KÜMELENME LOJİSTİK KÜMELENME VE LOJİSTİK KÖYLER Doç. Dr. Turan PAKSOY İÇERİK 1.Kümelenme 1.1. Kümelenme Nedir? 1.2. Kümelenmeye Yönelten Nedenler 1.3. Kümelenmenin Tarihsel Gelişimi 1.4. Kümelenmenin Faydaları Nelerdir? 1.5. Küme Geliştirme Süreci 1.6. Avrupa da ve Türkiye de Kümelenme Uygulamaları 1.7. Kümelenmeye Engel Olan Faktörler 1.8. Kümelenmede Başarılı Olmak İçin 2. Lojistik Köyler 2.1. Lojistik Köy Kavramı ve Özellikleri 2.2. Lojistik Köylerin Getirileri 2.3. Avrupa da Lojistik Köy Uygulamaları 2.4. Türkiye de Lojistik Köy Uygulamaları 3. Sonuç 4. Kaynakça 2 1.KÜMELENME (CLUSTERING) 1.1. Kümelenme Nedir? Kümelenme yaklaşımı, 1998 yılından sonra dünyada hızla popüler hale gelmiş ve firmalara dış kaynakları aracılığıyla rekabet avantajı sağlanması konusunda bir altyapının oluşturulmasını sağlamıştır. Porter a göre İş kümeleri, birbiriyle ilişkili işletmelerin ve kurumların belirli bir coğrafi alanda (yörede) yoğunlaşması ile oluşur ve yarattıkları iktisadi değerin oluşumuna katkıda bulunan sektör, kurum ve kuruluşların tamamını kapsar. Örneğin; bir otomotiv iş kümesi, otomobil üreticilerine ek olarak yedek parça, aksam tedarikçilerini, makine üreticilerini kapsayabileceği gibi ihtiyaç duyulan altyapı hizmetlerini sunan kurumları da içine alır. 3 4 1
1.1. Kümelenme Nedir? İş kümeleri dağıtım kanallarına, müşterilere, birbirini tamamlayan ürünlerin üreticilerine kadar uzanır. Üniversiteler, standardizasyon kurumları, düşünce kuruluşları, mesleki eğitim kurumları, ticaret ve sanayi odaları gibi eğitim, bilgilendirme hizmetleri, araştırma ve teknik destek sağlayan kamu kuruluşları ve özel kuruluşlar da iş kümelerinin aktörleri arasında yer alır. Dolayısıyla, iş kümesi bir olgudur ve herhangi bir müdahale, proje ve organizasyondan bağımsız şekilde var olan bir sistemdir. 1.1. Kümelenme Nedir? Avrupa Komisyonu İşletmeler ve Sanayi Genel Müdürlüğü Kurumsal Kümeler ve Ağlar uzman grubu kümelenmeyi : Küme bağımsız firmalar ve ilişkili kuruluşlar tarafından oluşturulan aşağıdaki özelliklere sahip bir gruptur: Birbirleri ile işbirliği ve rekabet içerisinde olan, Coğrafi olarak bir veya birkaç bölgede yoğunlaşmış (global boyutta uzantısı olan kümeler de olabilir), Belirli bir alanda uzmanlaşmış, Ortak teknolojiler ve kabiliyetler ile birbirine bağlı, Bilimsel veya geleneksel bazda çalışan, Kurumsallaşmış (resmi bir küme yöneticisine sahip) veya kurumsallaşmamış olma. olarak tanımlamıştır. 5 6 1.2. Kümelenmeye Yönelten Nedenler? 1.3. Kümelenmenin Tarihsel Gelişimi Rekabet öncesi işbirliği Katma değeri artırmak Maliyet avantajı yaratmak Bilgi sermayesi yaratmak Sınai mülki haklara sahip çıkılması Orta ve uzun vadeli çözüm yaratılması gibi nedenler kümelenmeye yönelten neden bazıları olarak sayılabilir. Tarihsel olarak kümelenme yaklaşımının gelişimine bakıldığında,dünyanın en büyük ekonomisine sahip olan ve özellikle Dünya Ekonomik Forumu Küresel Ekonomik Raporlarında da ön sırada yer alan Amerika nın bu alanda öncü bir rol oynadığı görülmektedir. Bilişim teknolojilerinin gelişmesinde önemli bir yere sahip olan Silikon Vadisi, Amerika da ortaya çıkan ilk kümelenme örneği olmuş ve bu alanda kaydedilen başarı kısa zamanda gıdadan tekstile, inşaat malzemelerinden savunma sanayiine ve eğitime bir çok alanda kümelerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. 7 8 2
1.3. Kümelenmenin Tarihsel Gelişimi 1.3. Kümelenmenin Tarihsel Gelişimi Kümelerin sağladığı itici güç ile uluslararası piyasalarda dikkate değer atılımların yapılması, diğer ülkeleri de bu yaklaşımı değerlendirmeye yöneltmiş, Amerika dan İtalya ya, Hindistan a kadar bir çok ülke bu politikayı uygulayabilmek için projeler geliştirmiş ve belirlemiş oldukları muhtelif makroekonomik hedeflere ulaşmada kümelenmeyi, ekonomi politikalarının temeline oturtmuşlardır. Örneğin : İşletmelerin yeni teknolojiler geliştirmesini desteklemek amacıyla Amerika ve AB, Endüstrinin rekabet gücünü artırmak amacıyla İtalya, Hindistan, Meksika, Yeni Zelanda, İhracat kalitesini yükseltmek amacıyla Hindistan, Meksika, Yabancı sermayeyi çekmek, teknoloji transfer etmek amacıyla Çek Cumhuriyeti, Yeni pazarlara girmek amacıyla İtalya, Hindistan, Meksika, İşsizliği azaltmak amacıyla İtalya, İngiltere, İhracat potansiyelini geliştirmek amacıyla Hindistan, tarafından kümelenme yaklaşımı uygulanmış ve uygulanmaya devam edilmektedir. 