...üniversiteden bir öncesi...
Diplomalarımız tüm Avrupa ve Eylem olmadan vizyon bir rüyadır, vizyon olmadan eylem vakit geçirmektir, eyleme sahip bir vizyon ise dünyayı değiştirmektir. Entegre Ülkelerde tanınmaktadır. İstanbul Aydın Üniversitesi Avrupa Komisyonu tarafından AKTS ve Diploma Eki Etiketleriyle Ödüllendirildi. İstanbul Aydın Üniversitesi nin, Avrupa Komisyonu nun AKTS (Avrupa Kredi ve Transfer Sistemi) ve Diploma Eki uygulamalarını mükemmellik düzeyinde hayata geçiren Avrupa üniversitelerine vermiş olduğu AKTS Etiketi (ECTS Label) ve Diploma Eki Etiketi (DS Label) ödülleri için yaptığı başvuru, Komisyon un yaptığı değerlendirme sonucunda kabul edilmiş ve üniversite her iki ödülü de almaya layık görülmüştür.
...üniversiteden bir öncesi... ÖNCESİ VE SONRASIYLA ÜNİVERSİTE
4...üniversiteden bir öncesi... Ön Söz Bu kitabın temel amacı öğrenciyi sürekli anlamsız ve sonucu belli olmayan bir eğitim-öğretim sürecinin nesnesi olmaktan kurtarmaktır. Artık öğrencilerin anlamlı ve sonucu öngörülebilir bir sürecin öznesi ve bizzat planlayıcısı olmalarının zamanı gelmiştir. Bu dünyada bir dev var. Bu devin öyle kolları var ki hiç güçlük çekmeden bir lokomotifi kaldırabilir. Bu devin öyle ayakları var ki günde binlerce kilometre koşabilir. Bu devin öyle kanatları var ki bulutlar üzerinde, kuşların çıkamadığı yüksekliklere uçabilir. Bu devin öyle yüzgeçleri var ki su altında balıklardan daha iyi yüzebilir. Bu devin öyle gözleri ve kulakları var ki görülmeyeni görür, başka bir kıtada konuşulanları işitir. Bu dev o kadar güçlüdür ki dağları delip geçer ve doludizgin akıp giden suları durdurur. Bu dev yeryüzünü istediği gibi değiştirir, ormanlar diker, denizleri birleştirir, çölleri sular... Kimdir bu dev? Bu dev İNSANDIR. M. İLİN - E. SEGAL Bu devin eğitimi, geliştirilmesi, danışmanlığı çağımızın en önemli problemlerinden biridir ve bu alanda tam bir kaos söz konusudur. Bu devin evrende yıkıcı mı, yoksa yapıcı mı bir rol oynayacağı muhtemelen yapılacak eğitim-öğretim faaliyetleri ve planlamasının bir sonucu olacaktır.
...üniversiteden bir öncesi... 5 Bugüne kadar ne yazık ki siz üniversite adayları ve üniversite öğrencileri çok ihmal edildiniz. Üniversitelerden yetenek ve isteklerinin yerine daha çok puanına göre tercih yapan; bölümleri, üniversiteyi tanımayan nesiller geldi geçti. Üniversite ve bölümleri iyi tanıyan, kendini ve üniversiteyi yönetmeyi bilen öğrencilere ihtiyacımız var. Bu amaçla yazılmış ve alanında bir ilk olan Üniversite Kullanma Kılavuzu nun siz sevgili öğrencilere hem üniversite öncesinde hem üniversite döneminde hem de üniversite sonrasında yardımcı olmasını diliyoruz.
