BANKALAR ARACILIĞI İLE KARAPARA AKLAMA Bankalar Aracılığıyla Karapara Nasıl Aklanmaktadır? Karapara aklama, yasa dışı yollardan elde edilen gelirlere yasal bir görünüm kazandırmak amacıyla yapılan faaliyetlerdir. Karapara aklama hemen hemen her ülkede suç haline getirilmiş ve bu suçu işleyenlere yönelik ağır cezai hükümler koyulmuşdur.karapara aklama ile mücadelede geliştirilen en önemli mücadele yöntemlerinden birisi, mali sistemde mevcut bankalar ve diğer kurumlar tarafından mali istihbarat birimlerine (ülkemizde MASAK) yapılan şüpheli işlem bildirimleri, bu bildirimlerin analizi ve incelenmesidir. Karaparanın aklanması amacıyla, aklayıcılar değişik yöntemlere başvurmaktadır. Başvurulan bu yöntemlere literatürde karapara aklama yöntemleri denilmektedir. Bu yöntemler, paranın fiziken sınır ötesi harekete tabi tutulması, bankacılık sistemi, paravan (hayali) şirketler, kumarhaneler, döviz büroları, offshore merkezler vb. kullanılmak suretiyle yürütülen karapara aklama faaliyetlerini kapsamaktadır. Bankacılık sektörü aracılığıyla yürütülen karapara aklama faaliyetlerinde aklayıcılar tarafından kullanılan başlıca yöntemler şunlardır: Nakit transferleri yapılması Banka hesaplarının kullanılması Offshore bankacılık hizmetleri 1 / 12
Online bankacılık Yatırım işlemleri Elektronik para ve smart kartlar Kredi işlemleri Muhabir bankacılık hizmetleri Bankacılık sistemi aracılığıyla yürütülen karapara aklama faaliyetlerine yazımızda yer yer sırasıyla değinilmektedir.bankalar ARACILIĞIYLA YAPILAN KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERİ 1- Nakit transferleri yapılması Karapara aklayıcıları, karaparalarını mümkün olduğu kadar resmi otoritelerin gözünden kaçırmak ve gizlemek amacıyla transfer işlemlerine girişmektedirler. Bankalar aracılığıyla yapılan transfer işlemlerinden bazılarının şüpheli işlem niteliği bulunmakta olup, bu tür işlemler karapara aklamak amacıyla kullanılabilmektedir. Bu tür transfer işlemlerini şu şekilde sıralamak mümkündür: Uyuşturucu ve kaçakçılık gibi suçlar ile terörist organizasyonların mevcut olduğu ülkelerden ve sınır ötesi merkezlerden (Offshore merkezler) veya bu ülke ve merkezlere büyük meblağlı transferlerin yapılması, Kişinin banka nezdindeki hesaplarında anormal bir artışın tespit edilmesi ve bu hesaplara kısa sürelerde büyük miktarda giriş çıkışların olması, 2 / 12
Kötü bir ünü olan, belli bir iş kaynağı, ticari geçmişi ve alt yapısı olmayan bir kişi adına veya hesabına büyük miktarlarda nakit hareketlerinin olması veya yurt dışından büyük miktarlarda nakit para gelmesi, Çok sayıda kişinin makul bir açıklama yapmadan, ayrı ayrı hesaplardan aynı hesaba para transferleri yapması, Müşterilerin küçük miktarlarda ve çok sıklıkla hesaplarına para yatırması ve bunun toplamının büyük miktarlara ulaşması ve aynı hesaplarda tutulan paraların parçalara bölünerek ayrı ayrı hesaplarda tutulması, İşletme faaliyetleri ile orantısız ve büyük miktarda meblağı içeren hesapların bulunması ve bu hesaplar arasında transferlerin yapılması, Birbirine yakın tutarda paranın, yine birbirine yakın zamanda ülke dışına çıkması ve girmesi. 2- Banka hesaplarının kullanılmasıbankalar aracılığıyla karapara aklamak amacında olan aklayıcı, bunun için hesap açtırmak ve bu hesap üzerinden işlemler yapmak yoluyla da aklama faaliyetini gerçekleştirebilir. Şüpheli işlem niteliği de bulunan bu tür işlemleri şöyle sıralayabiliriz: Sahte isime hesap açılması ve bu isime açılan hesaplara yapılan transferlerin bu hesaptan farklı farklı hesaplara transfer edilmesi, 3 / 12
