Lisanssız Üretimi Tartışıyor

Lisanssız Üretimi Tartışıyor Güneş Enerjisi Santrallerinde Başvuru, Projelendirme ve Kabul İşlemleri İTÜ Ayazağa Kampüsü Süleyman Demirel Kültür Merkezi, Maslak/İSTANBUL Bilal Şimşek Elektrik Y. Mühendisi TEDAŞ Genel Müdürlüğü 1

Sunum İçeriği 1 TEDAŞ ve Yeni Görevler 2 Lisanssız Elektrik Üretimi ve Bağlantı Görüşleri 3 GES Santrallerinde Projelendirme 4 GES Santrallerinde Kabul İşlemleri 5 Sonuçlar 2

Özelleştirme ve Yeniden Yapılandırma Özel sektörün elektrik piyasasına girmesine izin verilmesi (1984 yılı 3096 sayılı yasa) TEK (Üretim, İletim, Dağıtım ve Perakande) TEK in bölünmesi, Dağıtımın üretim ve iletimden ayrılması (1993-1994) TEAŞ (Üretim ve İletim) TEDAŞ (Dağıtım ve Perakande) 4628 sayılı Elektrik Piyasası Yasası ve TEAŞ ın bölünmesi (2001) Bölgesel dağıtım şirketlerinin kurulması (2004) Dağıtım özelleştirme sürecinin başlaması 20 Bölge (Dağıtım) Ağustos 2013 itibariyle; 20 dağıtım bölgesi özel sektör tarafından işletilmekte, 1 bölge devir/onay aşamasında,. KAYNAK: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB) 4

Avrupa Y. İstanbul Anadolu Y. Tekirdağ Zonguldak Dağıtım 17. Şirketleri Edirne Çanakkale 13 Kırklareli Kütahya Manisa Bartın Karabük Kocaeli Düzce Yalova Bolu Sakarya 15 Bilecik 9 Bursa Balıkesir Eskişehir 11 12 Uşak İzmir Aydın Denizli Muğla İstanbul 19 14 16 Afyon Isparta Ankara Konya 8 Kastamonu Çankırı Sinop 21 Çorum Tokat Kırıkkale Yozgat Kırşehir Nevşehir Aksaray Niğde Samsun Amasya Kayseri 18 Sivas Malatya K.Maraş Burdur Adana Karaman Osmaniye Gaziantep Antalya 10 Mersin Kilis 7 6 Ordu Giresun 20 5 Adıyaman Trabzon Gümüşhane Bayburt Erzincan Tunceli Bingöl Elazığ 1 Şanlıurfa 4 Artvin Ardahan Rize Kars Erzurum 3 Diyarbakır Batman Mardin Ağrı Muş Bitlis Siirt Şırnak 2 Iğdır Van Hakkari Hatay 1. Dicle E. Dağıtım A.Ş. / Dicle Elec. Distr. Co. (Diyarbakır, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Batman, Şırnak) 2. Vangölü Elektrik Dağıtım A.Ş. / Vangölü Electricity Distribution Co. (Bitlis, Hakkari, Muş, Van) 3. Aras E. Dağıtım A.Ş. / Aras E. Distr. Co. (Ağrı, Erzincan, Erzurum, Kars, Bayburt, Ardahan, Iğdır) 4. Çoruh Elektrik Dağıtım A.Ş. / Çoruh E. Distribution Co. (Artvin, Giresun, Gümüşhane, Rize, Trabzon) 5. Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş. / Fırat Electricity Distribution Co. (Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli) 6. Çamlıbel Elektrik Dağıtım A.Ş. / Çamlıbel Electricity Distribution Co. (Sivas, Tokat, Yozgat) 7. Toroslar E. Dağıtım A.Ş. / Toroslar E. Distr. Co. (Adana, Gaziantep, Hatay, Mersin, Kilis, Osmaniye) 8. Meram E. Dağıtım A.Ş. / Meram E. Distr. Co. (Kırşehir, Konya, Nevşehir, Niğde, Aksaray, Karaman) 9. Başkent E.D.A.Ş. / Başkent E.D.Co. (Ankara,Çankırı,Kastamonu,Zonguldak,Kırıkkale,Bartın,Karabük) 10. Akdeniz Elektrik Dağıtım A.Ş. / Akdeniz Electricity Distribution Co. (Antalya, Burdur, Isparta) 11. Gediz Elektrik Dağıtım A.Ş. / Gediz Electricity Distribution Co. (İzmir, Manisa) 12. Uludağ Elektrik Dağıtım A.Ş. / Uludağ Electricity Distribution Co. (Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Yalova) 13. Trakya Elektrik Dağıtım A.Ş. / Trakya Electricity Distribution Co. (Edirne, Kırklareli, Tekirdağ) 14. İstanbul Anad.Y. E.Dağ. A.Ş. / İstanbul Anatolian Side E.D.Co. (İstanbul ili Anad.Yakası / İstanbul Anatolian Side) 15. Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş. / Sakarya Electricity Distribution Co. (Bolu, Kocaeli, Sakarya, Düzce) 16. Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş. / Osmangazi E. Distr. Co. (Afyonkarahisar, Bilecik, Eskişehir, Kütahya, Uşak) 17. Boğaziçi Elektrik Dağ. A.Ş. / Boğaziçi Elec. Distribution Co. (İstanbul ili Avrupa Yakası / İstanbul European Side) 18. Kayseri ve Civarı Elektrik T.A.Ş. / Kayseri and Its Vicinity Electricity Turkish Inc. Co. (Kayseri) 19. Aydem Elektrik Dağıtım A.Ş. / Aydem Electricity Distribution Co. (Aydın, Denizli, Muğla) 20. Akedaş Elektrik Dağıtım A.Ş. / Akedaş Electricity Distribution Co. (Adıyaman, Kahramanmaraş) 21. Yeşilırmak Elektrik Dağıtım A.Ş. / Yeşilırmak Electricity Distribution Co. (Amasya, Çorum, Ordu, Samsun, Sinop) 5

