T.C. BAŞBAKANLIK DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI İHRACATI GELİŞTİRME ETÜD MERKEZİ IRAK IN PAZAR POTANSİYELİ Ahmet KÜÇÜKASLAN İGEME Uzmanı Irak Ülke Masası İGEME Ekim 2010
TÜRKİYE-IRAK TİCARİ İLİŞKİLERİ IRAK IN GENEL EKONOMİK DURUMU VE TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİ 2
KONU BAŞLIKLARI Genel Bilgiler Genel Ekonomik Durum Sektörler Doğrudan Yabancı Yatırımlar Dış Ticaret, Dış Ticaret Politikası ve Vergiler Türkiye ile Ticaret Pazar ile İlgili Bilgiler İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar Genel Değerlendirme ve Öngörüler Tarım ve Sanayi Potansiyel Ürünler
TEMEL SOSYAL GÖSTERGELER Resmi Adı Irak Cumhuriyeti Yüzölçümü 441.839 km 2 Nüfusu 30,1 milyon (2008) Resmi Dili Arapça (Kuzey Irak ta Kürtçe, Türkmenlerin bulunduğu yerlerde Türkçe konuşulmaktadır) Başkent Bağdat Başlıca Şehirleri Bağdat, Basra, Musul, Erbil Dini Yapısı Müslüman (% 97; %60 65 Şii, % 32 37 Sünni), Hristiyan ve diğer (% 3). Etnik Yapısı Arap (% 75 80), Kürt (% 15 20), Türkmen (% 5) ve diğer. 4
COĞRAFİ KONUM Irak, Türkiye Suriye, Ürdün, İran, S. Arabistan, Suriye ve Kuveyt ile ortak sınır paylaşmaktadır. IRAK; Ortadoğu nun Minyatürü! 5
TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER 2008a 2009a 2010b 2011b Nominal GSYİH (milyon $) 84 719 74 729 79 362 84 520 Reel GSYİH deki Artış (%) 7,8 12 6,2 6,5 Kişi Başı GSYİH* ($) 3750 3300 3515 3743 Tüketici Fiyat Enflasyonu (ort, %) 2,8c 1 6 5 Petrol üretimi (000 varil/gün, ort) 2384c 2444 2603 2774 Bütçe Dengesi (GSYİH nin % si) 13 13 5 5 İhracat, fob (milyar $) 62 39 50 52 İthalat, fob (milyar $) 21 22 43 49 Cari Hesap Dengesi (milyar $) 14 14 2 2 Cari Hesap Dengesi (GSYİH nin % si) 16% 19% 3% 2% Döviz Kuru (ort, 1 ID = 1 $) 1,193c 1 1 1 Dış Borç (yıl sonu, milyar $) 68 50 52 45 * Satın Alma Gücü Paritesi ile; a EIU tahmini b EIU öngörüsü c Gerçekleşen 6
ÜYESİ OLDUĞU ULUSLAR ARASI KURULUŞLAR AMF (Arab Para Fonu), BM (Birleşmiş Milletler), CAEU (Arap Ülkeleri Ekonomik Anlaşmalar Konseyi) DTÖ gözlemci (Dünya Ticaret Örgütü), FAO (BM Gıda ve Tarım Örgütü), G 77, IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), İKB (İslam Kalkınma Bankası), İKT (İslam Konferansı Teşkilatı), MIGA (Çok Taraflı Yatırım Garanti Kurumu), NAM (Bağlantısızlar Hareketi), OAPEC (Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Örgütü), OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Organizasyonu), UNCTAD (BM Ticaret ve Kalkınma Örgütü), UNESCO (BM Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu), UNIDO (BM Sanayi Kalkınma Örgütü), UNWTO (BM Dünya Turizm Örgütü), UPU (Dünya Posta Birliği), WCO (Dünya Gümrük Örgütü), WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Haklar Örgütü), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü).
Irak Ekonomisi Irak ın DTÖ Üyeliği Irak, 2004 yılı Aralık ayında DTÖ üyeliğine başvurmuş ve gözlemci üye olarak kabul edilmiştir. Bu kapsamda, Irak Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülen DTÖ adaylık süreci uzun yıllardan sonra Irak ın küresel ekonomiye entegrasyonunu, şeffaf, katılımcı ve özel sektörü temel alan bir yapının kurulmasını amaçlamaktadır. Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından, Irak'ın DTÖ'ye adaylık sürecine katkı sağlamak üzere Ticaret Bakanlığı yetkililerine eğitim verilmektedir. 8
IRAK 1979 da Saddam Hüseyin devlet başkanı oldu 1980 li yıllarda İran Irak Savaşı 1990 lı yıllarda Kuveyt in işgali ile başlayan askeri harekât Son 30 yıldaki ekonomik ambargolar Yıllarca süren, BM nin gıda karşılığı petrol programı Irak ı, Irak ekonomisini istikrarsızlaştıran, küresel ekonomi ile bütünleşmesini engelleyen olaylar
IRAK ta Yine Bombalar Patladı (TRT Haber, 3 Ağustos 2010) Irak ın İşgali Bush yönetimi 2003 yılında Irak ı işgal etti Bahane 11 Eylül saldırıları Vaat Irak a demokrasi getirme
Sonuç I Önceleri kimileri tarafından kurtarıcı olarak karşılanan Saddam Hüseyin in El Kaide ile bir ilişkisi olduğuna dair kanıta, ne de kitle imha silahlarına rastlandı. 700 bin -1,5 Milyon Iraklı hayatını Kan ve etnik bölünme Amerikan askerlerinin işkence, tecavüz ve katliamları Ebu Gureyb hapishanesindeki katliam ve işkence fotoğrafları, Iraklıların ve dünyanın zihnine kazındı.
