T.C. ELAZIĞ VALİLİĞİ DEFTERDARLIK GELİR MÜDÜRLÜĞÜ 6183 SAYILI AMME ALACAKLARININ TAHSİLİ USULÜ HAKKINDAKİ KUNUN KAPSAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLMEKTE OLAN MENKUL VE GAYRİMENKUL HACİZLERİNİN OLUŞTURDUĞU SIKINTILARIN BERTARAF EDİLMESİ İLİŞKİN PROJE SUNUMU HAZIRLAYAN: Güngör DÖNMEZ VERGİ DAİRESİ MÜDÜR YARDIMCISI PROJE DANIŞMANI : Erdoğan YILDIRANER ELAZIĞ DEFTERDARI EKİM-2013-ELAZIĞ 1
6183 SAYILI AMME ALACAKLARININ TAHSİLİ USULÜ HAKKINDAKİ KUNUN KAPSAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLMEKTE OLAN MENKUL VE GAYRİMENKUL HACİZLERİNİN OLUŞTURDUĞU SIKINTILARIN BERTARAF EDİLMESİ İLİŞKİN PROJE SUNUMU İÇİNDEKİLER 1- MENKUL HACİZİ, MEVCUT UYGULANMA ŞEKLİ VE UYGULAMADA YAŞANAN SORUNLARA İLİŞKİN ÇÖZÜM ÖNERİSİ 2- GAYRİMENKUL HACZİ, MEVCUT UYGULANMA ŞEKLİ VE UYGULAMADA YAŞANAN SORUNLARA İLİŞKİN ÇÖZÜM ÖNERİSİ 3- SONUÇ 4- KAYNAKÇA 2
I-GİRİŞ Bilindiği üzere mali uygulamalar devlet ve toplum yapısında konjektürel esnekliği ile hep yeni uygulamaları beraberinde getirmiştir. Bu kapsamda harcama politikaları, borçlanma politikaları ve gelir toplama politikaları temelde mali disiplini sağlamak adına sıklıkla üzerinde tatbikatlar yapılan enstrümanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Kamu gelir politikaları kapsamında tahsilât etkinliğini arttırmak adına kimi zaman yasal mevzuat değişikliklerine gidilmekte aynı zamanda da uygulayıcı idari birimlerde yeni örgütlenme maddeleri tasarlanmaktadır Bu kapsamda 6183 sayılı A.A.T.U.H.K un uygulamasına ilişkin yürütülmekte olan tahsilât yöntemlerinden menkul ve gayrimenkul hacizleri pozitif hukuk hükümlerine göre gerçekleştirilirken uygulama esnasında kimi sıkıntılar ile karşılaşılmaktadır. Bu sıkıntıların detayları proje sunumunun ilerleyen bölümlerinde işlenecektir. Ancak kabaca özetlemek gerekir ise motorlu taşıtlara ilişkin yapılan haciz işlemi sonucu alacaklı amme idareleri bahse konu emtiaların satış işlemlerini emsal değerin altında satmaları, borçlu sıfatı taşıyan mükelleflerin hacizli mallarına ilişkin teminat değişikliklerinde yaşanan sıkıntılar ve hacizli olan araçların atıl bırakılarak ekonomiye kazandırılmaması sonucu gerek kamu ekonomisinin gerekse özel ekonominin ciddi anlamda kan kayıp ettiği tartışma götürmez bir gerçekliliktir. Diğer taraftan, aktif ticari hayata katılan ve dolayısıyla mükellef olan işletmelerin ticari hayatlarının belli dönemlerinde maddi vergi uygulamaları sonucu ciddi finansal krizlere girmeleri ve bu anlamda kamu alacaklarının da tahsil edilememesi sonucu uygulanmakta olan maliye politikalarının sorgulanmasını gündeme getirmektedir. İşte bu anlamda menkul ve gayrimenkul hacizlerinin oluşturduğu sıkıntıların bertaraf edilmesi ilişkin proje sunumu gündeme gelmiştir. 3
II-MENKUL HACZİ VE UYGULAMADA YAŞANAN SORUNLARA: Haciz: Borçlunun, mal bildiriminde gösterilen veya tahsil dairesince tespit edilen borçlu veya üçüncü şahıslar elindeki menkul malları ile gayrimenkullerinden, alacak ve haklarından amme alacağına yetecek miktarı tahsil dairesince hacız olunur.(6183 sayılı yasa madde 62.) Kamu alacaklarında borçlu sıfatı taşıyan gerçek ve tüzel kişilerin borçlarını ödemesi için yasada kaynaklı tahsil usulleri sonucu kayıtsız kalmaları durumunda ödeme emri tebliği akabinde haciz varakası ve nihayet haciz uygulaması ile karşı karşıya kalınmaktadır. Alacaklı Amme İdareleri (Tahsil Daireleri) borçlunun kamu alacağına yetecek miktarda menkul, gayrimenkul ve 3.kişilerde bulunan hak ve alacaklarına haciz koymaktadır. 