Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin İkincil Düzenlemeler 1. Kapsam 6362 sayılı Yeni Sermaye Piyasası Kanunu, yatırım hizmet ve faaliyetlerinin kurumsal bir yapıda, geniş bir perspektifte sunulmasına yönelik olarak, yatırım hizmetlerini ve bu hizmetleri sunacak kuruluşlar yeni bir bakış açısıyla yorumlamıştır. Öncelikle, yatırım hizmetleri sektörüne yönelik yeni vizyonla uyumlu olarak 2499 sayılı Mülga Sermaye Piyasası Kanunu nda (Mülga SPKn) aracı kurumlar ve bankaları karşılamak üzere kullanılan aracı kuruluş ifadesi, 6362 sayılı yeni SPKn da yerini, yatırım kuruluşları ifadesine bırakmıştır. Ayrıca, Mülga SPKn da araç bazında yapılan sınıflandırmaya dayanarak tek tek sayılan sermaye piyasası faaliyetleri yerine, 6362 sayılı yeni SPKn da faaliyet bazlı bir sınıflandırma yapılmış ve yatırım kuruluşlarının izne tabi olarak yerine getirecekleri yatırım hizmet ve faaliyetlerinin yanısıra, belirlenen koşulları sağladıklarına ilişkin bildirimde bulunarak yan hizmetleri de sunabilmelerine, böylece yatırımcılarına oldukça geniş bir yelpazede hizmet vermelerine yönelik düzenleme yapılmıştır. 6362 sayılı yeni SPKn kapsamında yatırım hizmet ve faaliyetleri a) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi b) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin müşteri adına ve hesabına veya kendi adına ve müşteri hesabına gerçekleştirilmesi c) Sermaye piyasası araçlarının kendi hesabından alım ve satımı ç) Portföy yöneticiliği d) Yatırım danışmanlığı e) Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunularak satışa aracılık edilmesi f) Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunmaksızın satışa aracılık edilmesi g) Çok taraflı alım satım sistemlerinin ve borsa dışı diğer teşkilatlanmış pazar yerlerinin işletilmesi ğ) Sermaye piyasası araçlarının müşteri namına saklanması ve yönetimi ile portföy saklanması h) Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması Yan hizmetler a) Sermaye piyasaları ile ilgili danışmanlık hizmetleri sunulması b) Yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ile sınırlı olarak kredi ya da ödünç verilmesi ve döviz hizmetleri sunulması c) Sermaye piyasası araçlarına ilişkin işlemlerle ilgili yatırım araştırması ve finansal analiz yapılması veya genel tavsiyede bulunulması ç) Aracılık yükleniminin yürütülmesi ile ilgili hizmetlerin sunulması 1
d) Borçlanma veya başka yollardan finansman sağlanmasında aracılık hizmeti sunulması e) Servet yönetimi ve finansal planlama yapılması f) Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması 2. Yeni Mevzuat Yapısı Seri:V No:46 / Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Tebliği Seri:V No:55 / Yatırım Danışmanlığı Tebliği Seri:V No:59 / Portföy Yöneticiliği Tebliği Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ Seri:V No:125 / Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri Tebliği 6362 Sayılı Yeni SPKn kapsamında yürütülmekte olan alt düzenleme çalışmalarında da, yatırımcının korunması ile finansal aracılık sektörünün güçlendirilmesi amaçlarının her ikisine de hizmet edecek şekilde, Avrupa Birliği mevzuatı başta olmak üzere dünya uygulamaları da göz önünde bulundurulmuştur. Yeni durumda, aracı kurumların kuruluşu, temel faaliyet esasları gibi hususlar Yatırım Kuruluşlarının Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkında Tebliğ ile yatırım hizmet ve faaaliyetlerini yürütmek isteyen yatırım kuruluşlarının yetkilendirilmesi ile yan hizmetlerin esasları ise Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ ile düzenlenmiştir. 3. Alım Satıma Aracılık Faaliyetinin Yeniden Sınıflandırılması Yeni düzenlemeler uyarınca yatırım kuruluşları tarafından, sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak sadece emirlerin müşteriden alınması ve gerçekleştirilmek üzere başka bir yatırım kuruşuna iletilmesine aracılık ediliyorsa emir iletimine aracılık ; emirlerin müşteriden alınması ve borsa ya da borsa dışı bir platformda sonlandırılmasına aracılık ediliyorsa işlem aracılığı ; müşteriden alınan emirlerin şirketin kendi portföyünden karşılanması suretiyle işlem yapılıyorsa portföy aracılığı faaliyet izni alınması gerekecektir. Ayrıca, mülga SPKn da olduğu gibi, 2
