T.C. NIGDE ÜNIVERSITESI FEN BILIMLERI ENSTITÜSÜ YÜKSEK LISANS VE DOKTORA TEZ YAZIM KILAVUZU Nigde, 2006 1
SUNUS Nigde Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü 03 Temmuz 1992 tarih ve 3837 sayili yasa ile kurulmus olup 1994-1995 Ögretim Yili Güz Yariyilinda egitim ögretime baslamistir. Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetmeligine göre üniversitedeki yüksek lisans en fazla 6 yariyilda, doktora çalismalari ise en fazla 12 yariyilda tamamlanmaktadir. Enstitümüz 1995-1996 Egitim-Ögretim Yili Bahar Yariyilinda yüksek lisans düzeyinde ilk mezunlarini vermistir. Fen Bilimleri ve Mühendisli dallarinda üniversitemizde yazilacak olan tezlerin ulusal ve uluslararasi standartlara uygun biçimde düzenlenmesi için hazirlanan bu kilavuz, ögretim üyeleri ve ögrencilerin kullanimina sunulmustur. Bu kilavuzun hazirlanmasinda tüm emegi geçenlere tesekkür rimizi sunariz. Temmuz 2006 Doç. Dr. Nurettin ACIR Müdür 2
BÖL ÜM I GIRIS 1.1 Amaç ve Kapsam Bu kilavuz Nigde Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsüne bagli Anabilim Dallarinda hazirlanan Yüksek Lisans ve Doktora tezlerinde bilimsel sunum ilkelerine uygun standardi saglayabilmek amaci ile hazirlanmistir. Yüksek lisans ve doktora dereceleri için hazirlanan tezler, orijinal bir arastirmayi düzenli ve bilimsel bir bütünlük içinde sunan eserlerdir. Her arastirma ilgili Anabilim Dalinin bilimsel kriter ve standartlarini karsilayacak sekilde yürütülür ve tamamlanan çalisma Fen Bilimleri Enstitüsünün standartlarina uygun sekilde sunulur. Nigde Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsüne bagli Anabilim Dallarinda yüksek lisans ve doktora tezi hazirlayacak olan ögrencilerin bu kilavuzda belirtilen tüm ilke yazim teknigi ve kurallarina uymalari zorunludur. Patent alinabilecek bir konuyu içeren tezler için tezin topluma açilmasindan önce ve tezin resmen kabul tarihinden itibaren baslamak üzere 90 günlük bir saklama süresi istenebilir. 3
BÖLÜM I I GENEL GÖRÜNÜM VE YAZI M K URAL L ARI 2.1 K agit Türü ve Çogaltma Tez yaziminda ve tezin çogaltilmasinda kullanilacak kagit, A4 standardinda (21x29,7 cm) ve en az 70 en çok 100g lik birinci hamur beyaz kagit olmalidir. Tezler koyu ve sabit mürekkeple kaliteli bir sekilde basilmalidir. Or inal metin yazarda kalabilir. 2.2 Yazim Tezler bilgisayarda yazilmali ve kagidin yalniz bir yüzüne basilmalidir. Yazi tipi olarak yaygin kullanima sahip olan Times New Roman seçilmelidir. Metinde kullanilacak harf boyutu on iki (12) punto olmalidir. Genis ve/veya uzun çizelgelerin tek sayfaya sigdirilmasi istendiginde harf boyutu, 8 puntoya kadar düsürülebilir. Yazimda her tür noktalama isaretinden sonra bir karakterlik bosluk birakilmalidir. Yazimda düzeltme yapma gereginin duyulmasi halinde düzeltmeler orijinal metin üzerinde yapilmalidir. Mürekkep kullanilarak ve el yazisi ile yapilan düzeltmeler kesinlikle kabul edilmez. 2.3 Satir Araliklari Ana metindeki satir araliklari ve kaynaklar listesinin yaziminda 1,5 (bir buçuk) tam aralik, sekil ve çizelge açiklamalari ile alintilar dipnotlarin yaziminda 1 (bir) tam aralik kullanilmalidir. Bölüm basliklari ile alt basliklar arasinda ve bunlari izleyen paragraflar arasinda 1,5 tam aralik birakilmalidir. Metin içerisindeki paragraflar arasinda da 1,5 tam aralik olmalidir. Ekler kisminda sunulan bilgilerde gerekli durumlarda (program kodlari vb.) harf boyutu on (10) punto satir araligi 1 tam aralik seçilebilir. Her bölüm yeni bir sayfa ile baslamalidir. 2.4 Kenar Bosluklari ve Sayfa Düzeni Her sayfanin sol kenarinda 3,5 cm; alt, üst ve sag kenarlarinda 2,5 cm bosluk birakilmalidir. Tüm satirlar metin çerçevesinin sag kenarinda ayni hizada bitirilmelidir. Bir sayfadan digerine geçerken sözcüklerin bölünmesinden kaçinilmalidir. 4
