Prof. Dr. Hayati DEVELİ Röportaj: Ar fe HASKUKA Yerl Düşünce Derg s olarak Türk ye Cumhur yet n n en öneml devlet kurumlarından b r olan Yunus Emre Enst tüsü nün başkanı Sayın Prof. Dr. Hayat DEVELİ le enst tünün faal yetler ne, eğ t me katkılarına ve sağladıkları uluslararası kültürel ortaklıklara l şk n b r röportaj gerçekleşt rd k. Bu röportaj sayes nde Türkçen n, Türk kültürünün ve ezelden ber Türk ün tacı olan kardeşl k duygusunun önem n b r kez daha anlamış olduk. Bu röportaj ç n Prof. Dr. Hayat DEVELİ ye tekrar tekrar teşekkür ed yor, başkanı olduğu Yunus Emre Enst tüsü ne daha n ce başarılar d l yoruz. 11
Prof. Dr. Hayat Devel (Uşak, 1962), Erzurum Atatürk Ün vers tes Edeb yat Fakültes Türk D l ve Edeb yatı Bölümünü b t rd (1983). 1993 te Evl ya Çeleb Seyahatnames ne Göre 177. Yüzyıl Osmanlı Türkçes nde Ses Benzeşmeler ve Uyumlar (Türk D l Kurumu, Ankara 1995) s m l t e z y l e d o k t o r ; 1998 de doçent, 2004 te profesör oldu. B r süre İstanbul Ün vers tes Edeb yat Fakültes nde öğret m üyes olarak görev yapan Prof. Dr. Hayat Devel, halen Yunus Emre Enst tüsü nün başkanlığını yapmaktadır. Devel n n Azer Türkçes Lügat (Erzurum 1983), 18. Yüzyıl İstanbul Hayatına Da r R sale- Gar be (1998), Ahmed Yesev (1999), M mar S nan ve Tezk retülbünyân (2002), D l Doktoru (2006), Osmanlının D l (2006), Osmanlı Türkçes Kılavuzu I-II (2008) adında yayınlanmış k tapları ve Türk d l ve kültürü le lg l çeş tl makaleler vardır. Yunus Emre Enst tüsü ne zamandan ber faal yet göster yor? Enst tünün başlıca amaçlarından bahsedeb l r m s n z? Yunus Emre Enst tüsü, l teratürde kültürel d plomas ded ğ m z ş gerçekleşt rmek ç n kurulmuş b r kurumdur. Kültürel d plomas, halklar arasında kültürel yakınlığı sağlamak, kültürel ver ler ve kazanımları kullanarak halklar arasında let ş m kurmak ve şb rl ğ sağlamak amacıyla yapılan faal yetler n neredeyse tümüne ver len addır. Kültürel d plomas ayrıca b r halkın d l n başka halklara öğretme çabası, kend mus k s n, sanatını, tar h n, kısacası kültürünün tamamını anlatma çabasıdır. Normal d plomas n n tıkandığı ve aşamadığı hususlarda halklar arasında en y let ş m yolu olarak görülür çünkü zaman zaman s yas l şk lerde ger l mler, ekonom k l şk lerde ger lemeler yaşanab l yor ama kültürel d plomas, toplumların b rb rler n n müz ğ n, sanatını, mutfağını, s nemasını paylaşmalarının çok daha kolay olduğu ve uzun vadede çok daha kalıcı etk ler olan b r çalışma alanıdır. B rçok devlet bu alanın farkına varmış ve bu alanda çalışmalar yapıyor. B ld ğ m z g b Batı toplumlarında Gothe Enst tüsü, Br t sh Counc l, Cervantes Enst tüsü, Amer kan Kültür Dernekler vs. g b b rçok kurum bu alanda çalışıyor. Son 20-30 yıldır gel şmekte olan devletler de bu konuya ağırlık vermeye başladı. Yan H nd stan, Ç n, Güney Kore, Türk ye, Rusya g b devletler de kültürel d plomas alanında varlıklarını h ssett rmeye başladılar. Türk ye son b rkaç yılda üret m alanında gösterm ş olduğu yüksel şle, ekonom k başarılarla, kültürel alanda nsanlara sunab ld ğ etk lerle, akadem k değ ş m programlarıyla, d plomat k etk s n n artmasıyla, uluslararası arenada daha fazla d kkat çekmeye başladı. Bu başarılar da kültürel let ş m kurma ht yacını gündeme get rd. 2007 yılında Yunus Emre Vakfı sm yle b r kamu vakfı kurulmuştur. Bu kanun metn nde de