6183 sayılı yasanın 87. Maddesine göre Haczedilen menkul mallara verilen bedel 81 inci maddede tespit olunan değerin % 75 inden aşağı olursa veya hiç alıcı çıkmazsa, ilk artırma tarihinden başlayarak 15 gün içinde uygun görülen zamanlarda bu mallar tekrar satışa çıkarılır. Bu ikinci artırmada verilen bedel ne olursa olsun satış yapılır. Hükmü yer almaktadır. Atıf yapılan 81. Maddede ifade edilen husus haczedilen menkul mallara haczi yapan memur değer biçer denilmektedir. Ancak borçlunun müracaatı üzerine veya tahsil dairesince lüzum görüldüğü takdirde yeniden bilirkişiye değer biçtirilebilir. Bu durumda yapılması gereken şey bellidir. Haciz konan borçlunun mal ve haklarını satarak kamu alacağının tahsilini sağlamaktır. Ancak; uygulama bu derece kolay olmamaktadır. Hacizli mal ve hakların satış işlemi çok uzun süre gerçekleştirilememektedir. Örneğin A mükellefinin B Vergi Dairesine Mükellefiyeti soncu vadesi geçmiş vergi borcuna karşılık (01.01.2010 tarih itibariyle 20.000,00 TL dir )bir aracına haciz konduğunu varsayalım. Söz 4
konusu aracın satış işlemlerini gerçekleştirmek için menkul kıymet satış komisyonu aracın satım işlemlerini başlatıyor. Aracın kasko değeri 20.000,00Tl olsun menkul kıymet satış komisyonunun açmış olduğu ihaleye iştirak edenlerin verdiği teklif 10.000,00TL olsun bu durumda ihale komisyonu satımı gerçekleştirmiyor. Zira tahsil dairesi alacaklı amme idaresi ile borçlunun menfaatlerini mümkün olduğu kadar telif etmekle mükelleftir. Diğer taraftan 87.madde hükmüne göre de verilen değer %75 lik kısmın altında kalmaktadır. Akabinde 15gün bekledikten sonra mezkur komisyonca bahse konu araç satıma çıkıyor ve teklif edilen 8.000,00 TL. karşılığında araç satılmış oluyor. Alacaklı tahsil dairesi öncelikle aracın aynından doğan vergi borcu ve satım için yapılan masrafları düştükten sonra haciz üzerinde oluşmuş bir sıra cetveli yoksa kamu alacağına mahsup yapıyor.ancak uygulamanın içine girilirse süreçte şunlar görülüyor: 1-Araca haciz koyma tarihi 01.06.2010 2-Aracın yakalama ve otoparka çekilme tarihi 01.07.2010 3-Aracın satım tarihi 01.01.2013 (bu tarihte tahsil edilen tutar 8.000,00TL.) 4-Mükellefin tahsil dairesine olan vadesi geçmiş vergi borcu (01.01.2010 tarih itibariyle 20.000,00 TL dir) 5-Mükellefin 01.01.2013 tarihi itibariyle G. Zammı sonucu oluşan borcu: Toplam Borç*Günlük Geçikme Zammı Oranı*Gün Sayısı 20.000,00*0.46*1095= 10.205,40TL. 5
Gecikme zammı dâhil 01.01.2013 tarihi itibariyle Toplam Borç=20.000,00+10.205,40=30.205,40. TL 6-Aracın otoparkta kalma süresi ve günlük otopark ücreti:(01.07.2010-01.01.2013) günlük 5 TL. için oluşan masraf: 545*5=2.725 TL.dir. 7-Aracın Aynından doğan 4 yıllık MTV borcu yıllık 400 TL den 400,00*4= 1.600,00 TL. 8-Aracın satım sürecinde mükellef adına tahakkuk eden toplam masraf:( 5,6 ve 7. Maddelerdeki masraf toplamı = 14.530,40.TL dir.) Yukarıdaki örneği değerlendirdiğimizde şu çarpıcı sonuç çıkmaktadır. Mükellefin 20.000,00TL borcuna karşılık aynı değerdeki aracı haciz konmuş ve rayiç değerden 20.000,00TL ye satılması gerekir iken 8.000,00TL ye satılmıştır. Diğer taraftan zamanında tahsil işlemi yapılamadığından da çeşitli sebeplerle mükellef 14.430,40.TL lik maliyet ile karşı