2.5 Sayfal ar in Numar alanmasi Sayfa numaralari kagidin alt kenarindan 1,5 cm yukarida ve metin çerçevesini ortalayacak sekilde yerlestirilmeli, birinci ve ikinci iç kapak disindaki tüm sayfalar numaralandirilmalidir. Sayfa numaralarinin tümü ayni karakter ve boyutta olmalidir. Özet, summary, önsöz, tesekkür, içindekiler ve varsa sekiller, çizelgeler, simgeler, kisaltmalar gibi ana metinden önce gelen sayfalarin nu küçük Romen rakamlari (i, ii, iii, iv, v, vi) kullanilmalidir. Iç ve onay sayfalarina numara konulmaz, fakat i, ii sayfalari olarak dikkate alini Sayfa numaralamaya iii ile Özet sayfasindan baslanmalidir. Giris bölümü ile baslayan tez ana metni ilk sayfasindan baslayarak Kaynaklar ve sayfalari ile digerlerini kapsayacak sekilde yani sonuna kadar Arap Rakamlari (1, 2, 3...) kullanilarak numaralandirilmalidir. Numaralama islemi sekil, resim, sema. vb. sayfalari atlamadan araliksiz olarak sürdürülmelidir. 2.6 Anlatim Tez, Türkçe ve imla kurallarina uygun bilimsel bir dil kullanilarak yazilmalidir. Anlatim üçüncü sahis agzindan yapilmali, kisa ve öz cümleler kullanilarak tezin anlasilabilirligi artirilmalidir. 2.7 Bölüm ve Alt Bölümler Tezin bölüm ve alt bölümlerinin belirlenmesinde gereksiz ayrintiya inilmemeli; bölüm ve alt bölümlerinin birbirlerine göre öncelik sirasina dikkat edilmelidir. Birinci derecede bölüm basliklari yazimda kullanilan puntoda (12 punto) BÜYÜK HARFLERLE; ikinci derecede alt bölüm basliklarinda her sözcügün ilk harf lani ise küçük harflerle yazilmalidir. Belirtilen basliklarda ve, veya, ile vb. baglaçlarin kullanilmasi halinde bunlar küçük harflerle yazilmalidir. Üçüncü derecede alt bölüm basliklarinda birinci sözcügün ilk harfi büyük kalani ile diger sözcüklerin harfleri küçük yazilmalidir. Dördüncü derece alt bölümlerin bulunmasi halinde bunlarin basliklari da üçüncü derece alt bölümlerin basliklari gibi yazilmalidir. Tezde, daha ileri derecede alt bölümler gerekmedikçe kullanilmamalidir. Bölüm ve alt bölüm basliklari koyu olarak yazilmali ve EK-H deki gibi numaralandirilmalidir. 5
2.8 Ciltleme Yüksek lisans tezleri açik mavi renkli bezle; doktora tezleri ise lacivert renkli bezle ciltlenmelidir. Dis kapak ve cilt kenari örnegi EK-B de verilmistir. 6
BÖLÜM I I I TEZ I ÇERI GI ÖZEL SAYFAL AR VE ANA METIN Tez; Ön sayfal ar, Ana M etin ve Son Sayfalar olmak üzere baslica üç bölümden olusur. Bölümlerin içindeki kisimlarin siralanisi asag i örnege göre yapilmalidir. Tezde bulunmasi zorunlu kisimlar sol yanlarina konulan yildiz isaretiyle belirlenmistir. ÖN SAYFALAR * Bos sayfa * Iç Kapak * Onay Sayfasi * Özet * Summary Önsöz ve/veya Tesekkür (varsa) * Içindekiler Dizini * Çizelgeler Dizini * Sekiller Dizini Fotograf vb. Malzemeler Dizini (varsa) Simgeler ve Kisaltmalar Dizini (varsa) TEZ M ETNI SON SAYFAL AR * Kaynaklar Ekler (varsa) Özgeçmis (doktora tezleri için) * Bos sayfa 3.1 Ön Sayfalar 3.1.1 I ç kapak Bu sayfanin içerigi ve düzeni EK-B deki gibi olmalidir. Tezin adi 1 (bir) tam aralikli olarak ve tümüyle büyük harflerle yazilmalidir. Tez adi olarak kullanilan ifadede kimya veya matematik formülleri, semboller, üslü sayilar, standartlar uymayan kisaltmalar veya karakterler kullanilmamalidir. 7
3.1.2 Onay sayfasi Onay sayfasi EK-C de verilen örnege uygun olarak düzenlenecektir. 3.1.3 Özet ve summar y (I ngilizce Özet) Özet ve summary de tez çalismasinin amaci, kapsami, kullanilan yöntemler, sonuç ve örnekler (gerekirse) açik biçimde ifade edilmeli; seki sema ve zorunlu olmadikça matematik formüller verilmemeli; her ikisi de basliksiz olarak yazilmali ve birer sayfayi asmamalidir. Özet/Summary metninden sonra Anahtar Sözcükler/Keywords lizce özet için) yazilmalidir. Özet ve summary örnekleri EK-D ve EK-E de verilmistir. 3.1.4 Önsöz ve/veya tesekkür Önsöz (EK-F) veya tesekkür (EK-G) yazmak zorunlu degildir. Ancak, yazilmak istenirse ayri sayfalar halinde yazilmalidir. Ikisi de birer sayfayi asmamalidir. Önsözde, tez metni içinde verilmesi halinde tezin bütünlügünü b düsünülen fakat önemli görüldügü için de verilmek istenen ek bilgiler çalismayi kisitlayici veya destekleyici etkenler yazilir. 3.1.5 I çindekiler dizini Içindekiler dizini tez metninde yer alan bütün bölüm ve alt bölüm basliklari ile kaynaklari varsa ekleri içermelidir. Basliklar tez metninde kullanilan sekliyle aynen verilmeli, hizalarina sayfa numaralari yazilmali, basliklarin son satiri ile sayfa numaralari arasinda noktalarla baglanti kurulmalidir (EK-H). 3.1.6 Çizelgeler dizini Çizelge numaralari ile basliklari metin içindekinin ayni olmali; hizalarina sayfa numaralari yazilmali; çizelge basliklarinin son satiri ile sayfa numaralari arasinda noktalarla baglanti kurulmalidir (EK-I). 8