9 10 1.3. Kümelenmenin Tarihsel Gelişimi Türkiye de de kümelenme yaklaşımının uygulamaları 1999 yılından beri devam etmektedir. Kümelenme yaklaşımını geliştiren Harvard Üniversitesi nden Prof. Porter ın ekibi liderliğinde ve Türk Özel Sektörünün desteği ile başlatılan bir proje, zaman içerisinde çeşitli devlet kuruluşları, üniversiteler ve Sivil Toplum Kuruluşlarının da işbirliği konsorsiyumuna dahil olmasıyla oldukça geniş bir platform oluşturmuştur. Oluşturulan bu platforma Türkiye nin Rekabet Avantaj anlamına gelen Competitive Advantage of Turkey CAT adı verilmiştir. 1.3. Kümelenmenin Tarihsel Gelişimi CAT kapsamında, ilk önce Prof. Porter ın metodolojisi ile Türkiye nin rekabet avantajı olan sektörleri belirlenmiş ve bu sektörlerden seçilen ilk adaylar, profesyonel sektör liderleri atanarak üzerlerinde çalışılmaya başlanılmıştır. 2004 yılına gelindi inde Türkiye de CAT platformuna gerek kamu gerekse özel sektörden gelen desteğin artarak devam ettiği görülerek, bu platformun Türkiye de kurumsallaşma sürecini bir dernek çatısı altında devam ettirmesine karar verilmiş ve Ulusal Rekabet Araştırmaları Kurumu Derneği URAK kurulmuştur. URAK, çalışmalarına kamu, özel sektör ve üniversiteden, profesyonel ve gönüllülerden oluşan geniş bir ekip ile devam etmektedir. 11 12 3
1.4. Kümelenmenin Faydaları Nelerdir? 1.5. Küme Geliştirme Süreci Ar Ge faaliyetlerinde artış sağlanacaktır, Bilgi aktörlerinin karşılıklı değişimi ve yenilikçilik sağlanacaktır, Rekabet edebilirlik canlandırılacaktır, Uluslararası pazarlarda küçük işletmelerin rekabet avantajları gelişecektir, Bölgeler arası işbirliği kolaylaşacaktır, İçindeki KOBİʹlerin ölçek ekonomisiyle daha yüksek pazar payına ulaşması sağlanacaktır, Kaynakların bir araya getirilmesiyle verimlilik artışı yaşanacaktır, Doğrudan yabancı yatırım için bir çekim faktörü oluşturulacaktır, İmalat kadar tarım ve hizmet sektörlerine de faydası olacaktır, İhracata odaklanmak ve uluslararası bağlantılar kurmak kolaylaşacaktır. 1. Destek toplama Kümelenme yaklaşımınıntanıtılması Yerel kümelerin belirlenmesi ve önceliklendirilmesi 2. Temelin İnşa Edilmesi İlk küme analizi Liderlik grubunun oluşturulması 3. Dinamiklerin Oluşturulması Tercih edilen geleceğin kurulması İlerleme basamaklarının belirlenmesi Hemen harekete geçmek için gerekli işlerin belirlenmesi 13 14 1.5. Küme Geliştirme Süreci 4. Temeli genişletme Kümelenme girişimi başlatma Kümenin biçimlendirilmesi 5. Dinamiklerin Sürdürülmesi / Desteklenmesi Stratejik gündemin yenilenmesi Sürecin değerlendirilmesi Küme bağlama 1.6. Avrupa da ve Türkiye de Kümelenme Uygulamaları Birçok ülkede kümelemenin geliştirilmesini teşvik edecek pek çok program bulunmaktadır. Çoğunlukla, bu programların amaçlarından biri, küme kuruluşlar oluşturulmasına yardımcı olmaktır. Türkiye de bu bağlamda bir yandan AB standartlarını yakalamak öte yandan sanayi envanteri ve kümelenme politikalarını hazırlamak için çalışmalar sürdürülmektedir. 15 16 4
1.6. Avrupa da ve Türkiye de Kümelenme Uygulamaları Türkiye de Mart 2007 de başlatılan Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi AB tarafından finanse edilmekte ve kümelenme üzerine bir Strateji Belgesi geliştirilmesi suretiyle Türkiye de ulusal kümelenme politikasının oluşturulmasına katkı sağlamayı hedeflemektedir. Türkiyeʹnin Küme Haritası nı çıkaran Dış Ticaret Müsteşarlığı, 32 sektörde birbiriyle ilişkili sektörlerin kümelendiğini tespit etmiştir.bu 32 sektörden birkaçı aşağıda verilmiştir: 1.6. Avrupa da ve Türkiye de Kümelenme Uygulamaları Tarımsal ürünler ve işlenmiş gıda, Analitik aletler ve tıbbi gereçler, Otomotiv ve motorlu taşıtlar, İlaç sanayi, Yapı malzemeleri, Kimyasal ürünler, Bilgi teknolojileri, Enerji üretimi ve iletimi, Tekstil, Turizm. Dünya dave Türkiye de başarılı küme örnekleri : 17 18 1.6.1. İtalya Carpi Kümesi 1.6.1. İtalya Carpi Kümesi CITER 1980 yılında, Emilia Romagna da tekstil ve giyim sektöründe faaliyet gösteren işletmeleri desteklemek üzere kurulmuştur. Modena ve Reggio Emilia bölgeleri arasında kalmış küçük bir alanda kurulmuş olan ve %50 si 9 kişiden fazla çalışanı olmayan küçük işletmelerin oluşturduğu küme, 2,068 şirket (1994) ve 11,491 çalışana ev sahipliği yapmaktadır. Carpi nin kümelenmesi, sektör için İtalya da en önemli alanlardan birisini temsil etmektedir. Çünkü sektörde hizmet veren İtalyan firmalarının % 21 i bu bölgede bulunmaktadır. Kümelenmenin odak noktasında yer alan CITER yüzde 55 i mikro, yüzde 45 i küçük ve orta boyutlu 500 e yakın işletmeden oluşmaktadır. Kümenin faaliyetleri: Merkez, müşteri üyelerine, rekabetçi olabilmeleri için hayati önemi olan konularda bilgi aktarımı sağlamaktadır. Bu konular temel olarak şu4başlıkta toplanmış: Renkler, kumaşlar ve moda akımları, Ulusal ve uluslararası pazarlardaki önemli gelişmeler, Üretim teknolojisindeki yenilikler, Kalifiye taşeronlarınmevcudiyeti. 19 20 5