karşıya gelmiştir. Bu durumda mükellefin toplam zararı aracın emsaline oranla düşük satılması (12.000,00TL.) ve bu süre içerisinde oluşan giderler (14.430,40.TL) olmak üzere; toplam 26.530,40. TL bu uygulama sonucu zarar etmiştir. Bu uygulama sonucu tahsil dairesi alacağının gecikme zammı hariç oransal olarak ancak %20 sini tahsil etmiştir. Dolayısıyla uygulamada başarılı bir sonuç elde edememiştir. III-ÇÖZÜM ÖNERİSİ Yukarıda ifade edildiği üzere alacaklı tahsil daireleri tarafından tatbik edilen menkul haciz işlemlerinin uygulanmasında ciddi sorunlar ile karşı karşıya kalınmaktadır. Bu konuda alacaklı ve borçlu sıfatlarını taşıyan tarafların 6
menfaatlerini hukuk içerisinde optimal bir noktada birleştirmek için şu önerilerin hayata geçirilmesi faydalı olacaktır. 1-Menkul hacizlerde araçlara ilişkin tatbik edilen yakalamalı hacizlerin sayısını azaltmak, araçlara yakalamalı haciz konulması durumunda, yediemine bırakılan araçlar ekonomik faaliyetlerden el çektiriliyor. Ayrıca araçların satımını gerçekleştirileceği zamana kadar çok ciddi bir otopark ücretiyle birlikte mezkûr araçların rutin dönemsel bakımlarının yapılmaması sonucu ciddi bir şekilde aşınmaya, yıpranmaya maruz kalmaktadır. Dolayısıyla 6183 sayılı yasada öngörülen yakalamalı hacizlerin maliyeti ağır olmaktadır. Zorunlu olmadıkça (eldeki malların hükümsüz devrine ilişkin tasarruflar, hileli iflas ve kamu borçlusunun mal kaçırma durumları) yakalamalı haciz işlemi tesis etmemek gerekmektedir. 2-Yakalamalı haciz konan araçların semeresinden istifade etmek adına yakalama tarihinde menkul kıymet haciz tespit tutanağında tespiti yapılan ekonomik değerini koruyacak şekilde bu araçları ekonomik aktivitelere katmak gerekir. Örneğin yakalamalı haciz konan araç, tahsil dairesince bir rentecar (araç kiralama şirketine kiralanırsa) firmasına günlük olarak en az 20 TL den kiraladığı varsayılırsa yukarıda yer alan örneğimize göre 545 günde (545*20=10.900,00TL.) gelir elde edecek ve bu para vergi borcuna mahsup edilirse kamu alacağı tahsil edilmiş olacaktır. 3-Borçlu mükelleflerin aracına haciz konulması durumunda bilindiği üzere, mezkûr araçlar satıma konu edilememekte satılsa dahi devir işleminin yapılması hukuken mümkün bulunmamaktadır. Bu konuya çözüm getirmek adına şu yöntem benimsenebilinir. Haciz konan aracın sahibi borçlu mükellef haciz tespit tutanağında öngörülen değerin üzerine aracının satabileceğine ilişkin bir yöntem bulursa, alacaklı tahsil dairesinin gözetiminde mezkûr aracı satıp üçüncü kişiden oluşan hak ve alacağı (örneğin aracı satın alandan alacağı para) vergi borcuna mahsup edilmesi 7
sağlanacaktır. Bu işlemin ayrıntısı ise şu şekilde cereyan edecektir. Hacizli aracı borçlu mükelleften (aracına haciz konan mükellef) satın alacak kişi borçlu mükellefin sadece aracın değerine istinaden ödeyeceği para için noterden senet yapılması mukabilinde borçlu mükellefin borçlarının bir kısmına 6183 sayılı yasanın 11. Maddesine göre şahsi kefalet tespit edilecek şartlara uygun olarak noterden tasdikli mukavelename tesis olunacaktır. Zaten aracın ödeme işlemi tamamlandıktan sonra şahsi kefil satılan aracın parasını haciz işlemi yapan tahsil dairesine ödeyecektir. Tahsil dairesi araç üzerindeki haczi kaldıracaktır. Böylelikle şahsi kefilin de sorumluluğu sona erecektir. Bu işlemde hacizli araçların değerinin altında satılması