Özelleştirilen Şirketler Özel sektöre devredilmiş bölgeler Trakya Boğaziçi Ayedaş Uludağ Sakarya Sakarya Başkent Yeşilırmak Çamlıbel Çoruh Aras Gediz Osmangazi Kcetaş Fırat Van Gölü Meram Aydem Akdeniz Toroslar Akedaş Dicle Onay/devir süreci devam etmekte olan bölgeler KAYNAK: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB) 6

TEDAŞ Yeni Görevler Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca verilen yetki kapsamında; Lisansız üretim tesislerinin (GES, RES, HES, Kojenerasyon gibi) proje onayı, geçici ve kesin kabullerini yapmak, Özel elektrik dağıtım şirketlerinin yatırım projelerinin geçici ve kesin kabulleri, Özel elektrik dağıtım şirketlerinin genel aydınlatma projelerinin (temsilcilikler vasıtasıyla) onayı, geçici ve kesin kabulleri, Lisanslı üretim santrallerinin Enerji Nakil Hatlarının (ENH) geçici kabulleri(münferit olarak), OSB ler içindeki belli bir gücün üzerindeki tüketim tesislerinin geçici kabulleri, Elektrik dağıtım şirketlerinin faaliyetlerinin denetimi yapılmaktadır.? 7

Dünya da Güneş Enerjisi KAYNAK: www.ren21.net GLOBAL STATUS REPORT 2013 9

Hangi Tesisler Kurulabilir? 1-Kojenerasyon Santralleri Lisans alma yok, Şirket kurma yok, Gerçek/Tüzel kişi başvuru yapabilir, Kurulu güç kısıtı yok, Sisteme enerji veremez. Kaçan enerji için bedel ödenmez. 2-Mikrokojenerasyon Santralleri Lisans alma yok, Şirket kurma yok, Gerçek/Tüzel kişi başvuru yapabilir, Tüzel kişi ihtiyaç fazlasını satabilir, gerçek kişi satamaz, Kurulu güç en fazla 50 kw olabilir. Tüzel kişi ihtiyaç fazlası enerji için YEK Cetvel 1 deki en düşük fiyat. 3-Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına Dayalı Santraller Lisans alma yok, Şirket kurma yok, Gerçek/Tüzel kişi başvuru yapabilir, Gerçek/Tüzel kişi ihtiyaç fazlasını satabilir, Kurulu güç en fazla 500 kw olabilir. Kaynak bazında YEK Cetvel 1 Aksam bazında Cetvel 2 deki fiyatlar. 10

