndaki e ilme çatlaklar genellikle 1-2 mm geniflli indedir. Bu boyuttaki e ilme momenti çatlaklar kirifl uçlar nda momentlerin elastik düzeyin biraz üzerinde oldu unu ve e ilme momenti tafl ma gücünde önemli bir azalman n olmad n göstermektedir. 80

Bingöl Cumhuriyet Temel E itim Okulu Yatakhanesi 1 May s 81

Yap flleri Tip No: 9078 Yatakhane Binas nda ba kirifl çatlaklar 82

Bu yap larda genellikle kolonlarda kesme ya da e ilme çatlaklar olmam flt r. Bu durum perde duvarlar nedeni ile kolonlara depremden dolay önemli bir zorlanma gelmedi ini göstermektedir. Perde duvarlardaki k lcal ve 1-2 milimetreye kadar olan kesme ya da e ilme çatlaklar tafl ma gücünde %5-10 kadar azalma yapaca 10 mm boyutundaki çatlaklarda ise tafl ma gücünde % 30 kadar azalma belirtisi olaca ileri sürülmektedir (Fema-306). Bu görüfllere dayan larak bu yap lardaki perde duvarlar n yap lar n daha fliddetli depremlere de karfl koyabilece i san lmaktad r. Bu yap lardaki hasar yaklafl k Richter ölçe ine göre 6.5 büyüklü ünde bir depremde olmufltur. Bingöl 1nci derece deprem bölgesindedir. Bu bölgede beklenen en büyük deprem Richter ölçe ine göre 7.0 ve daha büyük olabilir. Olmas beklenen daha büyük depremde de perdelerin bu perde duvarl yap lar n yeterli biçimde davranmas n sa layacak ve y k m önleyecektir. 83

DEPREM DAVRANIfiI OZELL KLER Perde duvarl çerçeveli betonarme yap lar n bu depremlerde gözlenen davran fllar n n ve perdeli çerçeveli yap lar n itme analizlerinin ö rettikleri afla da s ralanmaktad r: 1- Perde duvarlar kolonlara göre çok rijittir: 1.75 m x 0.25 m boyutunda bir perde duvar n uzun do rultudaki atalet momenti 198 adet 0.25 x 0. 30 m, 86 adet 0.25 x 0.40 m ve 43 adet 0.25 x 0.50 m boyutundaki kolonun atalet momentine eflittir. Bu durum betonarme yapıdaki perde duvar n en küçük boyutlu olsa da depremde yap ya gelen yatay yükten çok büyük pay alaca n göstermektedir. 2-Çok yüksek olmayan, 5 katl, yap larda perde duvarlar kolonlara göre çok daha büyük miktarda rijit olduklar için yap ya gelen deprem yatay yüklerinin çok önemli bir bölümünü tafl maktad r. Yap yüksek olmad için yatay yükler alt nda zemin katta e ilme k r lmas için kesme kuvvetinin büyük olmas gerekmektedir. E er perdenin gövdesinde yeterli miktarda yatay ve düfley donat yoksa ve betonun dayan m düflük ise zemin katta kesme k r lmas olmaktad r (Bingöl Lise Binas ). 3-3 fiubat 2002 Depreminde Afyon Çay daki 8 katl kooperatif bloklar n n e ilme momenti etkisi ile y k ld san lmaktad r. Bu yüksek yap larda zemin ya da alt katlarda e ilme k r lmas n n olmas için gereken kesme kuvveti, perdelerin kesme kuvveti tafl ma gücünün alt ndad r. Bu nedenle y k lma biçimi perde uçlar nda e ilme k r lmas d r. Perdelerin alt uçlar ndaki moment tafl ma güçlerinin s n rl oluflu e ilme momentinden y k lmaya neden olmufltur. 4-Betonarme perde duvarlar alçak yap larda özellikle kesme kuvveti tafl yan elemanlar olduklar için moment k r lmas ndan önce kesme k r lmas n n olmamas için gövde donat lar na özen gösterilerek yap lmal d r. Deprem yönetmeli indeki gövde minimum yatay ve düfley donat alt limitlerinin % 0.25 den daha büyük olmas gövde de kesme k r lmas tehlikesini azaltacakt r. Perde gövdesinin kesme k r lmas n önlemek için yatay ve düfley gövde donat lar na ek olarak diyagonal donat lar n konulmas önerilmektedir. 5-Yüksek yap lardaki betonarme perde duvarlar n yap n n alt katlar nda daha çok e ilme momentinden ya da perde uçlar nda bas nç bölgelerinde betonda ezilme ya da donat da burkulma ile k r lmalar beklendi i için yap n n alt katlar ndaki perdelerin uç elemanlar moment tafl ma gücünü yükseltecek ve uç elemanlardaki düfley donat lar ve çekirdek betonunu s k etriye ile iyi bir biçimde k s tlanm fl ol- 101-84