1.6.1. İtalya Carpi Kümesi Yerel KOBİ lerin bilgi avantajlarından faydalandırılması amacıyla gerekli enstrümanlara erişebilmeleri için seminerler düzenlemekte ve yayınlar çıkarmaktadır. Eğitim ve defileler düzenlenmektedir. İtalya ve Avrupa daki şirketleri ve kuruluşları dayanışma projelerinde bir araya getirmektedir. İtalyan şirketleri ile Doğu Avrupa ve Latin Amerika şirketleri arasında ilişki kurulmasını desteklemektedir. Kümenin en önemli pazarı ihracatının %82 sini yönlendirdiği Avrupa Birliği dir. 1.6.1. İtalya Carpi Kümesi İtalyan üreticiler için en önemli rakipleri düşük işçilik maliyetleri olan ülkelerdir. Ana dağıtım kanalları: Toptancılar (%54 toplam cironun), Perakendeciler (%25) ve Büyük Ölçekli Perakendeciler (%16,2) olarak sıralanabilir. Halen küme, üretimin hızlı bir uluslararasılaşması ile karakterize edilebilir. Son ürün ve yarı mamül ithalatı artarken, aynı zamanda ulaşılan pazarlarda genişlemiştir. 21 22 1.6.2. Almanya BIOREGIO 1.6.2. Almanya BIOREGIO 1995 2005 zaman periyodunu kapsamaktadır. Özellikle KOBİ ler üzerine odaklanılırken, başlangıç aşamasındaki şirketler hedef grup olarak belirlenmiştir. Amacı; Avrupa da biyoteknoloji işletmeleri içinde 1 numara olmaktır. BioRegio ve BioProfile gibi rekabetlerin sonucu olarak, bugün, Almanyaʹda, yaklaşık olarak 600 yeni başlayan işletme ile yeni 26 biyobölge bulunmaktadır. Bu 600 işlemenin 340 taneden fazlası sadece biyomedikal sektöründe bulunmaktadır. Bununla Almanya Avrupa çapında lider konuma gelmiştir. Kamu fonlarına ek olarak, biobölgelerin birçoğunda rekabetler yüksek bir miktarda özel yatırım sermayesini yeni teknoloji yoğun Bioteknoloji işletmelerinin finansmanına kaydırmıştır. Ayrıca Heidelberg ve Münih gibi bazı bölgelerde bu hareketlenme etkisi %1000 den daha fazla olmuştur. Toplamda 1 milyar Euro ilave bölgesel ve özel para hareketi olmuştur. 23 24 6
1.6.3. Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenme Çalışması GAP GİDEM Projesi, Avrupa Komisyonunun Türkiye ye sağladığı bölgesel gelişme destekleri kapsamında yer alan ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ile GAP Bölge Kalkınma İdaresi (BKİ) Başkanlığı tarafından işbirliği içerisinde yürütülen bir KOBİ Geliştirme Projesidir. 1.6.3. Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenme Çalışması Amacı; Adıyaman odaklı olmak üzere Gaziantep, Malatya, Kahramanmaraş, Kilis, Mardin, Şanlıurfa ve Diyarbakır ı içerisine alan coğrafi alanda sektörün rekabet gücünü yükseltmek üzere değer zincirinde yer alan eksik oyuncuların tamamlanarak toplam katma değerin bölgede yaratılması ve yerel ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulması şeklinde belirlenmiştir. 25 26 1.6.3. Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenme Çalışması Faaliyetler: Proje için belirlenen coğrafi alanda Adıyaman ve çevresinde 120 ilgili kuruluşa ulaşılarak aralarındaki iletişim ve işbirliğini belirlemeye yönelik olarak mülakatlar yapılarak kuruluşlar arası ilişki ağı, bir küme haritası şeklinde mevcut durumu sergilemek üzere belirlenmiştir. Tekstil ve Hazır Giyim sektöründe değer zincirinin söz konusu coğrafi alanda tamamlanması için gerekli eksik oyuncular belirlenmiştir. 1.6.3. Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenme Çalışması Tekstil ve Hazır Giyim Yerel Kümelenme Komitesi oluşturulmuş ve komite ilk toplantısında SWOT tekniğinden yararlanarak, ilin zayıf vegüçlü yönleri ile fırsatlarının ve tehditlerinin değerlendirildiği bir analiz çalışması yapmıştır. Söz konusu mevcut durum değerlendirme çalışmasının sonuçları doğrultusunda Stratejik Yol Haritası hazırlanmasını sağlamak için 8 ana başlıkta, kısa, orta ve uzun vadeli şeklinde nitelendirilerek 38 adet proje belirlenmiştir. 27 28 7
1.6.3. Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenme Çalışması 38 adet projeden kısa ve orta vadeli olanlar için proje özet bilgi formu hazırlanmış ve Adıyaman ın yerel kaynakları ile gerçekleştirilmesi mümkün olanlar için sorumlu kuruluşlar atanarak, projenin hayata geçirilmesi yönünde gerekli faaliyetleri başlatmaları sağlanmıştır. Yerel paydaşların kaynakları ile gerçekleştirilmesi mümkün olmayanlar için çeşitli ulusal ve uluslar arası fon kaynaklarına başvuruda bulunulmuştur. 1.6.3. Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenme Çalışması Kısa ve orta vadeli projeler kapsamında yer alan ve hayata geçirilmesi sağlanan projelere örnek olarak; Valiliğin desteği ile hava alanınınaçılması, Adıyaman Tekstil Eğitim Merkezi (ATEM) nin çok paydaşlı bir organizasyon ile hayata geçirilerek iki yılda 12 eğitmen, 882 ara eleman yetiştirilmesi, Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Sektörü Kümelenme Derneği nin (ATEKS) kurulması, Derneğin Türkçe ve İngilizce Web sayfasının hazırlanması ve hizmete girmesi, ATEKS için yol haritası çalışmasının tamamlanması belirtilebilir. 