önlenmiş olmaktadır. Dolayısıyla Borçlu sıfatı taşıyan mükellef ile alacaklı sıfatı taşıyan tahsil dairesinin menfaatleri telif edilmiş olacaktır. IV-GAYRİMENKUL HACİZİ, MEVCUT UYGULANMA ŞEKLİ Bilindiği üzere, alacaklı tahsil dairelerine kamu alacağı niteliğinde ve 6183 sayılı yasa kapsamında borcu bulunan mükelleflerin menkul malvarlığı, alacağı ve hakları dışında varsa gayrimenkullerine de haciz konulmaktadır. Bu işlemin uygulanış şekli mezkûr yasanın ilgili maddelerinde belirtilmiş olup özetle aşağıdaki yer almaktadır. Madde 88 Her türlü gayrimenkul malların, gemilerin haczi sicillerine işlenmek üzere haciz keyfiyetinin tapuya veya gemi sicillerinin tutulduğu daireye tebliğ edilmesi suretiyle yapılır.(ek cümleler: 16/6/2009-5904/25 md.) Tahsil dairelerince düzenlenen haciz bildirileri, alacaklı tahsil dairelerince ya da alacaklı amme idaresi vasıtasıyla, posta yerine elektronik ortamda tebliğ edilebilir ve bu tebligatlara elektronik ortamda cevap verilebilir. Elektronik ortamda yapılacak tebliğe ve cevapların elektronik ortamda verilebilmesine ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir. Gayrimenkul haczi, bunların hâsılat ve menfaatlerine de şamildir. Ancak 8
borçlunun başkaca bir geliri yoksa kendisinin ve ailesinin geçimleri için kafi miktarda mahsulden veya satıldıkça bedelinden münasip miktarı borçluya bırakılır. Alacaklı tahsil dairesi, haczedilen gayrimenkul ve gemilerin idaresi ve işletilmesi, menfaat ve hâsılatın toplanması için gereken tedbirleri alır. Satış ve satış komisyonları: Madde 90 Gayrimenkuller, satış komisyonlarınca açık artırma ile satılır. Satış komisyonu, il ve ilçelerde en büyük mal memurunun veya tevkil edeceği zatın reisliği altında belediye meclisi tarafından kendi azası arasından seçilmiş bir zat ile alacaklı amme idaresinin salahiyetli bir memurundan ve gayrimenkulün bulunduğu yer tapu sicil muhafızı veya tevkil edeceği zattan teşekkül eder. (1) Gayrimenkullere değer biçme: Madde 91 Satışa çıkarılacak gayrimenkullere bilirkişinin mütalaası alınmak suretiyle satış komisyonu tarafından rayiç değer biçilir. Gayrimenkul satışında ilan: Madde 93 Alacaklı tahsil dairesi gayrimenkul satışını, artırma tarihinden en az 15 gün önce başlamak şartiyle ilan eder. İlanların yer, müddet ve şekillerine ait umumi esaslar Maliye Vekâletince tayin olunur. İlanda, satışın yapılacağı yer, gün, saat ve satılacak gayrimenkulün durumu ile vasıfları gösterilir. İlanın birer örneği, borçluya, vekil veya mümessiline ve gayrimenkulün tapu sicilinde hakkı kayıtlı bulunanlardan adresi belli olanlara tebliğ olunur. 9
Gayrimenkul mallarda artırma ve ihale: Madde 94 Artırmaya iştirak edeceklerden gayrimenkule biçilmiş rayiç değerin % 7,5 u nispetinde 10 uncu maddenin 1 ila 4 üncü bentlerinde yazılı teminat alınır. Gayrimenkul artırma sonunda, üç defa bağırıldıktan sonra en çok artırana ihale olunur. Şu kadar ki, artırma bedeli gayrimenkul için biçilmiş olan değerin % 75 ini bulmak lazımdır. Şayet amme alacağına ruçhanı olan diğer alacaklar bu gayrimenkul ile temin edilmiş ise, artırma bedelinin, bu suretle ruçhanı olan alacakların tutarından fazlaya çıkması ve yapılmış ve yapılacak masrafları da karşılaması şarttır. Gayrimenkulün rehni suretiyle sağlanmış muaccel borçlar alıcıya devredilmez, satış bedelinden ödenir. Haczedilen gayrimenkullerin ayrılması mümkün olup