3.1.7 Sekiller dizini Sekil numaralarini, adlarini ve sayfa numaralarini içe Çizelgeler Dizini ne benzer sekilde olmalidir (EK-J). bir dizindir. Sayfa düzeni 3.1.8 Fotogr af vb. malzemeler dizin Eger varsa fotograf vb. malzemeler dizini ayri bir sayfada yer almali ve sayfa düzeni Çizelgeler Dizini ne benzer bir sekilde olmalidir (EK-K). 3.1.9 Simge ve kisaltmalar dizini Uluslararasi düzeyde kullanilmakta olanlar hariç varsa diger simge ve kisaltmalari içermelidir (EK-L). 3.2 Tezin Ana M etni Tezin ana metni okuyucularin tezi anlamalarini kolaylastirmak amaci ile bölümlere ayrilir. Her akademik disipline ait metinlerin ayrinti i yazilisinda kendine özgü farkliliklar bulunsa da bir tezin ana metin kisminin genel görünüm ve tarzi bakimindan bastan sona kadar belirli bir düzen içinde masi gerekir. Tüm bölümler Romen rakamlari ile numaralandirilmali ve basliklari büyük harflerle yazilmalidir. (BÖLÜM I, BÖLÜM II, BÖLÜM III vb.). Her bölüm yeni bir sayfa ile baslamalidir. Bir bölümün içindeki konular sayfa düzenine uygun biçimde ve kesintisiz olarak sunulmalidir. Kismen dolu sayfalar sadece çizelge, sek l, sema, fotograf vb. malzemenin bulundugu sayfalar için kabul edilebilir. 3.2.1 Giris Tez metninin ilk ve önemli bölümlerinden birisini olusturan giris bölümü GIRIS basligi altinda verilmelidir. Burada okuyucuya konuyu ici genel bilgiler ve gerekirse literatür özeti verildikten sonra arastirmanin amaci kisa ve açik bir sekilde sunulmalidir. Ayrica diger bölümlerin içerigi hakkinda kisa bilgiler burada verilmelidir. 9
3.2.2 M ateryal ve metot Bu bölümde, üzerinde arastirma yapilacak olan konu veya obje (herhangi bir alan, bölge, organizma veya sistem gibi) tanitilir. Arastirmanin çesitli asamalarinda uygulanmis olan saflastirma, ölçme degerlendirme (istatiksel analizler dahil) yöntemleri açiklanir. Önceden varolan bir yöntem üzerinde degisik ik yapilmissa, yapilan degisiklik gerekçeleriyle birlikte belirtilir. Bazi anabilim dallarindaki (Matematik vb.) teoriye dayali çalismalarda materyal ve metot verilmeyebilir. 3.2.3 Çizelge, sekil, fotogr af vb. malzemeler Tez yazari, bu malzemeleri metin içinde uygun bulacagi yerlere koymakta serbesttir. Ancak, genel bir kural olarak bu malzemeler tez metninin ilgili kismina mümkün oldugunca yakin yerlere yerlestirilmelidir. Sayfa boyutlarini asacak kadar genis boyutlu malzemeler baslik kismi sayfanin kenarina paralel olacak sekilde yatay yerlestirilmelidir. Bu durumda, sayfa kenar bosluklari aynen korunmali; sayfa numarasi da normal yerinde birakilmalidir. Sayfa boyutlarina hiçbir sekilde sigmayacak olan malzemeler katlanarak veya zarflanarak ve metin içindeki ilgili kisma en yakin sayfaya yapistirilarak lestirilir. Çizelge, sekil, fotograf vb. malzemeler sirayla l.2.3...seklinde gerekirse Seki 1.1 (Birinci bölümde verilen 1. sekil açiklamasi), Sekil 3.1 (Üçüncü bölümde verilen birinci sekil açiklamasi) seklinde numaralandirilmalidir. Üst akma siniri (MPa) 1500 1300 1430 41Cr4 42CrMo4 1190 1100 1141 973 1020 900 875 871 700 761 500 450 500 550 600 650 700 Temperleme sicakligi ( o C) Sekil 3.1 41Cr4 ve 42CrMo4 malzemelerinin temperleme sicakligina bagli olarak üst akma sinir degerlerinin karsilastirilmasi 10