Kimler Kurabilir ve Şartları Nelerdir? 1) Başvuru yapabilmek için öncelikle bir tüketim tesisi aboneliği olmalı. 2) Üretim tesisi ile tüketim tesisi aynı dağıtım bölgesinde olmak zorunda. 3) Her bir tüketim tesisi için bir adet kojenerasyon/mikrokojenerasyon yada max. 500 kw gücünde yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi kurulabilir. 4) Dağıtım sisteminde yeterli kapasite varsa, bir tüketim tesisi için birden fazla yenilenebilir enerji kaynağına dayalı üretim tesisi kurulabilir, ancak bu tesislerin toplam gücü 500 kw ı geçemez. 5) Kojenerasyon tesisleri için güç sınırlaması yok, ancak tesis toplam verimliliği 27 Ekim 2011 tarihli ve 28097 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelikte belirlenen değerin ( % 80) üzerinde olması gerekiyor. 6) Her bir tüketim noktası için bir mikrokojenerayon (<50 kw) tesisi kurabilir. 7) Geçici ve gezici abone grubundaki tüketim tesisleri için bu kapsamda üretim tesisi kurulamaz. 11

Bağlantı Esasları (1) 1) Bu yönetmelik kapsamında kurulan Üretim tesisleri yalnızca dağıtım sistemine bağlanır. Dağıtım Şirketi santralin kapasitesine göre AG/YG den bağlantı izni verebilir. 2) Her bir irtibat merkezinde bir kişiye tüketim tesisinden bağımsız olarak yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri için en fazla 500 kwe, mikro kojenerasyon tesisleri için en fazla 50 kwe tahsis yapılabilir. 3) İrtibat Merkezi: Dağıtım sistemine; YG den bağlanacaklar için sisteme bağlandıkları hattın ya da dağıtım merkezinin irtibatlı olduğu TEİAŞ trafo merkezinden çıkan dağıtım fiderini, AG den bağlanacaklar için bağlandıkları dağıtım transformatörünü ifade eder. 4) YG den bağlanacaklar için Rüzgar ve Güneş santralleri için TEİAŞ ın her bir transformatör merkezine yönlendirilen toplam güç miktarı 2 MW a ulaşıncaya kadar dağıtım şirketince ilgili esas ve usullere göre bağlantı kapasitesi tahsisi yapılabilir. 2 MW ı geçen başvurularda TEİAŞ görüşü alınır. 12

Bağlantı Esasları (2) 5) AG den bağlanacak üretim tesislerinin toplam gücü bağlanacağı dağıtım trafosunun %30 unu geçemez. 6) Kurulu gücü 5 kw a eşit veya düşük olan üretim tesisi şebekeye AG seviyesinden tek fazlı olarak bağlanabilir. Kurulu gücü 5 kw ın üzerindeki üretim tesisleri ise şebekeye ancak üç fazlı olarak bağlanır. 7) 11 kw ve altı AG seviyesinden, 11 kw üstü AG veya YG seviyesinden dağıtım sistemine bağlanır. 8) YG den bağlantılarda bağlanılacak noktanın bağlanabilirlik oranının; a) Kurulu gücü 500 kw ın üzerindeki kojenerasyon tesisleri için %35 in, b) Diğer üretim tesisleri için %100 ün, üzerinde olması esastır. c) Bağlanabilirlik oranı (Stifness ratio): Dağıtım sistemine bağlı üretim tesislerinin bağlantı noktasındaki üç faz kısa devre akımının, bağlanacak üretim tesisinin nominal akımına bölümü ile elde edilecek değer.) 9) Üretim tesisi, şebeke kaybı (Loss of Mains) veya dağıtım sisteminde bir kısa devre arızası oluşması durumunda ve olağandışı şebeke koşullarının varlığında dağıtım sistemiyle bağlantısı kesilecek ve dağıtım sistemine kesinlikle enerji vermeyecek şekilde tasarlanır, kurulur ve işletilir. 13

