KİŞİSEL GELİŞİM-TOPLUMSAL DEĞERLER OYUNLARLA SPOR - 2 GÖNÜLLÜ KİTABI Spor Eğitimi Modeli ile Spor Becerimi ve Kültürümü Geliştiriyorum 4., 5., 6., 7., 8. Sınıf Düzeyi HAZIRLAYAN Mustafa Levent İnce Copyright Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı İstanbul 2007
Oyunlarla Spor 2 Gönüllü Kitabı İstanbul, Kasım 2010 ISBN: 978-975-7125-85-3 Tasarım: TUT Ajans, www.tutajans.com Baskı: Senk Matbaacılık Orta Mahalle, İbrahimağa Cad. No:18, Kısmet Han A Blok Kat: 2 No: 8 Bayrampaşa İstanbul Tel: (212) 493 26 26
GİRİŞ Oyunlarla Spor Programı'nın 10 yaş ve üzeri çocukların eğitiminde belirlenmiş standartlarına ulaşmak için spor eğitimi yaklaşımı seçilmiştir. Birinci bölümde öncelikle Spor Eğitimi Modeli açıklanacaktır. İkinci bölümde ise bu modele göre toplam 16 haftalık bir döneme yayılmış olan Badminton ve Korfbol örnekleri verilecektir. Haftalar içinde standartlar, kazanımlar ve bunlara bağlı uygulama örnekleri, kullanılacak araç gereç, ölçme ve değerlendirme yaklaşımları bu spor etkinlikleri içinde açıklanacaktır. Çocukların becerileri öğrenmeleri için daha fazla zamana ihtiyaç duydukları haftaların tekrarına veya dönem içinde oluşabilecek beklenmeyen durumlar için (hava şartları, tatil vb.) zaman ayrılması önerilmektedir. Bu nedenle buradaki programlar 12 hafta üzerinden verilmiş, geriye kalan 4 haftanın programı grubun ihtiyacına göre aşağıdaki gibi uygulanmak üzere planlanmıştır. 1. Gönüllünün etkinliklere başladığı hafta dönemin ilk haftası ise -normal koşullarda- etkinliklerin 16 hafta uygulanması beklenmektedir. Böyle bir durumda gönüllünün dört haftalık uygulamayı 5.-11. haftalar arasındaki daha fazla uygulamaya gerek olduğu düşünülen haftaların tekrarı şeklinde kullanması önerilmektedir. Örneğin, beşinci hafta uygulamalarında çocukların yeterince amaca ulaşamadıkları gönüllü tarafından düşünülürse, bu haftadaki uygulamalara bir hafta daha devam edilerek altıncı haftaya daha sonra geçilmelidir. 2. Gönüllünün etkinliklere başladığı hafta dönemin ilk haftası değilse, dönem sonuna kadar kaç haftalık uygulama yapılacağı gönüllü tarafından hesaplanmalı, 12 haftalık temel uygulamaya ek olarak geri kalan haftalar için 5.-11. haftalar arasında ihtiyaç duyulan haftaların tekrarı ile uygulama planlanmalıdır. 3. 5.-11. haftalar arasında hava şartları ve benzeri nedenlerle katılımın az olduğu haftalar olursa etkinlik haftalarından ilerlemektense, 5.-11. haftalardan birinin tekrarı ile uygulama yapılmalıdır. Bu tekrar en fazla bir hafta yapılmalı, bir sonraki hafta normal düzende içerikler uygulanmaya devam edilmelidir. 3
1. BÖLÜM TEMEL SPOR EĞİTİMİ MODELİ BİLGİSİ SPOR EĞİTİMİ MODELİ Bu modelin ana hedefi; spor becerisi, kültürü ve yapma isteği yüksek bireyler yetiştirmektir. Spor becerisi olan bireyler, oyunlara katılabilmek için gerekli fiziksel becerileri sergilerler. Oyunun gerektirdiği stratejileri anlar ve uygularlar. Spor kültürü olan bireyler, oyun/spor kurallarını ve geleneklerini anlar ve değer verirler. Oyun/spor içindeki iyi ve kötü uygulamaları ayırt ederler. Spor kültürü olan bireyler, iyi birer spor katılımcısı oldukları gibi, spor taraftarı ve seyircisi olarak da bilinçli birer tüketicidirler. Spor yapma isteği yüksek bireyler, her türlü spor etkinliğinde (yerel, ulusal, uluslararası) spor kültürünü koruyacak ve geliştirecek şekilde davranırlar. Sporla