6...üniversiteden bir öncesi... İÇİNDEKİLER I. BÖLÜM: ÜNİVERSİTEDEN ÖNCE Başarı ve Gevşek Yoğunlaşma... Geleceğin Mesleki Eğilimi... Üniversite ve Bölüm Tercihindeki Standartlar... I. Meslek (Bölüm) Tercihindeki Standartlar... II. Üniversite Tercihindeki Standartlar... Fakülte ve Bölümlerin Kişilikleri... 7 10 13 14 17 21 II. BÖLÜM: ÜNİVERSİTE DÖNEMİ Bir Kurum Olarak Üniversite... Harvard Üniversitesinde Eğitim... Zekâ ve Akıl... Üniversite Kullanma Kılavuzu... Türkiye de Üniversite Mezunlarının Genel Profili... Üniversite Öğrencisi Neden Geliştirilmelidir?... Üniversitede Bireysel Ar-Ge... Nasıl Uzmanlaşılır?... 24 26 29 31 39 43 46 49
...üniversiteden bir öncesi... 7 1. Sınıf: Üniversite Öğrencisi Olmak... 2. Sınıf: Karar ve Planlama... 3. Sınıf: Uygulama ve Yüksek Lisans... 51 53 61 4. Sınıf: Gelişimin Uygulamalı Denetimi ve Bilişim Sistemleri... 61 III. BÖLÜM: ÜNİVERSİTEDEN SONRA Üniversiteden Sonra Bireysel AR-GE... 65 Uzmanlık Neden ve Nasıl Aşılmalıdır?... 67
8...üniversiteden bir öncesi... I. BÖLÜM ÜNİVERSİTEDEN ÖNCE
...üniversiteden bir öncesi... 9 BAŞARI VE GEVŞEK YOĞUNLAŞMA Size başarının değil ama başarısızlığın formülünü verebilirim, herkese hoş görünmeye çalışın. Bill COSBY (Sanatçı) Amaçlarımızın kölesi gibiyiz, bunun en önemli nedenlerinden biri toplumun yani bizim dışımızdakilerin bize yüklediği sorumluluklardır. Toplumsal etkiler neredeyse bizim kararlarımızdan önce gelmektedir. Bizler ne yazık ki feodal karakterli baskılar altındayız. Bizdeki birey; kendinde (kendi merkezli) bir iradeye değil, başka bekalar bağlamında bir iradeye sahiptir. Dolayısıyla istekleri kendi merkezli olmaktan uzaktır. Ercan TURAN Hayat zaten zordur, bireysel istek ve amaçlar insana yeterince sorumluluk yükler. Bunlara sosyal çevreyi de eklediğimizde hem yanlış tercihler hem de daha fazla yükle yola çıkarız. Bu nedenle de başarılı olmamız zorlaşır. Bazen çevremizdeki sesleri duymamamız gerekir. Bunu yaparken yeri ve zamanı akılcı belirlersek taşıyacağımız yük daha az olur. Bireysel kararlardan ne kadar uzak yaşarsak o kadar başarısız oluruz. Bu durumda kendimize duyduğumuz saygı ve güven de eksik olacaktır. Bazen Hayır! demeli ve başka insanların bizim adımıza karar vermesine tepki göstermeliyiz.
10...üniversiteden bir öncesi... İnsan her belirlediği hedefe, olmazsa olmaz mantığıyla sarılacak güçte bir varlık değildir. Ercan TURAN İnsan, hayat karşısında diğer varlıklar gibi sürekli kararlı yapıda olmak ister. Bunun için çeşitli önlemler alır. Bu önlemler her zaman olasılıklı önlemlerdir, yani istediğimiz gibi gerçekleşemeyebilir. İstenilmeyen bir sonuçla karşılaşıldığında kişinin yıkılmaması için her zaman alternatif planlarının olması, gerçeği nesnel bir bakışla görmeyi bilmesi gerekir. Hayat sanki ya hep ya da hiçten oluşmuşçasına hareket etmemiz akılcı değildir. Çevre etkisinin yanı sıra pratiğe aşırı önem vermemiz bunun nedenlerinden biridir. Çünkü aşırı pratik ve somut bilgi bağımlılığı, beraberinde teorik bilgi eksikliğini getirir. Özellikle insan hakkındaki teorik bilgiyi bilmeyen kişilerin salt pratik bilgiyle kendini veya başkalarını akılcı olarak planlaması ve yönetmesi düşünülemez. Pratik bilgiye olan aşırı düşkünlüğümüzün temelinde de pozitivist-pragmatist felsefe ve bilim ithalatı vardır. Sürekli hızlı, pratik, faydacı olma yarışı, beraberinde her şeyi hızlı yaşayan, zaman algısı bozulan ve teorik bilgi belleği olmayan insanlar hâline gelmemize neden olmuştur. Böylece hayatı ve kendimizi büyük bir fotoğrafta ve genel anlamlarıyla göremiyor, bu durumda da sadece bağnaz duygularımızı besliyoruz. Oysa hayat, amaçlarınızın toplamından farklı anlamlara sahiptir. Biz de amaçlarımızın ötesinde anlamlara sahip varlıklarız. Sınav kaygısı yaşayan öğrencilere bakıldığında, üniversiteyi kazanmayı olmazsa olmaz bir amaç olarak gördükleri tespit edilmiştir. Başarıya gevşek yoğunlaşan öğrencilerde sınav kaygısına ve başarısızlıkla ilgili oluşan psikolojik bozukluklara rastlamak pek mümkün değildir. Başarıya gevşek bağlanma, başarısız olmayı istemek anlamına gelmez. Bir zihinsel rahatlık durumudur, zaten başarı için rahat bir zihinsel kuruluma sahip olmamız gerekir. Rahat bir zihinsel durumun en öncelikli koşulu şunu kabul etmeye bağlıdır:
...üniversiteden bir öncesi... 11 Zihin ancak en kötünün varlığını kabul ettiğinde huzura kavuşur. Lin YUTANG İnsan nesnel ve soğukkanlı bir duruşla hayatın karşısında durmayı öğrenmelidir. Bu kadercilikle karıştırılmamalıdır. Bu hayatın gerçekliğiyle kavranmasıdır ve hayat karşısında sağduyulu erdemli bir duruştur. Hiçbir sağduyulu, nesnel, gerçekçi, soğukkanlı insan; hayatını altüst edecek şekilde bazı şeylere olmazsa olmaz mantığıyla ulaşmayı amaçlamaz. Birtakım amaçlara bu şekilde bağlanmak; aslında bir yetersizlik, kararsızlık duygusunun bilinçaltına bastırılmasının sonucu ortaya çıkar. Bu anlamda akılcı ve sağlıklı değildir. İnsan birçok konuda yetersiz ama birçok konuda da yeterlidir. Bu doğal bir durumdur ve olduğu gibi kabul edilmelidir. Bireylerin kendilerini olduğu gibi kabul etmesi gerekir, kısacası Siz neyseniz osunuz. ama bu kendinizi değiştirmeyin demek de değildir. Siz neyseniz ona uygun amaçlar belirleyin ve mutlaka alternatif amaçlarınız da olsun. Tamamen kendi dışında bir varlık olma isteği, insanı istemediği şekillere girmeye zorlar. Hatta diyebiliriz ki olmak istediğiniz şeyi olabilirsiniz de ama bu sizi mutlu etmeyebilir. Örneğin, bir doktor olmak istiyorsunuz ama yeteneğiniz ve diğer kişilik özellikleriniz öğretmenliğe uygun olabilir. Olmazsa olmaz bir şekilde doktor olmayı hedefleyip en sonunda doktor olabilirsiniz ama bu durum başarılı olacağınız ve mutlu olacağınız anlamına gelmez ve büyük olasılıkla sonuç kötü olacaktır. Bu sadece mesleki tercihlerde değil, gerçekçi olmayan tüm isteklerimiz için geçerlidir. Angeli Patri nin bu durumu çok iyi özetleyen aşağıdaki ifadesini düşünmenizi diliyoruz. Hiç kimse, bedeni ve zihninde olduğundan başka biri veya bir şey olmayı özleyen insan kadar sefil olamaz. Angeli PATRİ
12...üniversiteden bir öncesi... GELECEĞİN MESLEKİ EĞİLİMİ Yaşam, olgulardaki bilgi ve teknikler; keşiflerdeki artış oranı bağlamında her zamankinden çok daha hızlı ilerliyor. Sürekli değişen bir dünyada yaşama yetisine sahip farklı bir tür insana ihtiyacımız vardır; hakkında daha önceden hiçbir uyarı almadığı durumlardaki değişim karşısında rahat olmayı öğrenmiş bir insana. Böylesi insanları yetiştirebilen toplumlar yaşayacak, yetiştiremeyen toplumlar ise ölecektir. A. MASLOW Artık klasik anlamda mesleklerin daha doğrusu meslek kavramının sonu gelmiştir. Günümüzde teknik iş bölümü dışındaki meslekler tek başına düşünülemeyecek bir duruma gelmiştir. Yani bir fabrika veya üretim tesisinde her bir alandan sorumlu insanlar (mavi yakalılar) olacak ama aynı durum beyaz yakalıların çoğu için geçerli olmayacaktır. Yani bir kaynakçı sadece kaynakçılık yapabilir ama bir mühendis sadece proje çizmeyecektir. İçinde bulunduğumuz zaman dilimi, bilgi ve eğlence çağıdır. Bu çağın formel (biçimsel) ve içeriksel standartları artık belli meslek alanlarını değil, bilgi/bilim alanlarının birleşimini ifade etmektedir. Bu bilgi alanları tek bir bilgiyi değil, bilgiler arası bir durumu işaret et-mektedir. İnsanla bilgi, bilim, doğa, din ve mistisizm artık hiçbir çağda olmadığı kadar iç içedir. Bu açıdan bakıldığında bir uzmanlık alanının diğer bilgi alanlarıyla iç içe olması gerekmektedir. Artık bir psikoloğun ekonomi, sosyoloji, felsefe, tarih, antropoloji, biyoloji, din vb. bilgi/bilim alanları hakkında da yeterli donanıma sahip olması
...üniversiteden bir öncesi... 13 gerekmektedir. Aynı şekilde bir mühendisin de ekonomi, sosyoloji, felsefe, tarih, hukuk, psikoloji gibi alanlarda kendini geliştirmesi gerekmektedir. Lütfen şu tehlikeden sakının. Bazı kaynaklarda, gelecekte bazı bölümlerin fazla mezun verecekleri ve bu bölümlerden mezun olanların işsiz kalacağı vurgulanır. Bazı mesleklerin de gelecekte parlayacağı anlatılır. Oysa hangi bölüme giderseniz gidin, gelecek sadece bir bölümden ne aldığınıza bakmayacak. Kendinizi hangi alanlarda geliştirdiğinize bakacaktır ki bu bir bölüm okumanın çok ötesinde olan bir durumdur. Bir hukuk, mühendislik mezunu olup mesleğinizde başarısız olabilirsiniz; az kazanabilirsiniz veya yeterince başarılı olmanıza rağmen mutsuz da olabilirsiniz. Kafanızın bulandırılmasına izin vermeyin; hangi alanda başarılı (seçkin, elit) ve mutlu olacağınıza inanıyorsanız oraya gidin. Hemen hemen tüm eğitim danışmanları ve rehber öğretmenler arkeoloji bölümüne gitmenizi tavsiye