Atık Yönetimi Yönetmeliği ile Gelen Yenilikler ve Atık Sınıflandırma Sabriye AYHAN Endüstriyel Atıkların Yönetimi Şube Müdürü
Atık Yönetimi Yönetmeliği Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 2
Yönetmelik Atık Çerçeve Direktifi (2008/98/AT) ATIK YÖNETİMİ YÖNETMELİĞİ 02.04.2015 tarih ve 29314 sayılı Resmi Gazete Atık Listesinin Oluşturulmasına Dair Komisyon Kararı (2000/532/EC, 03/05/2000) 3
Kapsam ve İstisnalar (1) Kapsam İstisnalar EK-4 de listesi verilen atıklar Atmosfere salınan gaz emisyonları, Radyoaktif atıkları, Atıksuları, Kullanılamaz durumdaki patlayıcıları ve atıklarını, Kontamine olmamış hafriyat toprağını, Kazılmamış kirlenmiş (yerinde) toprak, Hayvan kadavralarını, tarımsal amaçlı kullanılan hayvansal dışkıyı, 4
Kapsam ve İstisnalar (2) Kapsam İstisnalar EK-4 de listesi verilen atıklar Biyogaz ya da kompost gibi geri kazanım tesisleri ile beraber yakma, yakma veya düzenli depolama tesislerine gönderilen hayvansal atıklar hariç diğer hayvansal yan ürünleri, Tarım ormancılık faaliyetlerinde veya doğaya zarar vermeyen ve insan sağlığını tehdit etmeyen prosesler ya da metotlar aracılığıyla biyokütleden enerji üretiminde kullanılan diğer doğal ve zararsız tarımsal veya ormancılık madde ve malzemelerini, 5
Kapsam ve İstisnalar (3) Kapsam İstisnalar EK-4 de listesi verilen atıklar Türkiye'nin deniz yetki alanlarında bulunan gemilerin ürettiği atıklar ile yük artıklarının, limanlarda kurulu bulunan atık kabul tesislerine ve/veya atık alma gemilerine verilmesini 6
Kapsam ve İstisnalar (4) Madenlerin aranması, çıkarılması, işleme tabi tutulması veya depolanması sonucu oluşan atıklar ile inşaat ve yıkım atıklarının tanımlanmasında ek-4 atık listesi, tehlikelilik özelliklerinin belirlenmesinde ek-3/a da verilen tehlikelilik özellikleri ve ek-3/b de verilen sınır değerler ile bu atıkların yönetiminde ek-2/a ve ek-2/b de belirtilen atık işleme yöntemleri kullanılır; ancak bu Yönetmeliğin diğer hükümleri uygulanmaz. 7
Ortak Kavramlar Atık Tanımı Büyükşehir ve Belediyelerin Görevleri Bakanlığın Görevleri Atık Üreticisinin Görevleri İl Müdürlüğünün Görevleri Atık İşleme Tesisinin Görevleri Yetkilendirilmiş Kuruluş Geçici Depolama Bildirim ve Kayıt Tutma 8
Geçici Depolama Geçici Depolama: Atıkların, atık üreticisi tarafından işleme tesislerine ulaştırılmadan önce üretildikleri yerde güvenli bir şekilde bekletilmesi Geçici Depolama alanlarına izin alınması gerekmektedir. İstisnalara ilgili Yönetmelik ve Tebliğler ile düzenlenmektedir. 9
Atık Minimizasyonu AYGEİY 9-5 AYY 5-1-h h) Atıklar, bu maddenin birinci fıkrasının (ç) bendinde belirtilen şartlara uyulmak kaydıyla üretildikleri yerde geri kazanılabilir. Bakanlık, kendi atıklarını, üretildiği yerde, kendi prosesinde enerji geri kazanımı hariç geri kazanan tesisleri çevre lisansı uygulamasından muaf tutmaya yetkilidir. Çevre lisansı uygulamasından Bakanlıkça muaf tutulan tesislerin atık yönetim planında miktar ve türe ilişkin bilgileri vermesi ve atık geri kazanımı, atık yönetimi ile ilgili mevzuat hükümlerine uyması gerekmektedir. 10
Mali Sorumluluk Sigortası Yükümlülük Muafiyet Mali sorumluluk sigortası Tehlikeli atıkların toplanması, taşınması, ara depolanması, geri kazanımı, yeniden kullanılması, bertarafı ve prosesten kaynaklanan tehlikeli atıkların geçici depolanması faaliyetlerinde bulunanlar, faaliyetleri nedeniyle oluşacak bir kaza dolayısıyla üçüncü şahıslara ve çevreye verebilecekleri zararlara karşı tehlikeli atık malî sorumluluk sigortası yaptırmak zorundadırlar Tehlikeli atık dışındaki diğer atık türleri 11
Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Mali Sorumluluk Sigortası Kamu kurum ve kuruluşlarının tehlikeli atık mali sorumluluk sigortası yaptırması gerekliliğine ilişkin olarak karar verilemediğine yönelik olarak Bakanlığımıza başvurular gelmektedir. Tehlikeli atık mali sorumluluk sigortası yaptırması gerekmeyen kamu kurum ve kuruluşları ile ilgili olarak 11.03.2010 tarihli ve 27518 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan 2010/190 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının 5 inci maddesinin birinci fıkrasında 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu eki (I) sayılı cetvelde yer alan genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri bu Karar kapsamına dahil değildir. ifadesi yer almaktadır. Bu kapsamda, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrolü Kanunu nun eklerindeki (I) Sayılı Cetvelde yer alan kamu kurum ve kuruluşları mali sorumluluk sigortası yaptırmaktan muaf olup diğer kamu kurum ve kuruluşlarının ise yaptırması gerekmektedir. 12
Yeniden Kullanım ve Yeniden Kullanıma Hazırlama Yeniden kullanım: Ürünlerin ya da atık olmayan bileşenlerin tasarlandığı şekilde aynı amaçla kullanıldığı herhangi bir işlemi, Lisansa gerek yok, henüz atık değil. Yeniden kullanıma hazırlama: Atık olan ürün veya ürün bileşenlerinin başka ön işleme tabi olmasına gerek kalmadan temizleme, onarım ya da kontrol işlemleri ile tasarlandığı şekle getirilmesini, Lisansa tabi, atık olmuş durumda 13
Yan Ürün Üretim prosesinin ayrılmaz bir parçası olarak üretiliyor ve kapasite raporunda ürün/yan ürün olarak yer alıyor ise, Gelecekte kullanımına yönelik talep sürekli ise, Doğrudan bir proseste kullanılabiliyor ve üretildiği yerde fiziksel işlemler hariç olmak üzere başka işlemlerden geçmiyor ise, İkame edeceği maddenin standartlarına uygunluğunun ya da hammadde olarak kullanılması durumunda nihai ürünün ürün standardını bozmadığının belgelenmesi halinde, Kullanımında çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek tedbirler alınıyor ise,! Bakanlığa firma ve atık bazlı olarak başvuru yapılması gerekiyor. 14
Serbest Bölgeler Serbest Bölgeler; Komisyon onayı ile atık çıkışı sağlanır. Komisyon Üyeleri: Serbest bölge müdürlüğü Gümrük muhafaza müdürlüğü işletici veya bölge kurucu ve işleticisi Atık üreticisi Çıkış Onayı: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 15
Ek-1 Liste Açıklamaları Kod belirleme hiyerarşisi Ek-3/B analizlerine alternatif çalışmalar (proses girdisi, MSDS, Bakanlık kılavuzları) Liste Açıklamaları: (*), (A) ve (M) 99 la biten atıklar 16
Atık Yönetimi Yönetmeliği Bertaraf : EK-2/A da yer alan işlemlerden herhangi birisi, EK-2/A - BERTARAF YÖNTEMLERİ D1 Toprağın altında veya üstünde düzenli depolama (örneğin, düzenli depolama ve benzeri) D2 Arazi ıslahı (örneğin, sıvı veya çamur atıkların toprakta biyolojik bozulmaya uğraması ve benzeri) D3 Derine enjeksiyon (örneğin, pompalanabilir atıkların kuyulara, tuz kayalarına veya doğal olarak bulunan boşluklara enjeksiyonu ve benzeri) D4 Yüzey doldurma (örneğin, sıvı ya da çamur atıkların kovuklara, havuzlara ve lagünlere doldurulması ve benzeri) D5 Özel mühendislik gerektiren düzenli depolama (çevreden ve her biri ayrı olarak izole edilmiş ve örtülmüş hücresel