Bağlantı Esasları (3) 10) Gerçek kişilerce kurulacak mikrokojenerasyon tesisleri ile kojenerasyon tesislerinin sisteme enerji kaçırmayacak şekilde tasarlanması, kurulması ve işletilmesi esastır. 11) Üretim tesisinin dağıtım sistemine bağlantısının, dağıtım sisteminin topraklama sistemine ve ilgili teknik mevzuata uygun olarak yapılması şarttır. 12) Bu yönetmelik kapsamında kurulacak üretim tesislerinde kullanılacak mekanik/elektromekanik aksamın en fazla 5 yıl önce üretilmesi gerekmektedir. 13) Bu Yönetmelik kapsamında kurulacak üretim tesisleri için Kurum tarafından kamulaştırma yapılmaz. İlgili kurum ve kuruluşlardan gerekli izinler alınmak kaydıyla Kamu veya Hazine arazileri üzerinde üretim tesisi kurulabilir. 14) Tüketim Birleştirme: Birden çok gerçek/tüzel kişi aynı abone grubunda olmak kaydıyla tüketimlerini birleştirip max: 500 kw gücünde üretim tesisi kurabilirler. Tüketimi birleştirilecek tesislerin, üretim tesisinin kurulacağı dağıtım bölgesi içinde olması gerekir. 14

AG ve OG den Bağlı Santraller Artmakta 380 kv EİH Ototrafolar 380kV ve 154 kv seviyesinden bağlı büyük güçlü, Hidrolik, Kömür, Doğalgaz, Rüzgar Santralleri 154 kv EİH Orta Gerilimden Bağlı/Bağlanacak Santraller (Hidrolik, Rüzgar, Doğalgaz, Güneş, vs) Dağıtım Trafosu 34,5 kv OG ENH 0,4 kv AG 154/OG TM Küçük güçte dağıtılmış üretim (PV Ağırlıklı) Yeraltı AG Hattı 15

Bağlantı Noktası Türleri 5 4 3 Müşteriler Büyük Santraller 154 kv 380 kv (34,5-15,8-10,5-6,3 kv) 0,4 kv 1 2 Dağıtık Enerji Santrali (DES) Sisteme Bağlantı Noktaları: 1- AG den bağlantı 2- Gerilim düşümü ve güç kaybı hesaplarına göre hattın kapasitesine bağlı olarak OG dağıtım şebekesine gömülü olarak bağlanan santraller, 3- Genelde kurulu gücü 10 MW ile 50 MW arasında olan üretim tesisleri, müstakil hat ve fiderle TM lere direk bağlı santraller, 4- Rüzgar çiftliği, güneş tarlaları gibi büyük ölçekli santrallerin 154 /OG TM üzerinden iletime bağlı santraller) 5- Kurulu gücü 50 MW nın üzerinde olan üretim tesisleri, 154 kv gerilim seviyesinden direk olarak bağlanır. 16

Bağlantı Başvurularının Değerlendirilmesi (1) 1) Başvurular ortak irtibat merkezlerine göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırmada YG seviyesinden bağlanacak tesisler için iletim trafo merkezindeki dağıtım fideri, AG seviyesinden bağlanacak tesisler için dağıtım trafosu kıstasları kullanılır. Alternatif olarak başka bir TEİAŞ trafo merkezi ile dağıtım fiderine açık ring şebekede, şebekenin normal çalışma koşullarına göre bağlı olduğu dağıtım fideri esas alınır. 2) Yapılacak toplu değerlendirmede sırası ile dikkate alınacak öncelikler; Yenilenebilir enerji kaynağına dayalı olanlar, Kojenerasyon tesisleri, Üretim-tüketim tesisi aynı yerde olan projeler, Daha önce tesis kurmamış/kurması uygun bulunmamış kişiler, Son bir yıl içindeki tüketim miktarının diğer başvurulardan yüksek olması, Birden fazla başvurunun tüm kriterleri sağlaması halinde başvuru tarihi 17