etmez. Neden olarak ise mezunların işsizliğini gösterir. Oysa Türkiye deki arkeolojik çalışmalar daha çok Almanlar, İngilizler, Fransızlar tarafından yapılır. Diğer taraftan bakılacak olursa iyi bir hazırlık eğitimi almış arkeologların çoğu, turist rehberliği yapmaktadır ve son derece de başarılıdır. Küreselleşen dünyada, tüm seçkin dünya arkeologları arasına girebileceğine veya iyi bir turist rehberi olacağına inanan herkese arkeoloji tavsiye edilebilir. Sizi işsiz bırakacak, başarısız yapacak hiçbir lisans ve ön lisans bölümü veya üniversite yoktur. Sizi; yanlış yargılarınız, tercihleriniz, dar bakışlılığınız, kendinizi geliştirmemeniz başarısız yapar. Size tavsiyemiz: soğukkanlı olun ve en başarılı olacağınız alanlara eğilin. İnsanların sizi ne yöne ittiğine değil, eğilimlerinizin sizi hangi yöne eğdiğine bakın. Her zaman geneli, büyük fotoğrafı görmeyi istemek gibi bir ısrarcılığınız olsun. Bilgi ve bilimler arası bir formasyondan geçmeyen
14...üniversiteden bir öncesi... insanlar; genelin yerine tek tek parçalara, olaylara, masallara takılıp onları gerçek ve doğru bilgi olarak görecektir. Ancak bilgi/bilimler arası formasyondan geçenler, parça bütün ilişkisi bağlamında değerlendirmeler ve verilerle hareket edeceğinden daha sağlam ve analitik düşünebilecektir. Dar uzmanlık alanlarına sıkışıp kalan insanlar; hangi bölüm veya üniversiteden mezun olursa olsunlar, geleceğin insan kaynakları içinde istenmeyecek; bunun yerine bilimler arası hatta bilgiler arası zihinsel donanıma sahip olanlar tercih edilecektir. Bir alanda önce nasıl uzmanlaşacağınız ve daha sonra da bu uzmanlığı aşıp bilgi/bilimler arası bir donanımı nasıl geliştireceğiniz Nasıl Uzmanlaşılır? ve Uzmanlık Neden ve Nasıl Aşılmalıdır? bölümlerinde ayrıntılandırılmıştır.
...üniversiteden bir öncesi... 15 ÜNİVERSİTE VE BÖLÜM TERCİHLERİNDEKİ STANDARTLAR İnsan; doğal ve toplumsal dünyasının bir haritasına ihtiyaç duyar, bu harita olmaksızın yönünü şaşırır; amaçlı ve tutarlı biçimde hareket edemez. Ercan TURAN Aristoteles e göre, her varlık bir şey olmak ister. Fizikçiler, kimyacılar ve biyologlar varlığın kararlı yapıya geçmeye çalıştığını dile getirir. Ancak olmak istediğimiz şeyin tam olarak ne olduğunu bilmiyoruz. Kararlı yapıya geçmekten anladığımız şeyin ve kararlı olmak için seçtiğimiz yolların doğruluğuna ilişkin evrensel ölçütlerimiz yoktur. Yani, ruhumuzun ne olmak istediğine ve nasıl mutlu olacağına dair evrensel doğrulukta ölçütlere sahip değiliz. Hayata ilişkin hedeflere tam isabetli kararlar vermek çok zordur. Bu karar; durumdan duruma, zamandan zamana, kişiden kişiye değişir. Diğer taraftan işin içine, olmayan bir zaman dilimi olan gelecek koşullarını da eklediğimizde işimiz çok daha fazla zorlaşmaktadır. Hayattaki tercihler karşısında karar vermek hayati önemdedir. Şunu mutlaka duymuşsunuzdur: En kötü karar, kararsızlıktan iyidir. Gerçekten de kararsızlık, istenmeyen, tehlikeli bir durumdur. İnsan, bu aşamayı geçmeye kurulmuş (programlanmış) gibi hareket eder. Sizin kendinize sorduğunuz veya başkasının size sorduğu sorunun cevabını bilmeniz en iyi durumdur, bilmemeniz kötü durumdur, kararsız kalmanız ise en kötü durumdur. Kararsızlık durumu, bilmeme durumundan daha fazla gerilim yaratır insanda. İnsanın en ni-
16...üniversiteden bir öncesi... hai amacı mutlu olmaktır, bu onun en belirgin mizacıdır. Kararsızlığı, kuşkuyu, soru işaretini ve belirsizliği bu mizacından dolayı sevmez; bunları hemen sonlandırmak ister. Bir konu hakkında karar verdiğinizde Bu karar doğru veya yanlış da olabilir. bu kararın gereklerini en iyi şekilde yapmaya çalışmanız bir kararlılık göstergesidir. Sonuç ne olursa olsun, süreçten güçlenerek çıkarsınız. Kararlar ve koşullar nasıl olursa olsun bizim her zaman kararlı davranmamız gerekir. I. MESLEK (BÖLÜM) TERCİHİNDEKİ STANDARTLAR Eğitim, hem bireyin hem de devletin yapısını düzeltecek en yetkin yöntemdir. Her birey ruhuna egemen olan yetenek doğrultusunda eğitilmelidir. Platon (Devlet) Meslek tercihi söz konusu olduğunda insan; bir işe başladıktan sonra, yaklaşık olarak 24 ten sonraki yaşlarda, hangi mesleğe uygun olduğuna doğru karar verebiliyor. Oysa biz tercihlerimizi 16 17 yaşlarında yapmak zorundayız. Bu aradaki fark; bir zaman ve değişim farkıdır ve birçok farklı dinamiği, seçeneği, sakıncası vardır. Şimdi size, mesleki bir karar almadan önce neler yapmanız gerektiğine ilişkin bazı önerilerimiz olacak: Her zaman bütünü (genel fotoğrafı) görmeye çalışın. İlkel zihnimiz çevremizdeki ani değişimlere tepki vermek üzere programlanmıştır. Uzun vadeli, proaktif düşünen ve geneli görmeye çalışan beynimiz daha yeni evrimleşmektedir. Popüler akımlara kapılmadan ve geleceği iyi hesaplayarak tercihlerde bulunmanız önemlidir. Çağın medyasından, danışmanlarından, anne ve babalarından farklı bir bakışla tercih yapmanız gerekir. Çünkü siz
