1 KANAMALARDA İLK YARDIM Ciddi acil sorunlarından biridir. Kısa süre içerisinde kanama belirlenmeli, ciddiyeti değerlendirilmeli, kontrol altına alınmalıdır. Damar bütünlüğünün bozulup, kanın damar dışına çıkma olayına kanama denir. Bu damar dışına çıkma 2 türlü olur. 1- vücut içine doğru, 2- vücut dışına doğru. Yetişkin bir insanda ortalama olarak 5-6 lt kan bulunmaktadır. Bir anda gelişen kay kaybı durumlarında insan vücudundaki toplam kanın % 10 u kaybedildiği zaman ( yaklaşık 500 ml ), şok belirtileri ortaya çıkabilir. Bu belirtiler: - Tansiyon düşmesi - Nabız basıncını azalması - Solunum hızının artması - Nabız sayısının artışı - Ciltte solukluk - Ciltte soğukluk olarak kendini belli eder. Ancak bu belirtiler bünyeye bağlı olarak değişkenlik gösterebilir ya da görülmeyebilir. Kayıp tolore edilebilir. Ani kan kayıpları % 20 lik orana ulaştığı zaman ise ( yaklaşık 1 lt ), hayati tehlike söz konusudur. Ancak, yavaş ve uzun süreli kan kayıplarında vücut savunma sistemleri devreye girerek bir adaptasyon durumu söz konusu olmaktadır. Tüm bu yaşamsal risklerden dolayı ani kan kayıplarına bir an önce müdahale edilmeli ve kontrol altına alınmalıdır. Kanama çeşitleri: 1- Kanamanın meydana geldiği yere göre: a- iç kanama b- dış kanama c- doğal deliklerden kanama 2- kanamanın kaynağına göre: a- atar damar kanaması b- toplar damar kanaması c- kılcal damar kanaması Atar damar kanamaları parlak kırmızı renkte ve fışkırır tarzdadır. Oldukça tehlikelidir. Kısa sürede yoğun kan kaybına sebep olurlar. Kalp atım ritmine göre fışkırma olabilmektedir.
2 Toplardamar kanamaları daha koyu renklidir. Göllenme ya da akma şeklindedir. Devamlı akar. Kılcal damar kanamaları ise sızıntı şeklinde olmaktadır. Kanamanın ciddiyeti; Kanama hızına Kanama miktarına Vücuttan kanın aktığı bölgeye Kişinin fiziksel durum ve yaşına bağlıdır. İÇ KANAMALAR Vücudumuzdaki damarların herhangi bir sebepten dolayı yırtılması ya da zedelenmesi sonucu, kanın damarlardan vücut içine, vücut boşluklarına akmasına denmektedir. Deri bütünlüğü bozulmamış ve vücut dışına kan çıkmamaktadır. Şiddetli travmalar sonrasında, vücudun deri bütünlüğü bozulmadan damar ya da organ zedelenmesiyle, doku içine, içi boş organlara ya da vücut boşluklarına kanamalar olabilmektedir, Ayrıca var olan bir hastalık sırasında, travmaya bağlı olmaksızın, (ülser, böbrek taşı gibi ) bir damarın hastalık sebebiyle zedelenmesi ya da hastalıklı bölgeden sızma şeklinde kanama olabilmektedir. Bu tür kanamalar bazen farkında olunmadan tolere edilebileceği gibi, bazen de kanama miktarına göre ölümcül olabilmektedir.. Travmaya bağlı kanamalar genelde künt, yaygın, şiddetli travmalar sonucu oluşur. Bu bazen darbe alımı şeklinde olabileceği gibi bazen yüksekten düşme sebebiyle olur. İç kanamalar bazen belirti verebilir: - Mide kanamasında dışkı siyah renk olur - Yine mide kanamasında kahve telvesi gibi kusma olabilir - Bağırsak yaralanması/zedelenmesinde dışkı kırmızı renk olur - Akciğer kanamasında balgam kırmızı renk olur - Üriner sistem kanamasında idrar kırmızı renk olur. Bazen de kanama vücut boşluklarına olur. Gözle gözükmeyen ciddi kanamalar olabilmektedir. Deri altında oluşan kanamalar morarma şeklinde kendini belli eder. İÇ KANAMA BULGULARI Ani gelişen kanamalarda genel kan kaybına bağlı belirtiler oluşur: - Halsizlik - Baş dönmesi - Baygınlık hali - Çarpıntı