Bağlantı Başvurularının Değerlendirilmesi (2) 3) Eksik veya yanlış evrak verenlerin başvuruları dikkate alınmaz. 4) Teknik değerlendirme yapılır. 5) Sonuçlar Dağıtım Şirketlerinin her ayın 20 sinde ilan panoları ve internette ilan edilir. 6) İlan tarihinden itibaren 1 ay içinde başvuranlara Bağlantı Anlaşmasına Çağrı Mektubu verilir. 7) 180 günlük süre başlar. Bu süre içinde hazırlanması gerekli belgeler: ETKB veya Bakanlığın yetki verdiği kuruluşça onaylanan üretim tesisi projeleri İlgili kurumlardan alınması gereken izin, onay, ruhsat vb. belgeler ÇED olumlu kararı veya ÇED gerekli değildir yazısı (tüketim tesisi ile aynı yerde kurulan ve gücü 5 kw ı geçmeyen güneş enerjisi tesisleri için ÇED belgesi istenmez) 8) Bu belgeleri süresi içinde sunan kişi ile 30 gün içinde Bağlantı ve Sistem Kullanım Anlaşmaları imzalanır. 18

OG Bağlantı Görüşleri TEİAŞ 380 kv veya 154 kv Şebeke TEİAŞ TM 154/31,5 KV 25+25 MVA Fider 1 Fider 2 Fider 3 OG İrtibat Merkezi PV 500 kw Fider n 3/0AWG (Pigeon) Rüzgar & Güneş > 2MW Diğer Kaynaklar için; Her bir TM için +1 MW kapasite tahsis edildi. TEİAŞ Görüşü Alınacak! RES 500 kw Bağlanabilirlilik Oranı = I k Bağlanabilirlilik Oranı = S k S k :Şebeke kısa devre gücü, P n :Santral kurulu gücü, I k : Kısa devre akımı I n : Santral nominal akımı I n 100 veya Yük P n 100 olmalidir. 19

OG Teknik Değerlendirme Genel olarak üretim santralının dağıtım sistemine bağlantısında; 1) Başvurular irtibat merkezine göre sınıflandırılacak; OG için fider bazında değerlendirilecek. 2) Bağlanabilirlilik oranının sağlanması. Dağıtım şirketi tarafından alternatif bağlantı noktası önerilebilir. 3) E.P. Şebeke Yönetmeliğinin 5. maddesinde yer alan 50 MW kısıtının aşılmaması, 4) Sistem kısa devre arıza akım limiti olan 16 ka in aşılmaması (TEİAŞ tarafından hesaplanmakta), 5) Rüzgar santralleri için; bağlanacak toplam RES kapasitesinin, bağlantı noktasının minimum kısa devre gücünün en çok yüzde beşi (%5) i kadar olması ve bu gücü aşmaması, şartlarının sağlanması halinde uygun bağlantı görüşü verilmektedir. 20

OG den Bağlantı Esasları 154 kv TR 50 MVA 34,5 kv 3x3/0 AWG 3x3/0 AWG 11,3 km Mevcut DM veya KÖK 630 kva GES 500 kw TEİAŞ OTOP FİDERİ 34,5 kv 0,4kV G TEDAŞ OTOP FİDER 21

Örnek: OG den PV Santral Bağlantısı DAĞITIM ŞEBEKESİNE BAĞLANTI HATTI TRAFOLU BETON KÖŞK BİNASI GES SANTRAL 22

