ENGELLİ SPORLARI KİTAPÇIĞI

ENGELLİ SPORLARI KİTAPÇIĞI Hazırlayan Ender Cihan CEYLAN Yayına Hazırlayan Ender Cihan CEYLAN Rahmiye Figen CEYLAN Grafik ve Baskı İle şim Ofset 0242. 242 02 74 AĞUSTOS 2014 Bu çalışma Türkiye Sakatlar Derneği Antalya Şubesi'nin Engellilerin Toplumsal Entegrasyonunun Geliş rilmesi hibe programı al nda Avrupa Komisyonu ve Türkiye Cumhuriye eş-finansmanı ile yürü üğü TR2009-0135.01-04-215 referans kodlu ''Farkındalığa Yolculuk'' projesi kapsamında hazırlanmış r. Bu yayın Avrupa Birliği finansal desteğiyle hazırlanmış r. Kitabın içeriğinden yalnızca Türkiye Sakatlar Derneği Antalya Şubesi sorumlu olup, herhangi bir şekilde Avrupa Birliği'nin görüşlerini yansı ğı şeklinde yorumlanamaz. 1

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ GİRİŞ AĞIRLIK KALDIRMA (HALTER) ATICILIK ATLETİZM BADMİNTON BİATLON BİLEK GÜREŞİ BİNİCİLİK BİSİKLET BOCCE - PETANK ÇİM TOPU (BOWLİNGİ) DALGIÇLIK - DALIŞ DART FUTBOL - AMPUTE GOALBALL JUDO KAYAK (ALP DİSİPLİNİ) KAYAKLI KOŞU - KROS KIZAK HOKEYİ KÜREK MASA TENİSİ OKÇULUK TEKERLEKLİ SANDALYE BASKETBOL TEKERLEKLİ SANDALYE DANS TEKERLEKLİ SANDALYE ESKRİM TEKERLEKLİ SANDALYE KÖRLİNGİ TEKERLEKLİ SANDALYE RUGBY TEKERLEKLİ SANDALYE TENİS VOLEYBOL (OTURARAK) YELKEN YÜZME KAYNAKLAR 2 3 5 6 7 8 9 11 11 13 13 14 15 17 18 19 21 22 23 24 25 26 26 29 31 32 33 34 34 35 37 38 39 40

ÖNSÖZ Farkındalığa Yolculuk Türkiye Sakatlar Derneği Antalya Şubesi'nin Ağustos 2013 Ağustos 2014 tarihleri arasında Avrupa Komisyonu desteği ve eş-finansmanı ile yürütmüş olduğu özel bir kalkınma projesidir. Projemiz Aile ve Sosyal Poli kalar Bakanlığı koordinasyonunda bulunan Engellilerin Toplumsal Entegrasyonunun Geliş rilmesi hibe programı al nda yöne len, engelliler ile ilgili toplumsal farkındalığı ar rmayı hedefleyen bir faaliyetler bütününden oluşmaktadır. Projemizin finansal desteği Avrupa Komisyonu ve Türkiye Cumhuriye bütçesinden karşılanmakla birlikte, projemize Akdeniz Üniversitesi Proje Geliş rme Uygulama ve Araş rma Merkezi, Ak f Engelliler Gençlik ve Spor Kulübü Derneği ve Antalya İl Milli Eği m Halk Eği m Merkezi Müdürlüğü kurumsal destek sağlamaktadır. Projemiz kapsamında TR61 Ba Akdeniz NUTS II Bölgesi başta olmak üzere tüm kamuoyunda engellik kavramı ile ilgili farkındalık yaratmayı hedeflenmiş r. Bu hedef doğrultusunda bölgenin temel sektörü olan turizm sektöründe profesyonel ve profesyonel adaylarına yönelik engellilik nedir?, engellilere nasıl yaklaşılması gereklidir? içerikli eği mler verilmesi istenmiş r. Bu amaçla Nisan 2014 Temmuz 2014 tarihleri arasında 1.500'ün üzerinde kişiye farkındalık eği mi verilmiş r. Bununla birlikte, Antalya İl Milli Eği m ve Halk Eği m Merkezi işbirliğiyle 20'si engelli olmak üzere 24 kişi işaret dili eği mini tamamlamış ve eği mlerini ser fika ile belgelendirmişlerdir. Bu çalışmanın amacı ise farklı engel grupları arasında ile şimin artmasını teşvik etmek r. Ayrıca, engelliliğin spor faaliyetlerine engel teşkil etmediğini göstermek ve insanları birlikte spor yapmaya teşvik etmek üzere iki spor turnuvası düzenlenmiş r. 13 Nisan 2014 tarihinde gerçekleş rilen BocceOrienteering ve 24-25 Mayıs 2014 tarihlerinde gerçekleş rilen Bocce Turnuvaları ile toplumu spor üzerinde entegre etmeye yönelik önemli adımlar a lmış r. İki turnuvada toplam 100 sporcu amatör şekilde karşı karşıya gelirken, yaklaşık 250 kişi de izleyici olarak yer almış r. Bu faaliyet yoğun çalışmanın sonunda, projemizin hedeflerinden bir diğeri sivil toplum kuruluşları ve engellilere yönelik ürün ve hizmet geliş ren kurumlara yönlendirici nitelikte bir spor tanı m çalışmasının yapılması ve paylaşılması olmuştur. Bu çalışma, engellilerin, farklı engel grupları göz önünde bulundurularak, içinde yer alabileceği spor dallarının özet bir tanı mını içermektedir. 3