depolama ve benzeri) D6 Deniz/okyanus hariç bir su kütlesine boşaltım D7 Deniz yatakları dahil deniz/okyanuslara boşaltım D8 D1 ile D7 ve D9 ile D12 arasında verilen işlemlerden herhangi biri yoluyla atılan nihai bileşiklerin veya karışımların oluşmasına neden olan ve bu ekin başka bir yerinde ifade edilmeyen biyolojik işlemler D9 D1 ile D8 ve D10 ile D12 arasında verilen işlemlerden herhangi biri yoluyla atılan nihai bileşiklerin veya karışımların oluşmasına neden olan fiziksel-kimyasal işlemler (örneğin, buharlaştırma, kurutma, kalsinasyon ve benzeri) D10 Yakma (Karada) D11 Yakma (Deniz üstünde) D12 Sürekli depolama (bir madende konteynerlerin yerleştirilmesi ve benzeri) D13 D1 ila D12 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutulmadan önce harmanlama veya karıştırma D14 D1 ila D13 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutulmadan önce yeniden ambalajlama D15 D1 ila D14 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutuluncaya kadar depolama (atığın üretildiği alan içinde geçici depolama, toplama hariç) 17
Atık Yönetimi Yönetmeliği Geri kazanım : EK-2/B de yer alan işlemlerden herhangi birisi, EK-2/B - GERİ KAZANIM İŞLEMLERİ R1 Enerji üretimi amacıyla başlıca yakıt olarak veya başka şekillerde kullanma R2 Solvent (çözücü) ıslahı/yeniden üretimi R3 Solvent olarak kullanılmayan organik maddelerin ıslahı/geri dönüşümü (kompost ve diğer biyolojik dönüşüm prosesleri dahil) R4 Metallerin ve metal bileşiklerinin ıslahı/geri dönüşümü R5 Diğer anorganik malzemelerin ıslahı/geri dönüşümü R6 Asitlerin veya bazların yeniden üretimi R7 Kirliliğin azaltılması için kullanılan parçaların (bileşenlerin) geri kazanımı R8 Katalizör parçalarının (bileşenlerinin) geri kazanımı R9 Yağların yeniden rafine edilmesi veya diğer yeniden kullanımları R10 Ekolojik iyileştirme veya tarımcılık yararına sonuç verecek arazi ıslahı R11 R1 ila R10 arasındaki işlemlerden elde edilecek atıkların kullanımı R12 Atıkların R1 ila R11 arasındaki işlemlerden herhangi birine tabi tutulmak üzere değişimi R13 R1 ila R12 arasında belirtilen işlemlerden herhangi birine tabi tutuluncaya kadar atıkların ara depolanması (atığın üretildiği alan içinde geçici depolama, toplama hariç) 18
Atık Yönetimi Yönetmeliği EK-3/A TEHLİKELİ KABUL EDİLEN ATIKLARIN ÖZELLİKLERİ H1 H2 H3-A H3-B H4 H5 H6 H7 H8 H9 H10 H11 H12 H13 H14 H15 Patlayıcı Oksitleyici Yüksek oranda alevlenir Alevlenir Tahriş edici Zararlı Toksik Kanserojen Aşındırıcı (Korozif) Enfeksiyon yapıcı Üreme sistemine toksik Mutajenik Havayla, suyla veya asitle temasında toksik veya aşırı toksik gazları üreten maddeler Hassaslaştırıcı Ekotoksik Bertarafı sonrasında herhangi bir yolla, yukarıda listelenen karakterlerden herhangi birine sahip başka bir madde (sızıntı suyu gibi) ortaya çıkabilecek atık. 19
Atık Yönetimi Yönetmeliği EK-3/B TEHLİKELİ ATIK EŞİK KONSANTRASYONLARI a) Parlama noktası 55 ºC, b) Yüksek seviyede zehirli (toksik) olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun %0,1 olması, c) Zehirli (toksik) olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun %3 olması, ç) Zararlı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun %25 olması, d) R35 e göre aşındırıcı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun %1 olması, e) R34 e göre aşındırıcı olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun %5 olması, f) R41 e göre tahriş edici olarak sınıflandırılan bir