IRAK ta Yine Bombalar Patladı Sonuç II 5 milyon çocuk öksüz veya yetim kaldı Şiddet yüzünden 2 milyon kişi ülkesini terketti, 2 buçuk milyon kişi de kendi ülkesinde mülteci konumuna düştü. Irak ta her 2 kişiden birinin işsiz olduğu tahmin ediliyor. Alt Yapı Çökmüş Durumda Irak ın pek çok bölgesi, günde en fazla 6 saat elektrik alabiliyor. Su da çoğunlukla kesik oluyor. Savaş, Saddam Hüseyin döneminde ambargolar yüzünden zaten kötü durumda bulunan alt yapıyı büyük ölçüde çökertti. Irak ın en büyük gelir kaynağı petrol üretimi de işgal öncesi seviyenin çok altında. Petrol, çoğunlukla Amerikan şirketlerince işletiliyor. Tarihi ve Kültürel Değerler de Yok Oldu Savaştan tarihi ve kültürel değerler de payını aldı
ABD Ekonomisine ve sosyal hayatına Maliyeti Ağır Oldu 4 Bin 413 ABD Askeri Öldü İşgalde Amerikan askeri kayıpları ülkede savaş aleyhtarlığını güçlendirdi. Irak ta şimdiye kadar 4 bin 413 Amerikan askeri öldü, 32 bini yaralandı. Irak savaşının Amerikan ekonomisine maliyeti konusunda da çelişkili tahminler yürütülüyor. Bazı kaynaklar 200 milyar dolardan bahsederken, bazı kaynaklar rakamı 2 trilyon dolara kadar çıkarıyor. Obama nın açıklamalarına göre gelecek yıl sonunda Amerikan askerlerinin tamamı Irak tan çekilecek. Uzmanlar Karamsar Ancak Irak ta 7 aydır hükümetin kurulamadığına dikkat çeken uzmanlar, ülkeyi daha karanlık günlerin beklediğinden endişe ediyor.
TÜRKİYE NİN İHRACATI (Bin $) 2005 2006 2007 2008 2009 Toplam İhracat 73.476.408 85.534.672 107.271.752 132.002.384 102.138.528 Almanya 9.455.050 9.686.235 11.993.232 12.951.334 9.791.156 Fransa 3.805.760 4.604.349 5.974.462 6.615.238 6.209.774 İngiltere 5.917.163 6.814.301 8.626.776 8.158.836 5.919.553 İtalya 5.618.164 6.752.991 7.480.711 7.815.353 5.892.690 Irak 2.750.080 2.589.352 2.844.767 3.916.191 5.126.116 İsviçre 557.896 906.700 941.983 2.859.515 3.937.012 ABD 4.910.817 5.061.330 4.177.593 4.307.034 3.234.111 Rusya 2.377.050 3.237.611 4.726.853 6.481.480 3.202.373 BAE 1.675.187 1.985.696 3.240.940 7.975.398 2.898.579 İspanya 3.011.041 3.721.542 4.580.228 4.043.907 2.824.164 Mısır 687.299 709.353 902.703 1.426.134 2.618.572 Romanya 1.785.409 2.350.474 3.644.162 3.987.344 2.215.162 Hollanda 2.469.582 2.539.246 3.018.878 3.143.655 2.124.027 İran 912.940 1.066.902 1.441.190 2.029.706 2.024.758
IRAK
Irak Petrol ve Doğalgaz Irak, kanıtlanmış 115 milyar varil ile dünyanın 4. en büyük petrol rezervine sahip ülkesidir. Petrol, Irak ın milli gelirinin ve ihracatının tamamına yakınını oluşturmaktadır. Ülkenin sadece 1/10 unun petrol ve gaz kuyularının araştırılabildiği ve kanıtlanmamış petrol rezervinin 215 milyar varil civarında olduğu tahmin edilmektedir. 3,2 trilyon metre küp kanıtlanmış doğalgaz rezervi bulunmakla beraber, henüz yeterli düzeyde işletilememektedir. Ülkenin gıda, elektrik ve işlenmiş petrol ürünleri ihtiyacının hemen hemen tamamı yurtdışından sağlanmakta ve büyük bir bölümü Türkiye tarafından karşılanmaktadır. Irak ın Türkiye, Suriye ve Suudi Arabistan a bağlanan 4.350 mil uzunluğunda geniş bir petrol ve gaz boru hattı şebekesi vardır.
IRAK IN PETROL ÜRETİMİ VE GELİRLERİ 2003 Öncesi 2009 Petrol Üretimi 2,5 Milyon Varil / Gün 2,27 Milyon Varil /Gün Petrol İhracatı 2,2 Milyon Varil /Gün 1,83 Milyon Varil Gün 2007 2008 Yılı Petrol Gelirleri 41 Milyar $ 61,9 Milyar $ 17
Irak Ekonomisi Ekonomik Büyüme Milli Gelir, artan petrol gelirlerinin etkisiyle 100 milyar dolar civarındadır Yüksek büyüme hızı Irak bütçesinde yatırımlaraayrılan payın etkin kullanılamaması Petrol dışı alanlarda büyüme hedefi ortaya konması mümkün olamamaktadır.