Mevcut Tesisinde Üretici Olmak 154 kv E.İ.H G Müşteri DM 154/34,5 kv TR-A 50 MVA 154/34,5 kv TR-B 50 MVA.kV/34,5 kv ö 34,5/0,4 kv 1600 KVA Fabrika Bara-A 34,5 kv Bara-B AG Pano G DM 34,5 kv 477 MCM - 7,8 km DN : 34 34,5 kv 477 MCM 12,6 km 23

Üretim-Tüketim Aynı Yerde Dahili Yükler U: PV santralde üretilen ve şebekeye verilen enerji (kwh) E: Şebekeden çekilen enerji (kwh) P: PV santral tarafında üretilen enerji (kwh) C: Kullanıcı tarafından tüketilen enerji (kwh) Şebeke GECE VEYA ARIZALI DURUM U=P=0 ise E=C (Enerji Şebekeden) PV Santral SANTRAL ÜRETİM YAPTIĞINDA 1) P>C ise fazla enerji şebekeye verilir. 2) P<C ise şebekeden enerji çekilir. M2 Elektrik Sayacı çift yönlü elektronik, saatlik bazda ölçüm yapabilen OSOS ve DUY yönetmeliğine uygun olmalıdır. 24

Günlük Üretim-Tüketim 25

Güneşten Elektrik Elde Etme Yöntemleri Güneş Enerjisinden Elektrik Üretimi PV Fotovoltaik Güneş Panelleri CPV Yoğunlaştırılmış Fotovoltaik CSP Yoğunlaştırılmış Güneş Termik Santrali Ada PV Sistemleri Parabolik Oluk Şebekeye Bağlı Sistemler Çanak Sistemi Güneş Kulesi Fresnel Sistemi 27

Yetki Devri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB), Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü nün 01/06/2012 tarih ve 422 sayılı yazısı ile elektrik piyasasında lisanssız elektrik üretimi kapsamında gerçekleştirilecek olan projelerin onay ve tesislerin kabul işlemleri için, 20/04/2012 tarih ve 448 sayılı Bakanlık Makam Olur u ile TEDAŞ Genel Müdürlüğü 31/12/2012 tarihine kadar görevlendirilmiştir. 2013 Yılı için 24 Ocak 2012 tarih ve 647 sayılı yazı ile görevlendirme 31/12/2013 tarihine kadar uzatılmıştır. ***ÖNEMLi NOT: Onaya verilen projeler kesin projelerdir. Sahada veya çatıda uygulanacak projelerle aynı olmalıdır. 28

Proje Yönetmeliği İçerikleri Termik, katısıvı-gaz yakıtlı, buhar santraller Termik, dizel, sıvı, gaz yakıtlı, kombine çevrim santraller Nükleer santral Jeotermal elektrik santrali Tüketim tesisleri Proje Yönetmeliği Kapsamındaki Elektrik Tesisleri Rüzgar elektrik santrali Hidroelektrik santrali İletim ve dağıtım nakil hattı İletim açık şalt sahası tesisleri İmdat dizel ve black start generatör grupları Dağıtım şebeke tesisleri ETPY de, güneş enerjisine dayalı üretim santralleri için herhangi bir proje dosya şablonu düzenlenmediği tespit edilmiştir. ETPY ve LUY hükümlerine uyulması kaydıyla proje dosyası şablonu hazırlanmış ve Bakanlığa gönderilmiştir. Böylece, ETPY de güneş enerjisine dayalı santral projelerine ilişkin bir bölüm açılana kadar geçiş döneminde, Teşekkülümüze onaylanmak üzere verilecek olan proje dosyalarının, söz konusu şablon çerçevesinde değerlendirilmesi düşünülmüştür. Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğünce söz konusu proje dosya şablonu incelenmiş olup, LUY kapsamında tesis edilecek güneş enerjisine dayalı elektrik üretim tesislerinin santral projesi ve santral bağlantı projelerinin onay işlemi için gerekli düzenlemeler yapılarak, 21/09/2012 tarih ve 719 sayılı yazı ile tarafımıza bildirilmiştir. 29