Çizelge numaralari ve basliklari çizelgelerin üst çizgisinden (1) tam aralik yukarida. sekil numaralari ve açiklamalari ise sekillerin alt kenarindan bir (1) tam aralik asagida sadece satir basindaki ilk harf büyük digerlerinin tümü küçük olacak sekilde yazilmalidir. Açiklamalarin bir satiri asmasi halinde kinci ve diger satirlar birinci satirbasi ile ayni kolonda baslamalidir. Açiklamalarin sonuna nokta veya virgül konulmamalidir. Bir sayfadan uzun olan çizelgeler uygun bir yerden bölünebilir. Çizelgenin devami bir sonraki sayfada ayni çizelge numarasi ile ve ayni baslikla verilmelidir. Ancak çizelge numarasindan sonra (Devam) ibaresi yazilmalidir. Çizelge 3.1 Malzemelerin kimyasal kompozisyonlari Malzeme C Si Mn P S Cr Mo Ni 41Cr4 0,38- =0,40 0,60- =0,035 =0,035 0,90-1,20 - - 0,45 0,90 42CrMo4 0,38-0,45 =0,40 0,60-0,90 =0,035 =0,035 0,90-1,20 0,15-0,30 Fotograf 2.1 Isil islem firini 3.2.4 For müller Her türlü matematik ve kimya formülleri, denklemleri ve ifadeleri, açik ve temiz biçimde yazilmalidir. Denklemlere, ilgili bölüm içinde sira ile numara veril r. Bu numaralar [(1.1), (1.2),..., (2.1), (2.2),...] (gerekiyorsa ayni denklemin alt ifadeleri (1.1a), (1.1b) olarak) seklinde satirin en sagina yaz ir. F s = A (3.1) 11
3.2.5 Alintilar Baska kaynaklardan alinarak tez metnine aktarilmak istenen üç veya daha az satirlik ifadeler tez metni içinde ve çift ayraç içinde verilmelidir. Daha uzun ifadelerin aktarilmasi halinde aktarilacak metin, ana metnin son satirinin altinda 1,5 (bir buçuk) tam aralik birakildiktan sonra satirbasindan baslayarak ayri bir paragraf halinde çift ayraç içinde ve tez satir araliklarindan daha dar bir aralik kullanilarak yazilmali; alintidan sonra yine 1,5 (bir buçuk) tam aralik birakildiktan sonra tezin ana metnine geçilmelidir. Örnek olarak; Bu surada ülkemizin durumu özetlenmektedir [11]. Türkiye Üniversite-Sanayi I sbirligi Birinci Surasi (4-5 K asim 1994) I TÜ Ayazaga K ampusü 1. Ulusal AR+GE Düzeyimiz, Bilim-teknoloji-sanayi politikalarindaki belirsizlikler, Kamu sektöründe AR+GE' ye yönelik altyapi yatirim yetersizligi, özel sektörün teknoloji transferi ile... seklinde gösterilir. 3.2.6 Dipnotlar Tez metni içinde yazilmasi halinde konuyu dagitici nitelikte görülen bazi açiklayici notlar ilgi durumuna göre sayfa altlarinda, bölüm sonlarinda veya tezin sonunda Kaynaklar bölümünden önce verilebilir. Bunlarin tümü metni tamamlayici çok kisa bilgiler olmalidir. Dipnotlarin kullanimindan mümkün oldugunca kaçinmali; hallerde asagidaki kurallara uyulmalidir. Dipnotlar, sayfadaki metnin alt iki tam aralik birakildiktan sonra sayfa çerçevesini asmayacak sekilde çizilen yatay bir çizginin bir tam aralik altindan baslatilmali ve sayfa alt bosluguna tasmamalidir. Dipnotlarin siralanmasinda sayilar, (1.2...) küçük harfler veya yildiz (*) vb. simgeler ku lanilir. Bunlar satirin ilk harfinin sol tarafina, dipnot çizgisinden bir tam aralik asagiya ve satirdan yarim aralik yukariya veya küçük parantez içine alinarak satir hizasina yazilmalidir. Dipnot yaziminda, satir aralarinda bir, sira aralarinda iki tam aralik birakilmali ve metin içinde kullanilan font boyutundan daha küçük punto kullanilmalidir. 12
3.2.7 Bulgular Bu kisimda anket, inceleme, ölçme deneme veya analitik çalismalardan elde edilen sayisal degerler ve veriler, düzenli bir sekilde mümkünse istatistik analizlere kolaylik saglayacak sekilde, öz ve açik bir sekilde verilmelidir. Bu kisim, gerekirse BULGULAR ve TARTISMA basligi altinda verilebilir veya lisilan alana göre baska bir baslik kullanilabilir. 3.2.8 Sonuç Bu bölümde tez çalismalarindan elde edilen sonuçlar olabildigince öz ve açik bir sekilde verilmelidir. Bunlarin literatürdeki yeri, bilim alanina getirdi i yenilikler önceki çalismalar ve sonuçlari ile karsilastirilarak tartisilir. Ayni zamanda çesitli nedenlerle tez çalismasinda ele alinamayan, ancak çalisma ile ilgili düsünülen konulari da dikkate alarak sonraki çalismalara yol gösterici olmasi aç indan eger varsa öneriler bu bölüme yazilmalidir. Gerekirse bu bölüm SONUÇ ve TARTISMA seklinde düzenlenebilir. 3.3 Son Sayfalar Bu kisim kaynaklar, ekler (varsa) ve özgeçmis (doktora tezleri için) sayfalarindan olusur. 3.3.1 K aynaklar Numara ile kaynak gösterimine göre kaynaklar verilmelidir. Metin içinde verilen tüm kaynaklar, kaynaklar sayfasinda yazilir. Metin ile Kaynaklar daki gösterim ayni olmalidir. Kaynaklar arasi 1,5 tam aralik bosluk bulunmalidir. Numara ile kaynak gösterimi örnegi Ek-M de gösterilmistir. Kaynaklar metin içinde geçtikleri siraya göre [ ] parantez içinde numaralandirilir. Daha önce numara verilen kaynaga tekrar atifta bulunmak istenirse önceki numarasi kullanilir. Kaynaklar metin içerisinde asagidaki sekillerde numaralandirilir. [1] 1 nolu kaynak, [1-3] 1 ve 3 arasi (1, 2 ve 3 nolu ) kaynaklar, 13