Irak Ekonomisi İşsizlik İşsizlik, Irak ta 1990 lardan sonra kronik bir hal almıştır. Bu nedenle, yurtdışına yönelen nüfus hareketlerinin özellikle savaş ve karışıklık dönemlerindeoldukça sıklaştığı görülmektedir. 2003 yılından sonra işsizlik daha da büyük bir sorun olmuştur. İşsizlik oranı Irak İstatistik Kuruluşu tarafından % 17,6 seviyelerindedir Bu oranın gerçekte % 40 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Çalışanlarınçoğuisekamuşirketlerinde istihdam edilmekte Bunlardan yaklaşık % 40 ı haftada 35 saatin altında herhangi bir sosyal güvencesi olmadan çalışmaktadır.
MÜTEAHHİTLİK Irak, coğrafi ve lojistik avantajları nedeniyle Türk müteahhitlik firmaları için büyük bir potansiyel vaat etmekte, bu çerçevede, özellikle inşaat alanında bölgede faaliyet gösteren firmalarımızın sayısı artmaktadır. Türk müteahhitlik firmaları Irak ta bugüne kadar toplam 7 Milyar değerinde 500 yi aşkın proje üstlenmişlerdir. Firmalarımız, yeniden yapılanma sürecindeki Irak ta çeşitli konut projelerinden askeri tesislere, yol, köprü, baraj gibi altyapı projelerinden okul, hastane gibi sosyal tesislere pek çok alanda faaliyet göstermektedirler. Irak ta müteahhitlik hizmetleri kapsamındaki işlerin yaklaşık %60 ı yerel makamlardan alınmış olup, uluslararası firmalar ve ABD makamlarından alınan işler de % 40 lık bir oran teşkil etmektedir. 20
Müteahhitlik Hizmetlerimiz Pazar büyüklüğü: 2009 yılında Irak ta yaklaşık 2.5 milyar dolarlık proje üstlenilmiştir. Belli başlı projeler: Erbil ve Süleymaniye Uluslararası hava alanları, Sağlık Bakanlığına bağlı 5 adet hastane Savunma Bakanlığına bağlı 1 adet hastane Başbakanlık Konukevi Bağdat Dohuk su dağıtım projesi, Erbil Dohuk karayolu, Muhtelif toplu konut, okul inşaatları. Müteahhitlik firmaları: Tepe, Yüksel, Makyol, Cengiz, Ohitsan, Age, 77 İnşaat, Kürk İnşaat, Nursoy, Gorkem Insaat, Minal Grup, Acarsan, Dorce Mühendislik,
FİRMA ADI PROJE DEĞERİ ($) UNIVERSAL ACARSAN GRUP Irak'ta 5 Adet Hastane İnşaatı 750.000.000 TEPE İNŞAAT Süleymaniye Üniv.İnş. 258.946.526 GÜRBAĞ Avro Kent (2007 2013) 200.000.000 MAK YOL CENGİZ Erbil Uluslar arası Havaalanı İnş. 159.760.000 YÜKSEL İNŞAAT Amerikan Askeri Kamp İnş. 75.000.000 ÜÇGEN İNŞAAT Süleymaniye Dilan Toplu Konut 59.000.000 NURSOY İNŞAAT Erbil 560 Dai.Konut İnş. 57.680.000 TAŞYAPI İNŞAAT Erbil 1 60 Mt.Cadde Böl. Rehab. 52.296.640 TEPE İNŞAAT Bilkent International School 42.800.000 ÇANKIRI İNŞAAT Erbil de 1008 Dai.Toplu Konut 42.000.000 ÇEVİKLER İNŞAAT 1500 Dai.Sosyal Konut 34.545.000 GÖRKEM İNŞAAT Başbakanlık Misafirhanesi 33.000.000 NURSOY İNŞAAT 5 Yıldızlı Otel İnş. 29.500.000
Müteahhitlik Hizmetlerimiz Türk müteahhitleri ağırlıklı olarak Irak ın kuzeyinde faaliyet göstermekte, Irak ın güney bölgelerine de açılmak istemekte ancak güvenlik ve diğer nedenlerden dolayı bunu gerçekleştirememekte, Irak ta enflasyon kaynaklı zararları karşılamak için Irak Bayındırlık ve İskan Bakanlığı nca çıkartılmış olan tebliğ çerçevesinde % 15 civarında bir bedel artışı uygulanmasının öngörülmekte ancak Irak ta yaşanan gerçek enflasyon bazı hammaddelerde % 70 lere kadar çıkmakta, Irak ta güvenlik riski devam ettiğinden taahhüt sözleşmelerinde...her türlü güvenlikle ilgili hususu müteahhit sağlar... şeklinde hüküm konmakta ve bu yüzden firmalar müteahhitlik alanında Irak a yönelik tüm riskler (all risk) sigortası yaptıramamakta,
Müteahhitlik Hizmetlerimiz Teminat mektubu ile ilgili sıkıntılar yaşanmakta, geçici teminat mektubunun temininde dahi ilgili prosedür birkaç ay sürmekte, Irak ın genelinde lojistik temini açısından problemler olmakta, Irak taki projelere ilişkin kabuller zamanında ve tam olarak yapılmamakta, alınan teminatların iadesinde bazı kesintiler yapılmakta ve gecikmeler yaşanmakta, Irak taki bazı ihalelerde Türk mallarına karşı açık olmayan bir nevi ambargo ile karşılaşılmakta, Irak la iş yaparken, Iraklı işadamları ile birlikte çalışma zorunluluğu yasal olarak olmasa da pratikte olmaktadır.