29 30 1.6.3. Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenme Çalışması Kümelenme çalışmaları sonucunda: Kümelenme çalışmaları ile ilgili iki yayın; Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Sektörü nde Kümelenme Analizi kitabı ve Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Firma Kataloğu üretilmiştir. Ortak model hane ve laboratuar kurulması ile ilgili çalışmalar devam etmektedir. ATEKS üyelerine yönelik firma tanı çalışması tamamlanmış ve halen söz konusu tanı çalışması esas alınarak kalite ve verimlilik danışmanlığı çalışmaları başlatılmak üzeredir. 1.6.3. Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenme Çalışması ATEKS derneği için nitelikli eleman desteği sağlanmıştır. KOSGEB Desteklerinin Adıyaman pilot küme geliştirme faaliyetini desteklemek üzere revize edilmektedir. 2000 in üzerinde işletmenin katıldığı yaklaşık 50 eğitim programı düzenlenmiştir. 31 32 8
1.6.3. Adıyaman Tekstil ve Hazır Giyim Kümelenme Çalışması Kümelenme programının etkisini belirlemek amacı ile GAP GİDEM in yaptığı çalışma neticesinde 2004 yılından itibaren Adıyaman ilinde tekstil ve konfeksiyon sektöründe, 36 adet yeni yatırım gerçekleştiği ve 30 yatırımcının beklediği belirtilmektedir. İstihdama ise 4650 işçi ile katkı sağlandığı belirlenmiştir. Ayrıca çalışma 2005 te Birleşmiş Milletler Kalkınma Fonu tarafından en başarılı kümelenme programı seçilmiştir. 1.7. Kümelenmeye Engel Olan Faktörler KOBİ ler için yasal ve finansal düzenlemelerin yetersiz kalması, İşletmelerin birbirlerine duyduğu güvenin yetersizliği, Kamu sektörü ile yaşanan diyalog eksiklikleri, İşletmeler arası işbirliklerinin eksikliği,(küçük olsun benim olsun yaklaşımına yönelimin ağırlıkta olması), Farklılaştırma dayalı rekabet yerine fiyat avantajına dayalı rekabete yönelim vb. 33 34 1.8. Kümelenmede Başarılı Olmak İçin 1.8. Kümelenmede Başarılı Olmak İçin Kümelenmede yer alan tüm oyuncuların eş derecede önemli olduğu unutulmamalı, Oyuncular arasında mutlaka güven ilişkisi olmalı, İşletmeler arasında operasyonel ve ruhsal yakınlık kurulmalı, Ortak ve net bir vizyon oluşturulmalı, Farklı oyuncular için ortak bir dil geliştirilmeli, Kamu kuruluşları ve sektör temsilcileri arasındaki görev paylaşımlarını açıklığakavuşturulmalı, Bölgesel bir marka oluşturmak üzere farklı oyuncular bir arada hareket etmeli, Yerel avantajlar sağlamalı, Lider şirketler mutlaka kümelenme sürecinde aktif olarak yer almalı, Eğitim ve rekabet konularında farklı oluşumlarla birlikte yol alınmalı, Aktif bir kümelenme hareketinin önceliği mutlaka ve mutlaka müşteri tatmini olmalıdır. 35 36 9
2. LOJİSTİK KÖYLER (FREIGHT VILLAGES) 2.1.Lojistik Köy Kavramı ve Özellikleri Lojistik köyü, ulusal ve uluslararası tüm lojistik ve ona bağlı faaliyetlerin, çeşitli işletmeler tarafından uygulanabildiği tanımlanmış alanlardır. Genelde lojistik köyleri, büyük ve önemli üretim merkezlerine (sanayi bölgeleri, iş merkezleri vs.) şehirlere ve demiryolu, karayolu hatlarına ve mümkünse limanlara yakın, ancak şehir trafiğini doğrudan etkilemeyecek noktalarda kurulmaktadır. 37 38 2.1.Lojistik Köy Kavramı ve Özellikleri Lojistik köyleri; lojistik ve taşımacılık şirketleri ile ilgili resmi kurumların içinde yer aldığı, her türlü ulaştırma moduna etkin bağlantıları olan, depolama, bakım onarım, yükleme boşaltma, elleçleme, tartı, yükleri bölme, birleştirme, paketleme v.b. faaliyetlerini gerçekleştirme imkânları olan ve taşıma modları arasında düşük maliyetli, hızlı, güvenli, aktarma alanı ve donanımlarına sahip bölgelerdir. 39 2.1.Lojistik Köy Kavramı ve Özellikleri Yandaki şekilde lojistik köy yük dağıtım demetlerinin fonksiyonel bir şekilde bütünleşmesi görülmektedir. Şehir çevresinde dağınık haldebulunandağıtım merkezlerinin bir biçimi olan lojistik dağıtım demetleri, karayoluna yakın olan alanlarda yerleşmişlerdir. Ayrıca bu alanlarda yapılan hareketler birbiriyle bağlantılı değildir ve kendi tedarik zincirleri ve dağıtım ağları bulunmaktadır. Burada en önemli nokta erişebilirliktir. Lojistik köy kavramı ise; yükle ilgili hareketlerin yani bir anlamda yük dağıtım demetlerinin ana plan kapsamında belirlenen bir amaç için tesis edilen belirli bir alanda toplanmasıdır.( AYDIN, G.T., ÖĞÜT, K.S., Lojistik Köy Nedir? ) 40 10