Birden çok kişi adına hesap açılması ve bu hesaplarda biriken paraların tek bir şahısın hesabına aktarılması, Ortakları arasında bağlantı bulunan birçok paravan şirket ismine hesaplar açılması ve bu hesaplardan yapılan transferlerin belli şahısların hesaplarına aktarılması Daha önce çok az işlem görmüş ya da herhangi bir işlem görmemiş bir müşterinin hesabından açıklanamayacak nitelikte ve aniden yurt içinden ve yurt dışından yoğun havale faaliyetlerinin olmaya başlaması (uyuyan hesap), Müşterinin hesap açarken, iş tecrübesinin, belli bir yatırım stratejisinin bulunmadığı ya da belirttiği işi/stratejisi ile bağdaşmayan türde işlemlerle ilgilenmek istemesi, Müşterinin hesap açarken, özellikle kimliği, iş alanı/mesleği ya da firmaları ile ilgili konulardaki gizlilik hususuna olağandışı bir endişe göstermesi, müşterinin bilgi verme konusunda isteksiz davranması, zorluk çıkarması. 3- Offshore bankacılık hizmetlerioffshore ya da kıyı ötesi bankacılığı, özel bankacılık faaliyetlerinin sunulmasının yanı sıra yapılan bankacılık işlemlerinin gizlilik esasına dayandığı, vergi avantajının bulunduğu, kolay transfer imkanlarının sağlandığı, lisans almanın ve banka kurmanın basit işlemlere tabi tutulduğu, mali gizliliğin esas olduğu bölgelerde kurulu bulunan bankalar aracılığıyla yapılan bankacılıktır. Offshore bankaların özelliklerini şöyle sıralamak mümkündür: 4 / 12
Mevduat herhangi bir yasal sorguya tabi değildir. Bankacılık işlemleri çoğunlukla vergiden muaftır. Faiz oranları serbestçe belirlenmektedir. Döviz kurları ile ilgili kısıtlamalar yoktur. Banka hakkında likidite ve sermaye yeterliliği konusunda dikkatli bir araştırma ve inceleme yapılmamaktadır. Gizlilik esastır. Offshore merkezlerde bankacılık faaliyetlerinin yanı sıra yatırım şirketleri de kurulmaktadır. Mali kuruluşları ve yatırımcıları, bu merkezlere çeken ve yasal niteliği olan faktörler ise şunlardır: Vergileme ve net kar marjını arttırma konusunda sunulan daha uygun imkanlar, Vergileme konusunda net kar marjını arttırmayı da sağlayan daha açık mevzuat, Şirket kurma konusunda tanınan kolaylıklar ve basit prosedürler, Birbirine bağlı ya da ilişki içinde bulunan şirketlerin bütünlüğünü koruyucu yeterli yasal çerçeve, 5 / 12
Büyük finans merkezlerine yakınlık, Bazı offshore merkezlerin ünü, şirketlere ve bankalara tanınan gizlilik, Kambiyo kontrolünde sağlanan tam serbestlik, Mükemmel bir elektronik ağ. Dünya genelinde lisanslı 4 bin offshore banka olduğu ve bunların yaklaşık % 44'ünün Karayipler ve Latin Amerika Bölgesi'nde, % 29'unun Avrupa'da, % 19'unun Asya ve Pasifik Bölgesi'nde, % 10'unun ise Afrika ve Ortadoğu'da olduğu bu bankaların yaklaşık 5 trilyon dolar civarında varlığı kontrolü altında bulundurduğu tahmin edilmektedir. O ffshore bankacılık hizmetleri genellikle offshore şubeleri aracılığıyla yapılmaktadır. Offshore şubeleri onshore (bankaların ayrılmaz bir parçasıdır. Offshore şubeleri, offshore merkezlerde kurulu özerk yasal kuruluşlardır. Bunlar ya kısmen ya da tamamen onshore'da faaliyet gösteren esas banka tarafından sahiplenilebilir. Offshore merkezlerde dikkat edilmesi gereken husus, buralarda kurulu bulunan paravan şubelerdir. Paravan şubelerin düşük işletme giderleri ve az sayıda personeli vardır ve bu şubeler