Depreme dayan kl betonarme yap lar n perde duvarl yap lmas gerekmektedir. Alçak yap larda perde duvarlar kesmeden, yüksek yap larda ise perde duvarlar e ilmeden k r lmaktad r. Bu nedenle alçak yap larda kesme dayan m yeterli, yüksek yap larda e ilme dayan m yeterli perde boyut ve donat lar seçilmelidir. Perde duvarlar n etkili olabilmesi için oldukça büyük oranlarda olmas gerekir. Bu oran 7-katl yap lara göre kat alan x 0.002 x kat say s, 8-20 kat aras yap larda kat alan x 0.002 x kat say s olarak önerilmektedir. Çok katl yap larda perdelerin gerçekten etkin olmas için bu oranlar n biraz daha büyük miktarlarda olmas (0.0025-0.003 gibi) gerekir. Perdelerin düzlem d fl na devrilme tehlikesinin önlenmesi için uç elemanl yada uçlar na dik yönde saplanan kanat elemanl I, H, L, T ve ] gibi biçimlerde olmas gerekir. Perde duvarlar n yap yüksekli i boyunca sürekli olmas gerekir. Perde duvar n kesildi i katta büyük yanal ötelenmeler bafllamakta ve depremlerde bu katta büyük hasar hatta y k m olmaktad r. Perde duvar yap m s ras nda perdenin alt ucundaki betonun kat betonu ile çok iyi kaynaflmas, kal plar n kaynaflmay önleyecek tahta - 102 parças, talafl gibi maddelerden ar nd r lm fl olmas çok önemlidir. Perde alt ucu mafsall bir mesnet niteli inde olmamal d r. Perde duvarlar her katta yap n n di er bölümlerine kat kiriflleri ile ba l olmal ve depremde katlarda y lan atalet kuvvetleri perdeye aktar lmal d r. 85

Bosluksuz perdede ezilme 86

Perdelerde Hasar Nedenleri Kesme ve Basınç Hasarı Birlikte 87

Kolon boyutlarının minimum 30cm 30cm olması, köşe kolon durumunda yapının kat adedine de bağlı olarak örneğin 35cm 35cm olması, kolona birleşen (mesnetlenen) kiriş genişliklerinin kolon genişliğinden en az 5cm az (tercihen daha da az) olması ve kirişin kolona olabildiğince simetrik olarak birleşmesi sağlanarak kolonlara dışmerkez yük aktarımının en aza indirilmesi. Perde ile perdeye mesnetlenen kiriş genişliğinin aynı olması ve perdeye bir diğer perde birleşmesi durumunda,perde uçlarında genişletilmiş başlıklar teşkil edilerek perde-kiriş birleşiminde iyileştirme sağlanması ve perde gövde kalınlığının azaltılabilmesi hususuna deprem yönetmeliğinde yer verilmesinin gerekliliği. 88

Kolon ve kiriş etriyelerinin şantiye koşullarında hazırlanması durumunda, kancaların genellikle 135 derece olarak teşkil edilmemesi/edilememesi (90 derece yapılması) gibi nedenlerle, uygulamada hazır (fabrikasyon) etriye kullanma koşulunun getirilmesi gerekli görülmektedir. Bu husus, kolonlarda sargı etkisinin sağlanması, kolon ve kiriş boyuna donatılarının projede öngörüldüğü gibi yerleştirilebilmesi ve betonarme elemanların yüzeylerinde uygun ve yeterli pas paylarının teşkili bakımından son derece önemlidir. Kolon boyuna donatı bindirme eklerinin kolon ortasında yapılması ve çekme donatısı eki olarak gözönüne alınması. - Birleşim bölgelerinde inşaat derzi yapılıyorsa (yaygın uygulama bu şekilde), eski ve yeni betonun birlikte çalışmasına yönelik düzenlemelere özen gösterilmelidir. 89

Köşe, kenar ve iç kolon-kiriş birleşim bölgesi için ideal çözüm örnekleri 90

91

92

93

94

Deprem yüklemesinde rijit diyafram kabülü a) b) θ j vj y vj x 95

Alan kazanmak amacıyla strüktürü bozulan bina 96

Yıkılan yada ağır hasar gören yapıların en büyük sorunu kolonların narin oluşudur. Buna donatı kusurları ve beton malzeme de eklenince oluşan hasarın mertebesi yükselmiştir. Hemen her binanın kolonunda mafsallaşmalar, çoğunlukla kolonlarda kesme çatlakları ve bunun yanısıra kesme/eğilme çatlakları da göze çarpmıştır. Mafsallaşan kolonların tamamında beton dağılmış, donatıların bağlı olduğu etriyeler bağlantı noktalarından kolayca sıyrılmıştır. Oluşan hasar yapıların 1. normal ve 2. normal katlarında yoğun olarak gözlenmiştir. Bingöl deki genel yapı stoğunda önemli bir yeri tutan betonarme yapıların 1 veya 2 tanesinde betonarme perde elemanına rastlanmıştır. Bu yapılarda da burulmadan kaynaklanan hasar gözlenmiştir. Bunun dışında bu yapılarda ciddi bir hasara rastlanmamıştır. Kirişlerin çoğunda mafsallaşma meydana gelmemiş ancak donatı düzeninin yetersizliği nedeniyle betonlarda ayrışma gözlenmiştir. Yapılardaki bölme duvarlarının imalatı ve işçiliği de son derece yetersizdir. Kirişlerle bağlantısı iyi olmayan duvarlar yapının genel davranışına iştirak etmeyerek deprem sırasında hasar görmüştür 97

Here the columns were clearly stronger and the masonry fell out while the frame remained standing (Erzincan, Turkey 1992 98

The masonry was also stronger in this case; it sheared the relatively large columns (Adana-Ceyhan, Turkey 1998). 99

These diagonal cracks are typical of reinforced concrete frame masonry infills (Turkey, Izmit 1999). 100

101

102

103

104

Bx ey By ey x deprem doğrultusu ey = 0.05 B y ex ex = 0.05 B x ex y deprem doğrultusu Deprem kuvvetinin dışmerkezliği kütle merkezi kaydırılmış kütle merkezi Bx j. döşeme parçasının kütle merkezi j. döşeme parçasının kaydırılmış kütle merkezi η bi D i = 1.2 2 e Di e jx e jx e jx = 0.05 Bx 105

106

107

108

109

110

111

112

113

114

115

116

117