2.1.Lojistik Köy Kavramı ve Özellikleri Ticaret akışlarını rasyonelleştiren, bütünleşmiş hizmet sağlayan, ulaştırma türlerinin birleşimini sağlayan, katma değerli lojistik hizmetler veren, kesintisiz şehir dağıtımını sağlayan ve şehir tıkanıklığını önlemeye çalışan lojistik hareketlerin toplandığı yer olan lojistik köyler, önemi gün geçtikçe artan lojistik merkezler olarak değerlendirilmektedir. 2.1.Lojistik Köy Kavramı ve Özellikleri Önce ABD, ardından Japonya ve Batı Avrupa ya geçmiş olan uygulamanın ilk örnekleri Fransa da geniş ölçekte Paris bölgesel alanında Garanor ve Sogoris (Rungis) çevresinde oluşturulmuştur. Bu uygulama, kentsel politikalara bağlı olarak geliştirilmiştir. 1960 ların sonları ve 70 lerin basında ise lojistik köyler, İtalya ve Almanya da görülmeye başlanılmıştır. Bu sırada lojistik köy kavramı da şekillenmeye başlamış ve karayolu/demiryolu çok türlü taşımacılığını sağlar hale getirilmiştir. 41 42 2.1.Lojistik Köy Kavramı ve Özellikleri 1980 ve 90 lı yıllarda ise lojistik köyler, dünyada hızla artma eğilimi göstererek Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda, Belçika ve İngiltere de ilerlemeler kaydetmiş ve günümüzde ise lojistik köylerin avantajlarının farkına varılarak tüm dünyada örnekleri görülmeye başlanılmıştır. Lojistik köylerinin amacı: Yük taşımasının şehrin dışına kaydırılması. Şehir içi trafiğin rahatlatılması, Çevre ve trafik kirliliğine destek, 2.1.Lojistik Köy Kavramı ve Özellikleri Daha verimli lojistik sistemler kullanarak nakliye ve lojistik şirketlerinin rekabet gücünün arttırılması, lojistik maliyetlerin azaltılması, Intermodal alt yapının kurularak taşımanın karayolundan deniz ve demiryoluna aktarılması, olarak söylenebilir. 43 44 11
2.1.Lojistik Köy Kavramı ve Özellikleri Avrupa ele alındığında; Avrupadaki lojistik köylerde var olan ve lojistik köyü lojistik köy yapan işlevsel ve fiziksel özellikler aşağıdakiler olarak tespit edilmiştir: Büyüklük: En az 100 hektar yüz ölçümüne sahip olmalıdır. Konum: Bir şehrin içinde ya da yakınında ama yerleşim bölgelerinden uzakta olmalıdır. Erişebilirlik: Karayoluyla mükemmel ulaşım olanağı, sıklıkla demiryolu bağlantılarına sahip, giriş kontrollü olarak yapılmalıdır. 2.1.Lojistik Köy Kavramı ve Özellikleri Yakınlık: Çok türlü taşıma tesislerine, limanlara, iç suyollarına ve/veya havaalanlarına yakınlık yada dorudan erişim olanağı olmalıdır. Tasarım: Tasarım açısından planlı imar, konfor ve manzarası (şehir estetiğine katkı) olmalıdır. Ofisler: Modern ofisler ve binaları (depolar) barındırmalıdır. Bilişim alt yapısı: Gelişmiş iletişim ve bilgi teknolojisi alt yapısı olması gerekmektedir. 45 46 2.1.Lojistik Köy Kavramı ve Özellikleri 2.1.Lojistik Köy Kavramı ve Özellikleri Çekirdek işlevsel özellikleri ise; birden fazla taşıma türünün kullanılmasına olanak sağlaması, türlerin bütünleştirilmesiyle dağıtımın tek merkezden yapılması, akıllı depolama/uzman depolama, katma değerli üretim ya da süreçler, lojistik faaliyetler, Dış Ticaret Bölgesi statüsü ile gümrük işlemlerinin yapılabilmesidir. Hizmete dayalı çekirdek işlevsel özellikler ise; güvenlik, bakım ve tamir yerleri, ofisler, toplantı ve konferans salonları, lokanta ve kafe gibi yemek için alanlar, banka, posta hizmet alanları, kamutaşımacılığı ve intermodal transit hizmetlerinin verilmesidir. Destekleyici hizmetler ise; araç servis, bakım veya parça olanakları, istihdam acenteleri, kamyonu park etmiş sürücüler için konaklama alanları (otel, motel gibi), eğitim olanakları, yönetim için konferans toplantı alanlarının varlığıdır. 47 48 12
2.2. Lojistik Köylerin Getirileri Lojistik köylerin geliştirilmesi, birbiriyle doğrudan bağlantısı olmayan birtakım kullanıcılar (ayrı sektörlerden gelen kurulular) tarafından gerçekleştirilen eşya hareketlerinin bir ölçek ekonomisi kapsamında yönetilmesi açısından önemli faydalar getirmektedir. Zira bu kullanıcılar, büyük kısmı bir ulaşım terminali etrafında bulunan aynı tesisleri ve donanımları kullanmaktadır. Böylelikle, taşıma maliyetleri düşmekte, taşımaların güvenilirliliği ve salıklı gerçeklemesi sağlanmaktadır. 2.2. Lojistik Köylerin Getirileri Bu, durum, lojistik köyün kullanıcılara sağladığı en önemli faydadır. Bunun dışında, çok iyi planlanmış ve yük taşımacılığıyla ilişkili tüm faaliyetlerin en iyi şekilde yönetildiği bir lojistik köy: Yük taşımalarıyla ilgili ticari faaliyetlerin bir araya toplanması suretiyle lojistik zincirin en mükemmel hizmet sunabilmesi, Araç (özellikle kamyon tır), depo, insan gücü kullanımının en uygun hale getirilebilmesi, 49 50 2.2. Lojistik Köylerin Getirileri 2.2. Lojistik Köylerin Getirileri Tüm faaliyetler için güvenli bir ortam/çevrenin yaratılabilmesi, Tek elden/merkezden yönetim oluşturulabilmesi, Tek elden planlama yapılabilmesi, Toplam nakliye, sınaî ve personel maliyetlerinde düşüş sağlanabilmesi, Taşıma cirolarınınarttırılabilmesi, Kaliteli çalıma ortamı sağlanabilmesi, Destekleyici hizmetleri sunabilmesi gibi üstünlükler sunmaktadır. Lojistik köyler yalnızca onları kullanan iletmeler için değil içinde operasyonları gerçekleştiren iş gücünü de dikkate almalı, onların da ihtiyaçlarını karşılayacak yapılarla donatılmış olmalıdır. Eğer bir lojistik köy istihdamı için de yemek yeme alanlarına, konaklama alanlarına ve dinlenme alanlarına sahipse o zaman lojistik köyün kalitesinden bahsedilebilir. 51 52 13