Bu spor branşlarının pek çoğu engellilerin tek başına ya da engelli grupları şeklinde yapabileceği ve bedensel ve ruhsal gelişmelerine katkı sağlayacakları düşünülen branşlardır. Bir diğer deyişle, federasyon bazında farklı yapılanmaların, örgütlenmelerin ve kuralların olduğu sporlar ile ilgili bilgiler sunulmuştur. Pek çok sporun engelliler ve engeli olmayanların bir arada sürdürebileceği faaliyetleri içerdiği de bilinmektedir. Buna göre, bu yayın ile hedeflenen hem engellilere yönelik bir rehber niteliği oluşturmak hem de engelliler ile engelsizlerin birlikte gerçekleş rebilecekleri sporlar hakkında fikir vermek r. Bu sporların her biri Türkiye'de amatör ve/veya profesyonel düzeyde bugün uygulanmasa bile, gelecekte birlikteliği pekiş rme amacıyla geliş rilebilecek örneklerdir. Dolayısıyla bilinen ve bilinmeyen spor dallarının kurallarına bağlı şekilde uygulanabilmesi için küçük bir rehber olmak üzere düşünülen bu yayın projemizin hedeflerini pekiş rici bir çık olarak görüş ve değerlendirmelerinize sunulmuştur. Türkiye Sakatlar Derneği Antalya Şubesi federasyona kayıtlı, lisanslı sporcu üyeleri ile başta bocce gibi kolek f sporların toplumsal tanınırlığının ar rılması için faaliyetler gerçekleş rmektedir. Dernek Şubemiz engellilerin yapabileceği her türlü spor çalışmasının gelişmesine katkı sağlamaya hazırdır ve ilgililerin Dernek Şubemiz ile ile şime geçmesi bizi mutlu edecek r. Son olarak, bu yayının hazırlanması ve farkındalık yolculuğumuzun pekişmesine katkı sağlayan Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu, Türkiye Cumhuriye Aile ve Sosyal Poli kalar Bakanlığı ve Engellilerin Toplumsal Entegrasyonunun Geliş rilmesi Hibe Programı Yöne mi'ne teşekkür ederiz. Saygılarımızla, Türkiye Sakatlar Derneği Antalya Şubesi Adres: E ler Mah. 869 Sok.No:27/A Muratpaşa / ANTALYA Tlf & faks: 0.242 311 75 45 4

GİRİŞ Spor en genel tanımıyla, kişi ya da takımın fiziksel, ruhsal ve düşünsel becerilerini kendisi ya da rakibine karşı kanıtlamak üzere, önceden belirlenmiş bir düzen ve kurallar çerçevesinde, bireysel veya toplu olarak gerçekleş rdiği hareketler bütünüdür. Bu tanım i bariyle spor bedeni, beden, beyin ve ruha etki sağlayacak bir bütünlük içerisinde hareket e rme becerilerinin geliş rilmesini hedeflemektedir. Bu hedefe ulaşmak için ise tüm bedenin kullanılması ya da kullandırılması gerekmeyen alanlar ve durumlar engellilerin de bu bütünleş rici faaliyetlerin bir parçası olmasını sağlayabilmektedir. Engellilik tanımı gereği belirli fiziksel veya zihinsel fonksiyonların çok çeşitli sebepler nedeniyle bütün olarak yerine ge rilememesi durumudur. Engelli olma hali tüm fonksiyonları etkin şekilde kullanamama sonucu oluştursa da, var olan fonksiyonların bütünleş rici şekilde kullanılması engelli kişinin kendisi, ailesi, kendisine sunulan çevre ve imkânlarla ilişkilidir. Bu anlamda, sporu hem rehabilite edici hem de bütünleş rici hedeflerle engellilerin hayatlarına yerleş rmeleri ve bunun sağlanması için kendilerine ekonomik, sosyal ve poli k düzeyde destekler sunulması toplumsal sürdürülebilirliğin önemli alanlarındandır. Sporun engelliler için önemini anlamak ve farklı engel gruplarını farklı bireysel ve toplu sporlara yönlendirmek ya da engellilerin kendilerinde tespit e kleri yeteneklerini teşvik etmek hepimizin görevidir. Peki hangi sporlar? Hangi sporlar Türkiye'de ya da dünyada federasyon düzeyinde örgütlenmişlerdir ya da hangi sporlar hangi engelli grupları için uygulanabilir özelliklere sahip r? Bu yayın sizlere bütün spor dalları hakkında bilgi vermekten daha ziyade, engellilerin en çok tercih edebilecekleri, en uygun şartlarda öğrenip takip edebilecekleri sporlar ile ilgili rehberlik sağlamayı hedeflemektedir. Pek tabi ki gözden kaçırılan ya da yeterli bilgiye ulaşılamayan spor branşları bulunmaktadır. Ancak, belirli branşların kuralları ve uygulama kolaylıkları hakkında yönlendirici bilgi içeren bu yayın ile bilgi sahibi olduğunuz engelli basketbolu, badminton ya da yüzmenin yanında bocce, eskrim, körling gibi az bilinen sporlar ve Türkiye'de yükselmekte olan masa tenisi, voleybol gibi özel uyarlama alanlarında ilgi uyandıracağı düşünülmektedir. 5