offshore bankacılık faaliyetleri ile ilgilenmek yerine, başka bölgelerden yapılan ya da yürütülen işlemleri kayıt altına alma, karaparayı da yasal sisteme sokmaya çalışmaktadır. Şirket kurma konusunda tanınan kolaylıklar da offshore merkezlerde çok sayıda paravan şirketlerin kurulmasına neden olmakta ve bu da karapara aklama konusunda bir delik olarak görülmektedir. Offshore bankaların müşterilerine sağladığı aşırı gizlilik ilkesi, karapara aklayıcıları bu merkezlere yönlendiren en önemli nedendir. Çünkü karapara aklayıcı, parasını ve kaynağını gizleme peşindedir. Bu gizlilik ilkesi öylesine katıdır ki, Bahamalar, Cayman Adaları, Panama gibi bazı offshore merkezlerde gizlilik ilkesini ihlal edenlere cezai yaptırımlar söz konusudur. 4- Online bankacılık 6 / 12
Online bankacılık sistemi, telefon, ATM veya İnternet aracılığıyla mali hizmetlere ulaşma imkanını sağlamaktadır. Karapara aklayıcılarını İnternet aracılığıyla aklama faaliyetlerine iten nedenleri şu şekilde belirtebiliriz: İnternet aracılığıyla yapılan işlemlerin kolaylığı, Müşteri ile bankanın karşılıklı olarak birbiriyle muhatap olmaması, Elektronik transferlerin hızlılığıdır. İnternet aracılığıyla yapılan karapara aklama yöntemlerinden birisi, İnternet aracılığıyla ödeme hizmetleri sunan bir şirket kurmaktır. Karapara aklayıcı bu şirketi kullanır ve karaparasının bulunduğu ve kendi kontrolünde olan ve belki de offshore merkezlerdeki hesaplarla bağlantılı kredi kartlarını İnternetten sipariş vermek suretiyle kullanarak, bu şirketin hesabını şişirir. Bu durumda aklayıcının şirketi, sunulan hizmet karşılığında faturayı kredi kartı veren şirketler adına keser. Böylece karapara aklayıcı, karaparalarını kurduğu şirket hesabına aktarabilir ve elde edilen paranın İnternet üzerinden mal ve hizmet satışı karşılığında elde edildiğini belirtebilir. Online bankacılığın karapara aklama konusundaki zaaflarını gidermek amacıyla FATF Uzmanları (Mali Eylem Görev Gücü) tarafından bazı öneriler getirilmektedir. Bu öneriler şunlardır: Yürürlükteki kimlik tespiti yükümlülüklerinin, özellikle sırdaş hesapların açılmasını önlemek amacıyla takviye edilmesi, Mali kurumların müşteriyle iş ilişkilerinin ötesinde, müşterilerini 7 / 12
gerçekten tanımalarına imkan sağlayacak yeni prosedürler geliştirmesi, Standartlar konusunda ülkeler arasında birliğin sağlanması doğrultusunda çalışmalar yapılması, Online işlemlerde şüphenin ortaya çıkmasını ve müşterinin doğrulanmasını sağlayacak yeni bilgi teknolojilerinin geliştirilmesi, Bu tür işlemlerin türlerinin veya işleme konu olabilecek meblağın sınırlandırılması, Online işlemlerin sadece geleneksel yolla açılmış, yani müşteri ile mali kurumun yüzyüze gelmesiyle açılmış hesaplarla sınırlandırılması, Ülkelerinde lisansı olmayan mali kurumların, bu ülkelerde online hizmetler sunmasının yasaklanması. 5- Yatırım işlemleribankalar aracılığıyla yürütülen yatırım işlemleri, karapara aklamada kullanılabilecek bir diğer enstrümandır. Bu enstrümanların da şüpheli işlem niteliği bulunmaktadır. Karapara aklamada kullanılabilecek yatırım işlemlerine örnek olarak şunlar gösterilebilir: Büyük miktarda menkul kıymetin nakit olarak satın alınması, Herhangi bir amaç veya olağanüstü bir durum olmaksızın, çok miktarda menkul kıymet alım ve satımının gerçekleştirilmesi, 8 / 12