da bir kısmının bedeli amme alacağını karşılamaya yettiği takdirde, borçlu yazı ile istemedikçe artan kısım satılmaz. Gerekirse tapu dairesine satılacak kısım tefrik ettirilir. İhale kararının bir örneği borçluya veya vekil veya mümessiline ve gayrimenkulün tapu sicilinde hakkı kayıtlı bulunanlardan adresi belli olanlara tebliğ olunur. Artırmanın uzatılması: Madde 95 Artırmada yukarıdaki maddede yazılı miktar elde edilmemiş ise, en çok artıranın taahhüdü baki kalmak şartıyla artırma 7 gün daha uzatılır. 7 nci günü aynı saatte gayrimenkul en çok artırana ihale edilir. Evvelce yapılan ilanda bu hususlar belirtilir. Şu kadar ki, rüçhanlı alacaklı bulunduğu takdirde ihale bedelinin rüçhanlı alacakla birlikte masrafları da aşması şarttır, aşmazsa satış yapılmaz. 10
İhalenin yapılamaması: Madde 96 Artırmalarda istekli çıkmadığı veya teklif edilen bedel 95 inci maddede yazılı olduğu üzere rüçhanlı alacakla, masrafları aşmadığı takdirde amme idaresince teferruğ edilinceye kadar gayrimenkul üzerindeki haciz devam eder. Bu müddette tahsil dairesine her hangi bir istekli müracaat ettiği takdirde, bu müracaat alacaklı amme idaresince uygun görülmek şartiyle, satış için 7 günlük bir ilan yapılarak gayrimenkul 95 inci madde hükümleri dairesinde en çok artırana ihale olunur. Gayrimenkul teferruğ edilinceye kadar bir istekli çıkmadığı takdirde tahsil dairesi mahcuz malı uygun gördüğü zamanlarda satışa çıkarabilir. Bu takdirde satış ve ilan hakkında yukarıdaki hükümler ve ihale için de 95 inci madde hükümleri tatbik olunur. Gayrimenkul satış bedelinin tahsili: Madde 97 Gayrimenkul kendisine ihale olunan kimse derhal veya verilen mühlet içinde parayı vermezse ihale kararı feshedilir ve gayrimenkul, satış komisyonunca hemen 7 gün müddetle artırmaya çıkarılır. Bu artırmayı alakadarlara tebliğe hacet olmayıp yalnız ilanla iktifa olunur ve çok artırana ihale edilir. Birinci defa kendisine ihale yapılan kimse iki ihale arasındaki farktan ve diğer zararlardan mesuldür. İhale farkı ve geçen günlerin faizi ayrıca hükme hacet kalmaksızın teminattan mahsubu yapıldıktan sonra bakiyesi tahsil dairesince tahsil olunur. Faiz % 5 ten hesap olunur. Aradaki farkın amme alacağını aşan miktarını bundan mesul olan şahıstan tahsil edebilmek üzere malı satılan amme borçlusuna dairece bir vesika verilir. Gayrimenkullerin teferruğu ve geri verilmesi: Madde 98 İkinci artırma tarihinden başlayarak bir yıl içinde gayrimenkul 11
en az bir kere daha satışa çıkarıldığı halde satılmasına imkân bulunmadığı takdirde gayrimenkul alacaklı amme idaresinin talebi üzerine ve satış komisyonu kararıyla amme idaresince teferruğ edilebilir. Teferruğ bedeli, gayrimenkulün biçilen rayiç değerinin % 50 sidir. Teferruğ muamelesinin ikmalini müteakip, takip ve teferruğ masrafları düşüldükten sonra artan bedel borca mahsup edilir. Teferruğ edilen gayrimenkul teferruğ kararı tarihinden itibaren bir yıl müddetle satışa çıkarılamaz. Borçlu satış komisyonunun teferruğ kararı tarihinden başlayarak bir yıl içinde amme alacağını, gecikme zamları ile birlikte ödediği takdirde gayrimenkul kendisine geri verilir. Ferağ masrafı borçluya aittir. Teferruğ kararı verilmeden evvel biçilen rayiç bedelin % 75 i veya fazlasıyla hariçten talip çıkarsa alacaklı amme idaresi teferruğdan vazgeçer. V-UYGULAMADA YAŞANAN SORUNLAR 1-Gayrimenkule haciz konması sonucu satım işleminin gerçekleştirilmesi için uygulamada bir yığın idari işlemlerin teselsül ettirilmesi gerekiyor.