2.3. Avrupa da Lojistik Köy Uygulamaları 2.3.1. Verona Lojistik Köyü/İTALYA 2.3.1. Verona Lojistik Köyü/İTALYA Interporto Verona 4.200 dönüm üzerine inşa edilmeye başlanmıştır. 2.500.000 m 2 lik alanda faaliyet göstermektedir. 1980 yılında inşaatı başlamış 1985 yılında çalışır hale gelmiş. 800.000 m 2 lik demiryolu intermodal terminaline sahiptir. Yılda 230.000 vagon yüklenebilmektedir. Alanın 220.000 m 2 si Volkswagen grubunun İtalya distribütörü olan Autogerma firması tarafından kullanılmaktadır. 53 54 2.3.1. Verona Lojistik Köyü/İTALYA 2.3.2. Bologna Lojistik Köyü/İTALYA 50.000 m 2 lik kapalı alanda Volkswagen grubunun yedek parça, 200.000 m 2 lik kapalı alanda diğer şirketler için lojistik depolama, 600.000 m 2 lik kısmı ise meyve, sebze ve çiçek gibi ürünler için depolamada kullanılmaktadır. Merkezde120 firma da 4.000 kişi çalışmakta ve günde 4.000 araç girişiyapılmaktadır. Yılda 6 Milyon ton demiryolu ile 20 Milyon ton karayolu ile yük transferi sağlanmaktadır. 55 56 14
2.3.2. Bologna Lojistik Köyü/İTALYA 2.3.2. Bologna Lojistik Köyü/İTALYA Interporto Bologna 4.000 dönüm üzerinde planlanmış, 2.000.000 m 2 lik alanda yatırımı tamamlanmış. 1971 yılında projesi, 1982 yılında inşaatı başlamış. 1986 yılında aktif hale gelmiştir. Çevresinde 200 km lik bir çap içinde 4 adet daha lojistik köy bulunmaktadır. 147.000 m 2 konteynır terminali, 130.000 m 2 intermodal terminali, 300.000 m 2 alanda 200.000 m 2, kapalı deposu, 50.000 2 kapalı depo inşaatı olan bir terminaldir. 1.500 kişigörevyapmaktadır. 16.000 m 2 ücretli, 340.000 m 2 ücretsiz araç park alanı vardır. Günde5.000TIRgirmekteveçıkmaktadır. Projenin tamamlanması ile 1.000.000 m 2 lik kapalı alana ulaşılacaktır. İçinde 100 lojistik şirketi çalışmaktadır. 57 58 2.4. Türkiye de Lojistik Köy Uygulamaları 2.4. Türkiye de Lojistik Köy Uygulamaları Modern yük taşımacılığının üssü kabul edilen lojistik köylerin Türkiye ye de uygulanması için Ulaştırma Bakanlığı nın öncülüğünde, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları, TCDD,Türkiye nin 11 yerinde lojistik köy kurmaya hazırlanmaktadır. Bu lojistik köylerin kamu özel sektör işbirliği ile gerçekleştirilmesi düşünülmektedir. Demiryolunun yanı sıra lojistik köyler kara, hava ve deniz ile de bütünleşmiş olacak; kombine taşımacılık hayata geçecektir. Hem ulusal hem de uluslar arası tüm nakliye, lojistik ve eşya dağıtımının çeşitli ileticiler tarafından yürütüldüğü alanlar kabul edilen lojistik köylerin tamamlanmasıyla TCDD yılda yaklaşık 6 milyon ton (% 35) daha fazla yük taşımayı hedeflemektedir. TCDD 250 milyon YTL ye mal olması beklenen 11 lojistik köyün yerini belirlerken 2 kıstas göz önünde bulundurulmaktadır: 1. Organize sanayi bölgeleri ile bağlantılı olmak. 2. Yük taşıma potansiyelinin yoğun olduğu alanlara yapılmak. 59 60 15
2.4. Türkiye de Lojistik Köy Uygulamaları 2.4. Türkiye de Lojistik Köy Uygulamaları Konteynır yükleme,boşaltma ve stok alanları; gümrük sahaları; acenteler, gümrük müşavirleri yer alan bu köylerde bata gümrük hizmetleri olmak üzere her türlü hizmet merkezileştirilecektir. Bu köylerde, tehlikeli ve özel eşya yükleme, boşaltma ve stok alanları, sosyal ve idari tesisler; müşteri ofisleri, personel ofisleri ve sosyal tesisler, otopark, TIR parkı, yönetim merkezleri, genel hizmet tesisleri; bankalar, lokantalar, oteller, bakım onarım ve yıkama tesisleri, akaryakıt istasyonları, büfeler,depoveantrepolar, iletişim ve posta merkezleri de yer alacaktır. Ülkemizde TCDD nin projeleri dâhilinde olan ve yapılması planlanan 11 lojistik köy şunlardır; 1 İstanbul/Halkalı 2. İzmit/Köseköy 3. Balıkesir/Gökköy 4. Uşak 5. Eskişehir/Hasanbey 6. Samsun/Gelemen 7. Denizli/Kaklık 8. Mersin/Yenice 9. Kayseri/Boğazköprü 10. Konya/Kayacık 11. Erzurum/Palandöken 61 62 2.4. Türkiye de Lojistik Köy Uygulamaları 2.4. Türkiye de Lojistik Köy Uygulamaları TCDD Lojistik Köyler(AYDIN, G.T., ÖĞÜT,K.S.) 63 TCDD Lojistik Köylerin Alanları ve Mevcut Yük Potansiyeli (AYDIN, G.T., ÖĞÜT,K.S.) 64 16