Yunus Emre Enst tüsü nün ana görevler ve hedefler bel rlenm şt r. Genel olarak Enst tünün amacı Türk ye n n kültürel tanıtımını yapmak ve kültürel etk nl kler yoluyla halklar arasında barışçıl l şk ler tes s etmek olarak fade ed leb l r. Kanun b ze Türk ye y kültürel olarak yurt dışına tanıtma, Türk ye n n kültürel b r k m le lg l b lg ve belgeler n ortaya çıkarılması ve dünya kamuoyuna paylaşılması g b b r görev ver yor. Bu ş n k ayağı var d yeb l r z. B r nc ayak şu anda Türkçen n öğret lmes. Türkçey elbette k mseye zorla öğretemezs n z. İlk önce Türkçey öğrenmek stemel ler. Pek, nsanlar Türkçey öğrenmek st yor mu? Evet, bugün dünden daha fazla sayıda nsan Türkçey öğrenmek st yor. Hem yakın coğrafyamızdan, hem uzak coğrafyamızdan Türk ye ye olan lg n n artması le b rl kte Türkçeye olan lg de artmış durumda. B rçok genç nsan kend kar yer planlamalarında Türkçeye önem ver yor, Türkçe öğren m n onların gelecektek ş başarılarında öneml b r etken olarak görüyor. Br t sh Couc l ın yaptığı b r araştırmada B rleş k Krallık ta önümüzdek son on beş yılda Türkçen n öğret lmes gereken lk on d l arasında olduğu ortaya koyuldu. Bu ht yacı hem resm kurumlar hem de b reyler fark ed yor. Bununla beraber Türkçe öğren m ne bell b r talep oluşuyor. Elbette k bu taleb karşılamak lazım. Bunun ç n okutman yet şt rmek lazım, k taplar hazırlamak lazım, yardımcı ders materyaller ve gereken enstrümanları hazırlamak lazım. B z m ş m z n b r kısmı bu. Yan şu anda mevcut olan merkezler m zde Türkçe kursları düzenl yoruz. Yunus Emre Enst tüsü bu amaçlarla kuruldu. Enst tü olarak faal yetler ne 2009 yılında başladı. İlk merkez m z Saraybosna da açıldı. Bugün se 42 merkezle çalışıyoruz. 2023 tek hedefim z de bu merkez sayısını yüze ulaştırmak. 12
ret yor. Önümüzdek dönemde Almanya, Hollanda g b Batı Avrupa ülkeler nde Türkçe dersler ne g ren öğretmenlere dönük kurslar düzenleyeceğ z. Türk ye de gerçekleşt rd ğ m z bu kurslar b r manada Eğ t mc ler n Eğ t m başlığı altında yürütülüyor. B z m sert fikamızı alan gençler sadece b z m değ l, başka ün vers teler n Türkçe eğ t m merkezler nde de kolayca ş bulab l yor. S z n de bel rtt ğ n z g b yurtdışında b rçok şeh rde kültür merkezler n z bulunuyor. Merkezlerde yerel halka Türkçe öğret m başta olmak üzere Türk kültürünü, sanatını, müz ğ n hatta yemekler n tanıtmaya varana kadar çok sayıda faal yet gerçekleşt r l yor. Pek bu bağlamdak kurslar bekled ğ n z lg y görüyor mu? Bu lg yer ne göre değ ş yor. Türk ye le yoğun t car, ekonom k ve kültürel l şk s olan ülkelerde talep daha fazla. Bu temasın daha az olduğu yerlerde se b raz daha düşük. D yel m Balkanlarda ve Orta Doğu da oldukça yoğun b r talep var. Mesela Mısır ve Tahran, b z m en kalabalık merkezler m z. Her b r kursumuzda 500 e yakın öğrenc m z var. Keza Balkanlarda Saraybosna, T ran vs. yoğun talep gören yerler. Kosova da da talep var ancak Pr zren de talep daha az. Z ra Pr zrenl ler kend ler n n Türkçe b ld kler n kabul ed yorlar ve böyle b r kursa gerek duymuyorlar. Orada da d ğer kültürel faal yetler devreye g r yor. Örneğ n Orta Asya ülkeler nde c dd b r talep var. Ded ğ m g b bu Türk ye le yakınlığa bağlı olarak artan b r durum. Şu anda Amer ka kıtasında yokuz. Mesela Meks ka da b r Merkez açsak nasıl b r talep olur b lem yoruz. F kr mce talep