ya da birden fazla maddedeki toplam konsantrasyonun %10 olması, g) R36, R37 ve R38 e göre tahriş edici olarak sınıflandırılan bir veya daha fazla maddedeki toplam konsantrasyonun %20 olması, ğ) Kategori 1 ya da 2 de kanserojen etkisinin olduğu bilinen bir maddelerdeki toplam konsantrasyonun %0,1 olması, h) Kategori 3 de kanserojen etkisinin olduğu bilinen bir maddedeki toplam konsantrasyonun %1 olması, ı) R60 ya da R61 e göre üreme yetisini azaltıcı olarak sınıflandırılan Kategori 1 ya da 2 maddesindeki konsantrasyonun %0,5 olması, i) R62 ya da R63 e göre üreme yetisini azaltıcı özelliği ile sınıflandırılan kategori 3 maddesindeki konsantrasyonun %5 olması, j) R46 ya göre kalıtımsal değişikliklere yol açıcı olarak sınıflandırılan Kategori 1 ya da 2 maddesindeki konsantrasyonun %0,1 olması, k) R40 a göre kalıtımsal değişikliklere yol açıcı olarak sınıflandırılan Kategori 3 maddesindeki konsantrasyonun %1 olması. 20
Atık Listesi Atık Yönetimi Yönetmeliği (02.04.2015 tarih ve 29314 sayılı Resmi Gazete) Ek-4 Atık Listesi Sınıflandırma Türü: Atıkların kaynağı, oluşumları ve özelliklerine göre 20 Bölüm 839 Atık Kodu 405 Tehlikeli Atık 434 Tehlikesiz Atık 21
Atık Listesi Atık kodu 20 bölümden oluşur Bölüm 1-12, 17-19 Kaynağa dayanır (endüstriyel işyeri branşı) Bölüm 6-7 İşleme dayalı Bölüm 13 15 Madde ve malzemeye dayalı Bölüm 20 Evsel atıklar Bölüm 16 Listede başka türlü tanımlanmayan atıklar 22
Atık Listesi 839 Atık 248 + 157 157 + 277 Muallak 405 Tehlikeli Atık 434 Tehlikesiz Atık 23
Kodlama Sistemi Altı haneli atık kodu : xx yy zz(*) Atıklar, altı haneli kodlar ve ilgili iki haneli ile dört haneli bölüm başlıkları ile tanımlanmışlardır. Atık Kategorisi XX YY ZZ XX YY ZZ Atık Tanımı Atık A Bölüm (01 den 20 ye kadar) * Tehlikelilik işareti Alt bölüm (01 den en fazla 14 e kadar) Listeleme (01 den en fazla 41 ve 99 a kadar) Atıklar ile ilgili yapılacak bütün çalışmalarda, atığın tanımına karşılık gelen altı haneli atık kodunun tam olarak kullanılması zorunludur. 24
Tehlikeli Atıklar ( * ) işaretli olanlar tehlikeli atıktır, Tehlikeli atıklar, EK-III A daki özelliklerden bir veya daha fazlasına sahiptirler, Atık Listesinde (A) işaretli atıklar, EK-3/B de yer alan tehlikeli atık konsantrasyonuna bakılmaksızın tehlikeli atık sınıfına girer. Atık Listesinde (M) işaretleri atıklar tehlikeli olma olasılığı bulunan atıklardır. Değerlendirme EK-3/A ve EK-3/B ye göre yapılır. 25
Atık Listesi Atık üzerine bir örnek 10 03 04* - Birincil üretim cürufları (A) Burada 10 Bölüm 10 ısıl işlemlerden kaynaklanan atıkları ifade etmektedir 03 10 03 Alt bölümü alüminyum ısıl metalürjiden kaynaklanan atıkları ifade etmektedir 04 Birincil üretim cürufları * Tehlikelilik işareti (A) 26
Atık Listesi 01 MADENLERİN ARANMASI, ÇIKARILMASI, İŞLETİLMESİ, FİZİKİ VE KİMYASAL İŞLEME TABİ TUTULMASI SIRASINDA ORTAYA ÇIKAN ATIKLAR 01 01 Maden kazılarından kaynaklanan atıklar 01 01 01 Metalik maden kazılarından kaynaklanan atıklar 01 01 02 Metalik olmayan maden kazılarından kaynaklanan atıklar 01 03 Metalik Minerallerin Fiziki ve Kimyasal Olarak İşlenmesinden Kaynaklanan Atıklar 01 03 04* Sülfürlü cevherlerin işlenmesinden kaynaklanan asit üretici maden atıkları A 01 03 05* Tehlikeli madde içeren diğer maden atıkları M 01 03 06 01 03 04 ve 01 03 05 dışındaki diğer maden atıkları 01 03 07* Metalik minerallerin fiziki ve kimyasal işlenmesinden kaynaklanan tehlikeli maddeler içeren diğer atıklar 01 03 08 01 03 07 dışındaki diğer tozumsu ve pudramsı atıklar 01 03 09 01 03 07 dışındaki alüminyum oksit üretiminden çıkan kırmızı çamur 01 03 99 Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar M 27