2.4. Türkiye de Lojistik Köy Uygulamaları 2.4. Türkiye de Lojistik Köy Uygulamaları TCDD nin yanı sıra İstanbul Büyükşehir Belediyesi de Hadımköy ve Tuzla ya lojistik köy oluşturmayı planlamaktadır. Bu projenin tamamlanmasıyla İstanbul içinde yer alan birçok antrepo ve TIR deposu bu merkeze taşınacaktır. İstanbul da yaklaşık 7.700 depo ve 424 antrepo olduğunu ortaya koyan belediyenin araştırmasına göre bu merkezin tamamlanmasının ardında yüzlerce TIR İstanbul trafiğine girmek yerine gümrükten yüklemeye kadar tüm işlemlerini lojistik köyde yapabilecektir. Lojistik köy aynı zamanda diğer ulaşım araçlarına da bütünlemiş olacak ve böylece İstanbul trafiği rahatlayacaktır.tcdd ve BB dışında kamu ve özel sektörün ortaklaşa yürüttüğü 2 lojistik köy projesi daha bulunmaktadır. Bunlar Tekirdağ/Çorlu Lojistik Köyü ve Manisa (MOSBAR) Lojistik Köyü dür. 65 66 2.4.1. Manisa (MOSBAR) Lojistik Köyü ve BALO Projesi Manisa (MOSBAR) Lojistik Köyü ve BALO Projesi: Manisa Lojistik Köyü Batı Anadolu Lojistik Organizasyonu (BALO) projesinin ilk lojistik istasyonunu oluşturmaktadır. BALO ise; Batı Anadolu Bölgesi nde faaliyet gösteren ihracatçı ve sanayicilere lojistik destek vermek amacıyla özellikle akaryakıt fiyatlarındaki artı baz alınarak, yönetim olarak ayrı faaliyet gösteren organize sanayi bölgeleri içindeki sanayicilerin yüklerini birleştirip, sanayicilere navlun ve hizmet üstünlükleri sağlamak için hazırlanan bir projedir. BALO nun ilk lojistik istasyonunun Manisa OSB olmasının sebebi ise; Manisa OSB ile İzmir Limanı arasındaki 35 km uzaklıkta her gün ortalama 400 TIR ile konteynıryüktaşıması yapılmasıdır. 2.4.1. Manisa (MOSBAR) Lojistik Köyü ve BALO Projesi OSB nin yıllık yük kapasitesi 3 milyon tonu aşmaktadır. İşte bu aşamada Manisa İzmir karayolunda seyreden bu yüzlerce TIR ın yarattığı trafik karmaşasının önlemek ve iletmelerin dış pazarlarda rekabet ansını zora sokan yük transfer giderlerini MOSBAR ile azaltmak amaçlanmaktadır. Ayrıca Manisa OSB den İzmir limanına nakliyat yapan günlük 400 TIR ın navlun maliyetlerini de % 50 oranında düşecektir. 20 milyon $ a mal olması planlanan proje demiryolu dahil 320 dönümlük alan üzerine konuşlandırılmıştır. 67 68 17
2.4.2. Samsun Gelemen Lojistik Köyü Türkiye nin ilk Lojistik Köyü Samsun Gelemen de inşa edilerek, 06.07.2007 tarihinde işletmeye açılmıştır. Lojistik köyün 2. etap yapım ihale çalışmaları sürdürülmektedir. Gelemen Lojistik Köy projesiyle Samsun bölgesinde yılda 500.000 ton olan tasıma miktarının 1.100.000 tona çıkması hedeflenmektedir. Gelemen lojistik köyünden demir, hurda, rulo saç, bakır, klinker, konteynır, çimento, kömür, kereste, buğday, gıda maddesi, un ve gübre taşımasının yapılması planlanmaktadır. 2.4.3. İstanbul Halkalı/Ispartakule Lojistik Köyü İstanbul Halkalı Lojistik Köyü kapsamında RO LA taşımacılığına uygun bir yol ve rampa oluşturulmuş olup. Halkalı gümrüklü ambarlar sahasında kantar çevresi, saha betonlaşması tamamlanmıştır. Genişleme alanı olarak Ispartakule belirlenmiş olup, tevziat planı hazırlanmıştır. Ispartakule lojistik köyünün arazi temin çalışmaları sürdürülmektedir. Halkalı/Ispartakule Lojistik Köyü nün faaliyete geçmesi ile mevcut durumda yaklaşık 944.00 ton/yıl olan tasıma miktarının 2.000.000 ton/yıla çıkması hedeflenmektedir. 69 70 2.4.3. İstanbul Halkalı/Ispartakule Lojistik Köyü Lojistik köyden konteynır, ihraç ve ithal eşya, tekstil ürünleri, işlenmiş deri, küçük ev aletleri, kum, oto yedek parçası, tır, temizlik maddesi, gıda maddesi, kağıt, MDF ve boru taşımasının yapılması planlanmaktadır. TCDD verilerine göre, Konya Lojistik Köyü nün faaliyete geçmesi ile Konya için mevcut durumda yaklaşık 634.000 ton/yıl olan tasıma miktarının, 1.679.000 ton/yıla çıkması hedeflenmektedir. Konya Lojistik Köyü nden Konya sanayisi ve tarımı için önemli mamul ve ürünler olan; kömür, çimento, mermer, gıda maddesi, un, yem, saman, gübre, seker, tarım makineleri, tarım ürünleri, konteynır ve askeri eşya taşıması yapılması planlanmaktadır. Bu ürünlerin ulusal ve uluslar arası pazarlarda fiyat, hız ve kalite konusunda rekabet edebilmeleri söz konusu lojistik köy ile mümkün olabilecektir. 71 72 18