görecekt r mutlaka. B l yorsunuz k Türk ye son yıllarda uluslararası öğrenc hareketl l ğ nde c dd b r etk nl k kazandı. YTB n n yürüttüğü Türk ye Bursları programına 150 ye yakın ülkeden, hatta Kolomb ya, Venezüella g b yerlerden b le başvuru gel yor. Bu da b ze Türkçeye karşı g tt kçe büyüyen talebe l şk n kr terler sunuyor. Yan b z Kolomb ya ya g tsek, orda da talep göreceğ z. Eğ t me yönel k başka faal yetler n zden bahsedeb l r m s n z? Mesela Türk ye de eğ t me yönel k projeler n z oldu mu? B z, Türk ye ye nazaran yurt dışında faal yet gösteren b r kurumuz. Türk ye de sadece kend okutmanlarımızı eğ tmek üzere programlar düzenl yoruz. Örneğ n Türk D l ve Edeb yatı, Türkçe Öğretmenl ğ, D lb l m g b bölümlerden mezun olmuş gençler eğer Yunus Emre Enst tüsü veya başka kurumlarda okutman olmak sterlerse Yabancılara Türkçe Öğret m Sert fikası programı düzenl yoruz. Bu program, yurt dışındak yabancı Türkologlar ç n de geçerl d r elbette. Yurt dışında, kend ülkeler nde Türkoloj, Türk D l ve Edeb yatı bölümler nden mezun olmuş arkadaşlara b z kurs düzenl yoruz. Bunların b r kısmı b z m merkezler m zde okutmanlık yapıyor veya oralardak okullarda Türkçe öğ- Yurt dışındak yüz b nlerce yabancı öğrenc, l sans ve üzer eğ t m ç n Türk ye y terc h ed yor. S zce bunun altında yatan en büyük sebep ned r? Bu durum Türk ye dek ün vers teler n bell b r sev yeye ulaştığını göster yor. B r nc sebep bu. Türk ye ün vers teler n n verd ğ d ploma le kend ülkeler nde başarılı b r ş hayatına atılab lecekler n düşünüyorlar. Bazıları l sans eğ t m n Türk ye de tamamlayıp, yüksek l sans ve üzer eğ t mler n başka ülkelerde görmey planlıyorlar. B r kısmı da l sans eğ t mler n kend ülkeler nde tamamlamış, yüksek l sans ve doktora eğ t m n almak ç n Türk ye ye gel yorlar. Türk ye ün vers teler bu gençler ç n kabul ed len, akred te b r akadem k kar yer vaat ed yor. Tab Türk ye n n gel şm şl k durumu, yaşama şartları da bu arkadaşlar tarafından görülüyor, b l n yor ve terc h ed l yor. Türk ye çok c dd b r ekonom k st krara sah p. B rçok şeh r bu gençler n öğren m ve yaşama ht yaçlarını karşılayab lecek donanıma sah p. Bu durum yıl geçt kçe daha çok sayıda nsanın Türk ye y terc h etmes ne ves le oluyor. Türk ye son yıllarda uluslararası öğrenc hareketl l ğ nde c dd b r etk nl k kazandı 13
Yurt dışındak yüz b nlerce yabancı öğrenc, l sans ve üzer eğ t m ç n Türk ye y terc h ed yor. S zce bunun altında yatan en büyük sebep ned r? Bu durum Türk ye dek ün vers teler n bell b r sev yeye ulaştığını göster yor. B r nc sebep bu. Türk ye ün vers teler n n verd ğ d ploma le kend ülkeler nde başarılı b r ş hayatına atılab lecekler n düşünüyorlar. Bazıları l sans eğ t m n Türk ye de tamamlayıp, yüksek l sans ve üzer eğ t mler n başka ülkelerde görmey planlıyorlar. B r kısmı da l sans eğ t mler n kend ülkeler nde tamamlamış, yüksek l sans ve doktora eğ t m n almak ç n Türk ye ye gel yorlar. Türk ye ün vers teler bu gençler ç n kabul ed len, akred te b r akadem k kar yer vaat ed yor. Tab Türk ye n n gel şm şl k durumu, yaşama şartları da bu arkadaşlar tarafından görülüyor, b l n yor ve terc h ed l yor. Türk ye çok c dd b r ekonom k st krara sah p. B rçok şeh r bu gençler n öğren m ve yaşama ht yaçlarını karşılayab lecek donanıma sah p. Bu durum yıl geçt kçe daha çok sayıda