[1,3] 1 ve 3 nolu kaynaklar, [1,3,8] 1, 3 ve 8 nolu kaynaklar, [1,3-8] 1 ve 3 ile 8 nolu kaynaklar arasindaki kaynaklar, Ayni isimli birden fazla cilti olan kaynaklarin, kullanilan her bir ciltine ayri kaynak numarasi verilmelidir. Kitaplardan alinti yapildiginda kaynak numarasi yaninda sayfa numarasi da belirtilmelidir. 3.3.2 Ekler Tezin ana metni içine konulmasi uygun bulunmayan bazi yöntemler test formlari ham veri çizelgeleri haritalar veya semalar bazi formüller çikarilisi bilgisayar programlari vb. bu bölümde yer almalidir. Her EK in uygun bir basligi olmali bunlar metindeki verilise göre EK-A, EK-B... seklinde siralanmalidir. Tez metninin sayfa numaralari EK sayfalarinda da devam ettirilmelidir. 3.3.3 Özgeçmis Özgeçmis sadece doktora tezlerine yazilacaktir. Bir özgeçmis örnegi EK-N de verilmistir. 14
BÖLÜM IV SONUÇL AR Nigde Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü ne bagli Anabilim Dallarinda hazirlanan Yüksek Lisans ve Doktora tezlerinde bilimsel sunum ilkelerine uygun bir standardi saglayabilmek amaci ile hazirlanan bu kilavuz, ögrenci imizin özgün çalismalarini ve orijinal arastirmalarini düzenli ve bilimsel bir bütünlük içinde sunmalarina yönelik ana basliklari içermektedir. Degisik basliklar altinda, tezin sayfa düzeni, kagit kalitesi, yazim kurallari, bölüm içerikleri, tezin genel biçimi, içindekiler dizini, sekiller dizini, kaynaklar ve ekler konusunda neler yapilmasi gerektigi açiklanmistir. Böylece ilgili anabilim dalinin bilimsel kriter ve standartlarini karsilayacak sekilde yürütülen arastirmalarin ve tamamlanan çalismalarin Fen Bilimleri Enstitüsünün sta ina uygun sekilde sunulmasi saglanmaya çalisilmistir. Nigde Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsüne bagli anabilim dallarinda yüksek lisans ve doktora tezi hazirlayacak olan ögrencilerin bu kilavuzda belirtilen tüm ilke yazim teknigi ve kurallarina uymalarinin zorunlu oldugu da vurgulanmaktadir. 15
BÖLÜM V TEZ K ONTROL VE TESL I M I SL EML ERI Tez yaziminda bu kilavuzda belirtilen kurallara tam uyum saglanmalidir. Tezler tamamlandiginda, yüksek lisans tezlerinin spiral ciltli alti nüshasi, doktora tezlerinin on nüshasi, tez jürisi öneri formu ile birlikte Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürlügüne ilgili anabilim dalinin üst yazisi ile teslim edilir. Tez savunma sinavi evraklari ilgili anabilim dalina jüri baskani yazisi ile teslim edilir. Ilgili anabilim dali evraklari üç gün içinde enstitüye gönderir. Tez savunma sinavinda basarili olan ögrenci varsa gerekli düzeltmeler yapildiktan ve Enstitünün onayi alindiktan sonra en geç bir ay içinde, Yüksek lisansta çift danisman olmasi durumunda tezin ciltlenmis dokuz nüshasini, tek danisman olmasi durumunda tezin ciltlenmis yedi nüshasini, doktora da tezin ciltlenmis on nüshasini onaylanmak üzere Fen Bilimleri Enstitüsüne teslim eder. Tezler kompakt disk (CD) ortaminda dijital olarak da teslim edilecektir. Tezin tam metni tam bir pdf dosyasi olarak hazirlanacaktir. Hazirlanan pdf dosyalari tezin Enstitü de onaylanan kopyasi ile ayni olacaktir. Türkçe ve yabanci dildeki özet sayfalari her biri ayri pdf dosyasi olarak ayrica CD de yer alacaktir. Uygun olarak hazirlanmis kompact diskler (CD) tezin basligi, yazar adi, yüksekögretim kurumu adi, enstitü adi, içerecek sekilde etiketlenecek sekilde 3 kopya halinde darbeye dayanikli CD kutusuna konmali ve Tez Onay Sayfasi, Tez Veri Giris Formu ve Izin Belgesi ile birlikte teslim edilmelidir. Tez Onay Sayfasi bir tanede CD için fazladan hazirlanmalidir. Tez Veri Giris Formu ve Izin Belgesi Enstitü veya Yüksek Ögretim Kurulu internet sitelerinden elde edilebilir. NOT:Ciltlenmis tezlerin 1 adedi ögrenciye verilmek üzere istenmektedir. Kendiniz için ekstra kopya yapmaniza gerek yoktur. 16