...üniversiteden bir öncesi... 17 onların kişiliğini ve zamanını değil, kendi kişiliğinizi ve zamanınızı yaşayacaksınız. Boş zamanlarınızda neler yapmaktan hoşlandığınızı düşünün. Hayatınız boyunca okulda gördüğünüz derslerin hepsi seçmeli olsaydı, hangilerini seçerdiniz. O derslerle bazı mesleklerin temel özelliklerini karşılaştırmanız yararınıza olabilir. Mesleki (kariyerle ilgili) test veya anketlerin hiçbiri size hangi mesleğe uygun olduğunuzu asla göstermez, sizin ne istediğinizi ortaya koyar. Ancak bu isteğinizin ne kadar gerçekçi olduğu bilgisini size vermez. Bu ölçme araçlarının sonuçlarını piyasa bilgisine sahip bir danışmanla beraber yorumlamanız hayati önemdedir. Asla bir test veya anketin sonucuna göre tercihler yapmayın. Yaz tatillerinde bir hafta veya bir ay kadar istediğiniz bir işte çalışın. Böylece iş yerinde katılımlı gözlemler yapmış olacaksınız. Mümkünse gelecekte yapmayı düşündüğünüz meslek alanında çalışın. Örneğin, avukat olmayı düşünüyorsanız bir avukatın bürosunda çalışın, burada kazanacağınız tecrübeler size meslek seçiminde yardımcı olabilir. Hiçbir avukat sizin yardımınızı reddetmeyecektir. Bir alanda çalışmadan isteklerinizin sürekli mi geçici mi olduğunu anlayamazsınız. Benim için en iyi meslek hangisi? diye kendinize sorun. Böylece yolda yürürken, gazete okurken, televizyon izlerken daha fazla meslek gördüğünüzü fark edeceksiniz. Bu durum mesleklere ilişkin bilgi dağarcığınızı genişletecek ve size mesleki farkındalık kazandıracaktır. İnsanların büyük bir bölümü çok önemli bir hata yapar; yeteneklerine göre zor olan hedefler için daha çok çalışır. Bir öğrenci herhangi bir dersten başarısız olduğunda en önemli dersin bu yapamadığı ders olduğunu düşünür. Oysa hayatta en iyi şekilde yapabildiklerimiz üzerinden gidersek belli başarılara imza atabiliriz. Zekâ düzeyi düşük insanlar, başarılı olamadıkları alanları
18...üniversiteden bir öncesi... daha önemli görme ve erişemeyecekleri, erişseler de başarılı ve mutlu olamayacakları alanlarda ısrarcı olurlar. Siyaset bilimci Pareto ya göre, her mesleğin elitleri vardır. Hangi alanda elit yani seçkin olacağınıza inanıyorsanız o alanda yoğunlaşın. Başarısız olduğunuz alanlar olabilir, bu durumda kendinizi yetersiz bulmayın çünkü büyük olasılıkla yanlış alanda/bölümdesinizdir. Unutmayın! Aristoteles e göre, her şey bir şey olmak ister. Yalnızca olmak istediğiniz şeyi bulmanız gerekiyor, gerisi inanın çok güzel ve eğlenceli olacaktır. Günümüzde Yapabilirim. den çok En iyilerden olabilirim. demek gerekiyor. Çünkü artık patronlarınız devlet (tüzel kişilikler) değil, özel kişiler olacaktır. Her şeyden önce kendi içsel isteğiniz için en iyilerden olmanız gerekiyor. Aslında olmak istediğiniz şey de budur, bir alanda en iyi olmak Yapacağınız iş muhtemelen şu alanların biri ile veya bazılarının bir arada olması ile ilgili olacaktır: Verileri düzenlemekle, doğrudan insanlarla, sadece nesnelerle, insan/nesneyle ve çok azınız da (üst düzey yöneticiler gibi) bunların tümüyle ilgili çalışacaksınız. Gelecekte bu kategorilerden en çok hangisi veya hangilerinin sizin için çekici olduğunu düşünün. Size uygun çalışma alanına sizi götürecek bölümü tercih etmeye çalışın. Şunu unutmayın ki hiçbir karar bir meslekle tam olarak örtüşmez veya uyuşmaz. Bu nedenle nasıl bir karar alırsanız alın, bazı hayal kırıklıklarına hazırlıklı olun. Diğer taraftan gelişmekte olan bir ülke olduğumuzdan hem kamu sektöründe hem de özel sektörde hayallerinizden çok farklı durumlarla karşılaşacağınızı unutmayın. Doğru veya yanlış bir karar alacaksınız, ikisinin de yıkıcı etkileri olacaktır; her iki durumda da oluşacak yıkıcı etkileri azaltmak için bu kitabı çok iyi anlamaya çalışın.