ULAŞTIRMA
Irak'a İhraç Yük Götüren Türk Araçları (adet) Kapılar 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Öncüpınar (Kilis Suriye) 0 0 0 0 1.401 504 223 Gürbulak (Ağrı Doğu Beyazır İran) 0 0 7 28 42 159 206 Cilvegözü (Hatay Suriye) 435 1.923 1.918 10.431 3.479 3.023 7.118 Habur (Şırnak Silopi Irak) 248.715 481.830 563.129 299.218 308.436 257.296 326.882 Toplam 249.150 483.753 565.054 309.677 313.358 260.982 334.443
Irak a Taşımalarda Güvenlik Sorunu Irak taşımalarımızda karşılaşılan en büyük sorunu yeterli güvenliğin sağlanamaması teşkil etmektedir. Musul dan daha güneye inildikçe (Kerkük, Tikrit, Bağdat, Samara, Basra, Kerbela) yapılan taşımalarda araçlara yapılan saldırılar ve karşılaşılan hırsızlık olayları;can ve mal güvenliğini tehdit etmektedir. Uluslararası Nakliyeciler Derneği nden alınan verilere göre bugüne kadar 200 den fazla TIR aracı tamamen kullanılamaz hale gelirken 500 e yakın TIR aracı da önemli hasarla sonuçlanan bombalama olayına maruz kalmıştır. Yaklaşık 150 sürücü hayatını kaybetmiştir. 27
Türkiye Irak Taşımacılık Maliyetleri Güzergah Tonaj Aktarma/Direkt Nakliye Bedeli (Dolar) İstanbul Kerkük Kuzey Irak İstanbul Erbil Kuzey Irak 0 23 ton 0 23 ton Direkt gidecek araç 3.400 $ Direkt gidecek araç 3.300 $ İstanbul Musul Kuzey Irak 0 23 ton Zaho da aktarmalı 4.000 $ İstanbul Basra Güney Irak 0 23 ton Zaho da aktarmalı 5.100 $ İstanbul Bağdat Güney Irak 0 23 ton Zaho da aktarmalı 4.900 $
IRAK IN GÜMRÜK KAPILARI Irak İran Sınır Kapıları Irak-Suriye Sınır Kapıları Haji Umran Mundhiriya (Khosravi) Süleymaniye (Basmagh) Shalamcha (Shat Al Arab) Ta'an (Mehran) Türkiye-Irak Sınır Kapısı Habur/ Ibrahim halil Irak Ürdün Sınır Kapıları Trebil Rabiah Abu Kamal Al-Walid Faysh Khabour Irak-S.Arabistan Sınır Kapısı Ar'ar Irak Kuveyt Sınır Kapıları Safvan (Abdali) Umm Kasr 29
GÜMRÜK Irak a yönelik taşımalarımızın %98 ihabur sınır kapısından gerçekleşmektedir.
Ulaştırma Alanında Hedefler Irak ın vagon ihtiyaçlarınınkarşılanması, İki ülke demiryolu ağlarının Mersin Gaziantep Silopi Habur üzerinden bağlanması, Basra Bağdat Gaziantep Mersin koridorunda çift yol ve/veya otoyol alt yapısı oluşturulması, İskenderun Nusaybin Al Yarubiyah Musul tren yolu hattının etkin bir şekilde kullanılması.
Gümrük alt yapıları ve mevzuatlarının tek pencere uygulamalarına imkan verecek şekilde harmonizasyonu, Habur Gümrük Kapısının Altyapısının Güçlendirilmesi Yeni Gümrük Kapıları Açılması OVAKÖY ve ŞİNAVA (7 gün 24 saat şikayeti) Nusaybin Gümrük Kapısının Irak Taşımalarında da kullanılmak Üzere Genişletilmesi
Haberleşme Pahalı olsa da ulusal ve uluslararası görüşmeler (teknik anlamda) en güvenilir olarak cep telefonları ile yapılmaktadır. 9,5 milyon cep telefonu abonesi Zain, AsiaCell, Korek şirketleri Zain en büyük cep telefonu operatörü 33
Medya Çok sayıda radyo, TV ve gazete El Sabah, Ez Zaman, Al Meşrik, El Manarah,.. El Cezire (Katar), El Arabiya (S.Arabistan), El Alem (İran), El IRakiyye (ABD), El Hurra (ABD) BBCradyo (İngiltere), Monte Carlo radyo (Fransa) Türkmeneli TV Iraklıların %70 i uydu kanallarını takip etmektedir.