Kredi almak amacıyla bankaya başvurulması ve kredi borcu ve faizinin ödenmeyerek, bankanın bu borcu borçlu tarafından teminat olarak gösterilen menkul ya da gayrimenkulden alması, Uyuşturucu trafiğinin yoğun olduğu bölgelerdeki finans kurumlarının şubeleri aracılığıyla mevduat/ödünç alma işlemleri, Müşterilerin küçük küpürlü çok sayıda banknotu büyük olanlarla değiştirme isteğinin bulunması (Uyuşturucu satışı çok sayıda insana yapıldığından dolayı elde edilen paralar genellikle küçük küpürlüdür.), Yüksek tutarlı değerli bir dövizin önemli bir neden olmaksızın başka bir değerli dövize çevrilmesi türünde işlemler - Elektronik Para (E-money), smart kartlarelektronik para; "yatırılmış değer" veya satış noktası terminalleri vasıtasıyla, iki cihaz arasında doğrudan transferleri veya İnternet gibi açık bilgisayar ağları üzerinden ödemeleri yapmak için önceden ödenmiş ödeme mekanizmalarına denir. Yatırılmış değer ürünleri "donanım" veya "kart tabanlı" mekanizmalar (aynı zamanda elektronik çanta denir) ve yazılım veya ağ tabanlı mekanizmalardır (aynı zamanda "digital nakit" denir). Yatırılmış değer kartları tek maksatlı veya çok maksatlı olabilir. Tek maksatlı kartlar (örneğin telefon kartları) yalnız bir tür mal veya hizmetin satın alınmasında veya belirli bir satıcıdan ürün alınmasında, çok maksatlı kartlar birkaç satıcıdan birçok şeyi satın almada kullanılabilir. Elektronik para ya da e-money sisteminin yaygınlaşması ve büyük ölçekli olarak kullanılması ile birlikte suçlular, suçtan elde ettikleri gelirlerini transfer etme konusunda yehi bir alan keşfetmişlerdir. Yasal ve yasal olmayan paranın hareketinde, 1980 ve 1990'lı yıllarda havale transferleri (wire transfer) popülerken, 2000'li yıllarda aynı durumu e-money transferlerinde yaşamak mümkündür. Smart kart, üzerindeki mikroçipte parasal bir değer barındıran ve ticari 9 / 12
işlemlerde ödeme yapılmak maksadıyla kullanılan, kullanıldıkça içerdiği parasal değer azalan plastik bir karttır. Finansal kuruluş, karta yüklediği parasal değeri kullanıcının hesabından kestiği için, kartın çalınması ve kaybolması gibi durumlar bu kuruluşlar için tehlike arz etmemektedir. Smart kart üzerine yüklenecek olan miktar konusunda herhangi bir limit olmaması ve karttan karta transferin mümkün olması durumunda, karaparanın hareket aracı olarak, paradan daha çekici olabilecektir. Büyük miktarda yasa dışı yollardan elde edilen para, ATM'lerden smart kartlara yüklenilerek veya karttan karta transfer edilerek ve böylece transfer edilen karttan başka kartlara herhangi bir kayıt olmadan transfer edilerek karapara aklanabilecektir. Yasadışı faaliyetlerden kaynaklanan işlemlerde, özellikle uyuşturucu ticaretinde ödemeler küçük küpürlü banknotlar yoluyla yapılmakta olup, karapara aklayıcılarının temel hedefinin yasa dışı kazançlarını kullanılabilir hale getirmek için ellerinde bulunan küçük küpürlü paralarını finansal sisteme sokmak ve büyük tutarlar halinde tek bir hesapta toplamak olduğu bilinmektedir. Smart kartlar küçük küpürlü banknotların büyükleri ile değiştirilmesi veya daha büyük parasal değer taşıyan nakit benzeri varlıklara dönüştürülmesi konusunda çok önemli bir imkan yaratmaktadır. Bu durumu önlemek amacıyla bu kartların kullanımının giderek yaygınlık kazandığı gelişmiş ülkelerde, smart kartlara yüklenebilecek olan miktar konusunda yasal merciler tarafından olmasa bile, ihraççı ve operatör firmalar tarafından belli üst limitler getirilmektedir. Örneğin, FATF ülkelerinden İngiltere'de, smart kartlara yüklenebilecek azami parasal değer, kartın niteliğine göre 50-500 İngiliz Sterlini arasında değişmektedir. FATF tarafından her yıl hazırlanan karapara aklama tipolojileri raporlarında da bu duruma dikkat çekilmiş ve elektronik para taşıyıcılarındaki karapara aklama riskinin aşağıda belirtilen faktörlerle sınırlandırılması önerilmiştir. Yapılacak işlem miktarının sınırlandırılması, 10 / 12