(satım Komisyonunun Teşekkülü, Mezkûr gayrimenkule rayiç değer biçme, satış şartnamesinin hazırlanması, ilan ve nihayet satıma ilişkin işlemlerin gerçekleştirilmesi) 2-Yukarıda sayılan işlemlerin akabinde yeteri kadar alıcının ortaya çıkmaması ve rayiç değerin çok altında satılması gündeme gelmektedir. Kimi zaman satım gerçekleşmemekte alacaklı tahsil dairesi rayiç değerin %50 si oranında değer biçerek mezkûr gayrimenkulü borca mahsuben üzerine almaktadır. 12
3-Gayrimenkul arsa, arazi, işyeri veya mesken, meyvelik, tarım arazisi vb. olması durumunda da çoğu zaman hacizli olduğu zaman rasyonel bir biçimde faydalanmak mümkün olmamaktadır. 4-Satım işlemi yapılmaması durumunda veya geç yapılması durumunda genel olarak ta rayiç değerinin çok altında satılması hallerinde kamu alacağının tahsil süresi ve miktarı düşmektedir. Bu durumda da gerek kamu idaresi gerekse mükellef uygun bir fayda sağlayamamaktadır. Zira alacaklı tahsil dairesi tahsilâtta etkinlik sağlayamamakta borçlu da zamanında borcunu ödeme imkânı bulamadığından mezkûr borç katlanmakta ve ciddi bir maliyet yükü ile karşı karşıya kalan mükellef olmaktadır. VI-ÇÖZÜM ÖNERİSİ 1- Bilindiği üzere, nakde dönüştürülmesi en zor olan haciz türü gayrimenkul haczidir. Muhasebe standardında zaten maddi duran varlıklar kategorisinde değerlendirilmektedir. Bir başka deyişle paraya çevrilmesi en erken bir yıldan sonra gerçekleşebilen bir iktisadi varlıktır. Bu yönüyle bakılınca alacaklı tahsil dairelerinin mecbur olmadıkça öncelikle tercih etmedikleri bir haciz yöntemidir. Daha çok da borcu yüksek miktarda olan mükelleflerde uygulanmaktadır. Menkul hacizlerinde önerilen çözümde olduğu gibi bu usulde de hacizli gayrimenkulün satım işlemini alacaklı tahsil dairesi mevzuatta öngörülen sürede ve rayiç değerinde satamayacağı varsayım ile borçlu mükellefin, rayiç değerinde satması halinde gayrimenkulü alan kişi ödemeyi tahsil dairesine yapması sağlanmalıdır. Bunun için hacizli gayrimenkulün sahibi borçlu mükellef ile mezkûr gayrimenkulü satın alacak kişi arasında; 6183 sayılı yasanın 11. Maddesine göre şahsi kefalet tespit edilecek şartlara uygun 13
olarak noterden tasdikli mukavelename tesis olunacaktır. Zaten gayrimenkulün ödeme işlemi tamamlandıktan sonra şahsi kefil satılan gayrimenkulün parasını haciz işlemi yapan tahsil dairesine ödeyecektir. Tahsil dairesi gayrimenkulün üzerindeki haczi kaldıracaktır. Böylelikle şahsi kefilin de sorumluluğu sona erecektir. 2-Haciz konan gayrimenkuller genel olarak ekonomik aktivitelerin dışında kalmakta atıl kalması nedeniylede gerek tahsil dairesi gerekse borçlu mükellef menfaatlerini telif edememektedir. Bunun önüne geçmek için hacizli gayrimenkulün sahibi ile alacaklı tahsil dairesi ittifak içerisinde hareket ederek mezkûr gayrimenkulden nasıl istifade edilebileceğine dair alternatifler üzerinde durmalıdırlar. Örneğin gayrimenkul işyeri, mesken, arsa vb. kiraya verilip, elde edilen gelirden, alacaklı tahsil dairesi istifade ederek borçlu mükellefin borcuna mahsup yapabilir. Mevzuatta mümkün olduğu halde verilen örnek çok nadir vukuu bulmaktadır. 