Elektrik Elektrik üretimi yetersiz Sık sık elektrik kesintileri Türkiye den elektrik ithalatı Elektrik üretimi için yeni projeler 35
Bankacılık Irak ta bankacılık sistemi, hâlihazırda 7 devlet bankasının kontrolü altındadır. Bunlar arasında en ön plana çıkanlar, Rafidain ve Rasheed Bankalarıdır (Mevduatların %96 sı). Bunların dışındaki diğer devlet bankaları Emlak Bankası, TarımBankası, Sanayi Bankası, lraq Bank ve Trade Bank of Iraq'tır. Ağustos 2009 itibariyle, ülkede, 43 banka bulunmaktadır. Bunlardan 7 si yukarıda belirtilen devlet bankaları iken, 24 tanesi özel banka, 7tanesiİslami Banka ve 5 tanesi yabancı ülke bankasıdır. T.C. Ziraat Bankası, 2006 yılında Bağdat'ta bir şube açmıştır. (Dış ticarete konu bankacılık faaliyetlerini gerçekleştirmektedir) Ziraat Bankası, İş Bankası, Vakıfbank, Halkbank ve Garanti Bankası nın Erbil de 36 Şube açma çalışmaları
Dış Ticaret Politikası, Vergiler Irak taki ithalatçının ithalat lisansı alması 90 gün içerisinde ihracatın gerçekleştirilmesi % 5 oranında Yeniden Yapılandırma Fonu (Reconstruction Levy) Diğer tüm dış ticaret işlemleri aynı 37
Şirket Kurulumu ve Maliyetleri Yeni Bir Şirket (Şube Değil) Açmak İçin Gerekenler 1. Şirketlerin ilk Kurul toplantısında tutanak tutulmalıdır. Bir genel müdür ve kurul üyeleri seçilerek tutanaklar tüm hissedarlar tarafından imzalanmalıdır. 2. Her hissedarın iki pasaport fotoğrafı ile bir pasaport fotokopisi sunması gerekmektedir. 3. Bir avukat tarafından bir kurulum sözleşmesi düzenlenmesi zorunludur. Bu nedenle, şirket tarafından yerel bir avukat tutulmalıdır. 4. ilgili Ticaret Odasına bir şirket ismi kaydı yapılmalıdır. 5. Muhasebeciler Sendikası üyesi bir yerel muhasebeci tarafından hesaplar düzenlenmeli ve imzalanmalıdır. 38
Şirket Kurulumu ve Maliyetleri Şirket Kurmanın Yaklaşık Maliyeti (Ocak 2007 itibariyle) Şirket sicil ücreti: 370 $ Yasal danışman ücretleri: şirketin büyüklüğüne göre 2,000 5,000 $ Aylık avukat tutma ücreti: 500 $ Muhasebeci ücreti (düzenleme): 1,000 $ Düzenleme sonrası aylık muhasebeci ücreti: 200 $ Ofis: aylık 2,500 3,500 $ (Ofis alanı ve yerleşimi aynıdır. Belirlenen ofis alanında yine de büyük bir kısıtlama vardır, bu nedenle ev kiralanıp ofise dönüştürülebilir.) Araç & Şoför: aylık 1,000 $ Korumalar: her biri aylık 400 $ ( Şirketin büyüklüğüne ve personel sayısına bağlı olarak vardiyalı olarak dört adet koruma tutulması önerilmektedir (ikili şekilde görev alacak şekilde). Jeneratör fiyatı: 7,000 $ ; Benzin ve bakım: aylık 300 $
Başlıca Ülkeler İtibarı ile İhracatı (milyon $) 2005 2006 2007 2008 2009 ABD 9.647 12.230 11.894 23.072 9.719 Hindistan 2 4.482 5.443 9.505 5.798 Güney Kore 675 906 3.080 4.228 3.812 İtalya 2.045 2.782 4.015 5.779 3.532 Çin 416 653 766 1.382 3.298 Tayvan 732 876 2.050 2.171 1.968 Hollanda 292 527 1.062 1.318 1.452 Japonya 438 911 1.020 1.516 1.404 Fransa 515. 902 1.386 2.155 1.163 Kanada 996 1.472 1.418 2.134 1.125 İspanya 1.231 1.628 1.669 1.814 1.113 Türkiye 459 376 645 1.321 952 Diğer Ülkeler 1.370 1.648 1.855 4.358 3.435 TOPLAM 18.818 29.396 36.302 60.752 38.774 40
$) (bin GTİP ÜRÜN 2005 2006 2007 2008 2009 2709 7108 2710 Ham Petrol (Petrol Yağları ve Bitümenli Minerallerden Üretilen Yağlar) 18.144.852 28.500.544 35.452.884 59.290.204 37.563.876 Altın (Ham, Yarı Islenmıs, Pudra Halınde) 18.059 3.375 333 702.341 Petrol ve Bitümenli Minerallerden Üretilen-Ham Hariç-Yağlar 155.228 311.425 180.687 692.336 179.804 9999 Başka Yerde Tanımlanmayan Ürünler 379.527 397.256 528.086 362.642 126.290 0804 Hurma, İncir, Avokado Ve Guava Armudu, Mango, Mangost (Taze/Kurutulmus) 26.423 55.640 49.111 64.682 110.191 2902 Sıklık Hıdrokarbonlar 131 277 220 997 23.229 3817 8609 Karısım Halinde Alkalıbenzenler, Alkalınaftalenler 14.691 13.204 7.418 3.268 9.992 Demiryolu Taşımacılığında Kullanılan Konteynerler 524 393 158 1.556 5.334 Diğerleri 97.174 99.605 79.727 337.586 57.805 TOPLAM 18.818.026 29.396.010 36.301.508 60.752.048 38.773.528 41