Proje Hazırlama Ana Yönetmelikler ELEKTRİK TESİSLERİ PROJE YÖNETMELİĞİ ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ ELEKTRİK TESİSLERİNDE TOPRAKLAMALAR YÖNETMELİĞİ ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ Resmi Gazete Tarihi : 16.12.2009 Resmi Gazete Sayısı : 27434 Resmi Gazete Tarihi : 30.11.2000 Resmi Gazete Sayısı : 22280 Resmi Gazete Tarihi : 21.08.2001 Resmi Gazete Sayısı : 24500 Resmi Gazete Tarihi: 16.06.2004 Resmi Gazete Sayısı: 25494 30

Neden Proje Hazırlanır? AMAÇ Elektrik tesislerinin ulusal iletim ve dağıtım şebekelerine uyumlu olarak bağlanmasını, Can ve mal emniyetinin sağlanmasını, Projelerin ilgili standart, mevzuat ve norma uygun gerçekleştirilmesini temin etmektir. KAPSAM Yurt düzeyinde kamu görevi yapan kurum ve kuruluşlar ile gerçek ve tüzel kişiler tarafından tesis edilecek her türlü; Elektrik üretim tesisleri ve yardımcı tesislerinde, Elektrik iletim şebekeleri ile yardımcı tesislerinde, Elektrik dağıtım şebekeleri ile yardımcı tesislerinde, Elektrik tüketim tesisleri ve yardımcı tesislerinde, bu Yönetmelik (ETPY) hükümleri uygulanır. 31

Proje Geliştirme 32

Sistem Kurulum Şeması 33

GES Proje Şablonu - Belgeler Belgeler İlgili dağıtım şirketinden alınan Bağlantı Görüşü ve Bağlantı Anlaşmasına Çağrı Mektubu yazıları, Kar, buz ve rüzgar yükü ile kurulacak olan güneş enerjisi teknolojisine ait aksamların statik ve dinamik yükleri etkisindeki mukavemet hesaplarının uygun bulunduğuna dair İl Özel İdaresi veya Belediye tarafından onaylanmış uygunluk yazısı, Tesisin inşa edileceği alanın GES kurmaya uygun olduğunu gösteren İl Özel İdaresi veya Belediye tarafından onaylanmış uygunluk yazısı, Çatı veya cephe uygulamalı güneş elektrik santrali kurulması sonucunda meydana gelen ek yüklere (kar, buz ve rüzgar yükü ve tesis edilecek güneş enerji sistemi yükü) karşı binanın uygun olduğuna ve çatı ve/veya cephe uygulamalı GES tesisinin yapılabileceğine dair İl Özel İdaresi veya Belediyeden onaylanmış uygunluk yazısı, Sistem Temel Bilgi Formu (EK-A) a) Tesiste kullanılacak olan güneş enerjisi teknolojisine ait her bir ekipmanın (pv modülü, invertör, yansıtıcı yüzey, odaklayıcı sistemi, vb.) elektriksel ve fiziksel teknik özellikleri Sistem Tasarımcısı Bilgileri (Sistemi tasarlayan şirket bilgisi, irtibat kişisi ve iletişim bilgileri (posta adresi, telefon numarası ve e-posta adresi)) İlgili mevzuata uygun olarak diğer gerekli belge(ler). 34

GES Proje Şablonu - Hesaplar Hesaplar Güç kaybı, gerilim düşümü ve akım taşıma kontrolünü gösterir doğru akım (DC) kablo hesapları, Panel seçim, maksimum ve minimum evirici DC giriş gerilim kontrolünü gösterir hesaplar, Gerilim düşümü, akım taşıma ve kısa devre kontrolünü gösterir YG ve AG (AC) kablo hesapları, Kısa devre hesapları, Topraklama ve paratoner tesisi hesapları, İç ihtiyaç transformatör güç hesapları (varsa), Transformatör anma güçlerine göre kompanzasyon tesisi hesapları (varsa), Aydınlatma ve acil aydınlatma hesapları (varsa). 35