ilgili gruplara istekle katılırlar. Modelin 10 temel amacı vardır. Bunlar; 1. Spora özgü beceri ve fiziksel uygunluğun geliştirilmesi, 2. Oyun içinde stratejileri uygulayabilme ve iyi uygulamaları takdir etme, 3. Bireyin gelişimine uygun düzeyde katılımı, 4. Sportif etkinliklerin planlanması ve yönetilmesinde paylaşım, 5. Sorumlu liderlik sağlama, 6. Grup içinde, grup hedefleri doğrultusunda verimli çalışma, 7. Bir spora anlam veren gelenek, müsabaka ve toplantıları takdir etme, 8. Sporla ilgili konularda mantıklı karar verme; yorumlama yapabilmek için gerekli kapasiteyi geliştirme, 9. Hakemlik ve antrenörlük ile ilgili bilgi ve becerileri uygulama ve geliştirme, 10. Sportif etkinliklere gönüllü olarak katılmaya istekli olmadır. DİKKAT! Çocuklardan bu program sırasında beklenen mükemmel tekniğe ulaşmaları değil, başlangıç düzeyinde keyifle oyun oynayabilecekleri bir düzeye gelmeleridir. Bazı çocuklar 3-5 tekrarda, bazıları ise 10-12 tekrarda öğrenebilir. Bu nedenle her çocuğun egzersiz yapabilmesi için mümkünse etkinlik içinde, süre yetersizliği yaşandığı durumlarda da etkinlik saati dışında olanak sağlanması önemlidir. 4
MODELİN TEMEL ÖZELLİKLERİ Spor Eğitimi Modeli'nin temel hedefi, çocukların gelişim düzeylerine uygun olan ve tamamının katılımını sağlayan özgün spor deneyimi sağlamaktır. Bu doğrultuda model; "sezonlar", "takım üyeliği", "resmi müsabakalar", "kayıt tutma", "festival" ve "sonuç etkinliği" olmak üzere 6 ana boyut üzerine kurulmuştur (Şekil 1). Takım üyeliği Sezonlar Resmi müsabakalar SPOR ORTAMI (Etkinlik Yapısı) Sonuç etkinliği Kayıt tutma Festival Şekil 1. Spor eğitimi modeli içindeki boyutlar Sezonlar (Dönem) Spor eğitimi sezonu, çocukların bir spor branşını öğrenirken harcadıkları toplam süredir. Genellikle 10-20 hafta üzerinden planlanır. Oyunlarla Spor Programı içinde sezon 12 + 4 hafta üzerinden planlanmıştır. Takım Üyeliği Seçilen spora göre gruptaki çocuklar sezon başında eşit sayıda takımlara ayrılırlar. Çocuklar sezon boyunca bu takımın üyesi olarak çalışırlar. Aynı takım içindeki çocuklar birbirleri ile daha çok çalışma ve birbirlerini daha yakın tanıma fırsatı bulacakları için öğrenmenin niteliği artar. Her bir üye, takım içinde oyuncu olarak görev almanın yanı sıra takım idarecisi, antrenör, istatistikçi, malzemeci, basın mensubu gibi farklı rolleri de paylaşır. Resmi Müsabakalar Sezonlar, hazırlık (antrenman) çalışmalarının yanı sıra, diğer takımlarla yapılan ve zaman planı yapılmış müsabakaları içerir. Yarışma formatları ikili mücadele, lig usulü müsabakalar veya turnuvalardan oluşabilir. Müsabaka programları, sezon (dönem) başında belirlenecek ve takımlar bu programa göre hazırlıklarını yapacaklardır. 5
Sonuç Etkinliği Spor eğitimi sezonunun son bölümünde, yapılan hazırlık ve resmi müsabakalardan sonra, bir sonuç etkinliği düzenlenecektir. Bu etkinlik, birinci olan takım kadar, bütün çocukların sezon boyunca yaptıkları çalışmaların kutlandığı ve gerekli takdiri aldıkları bir festival havasında olmalıdır. Kayıt Tutma Müsabaka sonuçları ile birlikte, takımların ve sporcuların (çocukların) o sezon için seçilen spora özgü performanslarının değerlendirilmesinde kullanılabilecek veriler toplanır ve grupla paylaşılır. Örneğin, badminton üzerine kurgulanmış sezonda takımların kazandığı müsabakalar, attıkları ve yedikleri sayıların toplamı, her