nsanın Türk ye y terc h etmes ne ves le oluyor. Genel olarak bakıldığında Yunus Emre Enst tüsü le eğ t m kavramını paralel doğrultuda değerlend reb l r m y z? Elbette. B z aynı zamanda b r eğ t m kurumuyuz. Yaptığımız temel ş Türkçen n b r yabancı d l olarak öğret lmes d r. Bunun ç n eğ t mc m z yet şt r yoruz, materyal üret yoruz ve kursları yürütüyoruz. Sadece b r ders k tabı hazırlamakla yet nm yoruz. A sev yes nden C sev yes ne kadar yardımcı okuma k tapları, masalları, h kâyeler, kültürel ögeler tanıtan materyaller CD ler le beraber hazırlanıyor. B r d ğer projem z de Uzaktan Türkçe Eğ t m. Yan nternet ortamında Türkçey öğretmek üzere b r çalışma yapıyoruz. Bu b r okutmanın veya v deonun karşısına geç p de ders d nleme şekl nden ayrı b r yazılım olarak düşünüleb l r. Örneğ n Türkçe öğrenmek steyen b r öğrenc s teme kayıt yapacak, s stem onu tanıyacak, ona adım adım dersler sunacak, öğrenc n n değerlend rmes n yapan dönüşler uygulayacak ve öğrenc bell b r sev yeye ulaşmış olacak. Bu projey gerçekleşt rd ğ m zde zaman ve mekân sınırlaması olmadan, nternet olan her öğrenc ye Türkçe öğretme mkânına sah p olacağız. Bu yazdığımız k tapların akıllı tahta uygulamasını yaptık. Akıllı tahtada k tabın aynısı açab l yorsunuz, hatta k tapta yazılan d yaloğu akıllı tahtadan d nleme mkânınız oluyor. Bu uygulamayı steyen herkes tablet ne de nd reb lecek ve öğrenc b z m k tabımızı sted ğ her yerden açıp v deo seyredeb lecek, d yalog d nleyeb lecek veya sorulara cevap verecek ve yazılım ona doğru veya yanlış dönüş yapacak. Türkçey öğretmek üzere farklı yollar da den yoruz. Türkçen n Ses adında b r radyo kurduk. Bu radyonun amacı Türkçe öğretmek. Tab her programı b r kurs n tel ğ nde olmayacak. Örneğ n saat başı haberler yayınlanıyorsa bu haberler B1 sev yes nde olacak, yan Türkçen n temel sev yes n öğrenm ş herkes bu haberler anlayab lecek. Onun dışında radyo t yatroları, çeş tl oyunlar, müz k, mutfak g b b r sürü kültürel ögeler tanıtacak b r radyo projes n gerçekleşt rmeye çalışıyoruz. Şu anda test yayınlarımız devam ed yor. Bunların dışında b r de öğrenc ler m z n hang sev yeye ulaştığını öğrenmek ç n Türkçe Yeterl l k Sınavı adında b r sınav s stem ürett k ve bu sınavı üç yıldır uyguluyoruz. Sınava g ren öğrenc n n sev yes n bel rl yor ve sert fika ver yoruz. Türkçe sev yes ne ayna tutan bu sert fikayı alanlar, d led kler ün vers teye veya ş rkete ( ş ç n) başvurab l yorlar. 14
Enst tünüz son olarak 1000 Yılın Ses Türkçe Bayramı adlı b r kutlama programı düzenled. B zlere bu projeden bahsedeb l r m s n z? Bunu y ne b z m eğ t m faal yetler m zle bağlantılı olarak düşünel m. B z yurt dışında Türkçe eğ t m ne katılan arkadaşlarımızla 6 yıldır b r etk nl k düzenl yoruz. Onların b r kısmını Türk ye ye get r yoruz ve burada yaklaşık b r buçuk ay b z m m safir m z oluyorlar. Yan Türkçe Yaz Okulu adında b r eğ t mden geç yorlar. Okul sürec şu şek lde şl yor. Başarılı öğrenc ler m zden 250-300 k ş Türk ye ye gel yor ve b z onları 25-30 ar k ş l k gruplar hal nde Anadolu da bulunan ün vers telere gönder yoruz. Bu sayede hem öğrend kler Türkçen n prat ğ n yapma mkânı buluyorlar, hem de o bölge üzer nden Türk ye y tanıma mkânı buluyorlar. Sonra tüm öğrenc ler İstanbul da buluşturuyoruz ve 3-4 gün İstanbul u gezd r yoruz. Bu yıl b raz daha