AĞIRLIK KALDIRMA (HALTER) Ağırlık kaldırma dünyanın en hızlı gelişen paralimpik spor dalıdır. İlk kez 1964'te yapılan 2. Paralimpik Oyunları'nda programa alınan ağırlık kaldırma yarışmalarına, yalnızca omurgası zedelenmiş sporcular ka labiliyordu. Zaman içinde öteki engelli gruplarının da ka lımı ve engelsiz sporculara uygulanan kuralların geçerli olmasının sağlanmasıyla, bu dalda önemli değişiklikler ve gelişmeler olmuştur. 1992 Barselona Paralimpik Oyunları' nda, ağırlık kaldırma yarışmalarında 25 ülkenin sporcuları yarışmışlardır. 1996 Atlanta Oyunları' na gelindiğinde bu sayı iki ka ndan fazla artmış ; 58 ülkenin sporcularının yarış ğı '96 Paralimpik Oyunları'nda bu dalda yarışmak üzere 68 ülke kayıt olmuş, ancak bütçe yetersizliği nedeniyle 10 ülke yarışamamış. 1996'dan beri bu sayı beş kıtadan toplam 109 ülkenin üyeliğiyle devamlı bir ar ş göstermektedir. Uluslararası Paralimpik Komitesi'ne (IPC) bağlı Ağırlık Kaldırma Klasifikasyon Ko m i t e s i 1 0 a ğ ı r l ı k sını nda, değişik engelli kategorilerinden bayan ve erkek sporcuların karşılaşmalara ka lımını sağlamaktadır. Ağırlık kaldırma yarışmalarını yöneten Komite 1989 yılında kuruldu. Bu komite bir başkan, bir doktor, üç üye ve bir sporcu temsilcisinden oluşmaktadır ve tüm Paralimpik Oyunları' nda olduğu gibi sorumlular, gönüllü kişilerdir. Komitenin başkanı, Uluslararası Federasyon'un bağlan kurduğu asıl sorumlu olarak bu sporu her türlü toplan da temsil eder ve bu alanda düzenlenen Dünya Şampiyonaları, Paralimpik Oyunlar ve bölge yarışmalarını düzenleyen komitelere gerekli desteği verir. Paralimpik Oyunları' nda dünya, bölge ve kıta yarışmaları sonuçlarının ve dünya ve kıta rekorlarının bütün sporcular ve teknik adamlar tara ndan izlenebilmesi için bir dünya sıralaması sistemi geliş rilmiş r. 2000 Sydney Olimpiyatları' nda, ilk kez bayanlar da ağırlık kaldırma yarışmalarına ka lmışlardır (1). 6

ATICILIK Tarihçe 1980 Parallimpik Oyunları' ndan i baren, a cılık sporunda engellilere yönelik bir fonksiyonel klasifikasyon sistemi geliş rilmiş r. Bu sistem 1988 Seul Paralimpik Oyunları' ndaki 5 sını n 3 bütünleş rilmiş sınıfa indirgenerek, 1996 Atlanta Paralimpik Oyunları' na etkisiyle sonuçlandı (2). Kurallar A cılık sporunda amaç; nişan tahtasının merkez halkasına seri a şlar yapmak r. Hedef 1'den 10'a kadar skor derecesi olan (merkez halka 10 puan) eş-merkezli skor halkaları içerir. Finalde, halkalar olası en yüksek skor için tekrar bölünürler. A cılık müsabakaları 2 ana başlıkta toplanır. 3 mesafeden oluşan havalı tüfek ve tabanca yarışmalarıdır. (10 m, 25 m, 50 m) Kurallar silaha, mesafeye, hedefe, a ş pozisyonuna, a ş sayısına ve zaman sınırına bağlıdır. Sporcular, a ş değerlerine göre puan birik rirler. Her bir yarışma bir sıralama ve final bölümünden oluşur. Finaldeki skor, sıralama bölümünde elde edilen skorun üstüne eklenir. Elde edilen en yüksek puanı alan yarışmayı kazanır. 12 paralimpik a cılık dalında 6'sı hem bayan hem erkeklere, 3'ü sadece bayanlara ve 3'ü sadece erkeklere özeldir (3). 7