bir sporcunun attığı sayılar gibi veriler toplanır ve değerlendirilir. Takımdaki istatistikçi görevini alan çocuklar bu verilerin toplanmasından sorumludur ve bu bilgileri antrenör ve basın görevlerini alan takım üyeleri ile paylaşırlar. Park Kupası Müsabakaları Uygulamalar bir festival/şenlik havasında düzenlenecektir. Takımlara isim bulmak, takım fotoğraflarını çekmek, takım başarısına ve bireysel başarılara ilgi çekmek ve bunları düzenli olarak duyurmak, centilmen ve sportmen oyuncuları seçmek, kutlamak ve bunları bütün parkla paylaşmak festival/şenlik havasının oluşturulmasında önemli bir araç olacaktır. PLANLAMA YAPARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR Seçilecek Sporlara (Etkinliklere) Karar Verilmesi Spor Eğitimi Modeli ile çalışılacak sporun seçiminde eğitim parkındaki etkinlik alanları, parkın bulunduğu bölgedeki mevsimsel özellikler, sahip olunan araç gereçler, parka gelen çocukların ilgi duydukları sporlar ve eğitim verecek gönüllülerin kendilerini yetkin hissettikleri fiziksel etkinlikler dikkate alınmalıdır. Burada örnek olarak badminton ve korfbol sporları verilecektir. Futbol, basketbol, voleybol, hentbol, atletizm, cimnastik, halk oyunları, modern dans, fiziksel uygunluk etkinlikleri, masa tenisi, golf ve diğer sporlarda ihtiyaç ve imkanlar doğrultusunda tercih edilebilir. Bununla birlikte TEGV etkinliklerinde Futbol ve Basketbol la ilgili başka uygulamalar/eğitim etkinlikleri de yer aldığından bu iki spora Oyunlarla Spor Etkinliklerinde öncelikle yer verilmemesi önerilir. Çocuk Rolleri Uygulama amaçlarından biri; çocukların spor deneyimlerini planlamaları ve yönetmeleridir. Bu amacı gerçekleştirmek için gönüllüler sezon içinde ele aldıkları sportif etkinliğe uygun rolleri belirleyeceklerdir. Çocuklar, oyunculukla birlikte aldıkları diğer roller sayesinde; hem sporu daha geniş boyutlu anlayacaklar, hem de takımlarının başarılarından kendilerini daha fazla sorumlu hissedeceklerdir. 6
Spor eğitim sezonu için birçok rol üretilebilir. Bunlar gönüllülerin hayal gücü ile sınırlıdır. Seçilen spor branşına göre oluşturulacak uzmanlık rolleri de çeşitlilik gösterecektir. Takımdaki herkese oyunculuk dışında bir rol daha verilmelidir (Tablo 1). DİKKAT! Bütün çocuklar OYUNCU rolünü doğal olarak alır. Buna ek olarak başka bir rol daha almalıdır. Sezon içinde oyuncu dışındaki diğer roller, oyunculukla birlikte yürütülür. Tablo 1. TEMEL VE DİĞER UZMANLIK ROLLERİ Temel Roller Görev Oyuncu Hakem İstatistikçi Sorumlulukları Oyunla ilgili teknik ve taktikleri öğrenmek için iyi çalışır. Oyunu gayretle, adil ve centilmence oynar. Takım arkadaşlarını destekler. Rakiplerine ve hakemlere saygılı davranır. Müsabakaları yönetir. Oyunla ilgili kararları verir. Oyunların sorunsuz bir şekilde sürmesini sağlar. Oyunlardaki performansla ilgili verileri toplar ve kaydeder. Oyunlardaki sayıları kaydeder. Sonuçları ilgili kişilere aktarır (gönüllü, basın mensubu) Örnek Diğer Roller Görev Antrenör Kaptan Takım idarecisi Malzemeci Kondisyoner İlkyardım uzmanı Basın/Gazeteci Sorumlulukları Takıma liderlik yapar. Teknik ve taktik çalışmaları yönlendirir. Oyuncuların belirlenmesi ve değişimlerinde yardımcı olur. Oyuncu seçimleri ile ilgili bilgileri gönüllü ve takım idarecisine verir. Sahada hakemlerle iletişim gerektiren durumlarda takımı temsil eder. Oyun sırasında liderlik