...üniversiteden bir öncesi... 19 II. ÜNİVERSİTE TERCİHİNDEKİ STANDARTLAR Ülkemizde öğrenciler, öğretmenler ve genel olarak veliler de üniversite tercihleri konusunda büyük hatalar yapmaktadır. Yapılan hataların temelinde ise bir üniversitenin seçilecek bölümle paralel bir şekilde nasıl değerlendirileceğinin bilinmemesi vardır. En iyi üniversite, en iyi fakülte, en iyi bölüm gibi başlıkların altını hiçbir bilimsel araştırmaya dayandırmadan kafalarına göre dolduran sözde eğitim danışmanlarına aldanmamanızı diliyoruz. Aşağıdaki önerilerimize göre araştırmanızı kendinize göre yapmanız dışında güvenilir başka bir yolunuzun olmadığını bilmenizi isteriz. Üniversite karşılaştırmaları gibi bir alanda nesnel bir araştırma yapmak için bazı ölçütler (uluslararası bilimsel üretim sayısı karşılaştırmaları) olsa da nesnel bir sonuca ulaşmak tümüyle mümkün değildir. Çünkü çok kötü diye tanımladığınız bir üniversiteden, bazı bölümleri çok iyi olduğu için veya nitelikli birkaç öğretim üyesi ve öğrencisi olduğu için dünya çapında birçok insan da yetişebiliyor. Bize göre, sadece üniversite veya bölüm tercihi yapmak yanlıştır. Doğru olan, üniversite ve bölüm tercihlerinin beraber düşünülerek yapılmasıdır. Bir üniversitenin imajı çok iyi olabilir ama o üniversitede öğrenim göreceğiniz bölüm o üniversitenin kalitesinde olmayabilir. Bu nedenle tercih etmeyi düşündüğünüz bölümün üniversiteler içinde bazı kriterlere göre karşılaştırmalarını yapmanız sizi doğru sonuca götürebilir. Örneğin; işletme bölümü tercihi yapacaksanız önce hangi üniversitelere gitmek istediğinizin bir listesini çıkarın, sonra da bu üniversitelerdeki işletme bölümlerini şu kriterlere göre karşılaştırın: Öğretim üyelerinin sayısı ile öğrenci sayılarını karşılaştırın. Bir öğretim üyesi başına kaç öğrencinin düştüğüne bakın. Öğretim üyesi başına ne kadar az sayıda öğrenci düşerse o kadar verimli
20...üniversiteden bir öncesi... çalışmalar yapılabilir. Öğretim üyelerinin yurt dışı tecrübeleri olup olmadığına, ürettikleri ulusal ve uluslararası çalışmalarına (yayımlarına-projelerine) bakın. Bölümler arasında öğretim üyelerinin sayı ve akademik derecelerini (Kaç tane doktor, yardımcı doçent ve profesör var?) karşılaştırın. Bölümde yabancı dil ve/veya dillerde öğretim yapılıp yapılmadığına dikkat edin. Günümüzde, bir üniversite mezununun herhangi bir yabancı dili konuşamaması, çok önemli ve telafisi zor bir eksikliktir. Yüksek lisans ve doktora programlarının olmasına dikkat edin. Bir bölümün özellikle doktora programının olması, belli bir standardın üzerinde olduğunun göstergesidir. En önemli kalite göstergesidir diyebiliriz. Belirli standartların altındaki bölümlere, doktora programı açma izninin verilmediğini bilmelisiniz. Örneğin, doktora programının açılabilmesi için ilgili programı yürütecek yeterli sayıda ve nitelikte öğretim üyesinin olması gerekir. Bölüm derslerinin yanında, diğer bölümlerdeki seçmeli derslere bakın. Kendi bölüm derslerinizin yanı sıra, kendinizi geliştirmek için başka bölümlerden dersler seçebilmek çok büyük bir avantajdır. Bölümün bilimler arası (disiplinler arası) olması hayati önemdedir. Uzmanlığın dar bakışlılığını aşmanız buna bağlıdır. Bölümlerin sınav mı, yoksa proje mi ağırlıklı olduğuna dikkat edin. Proje ağırlıklı olanları tercih edin. Çünkü projeler sizi belirli alanlarda uzmanlaştıracak ve bölüm içindeki ana bilim dallarından, yeteneklerinize uygun olanıyla buluşmanızda aracı olacaktır. Bir bölüm içinde de farklı alt dallar (bilim dalları) vardır. Öğreniminiz süresi içinde kendinizi bunlardan bazılarına daha yakın göreceksiniz. Bu alanlarda uzmanlaşmanız ileride başarılı