menkul kıymet, türev araç ya da kaldıraçlı alım satım işlemine aracılık edilmesine göre ayrı ayrı belgeler düzenlenmeyecek, sunulacak hizmete göre tek bir yetki belgesi düzenlenecektir. Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı (Menkul Kıymet) Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçların alım satımının yapılmasına aracılık (Türev Araç) Döviz, mal, kıymetli maden veya Kurulca belirlenecek diğer varlıkların kaldıraçlı alım satımı, alım satımına aracılık ve bu işlemlere yönelik hizmetlerin yerine getirilmesi. (Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi (Emir iletimine aracılık) Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin müşteri nam ve hesabına gerçekleştirilmesi (İşlem Aracılığı) Sermaye piyasası araçlarının kendi adına ve hesabına alım ve satımı (Portföy aracılığı) Daha önce Kurulumuzca alınan Kurul ilke kararları ile tezgahüstü piyasalarda işlem gören türev araçların Kurulumuz düzenlemeleri altında olmadığı hükme bağlanmıştır. Ayrıca, aracı kurumlara karşı taraf olarak tezgahüstü türev araç yazmaları izin verilmemekte sadece yurtdışı piyasalarda gerçekleştirilen işlemler için aracılık etmeleri için yetki belgesi düzenlenmekteydi. Yeni SPKn ile türev araç tanımı genişletilmiş ve aynı zamanda portföy aracılığı faaliyeti tanımlanmıştır. Buna göre, tezgahüstü piyasalarda müşterileri ile birebir türev araç yazmak isteyen banka ve aracı kurumların Kurulumuzdan portföy aracılığı yapmak üzere izin almaları gerekmektedir. Bu çerçevede, yatırım kuruluşunun müşteri ile ilişkilerine yönelik iş-yapış kuralları Yatırım Hizmet ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ ile düzenlenmekte olup, aracı kurumların risk yönetimi Kurulumuzun sermaye yeterliliği düzenlemeleri ile izlenecektir. Ayrıca, mevcut durumda bankalar ve aracı kurumlar arasındaki iş ilişkisini düzenleyen acentelik müessesesi ikincil düzenlemelerden çıkarılarak yerine emir iletimine aracılık tesis edilmiştir. Buna göre müşterilere ait hesap ve işlemlerin müşteri bazında lehine faaliyet gösterilen aracı kurum nezdinde izlenmesi gerektiği hükme bağlanmıştır. 3
4. Halka Arza Aracılık Faaliyetinin Yeniden Sınıflandırılması Halka arza aracılık faaliyeti mülga SPK nda bir bütün olarak tek bir sermaye piyasası faaliyeti olarak düzenlenmekte iken halka arzın yüklenimde bulunarak veya en iyi gayret aracılığı şeklinde yapılmasına ilişkin hususlar alt düzenlemelerde tanımlanmaktadır. 6362 sayılı SPKn da Avrupa Birliği Mevzuatı ile uyumlu olarak, farklı risk seviyelerine ve dolayısıyla farklı sermaye gereksinimlerine sahip iki faaliyet Kanun düzeyinde ayrıma tabi tutulmuştur. 2499 sayılı Mülga Kanun 6362 sayılı Yeni Kanun Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunularak satışa aracılık edilmesi Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunmaksızın satışa aracılık edilmesi 5. Saklama Hizmetinin Düzenlenmesi Türk sermaye piyasasında sermaye piyasası araçlarının büyük bir kısmının merkezi saklama kuruluşları tarafından saklanması söz konusudur. Bununla birlikte, merkezi saklama kuruluşlarındaki müşteri hesaplarına erişim yetkisi, müşterilere hizmet veren aracı kurum ve bankalardadır. Mülga SPKn da bu yetki alım satıma aracılık faaliyetinin bir parçası olarak düzenlenmiş ve ayrıca bir yetkilendirmeye tabi tutulmamıştır. Diğer taraftan, özellikle yabancı yatırımcıların, güven ilişkisi, kredi sağlama imkanı, yatırım stratejisinin gizlenmesi ve edinilen sermaye piyasası araçlarından doğan hakların kullanımına yönelik hizmetler gibi sebeplerle, işlemlerin gerçekleştirilmesi ile sahip olunan sermaye piyasası araçlarının saklanması hizmetlerini farklı kurumlardan almayı tercih etmeleri nedeni ile dünya uygulamaları ile paralel olarak ülkemizde de ayrı bir saklamacılık faaliyeti ortaya çıkmıştır. 6362 sayılı SPKn da bu saiklerle, ayrı bir yatırım hizmet ve faaliyeti olarak düzenlenen saklama hizmetine yönelik olarak, alt düzenlemelerde de kapsamlı hükümler öngörülmüştür. Buna göre saklama hizmeti iki farklı şekilde yetkilendirilecektir. İlki yatırım kuruluşlarının yetkili oldukları yatırım hizmet ve faaliyetlerine bağlı olarak alacakları sınırlı saklama hizmeti yetkisi; ikincisi ise yatırım kuruluşlarının saklama hizmeti sunmak üzere alacakları genel saklama hizmeti yetkisidir. 4