M. DEMIREZEN, 2005 EK-A Dis Kapak ve Cilt Kenari Örnegi T.C. NIGDE ÜNIVERSITESI FEN BILIMLERI ENSTITÜSÜ MAKINE MÜHENDISLIGI ANABILIM DALI 1.7225 (DIN42CrMo4) VE 1.7035 (DIN41Cr4) ÇELIKLERININ IÇ YAPI VE MEKANIK ÖZELLIKLERINE ISIL ISLEM SICAKLIGININ ETKISININ DENEYSEL OLARAK INCELENMESI YÜKSEK LISANS TEZI MEHMET DEMIREZEN NIGDE ÜNIVERSITESI FEN BILIMLERI ENSTITÜSÜ Agustos 2005 17
BOS SAYFA 18
EK-B Iç Kapak Örnegi T.C. NIGDE ÜNIVERSITESI FEN BILIMLERI ENSTITÜSÜ MAKINE MÜHENDISLIGI ANABILIM DALI 1.7225 (DIN42CrMo4) VE 1.7035 (DIN41Cr4) ÇELIKLERININ IÇ YAPI VE MEKANIK ÖZELLIKLERINE ISIL ISLEM SICAKLIGININ ETKISININ DENEYSEL OLARAK INCELENMESI MEHMET DEMIREZEN Yüksek Lisans Tezi Danisman Yrd. Doç. Dr. Mustafa BAYRAK Agustos 2005 19
EK-C.1 Onay Sayfasi Örnegi tarafindan danismanliginda hazirlanan adli bu çalisma jürimiz tarafindan Nigde Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Anabilim Dalinda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmistir. Baskan : (Unvan, Adi Soyadi) (Kurumu) Üye : (Unvan, Adi Soyadi) (Kurumu) Üye : (Unvan, Adi Soyadi) (Kurumu) ONAY: Bu tez, Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulunca beli enmis olan yukaridaki jüri üyeleri tarafindan././20... tarihinde uygun görülmüs ve Enstitü Yönetim Kurulu nun././20... tarih ve... sayili karariyla kabul edilmistir..../.../20... Doç. Dr. Nur ettin ACI R M ÜDÜR 20
EK-C.2 Onay Sayfasi Örnegi tarafindan danismanliginda hazirlanan adli bu çalisma jürimiz tarafindan Nigde Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Anabilim Dalinda Doktora tezi olarak kabul edilmistir. Baskan : (Unvan, Adi Soyadi, Kurumu) Üye : Üye : (Unvan, Adi Soyadi, Kurumu) (Unvan, Adi Soyadi, Kurumu) Üye : (Unvan, Adi Soyadi, Kurumu) Üye : (Unvan, Adi Soyadi, Kurumu) ONAY: Bu tez, Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulunca beli enmis olan yukaridaki jüri üyeleri tarafindan././20... tarihinde uygun görülmüs ve Enstitü Yönetim Kurulu nun././20... tarih ve... sayili karariyla kabul edilmistir..../.../20... Doç. Dr. Nur ettin ACI R M ÜDÜR 21
EK-D Özet Örnegi ÖZET 1.7225 (DIN42CrMo4) VE 1.7035 (DIN41Cr4) ÇELIKLERININ IÇ YAPI VE MEKANIK ÖZELLIKLERINE ISIL ISLEM SICAKLIGININ ETKISININ DENEYSEL OLARAK INCELENMESI DEMIREZEN, Mehmet Nigde Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Makine Mühendisligi Anabilim Dali Danisman :Yrd. Doç. Dr. Mustafa BAYRAK Ikinci Danisman (Varsa) :...... Agustos 2005, 55 sayfa DIN 41Cr4 ve DIN 42CrMo4 düsük alasimli çelikleri otomotiv rot endüstrisinde yaygin olarak kullanilmaktadir. Maliyet açisindan DIN 42CrMo4 daha pahali olmasina ragmen mekanik özellikler açisindan tercih sebebidir. Bu çalismada isil islemle DIN 41Cr4 ve DIN 42CrMo4 malzemeleri farkli sicakliklarda menevislendi. Elde edilen sonuçlar mekanik özellikler açisindan karsilastirildi. Sonuç olarak menevisleme sicakligini degistirerek DIN 41Cr4 malzemesinden DIN 42CrMo4 malzemesinin mekanik özellikleri elde edilebilmektedir. DIN 42CrMo4 malzemesinin yerine DIN 41Cr4 malzemesinin kullanilmasi halinde maliyet açisindan tasarruf saglanacagi ve malzeme kullanimindaki farkliliklarin ortadan kalkacagi görülmüstür. Anahtar sözcükler: 42CrMo4, DIN 41Cr4, Isil islem, Temperleme, Menevisleme ( Anahtar sözcükler metinde kullanilan harf boyut ununda iki küçük olmali) 22