ATLETİZM Tarihçe Atle zm genel olarak tarihe bak ğımızda An k Yunan'a kadar dayanır. Engelli sporcular için 1952 yılında İngiltere'de Stoke Mandeville Hastanesinde tekerlekli sandalye yarışlarını içeren ilk müsabakalar düzenlendi. 1960'ların başından beri atle zm paralimpik oyunların bir parçası olmuştur (4). Yarışma programı pist ve alan yarışları, atma ve atlama, maraton ve pentatlon dallarını içerir. En yüksek sayıda erkek ve bayan sporcuyu içeren en büyük branş r. Paralimpik Oyunlardaki Atle zm Dalları (5); Erkekler 100 m. 200 m. 400 m. 800 m. 1.500 m. 10.000 m. 4 X 1.000 m. bayrak 4 X 400 m. bayrak Kadınlar 100 m. 200 m. 400 m. 800 m. 1.500 m. Atlama Yarışları Yüksek Atlama Uzun Atlama Üçlü Atlama Yüksek Atlama Uzun Atlama Atma Yarışları Gülle Disk Cirit Lobut Gülle Disk Cirit Birleşik Dallar Yol Yarışları Pentatlon Maraton Pentatlon Maraton Pist ve Alan Yarışları 8 4 X 1.000 m. bayrak 4 X 400 m. bayrak

BADMİNTON Badminton, az sayıda sporcu ile oynanabildiği için istenildiği zaman partner bulunabilen sporlardandır. Sakatlık riski yok denecek kadar azdır. Diğer raket sporlarına göre pahalı malzemelere sahip değildir. Bunların yanında spor f özelliklerin neredeyse tamamını taşıdığından tercih edilen bir branş r. Sporcuların fiziki yapıları Badminton sporunda her zaman önemli değildir. Değişik fiziki yapıya sahip tüm sporcular Badminton oynayabilir. Özellikle çocukların gelişimi açısından çok önerilen bir spor dalıdır. Her yaştaki insanlar Badminton oynayabilir. Bayan ve erkeklerin birlikte müsabakalarda yer alabildiği nadir spor dallarındandır. Rekreasyon amaçlı olarak, plajlar, parklar ve kamp gibi yerlerde çok rahatlıkla oynanabilmektedir. Bedensel, İşitme ve Zihinsel Engelli bireyler engel d u r u m l a r ı n a ö z g ü k u r a l l a r l a B a d m i n t o n s p o r u n u ko l a y c a yapabilmektedirler. Kurallar Bedensel engellilerde badminton müsabakaları kapalı alanda yapılmaktadır. Müsabakalar Bedensel Engelliler Badminton, Tekerlekli Sandalye Badminton, Ayakta Oynanan Badminton ve cüceler alt kategorilerine göre farklı farklı kurallar ve farklı saha yapılarında yapılmaktadır. Sporcu sayısının durumuna göre bu sınıflandırmalar en yakın sınıflandırmayla birleş rebilir ha a bayan sporcu sayısı çok az ise onlara en yakın erkek sporcu sınıflandırması ile yarışmalara alınabilir. 9

Bedensel engelli badminton sporcularında müsabakalar Tekerlekli Sandalye, Ayakta ve Cüceler olmak üzere üç ana sınıflandırma üzerinden düzenlenmektedir. Ayakta oynanan ve Cüceler sınıflandırmalarındaki müsabakalarda saha zemini için, hazır kortlar ve müsabaka yapılabilecek her türlü zemin uygun olabilirken Tekerlekli Sandalye ile oynanan müsabakaların oynanacağı saha zemini ise, yumuşak veya tekerleklerin hareke ni engelleyecek bir yüzey olmamalıdır. Tekerlekli Sandalye müsabakaları için parke uygun bir zemindir. Hazır Badminton kortları tekerlerin hareketlerini kısıtladığından uygun bir oyun zemini değildir. Badminton müsabakalarında saha ölçüleri bedensel engellilerin engel sınıflandırmalarına göre değişiklik göstermektedir. Puanlama Bedensel Engelliler Badminton müsabakalarında puanlama klasik Badminton oyununda olduğu gibidir. Tekler ve çi ler müsabakalarının tamamında karşılaşmalar 3 set üzerinden oynanır. Her set 21 sayı üzerinden oynanır. Kategorilerin tamamında 21 sayıya ulaşan se kazanırken, üç se en ikisini kazanan maçı kazanır. Setler 1-1 olursa 3. set oynanır ve bu se alan maçı kazanmış olur. Müsabakalarda her hata sayı olarak kaydedilir. Servis karşı takıma geç ği takdirde karşı takım aynı zamanda sayıda kazanmaktadır. Setlerde 20-20 beraberlik olmuş ise, set iki s a y ı u z a l ı r v e s e t 2 2 d e s o n a e r e r. E ğ e r s e e k i d u r u m 21=21,22=22,23=23,..,28=28 deki beraberlikler olmuş ise bu beraberliklerden dolayı set iki fark oluncaya kadar devam eder. Ancak, 29=29 beraberlikte set ar k uza lmaz ve 30. sayıyı ilk alan sporcu se 3029 kazanmış olur. Yani, bir set beraberlikler halinde ikişer farkı alıncaya uza lır ancak bir set en fazla 30'a kadar uza lır. Klasik Badminton karşılaşmalarından farklı olarak Bedensel Engelli Badminton sporcuları, ferdi karşılaşmalarda tek, çi ve karışık çi olmak üzere üç kategoride de yarışabilirler. Engellilerin daha fazla yarışma yapabilmelerini sağlamak amacıyla yapılan bu uygulama birçok sporcu tara ndan benimsenerek uygulanmaktadır (6). 10