3 - Terleme - Susama hissi - Dudak, parmak, dil ve yüzde soluklu ve soğuma - Huzursuzluk - Hava açlığı Muayene ile ise şunları görürüz - Terleme - Nabız sayısında artış ( taşikardi ) - Hızlı, zayıf vurulu, belli belirsiz nabız ( filiform nabız ) - Tansiyon düşmesi - Nabız periferden ( el bileği, ayak ) güç alınır. Genel olarak iç kanama nedenleri: - Hastalık - Şiddetli travma - Kırık - Ateşli / ateşsiz silahla yaralanma İç kanamalarda yapılacak ilk yardım - Hastanın bilinci değerlendirilir - İlk yardımın A-B si değerlendirilir - Sakınca yok ise sırt üstü yatırılır - Sakınca yok ise baş yan tarafa çevrilir ( bilinç kaybı riski için ) - Üzeri örtülür - Ayaklar yaklaşık 30 cm kaldırılır - Asla ve asla yiyecek, içecek verilmez - Kapalı kırık var ise, kan damarı zedelenmesini önlemek için hareketsiz kalması sağlanır - Şok pozisyonunda yaşamsal fonksiyonlar izlenir - Sarsmadan çok acil hastane sevki sağlanır ( 112 )
4 DIŞ KANAMALAR Vücut bütünlüğünün bozulması sebebiyle, yani vücudumuzun koruyucu örtüsü olan derimizin bütünlüğünün bozulması sebebiyle, kanın vücut dışına akmasıyla oluşan, görülebilir kanamalardır. Çok yaygın olarak künt travmalar ve kesici / delici yaralanmalar sebebiyle oluşur. Aslında kanamalar ( yerine ve şiddetine göre değişmekle beraber ), yaklaşık 10 dk içerisinde, vücut savunma sistemlerinin devreye girmesiyle, kendiliğinden durmaya eğimlidir. ( küçük kanamalar) - Kesilen damar büzülür - Pıhtılaşma faktörlerinin devreye girmesiyle, kesilen bölgede pıhtı tıkacı oluşur Ancak, büyük damarlarda oluşan zedelenmelerin bu şekilde onarılması ya da kanamanın durması pek mümkün olamamaktadır ( femoral arter, carotis arter kesilerinde çok yoğun ve ani kanamaya bağlı kısa sürede ölüm meydana gelmektedir). DIŞ KANAMALARDA İLK YARDIM - Kanayan bölge kalp seviyesi hizasına yukarı kaldırılır - Şok pozisyonu verilir Dış kanamalarda kanama kontrolü genelde kolaydır ve çabuk cevap alınır. Basit müdahaleler ile kanama kolaylıkla kontrol altına alınabilir. - Direkt bası ve bandaj uygulama - Kanayan bölgeye gelen damarlara direkt parmakla bası - Turnike uygulama - Atelleme - Pnömotik basınçlı atel uygulama
5 1- direkt bası: En basit ve etkili kanama kontrolü yöntemidir. Kanayan bölgeni üzerine steril gazlı bezler konularak, üstüne elle ya da sargı yaparak bası uygulanır. Genelde kazalar esnasında steril gazlı bez bulunamayabilir. Bu durumlarda, temiz olduğu düşünülen herhangi bir eşarp, tülbent, havlu, mendil yaraya bası yapmak amacıyla kullanılabilir. Bu gibi bezler topak haline getirilerek kanama bölgesine bası yapıldığı zaman, kanın elimize bulaşma riski de olmamaktadır. Yine de eğer eldiven kullanılmıyorsa bu bası esnasında çok dikkatli olmak gerekmektedir. Bulaşıcı hastalık riski göz ardı edilmemelidir. Direkt bası uygulamasında kanamanın durup durmadığını kontrol etmek için, sargı açılmamalıdır. Sargının dış kısmında kan görülmesi durumunda yeterince bası olmamış diyebiliriz. Bu durumda, aynı şekilde ilk sargını üzerine ikinci bir sargı uygulanmalıdır. Kanama olaylarında yaklaşık % 90 seviyesinde, bu yöntem ile kanama durdurulabilir. üçgen sargı bezi uygulaması ile de kanama bölgesine basınç uygulayarak kanama yeri sarılabilir. Bu bez hem sargı bezi olarak hem de askı olarak, çok amaçlı kullanılabilir. Ayrıca baş bölgesi yaralanmalarında, yaraya konulan tampon üzerine de bu sargı bezi bir bandana gibi sarılabilir. Yine bu sargı bezi kol, bacak yaralanmalarında çok rahatlıkla ve işlevsel olarak kullanılabilir.