3-Haciz konan gayrimenkule ilişkin alıcının ortaya çıkmaması ve rayiç değerin çok altında değer biçilmesi durumunda alacaklı tahsil dairesi rayiç değerin %50 si oranında değer biçerek mezkûr gayrimenkulü teferruğ etmekten vazgeçmelidir. Zira alacaklı tahsil dairesinin hazinenin mülkiyetine geçirdikten sonra mezkur gayrimenkul yine ekonomiye entegre edilememektedir. Rayiç değerinin %50 si oranında borca mahsup edilmesi durumunda da mükellefin menfaatleri telif edilmemiş olmaktadır. Diğer taraftan da kamu ekonomisine kazandırılmamış mezkûr gayrimenkul atıl kalmaktadır. Kamu otoritesinin hem hazinenin mülkiyetindeki arazileri ekonomiye kazandırmak adına uygun değerde halka arzının sağlanması diğer taraftan da borçlu mükellefin gayrimenkulünün hazineye borca mahsuben tahsil edilmesi bir çelişkidir. Bu çelişkiye düşmemek adına da alacaklı tahsil daireleri gayrimenkul satış komisyonunun kararına göre öngörülen teferruğ işleminden vazgeçmelidir. Bunun yerine borçlu mükellefin alternatif ödeme 14
araçları değerlendirilmelidir. 4-Hacizli gayrimenkulün alacaklı tahsil dairesi tarafından teferruğ edilmesi durumunda gayrimenkulün eski sahibi borçlu mükellef, teferruğ edilen gayri menkulü rayiç değeri üzerinde 5 yıl içerisinde tekrar satın alma imkanı sağlanmalıdır. Diğer taraftan teferruğ edilen gayrimenkul tahsil dairesince emsal değerinden kiraya verilmesi durumunda da gayrimenkulün eski sahibine kiralanmasına ilişkin ön alım (öncelikli kiralama hakkı) hakkı sağlanmalıdır. VII-SONUÇ: Alacaklı tahsil dairelerince,6183 sayılı A.A.T.U.H.K un uygulamasına ilişkin yürütülmekte olan tahsilât yöntemlerinden menkul ve gayrimenkul hacizleri pozitif hukuk hükmilerine göre gerçekleştirilirken uygulama esnasında kimi sıkıntılar ile karşılanmaktadır. Bu konuda özellikle, menkul haciz uygulamaları sonucu, motorlu taşıtlara ilişkin yapılan işlemlerde alacaklı amme idareleri, bahse konu emtiaların satışlarını emsal değerin altında satmaları, borçlu sıfatı taşıyan mükelleflerin hacizli mallarına ilişkin teminat değişikliklerinde sıkıntılar yaşaması ve hacizli olan araçların atıl bırakılarak ekonomiye kazandırılmaması sonucu gerek kamu ekonomisinin gerekse özel ekonomiyi olumsuz etkilediği aşikardır. Gayrimenkul hacizlerinde de benzeri sorunlar yaşanmaktadır. Örneğin, gayrimenkule haciz konması sonucu satım işleminin gerçekleştirilmesi için uygulamada bir yığın idari işlemlerin teselsül ettirilmesi gerekiyor.(satım Komisyonunun Teşekkülü, Mezkûr gayrimenkule rayiç değer biçme, satış şartnamesinin hazırlanması, ilan ve nihayet satıma ilişkin işlemlerin gerçekleştirilmesi) Ancak buna rağmen hacizli gayrimenkullerin değerlendirilmesinde yeteri kadar alıcının ortaya çıkmaması ve rayiç değerin 15
çok altında satılması gündeme gelmektedir. Kimi zaman satım gerçekleşmemekte alacaklı tahsil dairesi satış komisyonunun kararına göre rayiç değerin %50 si oranında değer biçerek mezkûr gayrimenkulü mükellefin borcuna mahsup etmektedir. İşte yukarıda belirtilen temel sorunlara ilişkin olarak bu projemizde menkul hacizlere ilişkin olarak; Haciz konan aracın sahibi borçlu mükellef haciz tespit tutanağında öngörülen değerin üzerine aracının satabileceğine ilişkin bir yöntem bulursa, alacaklı tahsil dairesinin gözetiminde mezkûr aracı satıp üçüncü kişiden oluşan hak ve alacağı (örneğin aracı satın alandan alacağı para) vergi borcuna mahsup edilmiş olur. Bu işlemin ayrıntısı ise şu şekilde cereyan edecektir. Hacizli aracı borçlu mükelleften (aracına haciz konan