Mali kuruluşlara bağlı kurumlar tarafından kartların dağıtılması ve işleyişlerinin bir banka hesabına bağlanması, Kartlarla yapılacak ödeme işlemlerinin sadece ülke topraklarıyla sınırlandırılması. 7- Kredi İşlemleriKaraparanın kaynağının kredi olarak gösterilmesi amaçlanarak, bu tür aklama faaliyetine girişilmektedir. Örneğin karapara aklayıcı, bir offshore ülkesine parasını yatırmakta, sonra paranın sahibi dışarıdaki bu parayı teminat göstererek ülkesindeki bir bankaya kredi müracatında bulunmaktadır. Aldığı bu kredi ile çeşitli yatırımlar yapmakta, ancak daha sonra aldığı bu krediyi geri döndürmemektedir. Bu durumda kredi alınan banka, yurt dışındaki bankada teminat olarak gösterilen parayı haciz ettirmektedir. Artık karapara aklayıcı yaptığı yatırımların kaynağını bankadan alınan kredi olarak gösterebilecektir. Kısaca karapara, kredi olarak karapara aklayıcıya dönmektedir. Bu yönteme, oto finans borç yöntemi denilmektedir. 8. Muhabir Bankacılık HizmetleriMuha bir bankacılık, bir bankanın başka bir bankaya, fonların transfer edilmesini, dövizlerin değişimini sağlaması veya diğer mali işlemlerin yapılmasını sağlayan bankacılık faaliyetidir. Muhabir bankalar, muhatap bankalarına bir ya da birden fazla para biriminde vadeli ve vadesiz mevduat hesabı, uluslar arası fon transferi, çeklerin paraya çevrilmesi, muhabir hesaplar aracılığıyla ödeme yapılması ve kambiyo hizmetleri gibi çeşitli hizmetleri vermektedirler. Bu hesapları açtıran bankalar, offshore bankalar ve göstermelik bankalar (shell banks) olabileceği gibi, banka lisansının anti-karapara aklama denetimlerinin zayıf olduğu bölgelerden alındığı ve bu bölgelerde kurulu bankalar da olabilir. Bu bankalardan bazıları suç faaliyeti ile ilişkili olabileceği gibi, müşterilerinden bazılarının da suç faaliyeti ile ilgili olabileceği ya da müşterilerinin anti-karapara aklama önlemlerinin olmadığı ülkelerde bulunan bankaların müşterileri olması muhtemeldir. SONUÇ Bankacılık sistemi yoluyla karapara aklama, aklayıcılar tarafından 11 / 12
kullanılagelen bir yöntem olmuştur. Gelişen teknoloji ve yeni araçların ortaya çıkması, karaparanın aklanması yöntemlerinde de buna paralel olarak artışa yol açmaktadır. Ülkemizin de üyesi olduğu FATF tarafından bankacılık sisteminde karapara aklamada kullanılan araçlara yönelik olarak geliştirilen tipolojilerde de duruma dikkat çekilmekte ve ülkelere tavsiyelerde bulunulmaktadır. Mali sistem içerisinde hareket eden bu tür fonların tespitinde mali kurumlara ve mali kurumlar içerisinde yer alan bankalara önemli görevler yüklenmiştir. Karapara aklama ve terörizmin finansmanı ile mücadelede dünyada geliştirilen en önemli araçlardan birisi, bankalar ve diğer kurumlar tarafından mali istihbarat birimlerine (ülkemizde MASAK) yapılan şüpheli işlem bildirimleri, bu bildirimlerin analizi ve incelenmesidir. Dolayısıyla bankalar tarafından MASAK'a yapılacak şüpheli işlem bildirimleri karapara aklama ile mücadelede kilit rol oynayacaktır. Burhanettin Baltacıoğlu 12 / 12