BİATLON Biatlon ilk kez Lillehammer'da 1994'te tanınmış r. Müsabaka fiziksel engellilere ve görme engeli olanlara açık r. 7,5 km'lik bir par-kura sahip olup, 2,5 km'lik 3 etaptan oluşmaktadır. Sporcular 2 etap arasında 10 metre mesafeye konuşlandırılmış hedefleri vurmak durumundadır ve her karavana, parkur sonuna eklenen süreyle cezalandırılır. Burada başarının en önemli faktörü yarışma boyunca fiziksel dayanıklılığı ve a ş isabetliliğini ar rmaya dayanmaktadır. Görme engelli sporcular akus k sinyallerdeki frekans değişikleriyle hedef üzerinde olup olmadıklarını anlarlar. IPC Kuzey Avrupa Kayak Teknik Komitesi koordinasyonu ile IPC tara ndan Uluslararası Biatlon Birliği'nin kuralları takip edilerek yöne lir (7). BİLEK GÜREŞİ Beraberliği olmayan tek spor diyebiliriz. Bilek Güreşi; iki rakibin bilek güreşi masası denilen masanın üzerinde belli bir zaman süresi olmadan ve faul yapmadan (engellilerde oturarak) hakem göze minde rakibin elinin dış yüzeyini bilek güreşi masasının üst yanlarında bulunan pete değdirmek sure yle rakibi yıkmasıdır. Bedensel Engelliler Bilek Güreşi müsabakaları oturarak ve Bayanlarda 60kg. ve +60kg. ile Baylarda 60kg., 75kg., 90kg. ve +90kg. sıkletlerinde yapılmaktadır. 11

Sporcular, hazır-başla komutuyla hamle yapabilirler. Rakiplerden birinin dirseğinin masanın üzerinde bulunan ve yarışmacıların dirseklerini koydukları yerden kalkması veya bunun dışına çıkması faul sayılır ve müsabaka durdurulur. Sporcuların maç anında diğer elleriyle tu ukları elceklerden (Bkz: Masanın kenarlarında bulunan tutamaçlar) ellerini bırakmaları fauldür. Sporcuların 1 dk. süre içinde tutuşamaması, Hakem Tutuşunu gerek rir. Hakem Tutuşu esnasında sporcuların her türlü hareke (dirsek, bilek ve parmaklarını oynatması) fauldür. Maç esnasında sporcuların elleri istemsiz olarak ayrılabilir. Bu durumda sporcuların elleri hakem tara ndan Bağcık ile bağlanır ve maç gerçekleş rilir. Yarışmada Hakemin verdiği karar değiş rilemez. Ancak sonuca i raz etme hakkı vardır. Sporcu yada antrenörü isterse belli bir miktar ücret ya rarak maçın sonucuna i raz edebilir. Hakemler tara ndan da uygun görülürse maç tekrarlanır eğer i raz eden sporcu maçı yine kaybederse i raz için ya rdığı ücret yanar. Yarışmaya başlar iken eller birbirine paralel ve dirsekler masa üzerindeki pedlere temaslı olması gerekmektedir. Hiçbir sporcu yarışmaya diğerine göre avantajlı başlayamaz. Maç esnasında sporculardan birinin 2 faul alması durumunda maçı diğer yarışmacı kazanmış sayılır. Sporcunun müsabakalarda iki kere yenilmesi müsabakadan elenmesine neden olur. Bir defa yenilen sporcu mağluplar gurubundan yarışmaya devam eder. Kazanan sporcu ise galiplerden yarışmaya devam eder. Mağlup olan sporcu bu gruptaki diğer mağlup sporcularla karşılaşır eğer yenerse final maçına çıkabilir (8). 12

BİNİCİLİK Binicilik, kısaca ata binme becerisidir. Binicilik; a iyi durumda kullanma sana olup bu iyi durum, a tam yerinde, sakin, zamanında, güven içinde ve olabildiğince işe uygun kuvvet sarf e rerek kullanma becerisidir. Biniciliğin tarihi çok eski zamanlara kadar uzanır. Binicilik sporunun ilk izlerine, tarihte ilk Türk devle olarak bilinen ve Çin'de yaşamış olan Chou Çu sülalesinin hâkimiye döneminde rastlanmaktadır. Türk asıllı imparator Hiao'dan (M.Ö. 900) söz eden kronikler, kendisinin mükemmel bir at ustası (binici) olduğunu yazmaktadırlar (9) (10). Ata ilk binen kavim Türklerdir ve atlar ilk kez Türkler tara ndan ehlileş rilmiş r (11). BİSİKLET Bisiklet yarışları engelli sporcular için görece yeni bir spor dalıdır. 1980'lerin başında ilk kez görme engelliler bisiklet dalında yarışmaya başladılar. Beyin felci (cerebral palsy) ve ampute kategorileri ise 1984 Uluslararası Engelli Oyunları'nda yarışmalarına ka ldı. 1992 Paralimpik Oyunları'na kadar ayrı yarışan bu üç engelli grubu, 1992'de hem pist, hem de yol yarışlarında olağanüstü başarı gösterdiler. Bisiklet yarışları tekler ve takım (bir ülkeyi temsilen üç kişi) yarışları olarak yapılır. Beyin felci kategorisinde standart yarış bisikletleri ve bazı sınıflarda üç tekerlekli bisiklet kullanılır. Görme engelli sporcular, görme ye sine sahip bir takım arkadaşlarıyla iki kişilik b i s i k l e t l e rd e y o l v e zaman ( me trial) yarışlarına ka lırlar. Ampute ve kalıcı hareket bozuklukları olan s p o rc u la r is e ih yaçlarına göre yapılmış, özel bisikletlerle bireysel yol yarışlarına ka lırlar (12). 13