mükellef) satın alacak kişi borçlu mükellefin sadece aracın değerine istinaden ödeyeceği para için noterden senet yapılması mukabilinde borçlu mükellefin borçlarının bir kısmına 6183 sayılı yasanın 11. Maddesine göre şahsi kefalet tespit edilecek şartlara uygun olarak noterden tasdikli mukavelename tesis olunacaktır. Zaten aracın ödeme işlemi tamamlandıktan sonra şahsi kefil satılan aracın parasını haciz işlemi yapan tahsil dairesine ödeyecektir. Tahsil dairesi araç üzerindeki haczi kaldıracaktır. Böylelikle şahsi kefilin de sorumluluğu sona erecektir. Bu işlemde hacizli araçların değerinin altında satılması önlenmiş olmaktadır. Dolayısıyla Borçlu sıfatı taşıyan mükellef ile alacaklı sıfatı taşıyan tahsil dairesinin menfaatleri telif edilmiş olacaktır. Haciz konan gayrimenkule ilişkin alıcının ortaya çıkmaması ve rayiç değerin çok altında değer biçilmesi durumunda alacaklı tahsil dairesi rayiç değerin %50 si oranında değer biçerek mezkûr gayrimenkulü teferruğ etmekten vazgeçmelidir. Zira alacaklı tahsil dairesinin hazinenin mülkiyetine geçirdikten sonra mezkur gayrimenkul yine ekonomiye entegre edilememektedir. Rayiç 16
değerinin %50 si oranında borca mahsup edilmesi durumunda da mükellefin menfaatleri telif edilmemiş olmaktadır. Bunun önüne geçmek için hacizli gayrimenkulün sahibi ile alacaklı tahsil dairesi ittifak içerisinde hareket ederek mezkûr gayrimenkulden nasıl istifade edilebileceğine dair alternatifler üzerinde durmalıdırlar. Örneğin gayrimenkul işyeri, mesken, arsa vb. kiraya verilip, elde edilen gelirden, alacaklı tahsil mevzutın öngördüğü ölçüde dairesi istifade ederek borçlu mükellefin borcuna mahsup yapabilir. Gayrimenkul hacizcinden kaynaklı borçlu mükellefin, mezkur gayrimenkulü rayiç değerinden veya üzerinden satması halinde gayrimenkulü alan kişi ödemeyi tahsil dairesine yapması sağlanmalıdır. Bunun için hacizli gayrimenkulün sahibi borçlu mükellef ile mezkûr gayrimenkulü satın alacak kişi arasında; 6183 sayılı yasanın 11. Maddesine göre şahsi kefalet tespit edilecek şartlara uygun olarak noterden tasdikli mukavelename tesis olunacaktır. Zaten gayrimenkulün ödeme işlemi tamamlandıktan sonra şahsi kefil satılan gayrimenkulün parasını haciz işlemi yapan tahsil dairesine ödeyecektir. Tahsil dairesi gayrimenkulün üzerindeki haczi kaldıracaktır. Böylelikle şahsi kefilin de sorumluluğu sona erecektir. Hacizli gayrimenkulün alacaklı tahsil dairesi tarafından teferruğ edilmesi durumunda gayrimenkulün eski sahibi borçlu mükellef, teferruğ edilen gayri menkulü rayiç değeri üzerinde 5 yıl içerisinde tekrar satın alma imkanı sağlanmalıdır. Diğer taraftan teferruğ edilen gayrimenkul tahsil dairesince emsal değerinden kiraya verilmesi durumunda da gayrimenkulün eski sahibine kiralanmasına ilişkin ön alım (öncelikli kiralama hakkı) hakkı sağlanmalıdır. 17
Yukarıda özetle bahsi geçen uygulamaların tatbik edilmesi halinde tahsilat etkinliğinin sağlanacağı, vergi uygulamalarının mükellefler nezdinde baskıcı ve olumsuz vurgularının kaldırılacağı vergi ödemede yaşanan sıkıntıların hedef kaynak kitleyi zora sokmadan karşılanacağı diğer taraftan da çağdaş ve sosyal hukuk devletine yakışan bir anlayışla vergi toplama politikalarının ortaya çıkacağı düşünülmektedir. KAYNAKÇA 1-6183 SAYILI AMME ALACAKLARI TAHSİLİ USULÜNDE KANUN VE UYGULAMASINA İLİŞKİN İKNCİL MEVZUAT 2-WWW.GİB.GOV.TR, 18