Atık Kodu Belirleme Hiyerarşisi 1 01 den 12 ye ya da 17 den 20 ye kadar olan bölümlerde atığın kaynağı ve bu atığa uygun altı haneli atık kodu belirlenir. 2 Atığın kodunun belirlenmesi için, 01 den 12 ye ya da 17 den 20 ye kadar olan bölümlerde uygun bir atık kodu bulunamaz ise 13, 14 ve 15 inci bölümler incelenir. 3 Bu bölümlerde de uygun bir atık kodu bulunamaz ise atık, 16 ncı bölüme göre değerlendirilir. Hizmet İçi Eğitim, Antalya 4 Eğer atık, 16 ncı bölüme de uyarlanamıyorsa, Atık Listesindeki ana faaliyet kodlarına uygun olan ve sonu 99-başka türlü tanımlanamayan atıklar ile biten uygun atık kodu Bakanlığın onayı ile kullanılır. 28
Ek-3/B Değerlendirmeleri Sınır değerler değişmedi Ek açıklamalar eklendi. Mineralojik yapı (H4-Tahriş Edici, H5-Zararlı) Ekotoksisite (H14) Talaş Atıkları (%1) Arıtma Çamurları - %50 Kuruluk 29
Analizler EK-3/B Analizleri Geçerliliği AYY 11-6 (6) Atıkların tehlikelilik özelliklerinin belirlenmesi için yapılan analiz çalışmalarının sonuçları üretim prosesi, hammadde veya katkı maddelerinde bir değişiklik olmaması halinde 5 yıl süre ile geçerlidir. Ancak, Bakanlığın gerekli gördüğü hallerde analiz çalışması yenilenir. Üretim prosesi, hammadde veya katkı maddelerinde bir değişiklik olması halinde analiz, değişiklikten itibaren 3 ay içerisinde yenilenir. 30
Atık Sınıflandırma Hiyerarşisi Önceden yapılmış analiz var mı? Hayır Atığa ve içindeki maddelere ilişkin bilimsel veri var mı (MSDS gibi)? Hayır Fiziksel-Kimyasal Analiz Evet Evet Evet Hayır Tehlikeli mi? Biyolojik Analiz 31
Değişen Atık Kodları Atık Kodu Atık Kodu Tanımı AYGEİY AYY 01 05 05* Yağ içeren sondaj çamurları ve atıkları M A 05 01 12* Yağ içeren asitler M A 10 03 15* Suyla temas halinde tehlikeli miktarlarda alevlenebilir gazlar çıkaran yanıcı veya yayılabilir köpükler M A 10 03 17* Anot üretiminden kaynaklanan katranlı atıklar M A 10 05 10* 10 08 10* Suyla temas halinde tehlikeli miktarlarda alevlenebilir gazlar çıkaran yanıcı veya yayılabilir cüruf ve köpükler Suyla temas halinde tehlikeli miktarlarda alevlenebilir gazlar çıkaran yanıcı veya yayılabilir cüruf ve köpükler 15 01 10* Tehlikeli maddelerin kalıntılarını içeren ya da tehlikeli maddelerle kontamine olmuş ambalajlar M A 15 01 11* Boş basınçlı konteynırlar dahil olmak üzere tehlikeli gözenekli katı yapılı (örneğin asbest) metalik ambalajlar M A 16 02 09* PCB ler içeren transformatörler ve kapasitörler M A 16 02 10* 16 02 09 dışındaki PCB içeren ya da PCB ile kontamine olmuş ıskarta ekipmanlar M A 16 02 11* Kloroflorokarbon, HCFC, HFC içeren ıskarta ekipmanlar M A 16 02 12* Serbest asbest içeren ıskarta ekipman M A 16 02 13* 16 02 09 dan 16 02 12 ye kadar olanların dışındaki tehlikeli parçalar içeren ıskarta ekipmanlar M A 17 02 04* Tehlikeli maddeler içeren ya da tehlikeli maddelerle kontamine olmuş ahşap, cam ve plastik M A 20 01 35* 20 01 21 ve 20 01 23 dışındaki tehlikeli parçalar içeren ve ıskartaya çıkmış elektrikli ve elektronik ekipmanlar M M M A A A 32
Atık Beyanları Tehlikesiz Atık Toplama Ayırma Tesisleri Atık Minimizasyonu Alternatif Hammadde 33
İlginize teşekkürler. Sabriye AYHAN T: (312) 586 30 83 E: sabriye.ayhan@csb.gov.tr W: www.cygm.gov.tr 34