yapar. Takım arkadaşlarına yardım eder ve cesaretlendirir. Takımla ilgili idari sorumluluk gerektiren işleri yürütür. Gerekli formları zamanında hazırlar. Takım üyelerine oyuncu, hakem, sayı tutucu ve benzeri rollerin belirlenmesinde yardımcı olur Takım malzemelerinin kontrolünden sorumludur. Takım malzemelerini (forma vb) toplar ve dağıtır. Malzemelerin zarar görmesi ve kaybolması durumunda gönüllüleri bilgilendirir. Isınma sırasında takıma liderlik yapar. Kondisyon çalışmalarının planlanmasında takıma liderlik yapar. Oynanan oyunda (sporda) sık karşılaşılan yaralanma ve sakatlıklarla ilgili bilgi sahibidir. İhtiyaç duyulduğunda ilkyardım malzemelerine ulaşır. Oyun veya antrenmanlarda yaralanma veya sakatlanma durumu olduğunda gönüllüleri bilgilendirir. Gönüllülere ilkyardım uygulamaları sırasında yardım eder. Oyunlarla ilgili makale, yorum, kritikler yazar. Eğitim parkında çıkarılacak olan spor gazetesine katkıda bulunur. 7
Rollerin belirlenmesinde; a) Çocukların rol ve sorumlulukları iyi açıklanmalı, b) Çocukların rollerini uygulayıp pratik yapmaları sağlanmalı, c) Çocukların aldıkları farklı rollerin takım başarısına etkisi olması için çaba harcanmalı ve d) Rollerin gerçekleştirilmesi için gerekli malzemeler sağlanmalıdır. Takımların Belirlenmesi Tüm takımlara eşit başarı şansı tanınması için; takımların mümkün olduğunca eşit dağıtılmasına dikkat edilmelidir. Takımların Sayısı ve Büyüklüğü Takımlar belirlenirken; etkinlikteki toplam çocuk sayısı, sezon için seçilen sporun özelliği ve sahip olunan aktivite alanı gibi faktörler dikkate alınmalıdır. Seçilen spora uygun olacak şekilde her biri 4-10 çocuktan oluşan, 3-5 takım oluşturulması uygun olur. 2-4 gibi çift sayılar yerine, 3 gibi tek sayıda takım oluşturmak daha verimli olabilir (iki takım mücadele ederken üçüncüsü hakemlik ve alan organizasyonu gibi görevleri üstlenir). Örneğin, 16 kişilik bir grupla badminton uygulaması yapılacaksa, grup üçe bölünebilir. İki takımda 5 er, bir takımda ise 6 çocuk yer alabilir. Takımlara Çocuk Seçimi Takımlara çocuk seçimi eşit ve denk yarışma ortamı yaratma açısından önemlidir. Gönüllü bunu sağlamak için çocukları hazırladığı birtakım beceri yarışmalarında gözleyebilir; sonrasında farklı beceri gruplarından çocukları takımlara dağıtabilir. Böylece eşit ve denk takım yapıları içinde çocukların katılım istekleri daha fazla olacak ve öğrenmenin düzeyi de artacaktır. Not: Gönüllü mümkün olduğunca denk güçlere (çocukların fiziksel yapıları, hareket becerileri, cinsiyetlerini düşünerek ve gözleyerek) sahip takımlar oluşturmaya çalışmalıdır. Sezon Planlaması Sezon başlamadan önce yapılması gereken işler Tablo 2 de belirtilmiştir. Bunlardan önce etkinlik kuralları, fair play ve hedeflenen kazanımlara dikkat çekilmesi gereklidir. Günlük Program Günlük programlar üç kategoride incelenebilir: 1) Öğrenme ve alıştırma günleri, 2) Alıştırma ve müsabaka günleri, 3) Müsabaka günleri. Öğrenme ve alıştırma günleri yönlendirilmiş ve bağımsız uygulamaların her ikisini de içerir. Yönlendirilmiş uygulamalar tipik şekilde gönüllü odaklıdır, bağımsız uygulamalar ise genellikle takım odaklıdır. İkincisinde gönüllü sadece alanda gezer ve gerektiğinde yardımcı olur, diğer zamanda çocuklar takım arkadaşlarına yardımcı olmaları için cesaretlendirilir. Alıştırmalar mümkün olduğunca oyun tarzında seçilir. 8