olmanız için gerekli bir aşamadır....üniversiteden bir öncesi... 21 Bölümde başarılı olmanız durumunda, üniversitede hangi farklı bölümlerde yan dal ve çift ana dal (iki lisans programı) öğrenimi görebileceğinizi araştırın. Örneğin; bir mühendislik bölümünde okuduğunuzda felsefe, psikoloji, hukuk, ekonomi gibi farklı fakülte ve puan türünden olan bölümlerden çift ana dal veya yan dal yapıp yapamayacağınızı mutlaka öğrenin. Bu programlar sizi daha donanımlı kılacaktır. Bölümde öğretimi yapılan zorunlu derslerde öğrencilerin tercihlerinin etkili olup olmadığına dikkat edin. Bazı bölümler duygusal ve maddi ilişkileri olan bölümlerden; sizin gelişiminizi ve iradenizi hiçe sayan dersleri, sizin adınıza seçmiş olabilir. Özellikle zorunlu ve zorunlu seçmeli derslerin neler olduğuna bakın. Öğrenci ders seçiminde mümkün olduğunca özgür davranabilmelidir. Zaten üniversite anlayışına uygun olan da budur. Bölümün yurt dışındaki üniversitelerle ilişkilerine bakın. Her yıl hangi ölçütlerle yurt dışına kaç öğrenci gönderdiğine de dikkat edin. Özel sektör ve kamu kuruluşlarıyla ilişkilerinin, proje geliştirme ve uygulama çalışmalarının ne düzeyde olduğuna bakın. Bu alanda özellikle vakıf üniversitelerinin verimli çalışmalar yaptığını söyleyebiliriz. Hatta bir çoğunda mezunlarını işe yerleştirme hizmetlerinin olduğunu görebiliriz. Özel üniversitelerimiz eğitici ve uygulamalı öğretime çok iyi derecede adapte olmuştur. Mezunların özel sektörde ve kamu kurumlarında, ne düzeylerde istihdam edildiklerine bakın. Kamu kurumları ve özel sektördeki çalışanların hangi bölümden ve hangi üniversiteden mezun olduğuna bakın. Dünya üniversitelerinin bilimsel üretimleri bakımından karşılaştırıldığı ve bu üretimlerine göre sıralandığı listeyi medyadan
22...üniversiteden bir öncesi... biliyorsunuzdur. Bunu tercih yaparken tek başına temel almamalısınız. Bir üniversitenin özellikle tıp ve mühendislik gibi fakülteleri varsa ve öğretim üyesi sayısı çok fazlaysa sıralamaya girmesi daha kolaydır. Bu fakülteleri olmayan, daha az öğretim üyesi olan ama seçeceğiniz işletme bölümünde çok daha kaliteli olan bir üniversite bu sıralamaya giremeyebilir. Karşılaştırmayı; fakülteleri, öğretim üyeleri ve özellikle de enstitüleri aynı sayıda olan üniversiteler arasında yapabilirsiniz. En uygun ölçütlerden birisi de öğretim üyesi başına düşen bilimsel üretim sayısıdır. Bu standartları temel alarak araştırmanızı yapmanız (Bu bilgilere YÖK ve üniversite web sayfalarından ulaşabilirsiniz.), sonuçları birkaç profesyonel danışmanla da yordamanız (konuşmanız, sağlamasını yapmanız) ve sonra size en uygun üniversitedeki bölümü tercih etmeniz yararınıza olabilir. Yukarıda saydığımız başlıklar altında gerekli araştırmayı yapmadan sağlıklı bir tercih yapmanızın çok zor olacağını unutmayın.