Başlıca Ülkeler İtibarı ile İthalatı (milyon $) 2005 2006 2007 2008 2009 Türkiye 2.750 2.589 2.845 3.916 5.126 BAE 2.161 2.339 2.995 3.003 4.201 Çin 408 491 725 1.271 1.838 ABD 1.372 1.494 1.575 2.123 1.775 Ürdün 733 633 725 1.283 1.273 Almanya 340 464 439 444 815 Güney Kore 68 109 210 368 785 İtalya 362 163 131 307 690 Fransa 260 168 273 255 573 Diğer Ülkeler 3.758 5.127 3.556 7.255 4.172 TOPLAM 12.344 13.790 13.670 20.605 21.780 42
İthalatında Başlıca Ürünler (bin $) GTİP ÜRÜN 2005 2006 2007 2008 2009 8517 8703 1001 8704 8803 8411 2402 0207 Telli Telefon-Telgraf İçin Elektrikli Cihazlar 159.356 175.122 593.676 1.202.981 1.066.520 Binek Otomobilleri, Steyşin Vagonlar, Yarış Arabaları Buğday ve Mahlut Eşya Taşımaya Mahsus Motorlu Taşıtlar Balon, hava gemisi, planor vb. Diğer hava taşıtlarının aksam ve parçaları Turbojetler, Turbo-Propeller, Diğer Gaz Türbinleri Tütün ve Tütün Benzerlerinden Purolar, Sigarillolar, Sigaralar Kümes Hayvanlarının Etleri ve Yenilen Sakatatı 276.106 353.090 270.998 754.823 904.738 210.420 426.022 617.062 972.932 697.746 238.972 380.078 260.409 270.376 514.328 96.299 158.562 285.274 102.607 442.113 84.758 131.065 146.453 161.074 436.827 231.293 197.567 341.716 312.625 426.616 43 31.094 34.373 143.931 278.186 412.055
İthalatında Başlıca Ürünler -2 (bin $) GTİP ÜRÜN 2005 2006 2007 2008 2009 1006 Pirinç 260.516 408.413 303.540 444.617 396.772 2523 Çimento 340.702 310.387 301.613 285.586 373.920 7214 8431 9999 8408 Demir/Çelik Çubuklar (Sıcak Haddeli, Dövülmüş, Burulmuş, Çekilmiş) 130.684 117.221 222.907 480.230 369.223 Ağır İş Makine Ve Cihazlarının Aksamı, Parcaları 80.101 100.730 60.613 118.594 341.401 Başka Yerde Tanımlanmayan Ürünler 173.481 179.842 248.462 237.175 325.936 Dizel, Yarı Dizel Motorlar (Hava Basıncı ile Ateşlenen, Pistonlu) 27.796 20.605 55.252 41.054 324.693 8705 Özel Amaçlı Motorlu Taşıtları 192.233 75.652 76.107 124.447 317.510 Diğerleri 9.809.861 10.721.644 9.741.646 14.818.063 14.429.818 TOPLAM 12.343.672 13.790.373 13.669.659 20.605.370 21.780.216 44
TÜRKİYE IRAK İKİLİ TİCARİ İLİŞKİLERİ 45
Karşılıklı Ziyaretler 46
Karşılıklı Ziyaretler : ''2013 yılına kadar aramızdaki ticaret hacmini, 20 milyar dolara çıkarmayı hedefliyoruz''
TÜRKİYE IRAK ARASINDAKI ANLAŞMA VE PROTOKOLLER Anlaşma/Toplantı Adı İmza Tarihi Ticaret Anlaşması 03.08.1965 Ekonomik ve Teknik İşbirliğiAnlaşması 07.02.1976 Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması 18.10.1980 Petrol Ürünleri Ticaretine İlişkin Mutabakat Zaptı 26.08.2005 Petrol Ürünleri Ticaretine İlişkin Mutabakat Zaptı 15.02.2006 Petrol Ürünleri Ticaretine İlişkin Mutabakat Zaptı 15.06.2006 16. Dönem Karma Ekonomik Komisyon Toplantısı Protokolü 16.11.2006 Kapsamlı Ekonomik İşbirliğiAnlaşması 23.03.2009 Türkiye Irak Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi 1. Bakanlar Toplantısı 17.09.2009 Türkiye Irak Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi 2. Bakanlar Toplantısı 15.10.2009
Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması, Irak ın bugüne kadar bir ülke ile imzaladığı en geniş ekonomik işbirliği anlaşması olma özelliğini taşımaktadır. Anlaşma çerçevesinde ayrıca, iki ülke arasında ticari ve ekonomik konuların koordinasyon ve eşgüdümünü sağlamak üzere bir İşbirliği Konseyi kurulmuştur. Türkiye ile Irak arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerin çerçevesini belirlemeye matuf bu anlaşmanın, iki ülke arasında gelecekte imzalanacak bir Serbest Ticaret Anlaşması nın da altyapısını oluşturması hedeflenmektedir. 49