BOCCE - PETANK Petank, Avrupa'nın en popüler açık hava oyunlarından biridir. Özel bir atle k yapı gerek rmez. Kuralları basi r. Sohbet ve diyaloğa dayalı, sosyal bir oyundur. Dünyanın birçok ülkesinde milli ve uluslararası federasyonları ile Akdeniz Oyunları'ndaki resmi branşlarından biridir. Ekipmanlar: Ölçüme yarayacak bir mezro veya bir dal parçası, minik hedef cochonnet ve bilyeler. Oyun alanı: Eğimi çok fazla olmayan toprak, kum, çakıl, çim gibi kolayca bulunabilen boş alanlarda oynanır. Takımlar: Oyun iki takım arasında oynanır. Takımlar, bir, iki ve üçer kişiden oluşabilirler. Takımları oluşturan kişi sayılarına göre, oyuncuların elindeki bilye sayıları değişir: Bir oyuncudan oluşan ekiplerde (tete-a-tete) her bir oyuncunun elindeki bilye sayısı 3 İki oyuncudan oluşan ekiplerde (double e) her bir oyuncunun elindeki bilye sayısı 3 Üç oyuncudan oluşan ekiplerde (triplle e) her bir oyuncunun elindeki bilye sayısı 2 14

Oyun süreci: Oyuna başlayacak ekip yazı/tura ile belirlenir. Başlangıcı yapacak takımın oyuncusu, zemine çapı 40-50 san m kadar bir çember çizer ve hedef minik bilye cochonnet'yi 6 ila 10 metre arası bir uzaklığa rla r. Tüm bilyeler, ayaklar bu çemberin içindeyken oynanır. Hedef olacak cochonnet gerekli uzaklığa yollandıktan sonra yine ilk takımın oyuncusu elindeki bilyeyi cochonnet'nin en yakınına kondurmaya çalışır. Başlangıcı yapan takım ilk bilyesini oynadıktan sonra sıra ikinci takıma geçer. Bu sefer, bu takım oyuncuları bilyelerini diğer takıma nazaran daha yakına kondurmaya çalışırlar. Bilyeleri daha yakında olan takım (tek bilye dahi olsa) sırayı diğer takıma devreder. Eldeki bilyeler bi nce puanlar sayılır. Cochonnetnin en yakınına kendi bilyelerini kondurmuş olan takım se kazanmış olur. En yakındaki toplam bilye sayısı kadar puan alır ve diğer sete geçilir. Oyunlar sonrasında puanı 13'e ulaşan takım par yi kazanmış olur. (13) ÇİM TOPU (BOWLİNGİ) Çim topu ülkemizde son yıllarda hızla yaygınlaşan Bocce sporunun uluslararası alanda örgütlenmiş dördüncü disiplinidir. Daha çok İngiliz Milletler Topluluğu'na bağlı ülkelerde yaygın olan Çim Topu, birçok ülkede Çim Bowlingi olarak da adlandırılmaktadır. Çim Topu, diğer Bocce disiplinlerinden farklı olarak daha büyük bir sahada ve daha büyük silindirik toplarla oynanmaktadır. Bu oyun, başta Dünya Spor Oyunları ve İngiliz Milletler Topluluğu Oyunları olmak üzere birçok çok branşlı spor organizasyonunda yer almakta ve Uluslararası Olimpiyat Komitesi'nce de tanınmaktadır. 15