Yeni düzenlemeler uyarınca aracı kurum ve bankalar Kuruldan aldıkları yatırım hizmet ve faaliyetine bağlı olarak sınırlı saklama yapabileceklerdir. Örneğin aracı kurum bir müşterisi için payın Borsada alım satımına aracılık ediyorsa müşterinin paylarını sınırlı saklama yetkisi kapsamında saklayabilecektir. Eğer müşteri emirleri bir aracı kurumdan gerçekleştirmek, saklama hizmetini başka bir kuruluştan almak istiyorsa bu defa saklama hizmeti verecek aracı kurum veya bankanın genel saklama hizmeti için yetkilendirilmiş olması gerekmektedir. SINIRLI SAKLAMA: Kendi yaptığı işlemler için saklama yetkisi (Aracı kurumların mevcut durumda yetkiye bağlı olmadan gerçekleştirdikleri saklama faaliyeti) GENEL SAKLAMA: Diğer kurumların da saklamasının yapılabilmesi yetkisi 6. Portföy Yöneticiliği 6362 sayılı SPKn dayalı ikincil düzenlemelerde bireysel portföy yöneticiliği; Yatırım Hizmet ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Tebliği ile düzenlenmekte ve aracı kurumlar, yatırım ve kalkınma bankaları ile portföy yönetim şirketleri tarafından yapılabilmektedir. 7. Yatırım Danışmanlığı Yatırım danışmanlığı 2499 sayılı Mülga SPKn da yer alan ve ikincil düzenlemeleri bulunan bir faaliyettir. Yeni düzenlemelerle bu faaliyete yönelik işlerliğin artırılmasını teminen yatırım danışmanlığının tanımı değiştirilmiş ve yatırım kuruluşlarına tanınan bazı istisnalar kaldırılmıştır. Bir önceki düzenlemelerimize paralel olarak, bu faaliyeti aracı kurumlar, yatırım ve kalkınma bankaları ile portföy yönetim şirketleri yapabilecektir. Yatırım danışmanlığı düzenlemelerinde yapılan değişiklikler ile bu faaliyetin yatırım kuruluşları tarafından daha profesyonel bir anlayışla yapılması hedeflenmiştir. Öncelikle bu faaliyeti yürütmek isteyen yatırım kuruluşlarının araştırma birimi kurmaları ve bu işi yapmak üzere araştırma uzmanı istihdam etmeleri zorunlu kılınmıştır. Yatırım danışmanlığı tanımından dolaylı veya doğrudan maddi menfaat elde etme şartı kaldırılarak müşterinin ihtiyaçlarına yönelik yapılan her türlü yönlendirici yorum ve tavsiye yatırım danışmanlığı olarak sayılmıştır. Bunun yanısıra, yatırım kuruluşlarının müşterilerini yorum ve tavsiyelerle yönlendirirken müşterilerin ihtiyaçlarını, bilgi düzeylerini ve risk algılarını bilerek hareket etmelerini teminen yerindelik testi uygulaması zorunlu kılınmıştır. Böylece yatırım kuruluşlarının müşterilerine 5
verdikleri yönlendirici yorum ve tavsiyelerde sorumluluk üstlenmesinin sağlanması hedeflenmiş olup, bu düzenlemenin yatırım kuruluşları aracılığıyla finansal okuryazarlık düzeyinin artırılması için yeni bir kanal olacağı değerlendirilmektedir. 8.Yan Hizmetler 6362 sayılı SPKn, yan hizmetlerin, yatırım kuruluşları ve portföy yönetim şirketlerince ayrıca bir yetki belgesine tabi olmaksızın Kurulca belirlenen esaslar çerçevesinde yapılacağını hükme bağlamıştır. Bu çerçevede, 6362 sayılı SPKn un 38 inci maddesinde yer alan yan hizmetlerin tanımı yapılarak bir çerçeve çizilmiştir. Yan hizmetlerde yer alan iki hizmet ise sermaye piyasaları için taşıdığı önem dikkate alınarak ve 6362 sayılı SPKn un farklı yerlerinde yer alan yetki hükümlerine dayanarak daha ayrıntılı düzenlenmiştir. Sermaye piyasası araçlarına ilişkin işlemlerle ilgili yatırım araştırması ve finansal analiz yapılması veya genel tavsiyede bulunulması hizmetine ilişkin esaslara da ayrıntılı bir şekilde yer verilmektedir. Buna göre, genel yatırım tavsiyesi, belirli bir kişiye veya gruba yönelik olmayan ancak açıkça veya zımnen bir yatırım stratejisini öneren veya tavsiye eden yönlendirici nitelikteki her türlü bilgiyi kapsamaktadır. Yapılan düzenleme ile bu hizmeti sadece aracı kurum, banka ile basına yetkili kuruluşların dağıtım kanalları yoluyla yapabileceği hükme bağlanmıştır. Ayrıca, yan hizmetler kapsamında aracı kurumlar, kişilerin finansal ve finansal olmayan varlıklarından oluşan servetlerine yönelik planlama yapılması ve servetlerinin yatırım hedeflerine ve tercihlerine uygun olarak yönetilmesi faaliyetini yapabileceklerdir. 6