kalabalık b r öğrenc grubu davet ett k ve 2 gruba ayırdık. Kend ülkeler nde Türkoloj ve Türk D l ve Edeb yatı okuyan öğrenc ler ayrı b r programa aldık. Yaklaşık 200 arkadaşımız b r buçuk ay İstanbul da m safir oldular. Hem çok yoğun Türkçe eğ t m gördüler, hem de akadem k Türkoloj programı tak p ett ler. B z bu yıl farklı olarak hem bu arkadaşları b r araya toplayan hem de Yunus Emre Enst tüsü nün yurt dışındak Türkçe öğretme faal yetler n halka anlatan ve Türk ye üzer nden dünyaya barış, dostluk ve sevg mesajı veren b r etk nl k oluşturmak sted k. Bunun adına da Türkçe Bayramı ded k. Bu bayramın temel m syonu gençler üzer nden dünyaya barış mesajı vermekt r. 60 a yakın ülkeden Türk ye de b r araya gelen bu gençler, buradan tüm dünyaya barış ve kardeşl k mesajı ver yorlar. Bunu yaparken ayrıca kend kültürümüzü de tanıtıyoruz. Etk nl ğ m z de b r h kâye oluşturduk. Türk kültürünün Kutadgu B l g den günümüze kadar gelen ana noktalarına temas ederek onları 1.5 saatl k b r görsel etk nl k hal nde nsanlara sunduk. Güzel b r organ zasyon oldu. Bu yaz okuluna gelen arkadaşlar Türkçey daha y öğren yorlar, Türk ye y daha yakından tanıyorlar. Ama asıl öneml husus öğrenc ler n b rb rler n tanımaları. Örneğ n b r Ukraynalı öğrenc Sudanlı b r d ğer öğrenc yle tanışıyor, Japonya dan gelen arkadaş Fas tan gelen b r s yle tanışıyor ve arkadaş oluyor, hatta neredeyse ayrılmak stem yorlar. B z burada yaşanan bu dostluğu göstermek ve ayrıca bu dostluk sayes nde tüm dünyaya barış ve kardeşl k mesajı vermek st yoruz. Türkçe Bayramı nın temel amacı budur. B z yaşanan dostluğu göstermek ve ayrıca bu dostluk sayes nde tüm dünyaya barış ve kardeşl k mesajı vermek st yoruz. 15
Görünüşe bakılırsa programınız oldukça rağbet gördü. Bundan sonrak yıllarda bu kutlamanın devamı gelecek m? İnşallah! Ş md k n yet m z bu programı devam ett rmek. Son olarak, Yunus Emre Enst tüsü faal yetler ne hang projelerle devam edecek? Eğ t m ve Türk Dünyası sahasında çıtayı hang faal yetlerle yükseltecek? B ld ğ n z üzere b z m etk nl kler m z sadece d l öğretmek üzer ne değ l. Az önce d l öğret m yle lg l projeler m zden bahsett m. Kültürel etk nl kler m z de bütün merkezler m zde devam ed yor. Kültürel etk nl kler şler m z n en öneml ler ndend r. Konser, serg, sem ner, sanat kursları, aydın buluşmaları ve konferanslar g b etk nl kler n de çok öneml olduğunu düşünüyoruz çünkü bu b r toplumun kültürünü paylaşmanın en etk l yoludur. Bu alanda b z m temel hedefim z Türk ye n n sah p olduğu kültürel b r k m en doğru şek lde yansıtmak, en kal tel uygulayıcılar ve en kal tel örneklerle göstermek. B z tek yönlü b r yol değ l b r köprü olmak st yoruz. Yan sadece Türk ye y tanıtan b r kurum değ l, ayrıca m safir olduğumuz kültürler n tanınması ç n ortaklılar kuran b r kurum olmayı düşünüyoruz. Bunun ç n çalışıyoruz ve mümkün mertebede de bunu başarıyoruz. Mesela Kosova'da b rçok faal yet yürütüyoruz. Yakınlarda b r k tap yayınlayacağız. Kosova ş r d ye. Kosovalı şa rler n n eserler nden oluşan b r ş r antoloj s... B z Yunus Emre Enst tüsü olarak bu antoloj n n yayınlanmasına destek vereceğ z. Mesela Romanya le alakalı yapmayı düşündüğümüz etk nl kte bu ülkeye a t kurumlarla ortaklık tes s ed yoruz. O kültürler de burada tanınsın ve karşılıklı b r kültür kaynaşması olsun st yoruz. 16