EK E Summary Örnegi SUM M ARY AN EXPERIMENTAL HEAT TREATMENT STUDY ON THE INTERNAL STRUCTURE AND MECHANICAL PROPERTIES OF 1.7225 (DIN42CrMo4) AND 1.7035 (DIN41Cr4) STEEL MATERIALS DEMIREZEN, Mehmet Nigde University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Mechanical Engineering Supervisor Co-Advisor : Assistant Professor Dr. Mustafa BAYRAK :.. August 2005, 55 pages DIN 41Cr4 and DIN 42CrMo4 low alloy steels are widely used in automotive steering rod industry. Although DIN 42CrMo4 is more expensive, is preferable in terms of material properties. In this study, these two materials were tempered at various temperatures and then materials properties were measured. Finally, the material properties were compared with respect to tempering temperatures for both materials. Results indicate that DIN 42CrMo4 s material properties may be achieved for DIN 41Cr4 steel with tempering treatment. Using DIN 41Cr4 instead of DIN 42CrMo4 help cost saving and eliminates material difference in material used. Keywords: DIN 42CrMo4, DIN 41Cr4, Heat treatment, Temp Quenching 23
EK- F Önsöz Örnegi ÖNSÖZ Bu çalisma, degerli danismanim Yrd. Doç. Dr. Mustafa BAYRAK ve Makine Mühendisligi ögretim üyelerinden Yrd. Doç. Dr. Fahrettin ÖZTÜRK ve DITAS fabrikasinin katkilariyla gerçeklestirilmistir. Uygun in kullanimi, imalat proseslerinin dogru seçilmesi dogrudan ürün kalitesi ve maliyetle ilgilidir. Ülkemiz sanayinin rekabet gücünün arttirilmasi için yapilan imalatlarin geleneksel yöntemden çikip bilgiye dayali hale getirilmesi zorunludur. Bu çalismada otomobil sanayinde yaygin olarak kullanilan iki malzemenin isil islem kosullarina bagli olarak mekanik özelliklerinin karsilastirilmasi yapilmistir. Islem sartlarinin etkileri incelenmistir. Bu çalismanin sanayimiz ve üniversitede bu konularda yapilan çalismalara katkida bulunmasini dilerim. 24
EK- G Tesekkür Örnegi TESEKKÜR Bu tez yazim klavuzunun hazirlanmasinda basta emegi geçen önceki yönetimlere tesekkürlerimizi sunariz. Tez yazim klavuzunun bu son olusturulmasinda emegi geçen Fen Bilimleri Enstitü Müdürü Prof. Dr. Meysun IBRAHIM, Müdür Yardimcisi Yrd. Doç. Dr. Fahrettin ÖZTÜRK ve tüm Enstitü personeline tesekkürlerimizi, sevgi ve saygilarimizi sunariz. Hazirlanan bu kilavuzu özveriyle okuyan ve oldukça faydali tavsiyelerde bulunan Elektrik-Elektronik Mühendisligi Anabilim Dali Yüksek Lisans Ögrencilerinden Ayetül KARA ve Gökhan GELEN e çok içten tesekkürlerimizi sunar, akademik hayatlarinda basarilar dileriz. 25
EK-H Içindekiler Dizini Örnegi I ÇI NDEK IL ER ÖZET... iii SUMMARY... iv ÖNSÖZ... v TESEKKÜR... vi IÇINDEKILER DIZINI... vii ÇIZELGELER DIZINI... viii SEKILLER DIZINI... ix FOTOGRAF VB.MALZEMELER DIZINI... x KISALTMA VE SIMGELER... xi BÖLÜM I. GIRIS... 1 BÖLÜM II. GENEL BILGILER, ISIL ISLEM VE MEKANIK ÖZELLIKLER... 9 2.1 Çeliklerin Siniflandirilmasi ve Alasim Elementlerinin Siniflandirilmasi... 9 2.1.1 Alasim elementlerinin etkileri... 5 2.2 Isil Islem... 15 BÖLÜM III. BULGULAR... 33 BÖLÜM IV. TARTISMA... 45 BÖLÜM V. SONUÇLAR KAYNAKLAR... 53 EKLER... 55 ÖZGEÇMIS... 57 26
EK- I Çizelgeler Dizini ÇI ZEL GEL ER DI ZI NI Çizelge 1.1 2002, 2003, 2004 yillarindaki DIN 42CrMo4 ve DIN 41Cr4 malzemelerinin kullanim oranlari... 5 Çizelge 2.1 Kimyasal bilesim...... 34 Çizelge 2.2 Isil islem kosullari... 38 Çizelge 3.1 DIN 41Cr4, Temperleme sicakligi 650 0 C... 39 27
EK J Sekiller Dizini SEK IL L ER DI ZI NI Sekil 2.1 Çeliklere sihirli gücünü veren martenzitik yapinin menevis öncesi. 15 Sekil 2.2 Sünek malzemelerin çekme diyagrami... 19 Sekil 2.3 Gevrek (solda) ve sünek malzeme için akma siniri tayini... 19 28
EK K Fotograf vb. Malzemeler Dizini FOTOGRAF VB. M AL ZEM EL ER DI ZI NI Fotograf 2.1 Isil islem firini... 15 Fotograf 3.1 Rockwell sertlik cihazi...... 35 29
EK-L Kisaltma ve Simgeler Dizini KISALTMA VE SI M GEL ER KISALTMA/SIMGE A AAS E HRC n ÜAS s e Kesit alani Alt akma siniri Elastite modülü Rockwell sertlik degeri Devir sayisi Üst akma siniri Gerilme Birim sekil degisimi 30