YÜKSEK DÜZEYLİ STRATEJİK İŞBİRLİĞİ KONSEYİ 11 Temmuz 2008 de Sayın Başbakanımızın Bağdat ı Ziyaretinde iki ülke arasında Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi oluşturulmuştur. Konseye Türkiye ve Irak Başbakanları başkanlık edecektir. Konsey Üyeleri: Enerji, ticaret, yatırımlar, güvenlik ve su kaynaklarından sorumlu Bakanlar ve Bürokratlar Başbakanlar yılda bir, Bakanlar ise en az iki defa bir araya geleceklerdir. Konseyin ilk Toplantısı 17-18 Eylül de İstanbul da 2. si 15 Ekim de Bağdat ta yapılmıştır. 50
KONSEY İN EKONOMİK HEDEFLERİ Ekonomik entegrasyon anlaşmalarının sonuçlandırılması, Serbest Ticaret Anlaşması imzalanması, Ortak yatırım ve ticaret bölgeleri oluşturulması, İki ülke kara ve demiryolu entegrasyonunun sağlanması, Yeni sınır kapıları açılması, gümrük mevzuatlarının uyumlaştırılması, 51
TÜRKİYE-IRAK DIŞ TİCARETİ (milyon $) YIL İHRACAT İTHALAT HACİM DENGE 2003 829 113 942 716 2004 1.821 468 2.288 1.353 2005 2.750 459 3.209 2.291 2006 2.589 376 2.965 2.213 2007 2.845 645 3.490 2.200 2008 3.917 1.321 5.238 2.596 2009 5.126 952 6.078 4.174 2009 (İlk 8 ay) 3.387 576 3.963 2.811 2010 (İlk 8 ay) 3.747 833 4.580 2.914 52
Türkiye nin Irak a İhracatında Başlıca Ürünler (bin $) GTİP ÜRÜNLER 2007 2008 2009 7214 Demir/çelik çubuklar (sıcak haddeli, 200.628 273.336 360.639 döğülmüş, burulmuş, çekilmiş) 2523 Çimento 143.925 192.323 290.114 1101 Buğday unu/mahlut unu 158.060 230.628 279.914 7308 Demir/çelikten inşaat ve aksamı 86.411 109.128 174.731 8544 İzole edıilmiş tel, kablo; diğer izole 131.919 165.794 171.097 edilmiş elektrik iletkenleri; fiber optik k 1516 Hayvansal ve bitkisel yağlar vb. 52.530 220.619 134.445 Fraksiyonları 7306 Demir/çelikten diğer tüpler, borular, içi 40.272 63.927 124.343 boş profiller 7216 Demir/alaşımsız çelikten profil 36.506 57.125 102.725 0407 Kus ve kümes hayvanlarının kabuklu yumurtaları 55.596 95.547 96.429 53
Irak a İhracatımızın Yapısı Türk firmalarının Irak'a olan ihracatlarında temel olarak aşağıdaki noktalar göze çarpmaktadır. İhraç edilen mallardan bir çoğu Irak'ta müteahhitlik projesi üstlenen firmalarımızın malzeme, makine ve inşaat ürünleri ihtiyacına yöneliktir. İhracatın diğer bir bölümü, Irak Ticaret Bakanlığı tarafından karne sistemi çerçevesinde ihale ile alınan ve halka dağıtılmakta olan un, buğday, ayçiçeği yağı, süt gibi gıda ürünlerin tedarikini amaçlamaktadır. Firmalarımız tarafından ihraç edilen malların bir bölümü de 2003 yılından önce imzalanmakla beraber uygulanmaya savaş sonrası dönemde de devam edilen BTA sistemi çerçevesindeki Irak kamu şirketlerine yapılan sevkiyatlardan oluşmaktadır. 54
Irak a İhracatımızın Yapısı Irak taki ABD askeri unsurlarının günlük ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik sevkiyatlar da 2003 yılı Nisan ayı ortasından bu yana devam etmektedir. Bu ihtiyaçlar içerisinde uçak yakıtı gibi ürünler de bulunmaktadır. İhracatımız içerisinde bir diğer önemli ürün grubu ise, özellikle Kuzey Irak'taki temsilcileri aracılığıyla Türk firmaları tarafından gönderilen temel gıda ve temizlik maddeleri ile elektrik ve elektronik ürünlerinden oluşmaktadır. İhracat rakamlarında gözükmeyen, ancak ülkede sıklıkla görülen bir diğer önemli kalem de bavul ticareti olarak adlandırılan ve özellikle İstanbul, Bursa, Gaziantep gibi illerimizden yolcu beraberinde Irak'a getirilen tekstil ve konfeksiyon ağırlıklı ürünlerdir. İhracatımızın bir kısmı da KARTET Karadeniz Elektrik Şirketi tarafından 2003 yılından itibaren Irak'tan elektrik üretmek kaydıyla fuel oil ithal edilmesi karşılığında ülkeye satılan elektrikten oluşmaktadır. 55
BAŞLICA SANAYİ ÜRÜNLERİ İnşaat Malzemeleri Beyaz Eşya Boru ve Bağlantı Parçaları Demir Çelik Elektrikli Makineler ve Kablolar Ev Tekstili Gıda İşleme Makineleri Halı Hazır Giyim Alüminyum İnşaat Malzemeleri Müteahhitlik Hizmetleri Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Sofra ve Mutfak Eşyaları
BAŞLICA TARIM ve GIDA ÜRÜNLERİ Bisküvi Bitkisel Yağlar Bulgur Domates Salçası Kanatlı Etleri Şekerli ve Çikolatalı Mamuller Un Yaş Meyve Sebze Yumurta