6
7 2- kanayan bölgeye parmakla basınç uygulama: Direkt basıya rağmen, kanama durdurulamaz ise kanama bölgesine giden atardamara basınç uygulayarak da kanama kontrol altına alınabilir. Sürekli bası uygulamalıdır. Genelde kanamaların büyük çoğunluğu kol ya da bacak bölgelerinde olduğundan, özellikle bu bölgelere giden ana atardamarların yerlerini ve nerelerden bası yapılacağını bilinmesi yararlı olacaktır. Resimlerden de anlaşılacağı gibi, kol yaralanmalarında brachial artere bası, bacak yaralanmalarında ise kasık bölgesinden femoral artere bası uygulamak olumlu sonuçlar verecektir. 3- turnike uygulaması: Çok nadir ihtiyaç duyulmaktadır. Diğer yöntemler ile kanama kontrol altına alınmaz ise son çare olarak başvurulur. Kol, bacaktaki çok şiddetli kanamalarda, kanayan bölge üzerindeki tek kemik bölgesinden, dar sargı, eşarp, kravat gibi malzeme ile, sıkı bir sargı uygulanır. Sıkıştırma çubuğu yerleştirilir, tekrar bağlanır. Kanama duruncaya kadar sıkıştırma çubuğu çevrilir. Kanama durunca da çubuk sabitlenir. Sıkıştırma çubuğu olarak, herhangi bir sopa, dal parçası ya da kalem kullanılabilir.
8 Turnike uygulaması gereken durumlar: - İlgilenmek zorunda olunan başka yaralılar var ise - Uzun yol gidilecek ise ( özellikle engebeli ) - Uzak nokta damar basısı yetersiz kaldı ise - Uzuv kopması var ise Turnike uygulaması bazen yaralıya, yaralanmanın yapmış olduğu zarardan daha fazla zarar verebileceğinden, başka çare kalmadığı anlarda uygulanmalıdır. - Turnike yapılan bölgenin altındaki dokular, sinir ve damarlar sıkışma sebebiyle zarar görebilir, kalıcı hasar oluşabilir. - Eğer uzun süre yapılır ise, turnike altındaki tüm dokular ölür. - İp, kablo, tel, lastik gibi kesebilecek materyal asla turnike yapmak için kullanılmamalıdır - Turnikenin unutulması çok ciddi sorunlara yol açar. Turnike altındaki tüm bölgenin kanlanması kesildiğinden uzun süre yapılması ya da unutulması, yaralının turnike yapılan uzvunun tamamen kaybedilmesine yol açılabilir. - Turnike mutlaka kolay görülebilir halde tutulmalı, üzeri örtülmemelidir - Yaralı üzerine, yaralının adı ve turnikenin uygulandığı zaman ( dakikası dakikasına ) mutlaka yazılmalıdır. - Çok sayıda yaralı var ise, yaralının görünen bir bölgesine ya da alnına kalem ya da ruj ile T harfi yazılmalıdır. - Yaralı örtülecek ise, mutlaka turnike görülür halde tutulmalıdır - Uzun uygulamalarda turnike mutlaka 15 dakika aralıklar ile gevşetilmeli, dokular kanlandıktan sonra tekrar sıkılmalıdır. Gevşetme esnasında olacak kanamanı bir önemi yoktur. Uzuv Kopmaları Kopan uzuv, su geçirmeyen, plastik bir torbaya konur, sıkıca bağlanır. Daha sonra bu torba, içinde buz ya da soğuk su bulunan 2. Bir torba içine konur. Torba da son olarak temiz bir bez ile sarılır. Uzuv, mutlaka hasta yanında tutulur ve hasta ile aynı araç ile hastaneye yollanır. 4- atel uygulama: Kol bacak kırıklarının çoğunda yaralı bölgeye atel uygulanması ile, o bölgede kanama var ise, hareketsizlikten dolayı kanama kendiliğinden durur ( genelde ). Hareketsiz bölgede pıhtılaşma olur. 5- pnömatik ateler: Bunlar ile hem kırık bölge atele alınır, hem de kanama dış bası yöntemiyle durdurulmuş olur. Ayrıca bu esnada şok da önlenmiş olur. Bu ateller de şişirilmiş olarak uzun süre tutulmamalıdır ( max. 2 saat)
9 DOĞAL VÜCUT DELİKLERİNDEN KANAMA 1- BURUN KANAMASI: Öncelikle hasta sakinleştirilir. Oturtulur. Baş hafifçe öne doğru eğdirilir. Burun kanatları 5 dk süre ile sıkılır. Mümkün ise burun üzerine buz uygulaması da yapılabilir. Kanama durmaz ise hastaneye nakli sağlanır. 2 KULAK KANAMALAR: Kanama hafif ise sadece temiz bir bez ile dış taraftan silinir. Asla kulak içine bez sokulmaz Kanama fazla ise; - Yine kulak yoluna bir şey sokulmadan, kulak tıkanmadan, kanın emilmesi için kulak kepçesi gazlı bez ile hafifçe kapatılır. - Yaralının hareketsiz olarak, KANAYAN KULAK ÜZERİNE yan şekilde yatması sağlanır. - Derhal hastaneye nakli sağlanmalıdır. - Kulak kanamaları beyin kanaması göstergesi olabilir. Bu UNUTULMAMALIDIR! YARALANMALARDA İLKYARDIM Bir travma sonucu deri yada mukoza bütünlüğünün bozulmasına yara denir. Yara sonucunda aynı zamanda kan damarları, adale, sinir vb. yapılar etkilenebilir. Doku bütünlüğü bozulduğundan enfeksiyon riski oluşur. KAÇ ÇEŞİT YARA VARDIR? - KESİK YARALAR - EZİKLİ YARALAR - PARÇALI YARALAR - DELİCİ YARALAR - ENFEKTE YARALAR 1 - KESİK YARALAR: Bıçak, çakı, cam vb. kesici aletlerle oluşur. Basit temiz yaralardır. Genelde dış kanama gözlenir. 2 - EZİKLİ YARALAR: Şiddetli çarpma ile oluşur. Yara kenarları eziktir. Doku zedelenmesi vardır. Fazla kanama olmaz. 3 - PARÇALI YARALAR: Çekme etkisi ile oluşur. Tüm dokular zarar görür.