EK- M : K aynaklar Örnegi K AYNAK L AR (numara ile) A) Kitap-K itap Bölümleri, Ders Notlari ve Egitim Notlari için gösterim [1] Çetmeli, E. ve Çakiroglu, A., Yapi Statigi II, I.T.Ü Insaat Fakültesi Matbaasi, Istanbul, 1976. [2] Finnman, A. and Myer, B., Essays on Thomas Mann. TCY Press, New York, 1989. [3] Fytikas, M.D. and Kolios, N.P., Preliminary heat f map of Greece, interrrestrial Heat Flow in Europe, Eds. Cermak, V. & Ryback, L.,Springer-Verlag, Heidelberg, 197-205,1979. [4] Jeffreys, H., Bullen, K.E. and Ölmez A., Seismological Tables, Brit. Assoc. Advancement Sci., Gray-Milne Trust, London, 1940. B) Tezler ve Bitirme Ödevleri için gösterim [5] Yilmaz, P., Siklohegzenoksit'in katyonik polimerizasyonunda tetrametil tiouramdisülfit'in etkisi, Yüksek Lisans Tezi, I.T.Ü. Bilimleri Enstitüsü, Istanbul, 1997. [6] Nelson, M.R., Constraints on the seismic velocity of the crustand upper mantle beneath the eastern Tien Shan, Central Asia, PhD Thesis, MIT, Cambridge, MA, 1988. C) Süreli Dergilerdeki M akaleler için gösterim [7] Arpat, E. ve Saroglu, F., Türkiye deki bazi önemli genç tektonik olaylar, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 18, 29-41, 1975. [8] McKenzie, D.P. and Yilmaz, Y., Deformation and Volcanism in Western Turkey and the Aegean, Bull. Tech. Univ. Istanbul, 44, 345-373, 1991. [9] Acar, M.H. and Küçüköner, M., Synthesis of block copolymers by combination of cationic and initer polymerization system, Polymer, 38, 29-2833, 1997. [10] Taymaz, T., Jackson, J.A. and McKenzie, D., Active tectonics of the North and Central Aegean Sea, Geophys. J. Int., 106, 433-490, 1991. D) Bildir iler için göster im [11] Karakuzu, R., Orhan, A. ve Sayman, O., Yari dairesel çentikli kompozit levhalarin elasto-plastik zorlamalar altinda mukavemetlerinin artirilmasi, V. Ulusal Makina Tasarim ve Imalat Kongresi, ODTÜ, Ankara, 449-458, 16-18 Eylül,1992. [12] Smith, M., Myer, B. and Markov, C., Cold Fusion, Proceedings of the 1 st Cold Fusion Conference, Moscow, USSR, 173-174 (in Russian), September 14-16,1978. [13] Acar, M. H. and Yilmaz, P., Effect of tetramethylthiuramdisulfide on the cationic poymerization of cylohexeneoxide, The 2 nd International Conferences on Advanced Polymers via Macromolecular Engineering, Orlando, Flor USA, April 19-23, 1997. E) Patentler 31
[14] Sisaky, A., Golab, F. and Myer, B., Rust resistant potatoes, United Kingdom Patent, No: 2394783 dated 23.1.1989, 1989. F) Raporlar [15] Burke, W.F. and Ugurtas, G., Seismic interpretation of Thrace basin, TPAO internal report, Ankara, Turkey, 1974. [16] McCaffrey, R. and Abers, G., SYN3: A program for ion of teleseismic body wave forms on microcomputers, Air Force Geophysics Laboratory Technical Report, AFGL-TR-88-0099, Hanscomb Air Force Base, MA, 1988. G) Harita v.b. [18] IOC-UNESCO, International bathymetric chart of the Mediter Scale 1:1,000,000, 10 sheets, Ministry of Defence, Leningrad, 1981. H) Standar tlar [19] TS-40561, Çelik yapilarin plastik teoriye göre hesap kura lari, Türk Standartlari Enstitüsü, Ankara, 1985. I ) K isisel Görüsme [20] LePichon, X., Kisisel görüsme, 1997. J) Elektronik Gazete ve Dergi [21] Börklü, A., Yildirim, N. ve Gülal, Z., Depreme karsi nasil bir bina yapmali?, Milliyet (Gazete adi), Bilim Teknik (bölüm adi), http://bilimteknik.milliyet.com.tr- /w/b08.-html, 14 Ekim 2000. K ) I nternet (www/ftp) K aynaklari [22] Carranza, L.E., Corbusier and the problems of representation, Journal of Architectural Education, http://www.mitpress.mit.edu/jrnls-catalog/arch-edabstracts/file:jae48-2.htm, 1994. [23] OCMIP, Ocean Carbon-Cycle Model Intercomparison Project, IGBP, Global, Analysis, Interpretation and Modeling Task Force, http://www.ipsl.jussieu-fr/ocmip, 2000. L ) CD-ROM [24] Singh, S., Early marriage among women in developing countries. International family planning perspectives, Contemporary women's issues. [CD-ROM]. RDS Inc. New York,1996. [25] Özyurt, N. and Bayari, C. S., Validity of chlorofluorocarbons (CFS) as an agedating tool in karstic aquifers, Taurids-Southern Turkey, Proceedings of the International Symposium on Isotope Techniques in Water Resources Development and Management. [CD-ROM]. IAEA Vienna, 10 to 14 May 1999. 32