...üniversiteden bir öncesi... 23 FAKÜLTE VE BÖLÜMLERİN KİŞİLİKLERİ Size hangi kaynak, her bir fakültenin veya bölümün kendine has kişiliği vardır derse yanlış söylemiş olur. Bu bilimsici tavır çok yanlıştır. Fakültelerin ve bölümlerin kişilikleri diye bir şey olmaz, bireylerin kişilikleri olur. İnsanların her zaman, her yerde ve her şeyi kategorize etmek gibi kötü bir alışkanlığı vardır. Bu kategoriler ne kadar dar bir bakışla ve bilgisizce yapılırsa o kadar fazla hata yapılır. Bunlara karşı dikkatli olunmalıdır. Sözde eğitim danışmanları iki farklı şeyi maalesef birbirine karıştırmaktadır: Kişilik ve yetenek. Bunlar karıştırılınca da öğrencilerin tercih yapmaları zorlaşır. Kişilik; doğuştan getirilen ve değişmesi zor olan mizaç (huy) ile sosyal etkinin (karakterin) bireyce yorumlanması, birleştirilmesidir ve bireye özgüdür. Yetenek ise kalıtsal özellikler (zekâ) ile çevre etkisinin etkileşimidir. Yetenek, kişiliğe göre daha fazla kalıtımsal etki altındadır. Bu nedenle de değişimi zor hatta imkânsızdır. Örneğin; 120 zekâ bölümüne sahip bir insanın 160 zekâ bölümüne çıkması imkânsızdır çünkü zekâ üzerinde çevrenin etkisi, kalıtımın etkisine göre çok az etkilidir. Kalıtım sahip olabileceğimiz zekâ aralığını belirler. Asosyal kişiliğe sahip bir insanın değiştirilmesi, zekâ bölümünün değişmesine göre daha kolaydır. Çünkü kişilikte sosyal etki, kalıtıma göre çok fazladır. Tercih yaparken bir fakülte veya bölümün kişiliği değil, gerektirdiği yetenekler baz alınmalıdır. Örneğin, iktisadi idari bilimler fakültesine (İİBF) gitmeyi düşünen herkesin illâki girişimci olması ve sosyal olaylara ilgi duyması gerekmez. Çünkü her İİBF mezununun bu özellikleri kullanması gerekmez. Birçoğu muhasebe, veri girişi veya transferi gibi klasik-geleneksel diye nitelendirdiğimiz işleri yapar. Bir fakülte veya bölüm belli yeteneklere ihtiyaç duyar, standart kişiliklere ihtiyaç duymaz. Bir fakülte veya bölümde, her türlü kişilik-
24...üniversiteden bir öncesi... ten insanın olması gerekir; hatta bu durum insanların birbirlerinin yaratıcı yönlerini geliştirmeleri için de bir gerekliliktir. Kısacası, yetenek olarak (zekâ, el becerileri ve bedensel beceriler yönünden) bir fakülteye veya bölüme uygun olduğunuzu düşünüyorsanız ve başarılı olacağınıza inanıyorsanız kişiliğinizi düşünmeyin. Tercih ettiğiniz yere uygun yetenekteyseniz kişiliğiniz nasıl olursa olsun, oraya farklılığınızla katacağınız çok şey vardır. Fakülte ve bölümler yetenek gerektirir, kişilik değil. Her fakülte ve bölümün birbirinden farklı kişiliklerin katkılarına ihtiyacı vardır. Hem akademik alanda hem de iş alanında ihtiyacı vardır.
...üniversiteden bir öncesi... 25 II. BÖLÜM ÜNİVERSİTE DÖNEMİ
26...üniversiteden bir öncesi... BİR KURUM OLARAK ÜNİVERSİTE Üniversiteler, Türkiye Cumhuriyeti nin yönetsel yapısı içinde, yerinden yönetim esasına göre kurulmuş hizmet kurumlarıdır. Üniversite, bilimsel özerkliğe ve kamu tüzel kişiliğine sahip; yüksek düzeyde eğitim-öğretim, bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık yapan; fakülte, enstitü, yüksekokul vb. kuruluşlar ve birimlerden oluşan bir yükseköğretim kurumudur. Üniversiteler özerktir, yani devlet ve tüm toplumsal güçler karşısında bağımsız bir yapıya sahiptir. Üniversitelerimize özerklik hakkı 1946 da verilmiştir. Kendilerine ayrılmış devlet ödemelerinin yanı sıra, kendi yapısı içinde de bazı iktisadi ve akademik birimler açmak gibi bir özgürlük alanına sahiptir. Vakıf üniversiteleri devletten ödenek almaz. Sayın Çoşkun Can Aktan; Özlenen Üniversite, Yaşanan Üniversite adlı kitabında, ideal bir üniversitenin şu özelliklere sahip olması gerektiğini düşünüyor: Akademik özerklik, akademik özgürlük, akademik kalite ve akreditasyon, üniversite sanayi iş birliği, bilimsellik, demokratik yönetim, sosyal sorumluluk, akademik rekabet ve hareketlilik, akademik etik ve akademik liyakat (kalite, yeterlilik). Biz bu sayılanlara şunu eklemek isteriz: Öğrenciler bunları talep edebilmeli, yerinden denetleme ve baskı aracı olabilmelidir. Aksi hâlde üniversitede akılcı, demokratik ve çoğulcu bir yapılanma sağlanamaz. Üniversiteyle ilgili bazı kavramları kısa kısa açıklamak istiyoruz.