Çim topu, hem açık alanda hem de kapalı alanda her yaştan kişi tara ndan oynanabilecek, canlı, dinamik ve heyecan verici bir boş zaman değerlendirme etkinliği ve birçok ülkede yaygınlaşmış bir spordur. Daha çok İngilizce konuşan ülkelerde yaygın olan bu spor, aynı zamanda İngiliz Milletler Topluluğu Oyunları' nın da başlangıcından beri programında yer almaktadır. Çim topu, ya kapalı sente k zeminli salonlarda ya da açık ve çok düz çim veya sente k sahalarda oynanır. Sahanın uzunluğu ortalama olarak 35-40 metre, genişliği ise ortalama 5 metredir. Bu ölçüler sahanın özelliğine göre değişebilir. Sahanın iki ucunda kanallar yer almakta ve kanalın sonunda da ayrıca bir kenar yüksel si yer almaktadır. Bu kenarın üzerinde sahanın sınırlarını ve orta noktasını gösteren işaretleyiciler bulunur. Oyuncular a şı a ş çizgisi ile kanal arasına sahanın merkezine gelecek şekilde yerleş rdikleri a ş halısına basarak a ş yaparlar. A şın yapılacağı hedef misket ise oyunun karşı alanında ve yine merkez çizgi üzerinde olmalıdır. (Zira İlk misket a şında misket geçerli uzağa geldikten sonra, aynı hizada merkez çizgisi üzerine yerleş rilir.) Misket ile a ş halısı arasındaki mesafe genellikle 23-35 metre kadardır. Çim topu miske her zaman beyaz renktedir. Çim topunda kullanılan toplar ise yaklaşık 1,5 kilo ağırlığında ve bir tarafa doğru çeken (kavisli hareket eden) toplardır. Bu toplar çok hızlı ve sert a lmadığı sürece düz gitmez, kavis yaparak hareket ederler. Top a şı forehand (el içi karşıya bakacak şekilde) veya backhand (el dışı karşıya bakacak şekilde) yapılabilir. Çim topunda a ş esnasında ayaklardan birisi a ş halısına basıyor olmalıdır. Diğer ayak ise halı üzerinden ileriye doğru a lmak sure yle a ş gerçekleş rilir. Çim topunda, diğer Bocce oyunlarından farklı olarak a ş her zaman sırayla yapılır. Bir yönde oynanan tüm toplar kullanıldıktan sonra, skor sayılır ve sonraki elde oyun karşı tara an oynanır. Sayı kazanma rakibin en yakın topundan daha yakın olan top sayısınca olur. Çim topunda genellikle bir bi rme sayısı olmaz. Diğer Bocce oyunlarından farklı olarak, Çim Topunda genellikle önceden belirlenmiş sayıda el oynanır. Çim topu tekler, çitler, üçler veya dörtlü takımlar halinde oynanabilir. Çim topunda takımlar oyunlarında her oyuncunun bir görevi (pozisyonu) vardır. Örneğin dörtlü takımda oyuncular görevlerine göre şöyle tanımlanır: 16

Lider: A ş halısını yerleş rir, miske atar ve merkezler. İlk topu oynar. İkinci: Liderden sonra oynayan oyuncudur. Skor kâğıtlarını veya skor bordu tutmak ikincinin görevidir. Üçüncü: İkinciden sonra toplarını kullanır. Takımını daha çok sayıya sokmak veya rakibin tak ksel olarak daha fazla sayı almasını engellemek için mücadele eder. Kaptan oynarken, tak k vermek, gerek ğinde ölçüm yapmak ve toplar tamamlanınca skora karar vermek üçüncünün görevidir. Kaptan: Sahada oyundan tamamıyla sorumlu olan kişidir. En son kaptan oynar. Takımına tak k verir, oyun stratejisini yürütür, gerekirse hakem ile ir bat kurar. Çim topunda normal oyun formatları şunlardır: Tekler: İki oyuncu karşılıklı olarak ve sırayla toplarını oynar. 21 sayıya ulaşan oyunu kazanır. Çi ler: Her iki takımda da ikişer oyuncu yer alır ve her oyuncu ikişer top kullanır. Topları takımlar sırasıyla oynar. 18 el sonucunda en fazla sayı kazanan takım yarışmayı kazanır. Üçler: Lider, ikinci ve kaptandan oluşan oyuncular toplarını sırayla oynar. Genellikle 18 elde en çok sayı toplayan galip gelir. Oyun erkekler, kadınlar arasında oynanabileceği gibi karışık olarak da oynanabilir. Çim Topu oldukça basit gibi görünen ama yarışmalarında devamlılık, dikkat, konsantrasyon ve ciddi bir hazırlık dönemi gerek ren bir spor dalıdır (14). DALGIÇLIK - DALIŞ Dalgıçlık, su al nda kalmak üzere suya dalma sporu. Bu sporda nefes alma aygıtları kullanıldığı gibi, bu aygıtlar olmadan da bu spor yapılabilmektedir. İnsanlar çok eski çağlardan beri değişik aparatlar kullanarak su al nda daha uzun süreler kalmayı denemiş r. MÖ 500 yıllarına ait resimlerde su al nda, hayvan derilerinden yapılmış tulumlar içindeki havayı soluyarak avlanan Eski Yunan dalgıçlar be mlenmiş r. Özellikle Amerika'daki kolonilerden Avrupa'ya değerli eşyalar taşıyan gemilerin, korsanların ilgi 17

odağı haline gelip birçok geminin ba rılmasıyla, bu batan gemilerdeki yüklerin çıkar lması ih yacı insanoğlunu daha derine inmek ve orada daha uzun süre kalabilmek için yeni icatlar yapmaya itmiş r. Dalış Çanları' nın kullanılmaya başlanması bu yıllara dayanır. Bir sonraki gelişme yüzey destekli su al soluma aparatlarıdır ki, Jules Verne'in Denizler Al nda Yirmi Bin Fersah kitabı yayınlandığında bunlar 20 yıla yakın bir zamandır kullanılmaktaydı. Ancak dalışta en büyük devrim 1943'te Fransız kaşif Jacques-Yves Cousteau'nun geliş rdiği regülatör sayesinde olmuştur. Cousteau'nun "su ciğeri" adını verdiği yüksek basınçlı bir tüp ve tek kademeli regülatörden oluşan aparat, insanın yüzeye hiçbir bağımlılık duymadan hayal bile edemeyeceği derinliklere inip uzun süreler kalabilmesine olanak sağlamış r (15). DART Dart, iç içe renkli halkalardan ve bunları kesen üçgen dilimlerden oluşan bir hedefe, ufak okların (dartların) elle a larak saplanması sure yle oynanan bir spor. Dünyada en yaygın oynanan türünde belirli bir skordan başlanarak geriye gidilir ve tam olarak sı r puana ilk ulaşan taraf o eli kazanır. Dart, Orta Çağda okçular için bir eği m oyunu olarak başlamış r. İlk kez İngiltere'de ortaya çıkmış r. 18