10 4 - DELİCİ YARALAR: Sivri aletlerle oluşur, doku ve organlarda zarar görebilir, 5 - ENFEKTE YARALAR: Gecikmiş yaralar, ayrılmış yaralar, kirli ve derin yaralar, silah yaraları, ısırma ve sokma ile oluşan yaralardır. YARALANMALARDA İLKYARDIM - Yaşam bulguları değerlendirilir, - Yara, oluş şekli, süresi, yabancı cisim, kanama açısından değerlendirilir. - Kanama durdurulur. -Yaranın üzeri kapatılır. -Tıbbi yardım sağlanır. -Tetanos açısından uyarılır. CİDDİ YARALANMALAR: Kenarları 2-3 cm. den daha fazla ayrık olan, Kanaması durdurulamayan, kas ve kemiğin göründüğü, delici aletlerle oluşan, yabancı cisim saplanmış olan, insan ve hayvan ısırması ile oluşan yaralar ciddi yaralardır. CİDDİ YARALANMALARDA İLKYARDIM - Saplanan cisim asla çıkarılmaz - Kanama varsa durdurulur - Yara içi kurcalanmamalıdır - Yara temiz bir bezle örtülür - Yara üzerine bandaj uygulanır - 112 aranır. DELİCİ GÖĞÜS YARALANMALARI Göğüs bölgesine herhangi bir cisim batması ya silah yaralanmaları sonucunda oluşur. Yaşamı tehdit eden bir durumdur. Akciğerin zarar görmesi ve akciğer sönmesi (kollaps) görülür. - Yoğun ağrı, - Solunum zorluğu, - Morarma, - Kan tükürme, - Yarada nefes alıyor görüntüsü OLUŞUR!
11 DELİCİ GÖĞÜS YARALANMALARINDA İLKYARDIM - Bilinç kontrolü yapılır, - Yaşam bulguları değerlendirilir, - Yara, üzerine plastik poşet, naylon vb. sarılmış bir bezle kapatılır, - Batan cisim varsa etrafı desteklenerek tespit edilir, ASLA ÇIKARILMAZ. - Bilinç açık ise yarı oturur pozisyonda oturtulur, - Ağızdan hiçbir şey verilmez, - Şok önlemleri alınır, - Yaşam bulguları sık sık kontrol edilir, - Çok acil tıbbi yardım istenir. (112) DELİCİ KARIN YARALANMALARI - Karın bölgesi organlar zarar görür, - İç ve dış kanamaya bağlı şok gelişebilir, - Karın tahta gibi sert ve çok ağrılı ise ciddi hayati risk vardır - Bağırsaklar dışarı çıkabilir. DELİCİ KARIN YARALANMALARINDA İLKYARDIM - Bilinç kontrolü yapılır, - Yaşam bulguları kontrol edilir, - Dışarı çıkan organlar ASLA İÇERİ SOKULMAZ - Nemli temiz bir bez örtülür, - Bilinç yerindeyse, kesik yönü dikkate alınarak; kesik vücudun enine ise bacaklar karına doğru bükülerek, kesik vücudun boyuna ise bacaklar düz uzatılmış bir şekilde sırtüstü pozisyonda yatırılır, - Ağızdan hiçbir şey verilmez, - Yaşam bulguları sık sık izlenir, - Çok acil tıbbi yardım istenir. (112) --------------------------------------------------------------------------------------------------------- KAYNAKLAR: - İLK YARDIM Ders Kitabı editör: Prof. Dr. Osman Nuri Dilek AFYON KOCATEPE ÜN. 2003 - Kanamalar : Prof. Dr. Osman Nuri Dilek - Kızılay ilk yardım eğitimi