IRAK A İHRACAT YAPAN FİRMALAR TÜRKİYE'NİN IRAK A İHRACATINDA İLK 10 FİRMA (2008) ALTUNKAYA İNŞ.NAK. GIDA TİC A.Ş MURAT İNTERNATİONAL DIŞ TİC A.Ş. KARTET KARADENİZ TOPTAN ELEKTRİK TİC.A.Ş. BEŞLER MAKARNA UN İRMİK GIDA SAN.VE TİC.A.Ş. YÜKSEL DIŞ TİCARET İNŞAAT SANAYİ LİMİTED ŞİRKETİ UNAT YAĞ GIDA SANAYİVE TİC.LTD.ŞTİ. SIEMENS SANAYİ VE TİCARET A.Ş BEŞLER GIDA VE KİMYAANONİM ŞİRKETİ ARÇELİK ANONİM ŞİRKETİ ÖZGÜNEYLER İÇ VE DIŞTİC. A.Ş. İLK 10 FİRMA TOPLAM İHRACATI: 682.330.380 GENEL TOPLAM: 3.912.190.720 İLK 10 FİRMANIN IRAK A GENEL İHRACATIMIZDAKİ PAYI: %17,4
Ürünler (bin $) GTİP ÜRÜNLER 2007 2008 2009 2709 Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar) 2710 Petrol yağları ve bitüm enli minerallerden elde edilen yağlar 526.409 1.187.867 831.704 68.936 107.981 97.155 7108 Altın (ham, yarı işlenmiş, pudra halinde) 0 333 5.084 0713 Kuru baklagiller (kabuksuz) (taneleri ikiye ayrılmış) 3817 Karışım halinde alkalibenzenler, alkalinaftalenler 1.914 4.271 3.700 0 0 3.679 4101 Sığır ve at cinsi hayvanların derileri-ham 0 576 2.680 59
IRAK TAN İTHALAT YAPAN FİRMALAR TÜRKİYE'NİN IRAK TAN İTHALATINDA İLK 10 FİRMA (2008) TÜPRAŞ TÜRKİYE PETROL RAFİNERİLERİ KARKEY KARADENİZ ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş İDİL ENERJİ SANAYİ VE TİC.A.Ş. BAŞHAN TARIMSAL ÜRÜNPAZ.SAN.DIŞ.TİC.A.Ş. İPEK YEM VE GIDA SAN.TİC.A.Ş. TOROS TARIM SAN. VE TİC. A.Ş. BANDIRMA GÜBRE FABRİKALARI A.Ş. YILDIZCAN İÇ VE DIŞ TİC.LTD.ŞTİ. AKBEŞ TEKSTİL TARIM ÜRÜN.SAN.VE TİC.LTD.ŞTİ. HELVANT BULGUR SAN.TİC. LTD. ŞTİ. İLK 10 FİRMA TOPLAM İTHALATI: 1.307.420.846 GENEL TOPLAM: 1.320.922.795 İLK 10 FİRMANIN IRAK A GENEL İTHALATIMIZDAKİ PAYI: % 98 60
IRAK - DEĞERLENDİRME GÜÇLÜ YÖNLER (+) Coğrafi ve kültürel yakınlık, Olumlu Türk ve Türk malı imajı, Müteahhitlerimizin gösterdikleri performans, Başbakan ve Bakan seviyesinde yapılan karşılıklı ziyaretler ZAYIF YÖNLER ( ) * Habur sınır kapısının yetersizliği * Nakliye maliyeti ve süresinin fazla olması * Para transferinde yaşanan sıkıntılar, * İhracatçılarımızınve müteahhitlerimizin alacak sorunları * Iraklı firmalara ilişkin sağlıklı veri kaynaklarının olmaması * İhale ve alımlarda yolsuzluk
IRAK - DEĞERLENDİRME FIRSATLAR (+) Her türlü ihtiyaç maddesinin ithalatla karşılanması Her tür yatırıma ihtiyaç duyulması Alt yapı, hastane, okul ve konut ihtiyacı, Gelişen siyasi ilişkiler. TEHDİTLER ( ) * Can güvenliğinin olmayışı * İstikrarsızlık ve belirsizlik * Bankacılık ve finans sektörünün zayıf olması Petrol gelirlerinin artarak devamı Düşük gümrük vergileri (%5)
İŞADAMLARIMIZIN IRAK PAZARINDA DİKKAT ETMESİ GEREKENLER Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler Zaman Karşılıklı saygı ve güven Arapça bilgi, kartvizit Davete icabet Pasaport ve Vize İşlemleri Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri Yerel Saat (Türkiye saatinden 1 saat ileri) Para Kullanımı (Yeni IRak Dinarı) Telefon Kodu (+964) Yerel Ölçü Birimi (metrik sistem) İklim Güvenlik
Kuzey Irak Irak Kürt Bölgesel Yönetimi kontrolünde, Irak ın Türkiye ye açılan kapısı, Toplam petrol gelirlerinin % 17 si, Irak ın en güvenli bölgesi Geniş yatırım imkanları Ulaşım kolaylığı Yüzölçümü: 40.000 km 2 Nüfus: yaklaşık 4 milyon Yönetim: Irak anayasasınca tanınan IKBY Parlamentosu, Bakanlar Kurulu IKBY ye bağlı vilayetler: Erbil (Başkent), Dohuk, Süleymaniye Etnik yapı: %90 Sünni Kürt, %6 Türkmen, %4 diğer Sanayi: petrol,ticaret,nakliye hizmetleri, tarım
Kuzey Irak Dış Ticaret Genel Ticaret Gümrük vergileri: % 5 (Yeniden Yapılandırma Fonu)+ Araç başına alınan $40 dolarlık ücret, Teknik engeller: Alt yapı eksikliği, gümrükte yaşanan keyfi uygulamalar Türkiye ile Ticaret Pazar payı: Tüketici ürünlerinde yaklaşık % 50 Ürünler: Tekstil, mobilya, gıda, elektrik, elektronik, yapı ve inşa malzemeleri Ürün algısı: Olumlu Türk malı imajı, Rakipler: İran, Suriye ve Uzakdoğu ülkeleri