Hedefe daha iyi gitmesi için arkasına tüy ya da aparey (flight) takılan dart yaklaşık 16 cm uzunluğunda, nişan tahtası ise yaklaşık 45 cm çapındadır. Nişan tahtası, 1'den 20'ye kadar değerlerin yazılı olduğu 20 puan dilimine bölünmüştür. Genellikle kırmızı renkle sembolize edilen ve bullseye (boğa gözü) olarak bilinen merkezi daire 50 puan değerindedir. Bunu saran küçük yeşil çember (outer bullseye) 25 puan değerindedir. En dıştaki çember, hizasında yazan puanın iki ka ; içteki küçük çember, hizasında yazan puanın üç ka değerindedir. Geniş halkalar ise hizalarındaki puan değerindedir. Tahtadaki en yüksek puanlı bölüm, 20 rakamının hizasındaki iç çember kesi dir (3x20=60 puan). Dünya Dart Federasyonu standartlarına göre dart tahtasının merkezi (bullseye) yerden 173 cm yukarıda olmalı, dart tahtasından a ş çizgisine olan "yatay" mesafe 237 cm olmalıdır. Yatay mesafe ölçülürken duvar değil, dart tahtasının oyunculara bakan yüzeyi baz alınır (16). Çoğunlukla hedef skorlara göre isimlendirilen dar n 301 / 501 / 701, Cricket, High Score, Shangai, 301 Elinina on, Split Score, Rapid Score olarak anılan çeşitleri vardır. Önemli uluslararası turnuvalarda en yaygın oynanan tür 501'dir. FUTBOL - AMPUTE Kişinin kol, bacak, ayak veya elinin tümünün veya bir kısmının olmaması durumuna amputasyon denir. Ampute futbol bir bacağı olmayan sporcuların kanedyen kullanarak oynadıkları bir futbol türüdür. Dünyada yaygın bir şekilde oynanmakta olup, düzenli olarak Avrupa ve Dünya Şampiyonaları organize edilmektedir. Ampute futbolun aynı zamanda paralimpik oyunlarına ka labilmesi için çalışmalar sürdürülmektedir (16). BEDENSEL ENGELLİLER Saha uzunluğu 60 m, genişliği ise 40 m arasında olan halı saha, sente k zemin yada normal çim zeminlerde oynanabilir. Saha çizgilerinin kalınlığı 12 cm'yi geçmemelidir. Kale alanı 10 m X 6 m alanında kale önünde bulunan kısımdır. Penal noktası kale çizgisi orta noktasından 7 m uzaklıkta bulunan noktadır. Kale boyutları 2,20cm yükseklik 5 m genişliğinde olmalıdır. 19

Takımlar 6 oyuncu 1 kaleci sahada, 6 oyuncu 1 kaleci yedekten oluşur ve oyun içerisinde sınırsız oyuncu değiş rme hakkı mevcu ur. Çıkan oyuncu tekrar girebilir. Kalecilerin tek kolu ampute, futbolcuların ise tek bacağı amputedirler. Futbolcular teçhizat olarak iki kanedyen, kaleciler ise tek eldiven kullanırlar. Ampute kol ve bacakla topa temas edilemez, Ampute bacakla koşarken yere temas edilemez, Kanedyenle topa temas edilemez. Oyunda ofsayt kuralı uygulanmaz. Karşılaşma 25 dakikalık 2 devre üzerinden oynanır ve devre arası 10 dakikadır. Bir devrede her takımın iki tane 1'er dakikalık mola hakkı mevcu ur. Kaleciler kale alanı dışına çıkamazlar, taç a şı ayakla yapılır. GÖRME ENGELLİLER Sporcular görme derecelerine göre sınıflandırılırlar. Buna göre hiç görmeyenler ve kısmen görenler kendi aralarında mücadele ederler. Her takımda 5 oyuncu vardır ve her oyun 25 dakikalık 2 devreden 50 dakika sürer. Kurallar, birkaç küçük modifikasyonla birlikte engelsiz futboluyla aynıdır, top hareket e ğinde ses çıkarır, kaleci görme ye si olan bir kişi olabilir ve oyun sırasında yönlendirme yapabilir, takımın kalanı adiliyet sağlamak için göz bandı takar, takımda 11 kişi yerine 5 kişi vardır, saha ölçüleri daha küçüktür ve ofsayt kuralı yoktur. 20