Konya nın Limanlara ve Yurtiçine Demiryolu Bağlantıları(CERAN, M.B.) 73 Konya Lojistik Köyü nün kurulması için TCDD Pınarbaşı istasyonu yakınlarında, Konya Hava Alanı, KonyaOrganizeSanayi Bölgesi ve diğer özel organize sanayi bölgelerine yakın veoldukça uygun bir arazi mevcuttur. Ayrıca Konya Organize Sanayi Bölgesi ve diğer özel organize bölgeleri ve sanayilerine yakın bir bölgeye kurulacak olan lojistik köyünün aktif bir şekilde kullanımını sağlamak, isletmeleri lojistik köyü kullanmaya teşvik etmek ve Konya Organize Sanayi bölgesinde üretilen basta ağır sanayi ürünleri olmak üzere diğer ürünlerin taşınmasını kolaylaştırmak için lojistik köy ile Konya organize sanayi bölgesinin optimum kullanımına imkan sağlayacak uygun bir yerinden iltisak hattı bağlantısının sağlanması gerekmektedir. Aşağıda yer alan haritada; kurulması planlanan lojistik köyün Konya içindeki yeri gösterilmektedir: 74 Konya Lojistik Köyü nin Ulaşım Bağlantıları (CERAN, M.B.) Lojistik köy üslerinin en önemli özelliği lojistik süreçlerin isleyişindeki taşımacılıktaki temel bağlantı noktaları durumunda olmasıdır. Dünyadaki küresel lojistik üslerin bulunduğu hatlara; Trans Pasifik hattı, Trans Atlantik Hattı ve Avrupa Uzakdoğu hattı örnek olarak verilebilmektedir. Konya Lojistik Köyü, bu hatlardan Avrupa Uzakdoğu hattında yer alabilecek stratejik öneme sahip bir uluslararası lojistik üs konumundadır. Konya lojistik köyünün devreye girmesi ile verilecek hizmetler su şekilde özetlenebilir: Tasıma modları arasında geçiş sağlanmış olacaktır. Intermodal transfer ve operasyonların yapılması sağlanacaktır. Yükleme, boşaltma,elleçleme ve tartı hizmetleri verilecektir. 75 76 19
Depolama ve ambarlama hizmetleri verilecektir. Gümrük hizmetleri verilecektir. Park hizmetleri verilecektir. Verilecek Yardımcı Hizmetler: Güvenlik, bakımonarım tesisleri,müşteri ofis alanları, showroomlar, toplantı/konferans odaları, yemek tesisleri, toplu taşıma imkanları, banka, posta, ekstra depo hizmetleri gibi Aşağıdaki şekilde Konya Lojistik Köyü nün yönetim modeli verilmiştir: Konya Lojistik Köyü Yönetim Modeli (CERAN, M.B.) 77 78 Konya lojistik köyü içinde bulunacak tesisler su şekilde sıralanabilir; Konteynır yükleme, boşaltma, stok alanları ve gümrüklü sahalar: acenteler ve gümrük müşavirlikleri. Ayrıca farklı materyaller (Yanıcı Patlayıcı maddeler, Petrol ürünleri, Tıbbi ürünler, Gıda ürünleri) için ayrılmış özel yükleme, boşaltma ve stoklama yerleri gerekliliği göz ardı edilemez. Bir başka ihtiyaç duyulan tesis ise dökme ve yük boşaltma alanlarıdır. Doğal olarak, bu kadar büyük islerin yönetildiği ve gerçekleştirildiği alanlarda sosyal ve idari tesisler olması kaçınılmazdır. Müşteri ofisleri, personel ofis ve sosyal tesisleri diğer olmazsa olmaz tesislerdir. Otopark, tır parkı yine sistemli bir şekilde projelendirmesi gereken tesislerdendir. Genel hizmetler sınıfında tesis ihtiyacı olan yerler ise bankalar, restoranlar, oteller, bakım onarım ve yıkama şirketleri, akaryakıt istasyonları, büfeler, depo ve antrepolar, iletişim ve gönderi kuruluşlarıdır. Demiryolu bağlantısının büyük rol oynayacağı düşünüldüğünde ise tren teşkil kabul tesisleri ve yeterli sevk yolları büyük gereksinimlerdir. 79 80 20
Konya Lojistik Köyü Yerleşim Planı (CERAN, M.B.) 81 Konya Lojistik Köyü Öncesi Lojistik Faaliyetler (CERAN, M.B.) 82 Konya Lojistik Köyü Sonrası Lojistik Faaliyetler (CERAN, M.B.) 83 3. SONUÇ Başarılı küme çalışmaları başta küme üyeleri olmak üzere bulundukları bölgeye önemli kazanımlar sağlamaktadır. Kümelenme; işletmelerin üretkenliğini arttırarak, onları yenilikçiliğe yönlendirerek ve yeniş iş alanlarının ortaya çıkmasını sağlayarak rekabet avantajı sağlamaktadır. Fakat sadece kümelenmiş olmak için kümelenmek yerine karşılıklı güvene, paylaşıma ve sistemin bütününe yönelik bir yaklaşım sergilenmesi ile elde edilen başarının artacağı ve sürdürülebilirliliğin yakalanacağı bir gerçektir. 84 21
3. SONUÇ Lojistik köyler için ise en önemli noktalar; konumu, operasyonlarının etkinliği ve kullanıcıları için rekabet avantajı sunabilmesidir. Lojistik köyler için başarının anahtarı intermodal türün sağlanması ve diğer türlere olan erişim kolaylığıdır. Diğer önemli husus ise lojistik köyün kullanıcılarına sağladığı destekleyici hizmetler ve çeşitliliğidir; bu da lojistik köyün kalitesini göstermektedir. Ayrıca etkin bir lojistik köy için kamunun finansı ve desteğinin önemli olduğu unutulmamalıdır. 4.KAYNAKÇA 1 BULU, M., 2005, Türk Kobileri İçin Rekabet Stratejileri, Ostim Organize Sanayi Dergisi, Haziran 2005, Sayfa 10. 2 Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi Basın Bilgi Formu. 3 Soyer, H. Kümelenmede Stratejik Başarı Koşulları. 4 TANYAŞ, M.,2010, TürkiyeLojistikSektörünün Sorunları ve Çözüm Önerileri, YAEM. 5 YILDIZTEKİN, A., Tedarik Zinciri ve Lojistik Yönetimi: Lojistik Köyler. 6 AYDIN, G.T., ÖĞÜT, K.S., Lojistik Köy Nedir?. 85 86 4.KAYNAKÇA 7 CERAN, M.B., 2010, Küresel Rekabet Ortamında Rekabetçi Üstünlük Sağlamada Lojistik Köyler: Konya Lojistik Köyü Önerisi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. 8 www.clusterturkey.com. TEŞEKKÜRLER 10.01.2011 22:37 Lojistik Kümelenme ve Lojistik Köyler 87 10.01.2011 22:37 Lojistik Kümelenme ve Lojistik Köyler 88 22