GES Proje Şablonu - Paftalar Paftalar Panel, evirici ve pano(lar) yerlerini gösteren ölçekli yerleşim planı (sistem kurulum şeması), Tek Hat Bağlantı Şeması (Modül tip(tipler)i, Toplam modül sayısı, Dize sayısı, Dize başına modül sayısı.) Fotovoltaik dizi (string) bilgileri (Dizi kablosu özellikleri-boyut ve tip, Dizi aşırı akım koruma cihazı özellikleri (takılmışsa), Dize elektriksel ayrıntılar, Dize ana kablo özellikleri boyut ve tip, Dize bağlantı kutusu yerleri (varsa), DC izolasyon (yalıtım) tipi, yeri ve değeri (akım/gerilim). Topraklama ve aşırı gerilim koruması (Bütün topraklama/şaseleme iletkenlerinin ayrıntıları boyut ve bağlantı noktaları. Dize çerçeve eş potansiyel bağlantı kablosu ayrıntıları da verilecektir. Mevcut veya yeni tesis edilmiş yıldırım koruma sistemi (LightningProtectionSystem-LPS) ile bağlantıların ayrıntıları. Konum, tip ve değerini göstermek üzere, (AC ve DC tarafta) hatlara takılmış herhangi bir ani akım koruma cihazının ayrıntıları. Santral AC Taraf (AC izolasyon (yalıtım) konumu, tipi ve değeri, AC aşırı akım koruma cihazı konumu, tipi ve değeri, Kaçak akım cihazı konumu, tipi ve değeri. Ölçü, izleme ve haberleşme detay planları,) 36

GES Projelendirme PV Modül Seçimi, Modül Parametreleri (Güç, gerilim akım, MPP güç, gerilim akım, açık devre gerilimi, kısa devre akımı), Işınım ve sıcaklık bağlılığa göre kontrol, gölgelenme analizi (Geçici-kirlenme, kar, yere bağlı gölgelenme, binaya bağlı gölgelenme) Generatör bağlantı panosu, dizi sigorta seçimi, DC Ana Şalter seçimi, Evirici seçimi, Trafolu, trafosuz, merkezi, dizi (string) verim, gerilim giriş kontrolü, MPP sayısı, maksimum güç kontrolü, Hatların ve aşırı yüke karşı koruma seçimi, Gerilim dayanımı, akım taşıma kapasitesi Hat kayıpların optimize edilmesi AC Hat Koruma şalteri seçimi, AC taraftaki koruma tekniği seçimi, Kaçak Akım Koruma Şalteri (RCD) seçimi (gerekli ise), Yıldırım koruma, topraklama dizaynı, Şebeke bağlantısı, şebeke ayırıcısı seçimi, İzolasyon direnci kontrolü (PV generatör izolasyon direnci, modül izolasyon direnci, evirici izolasyon direnci) 37

Proje Hazırlama Mevzuatı LUY (1) ELEKTRİK PİYASASINDA LİSANSSIZ ELEKTRİK ÜRETİMİNE İLİŞKİN YÖNETMELİK (LUY) BİRİNCİ BÖLÜM Tanımlar ve kısaltmalar - MADDE 3 1) I) İlgili mevzuat: Elektrik piyasasına ilişkin kanun, yönetmelik, tebliğ, genelge, Kurul kararları ile ilgili tüzel kişilerin sahip olduğu lisans veya lisansları, i) İlgili standart: Üretim tesisinde kullanılacak teçhizat, bağlantı sistemi ve performans kriterlerine ilişkin olan, öncelik sırasına göre Türk Standartları/CENELEC/IEC/EN ve diğer uluslararası standartları, j) İlgili teknik mevzuat: Bakanlık tarafından çıkarılmış elektrik üretim, iletim ve dağıtım tesislerinin güvenli ve kararlı işletilebilmesi için gereken şartları ve standartları içeren 4/11/1984 tarihli ve 18565 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği, 21/8/2001 tarihli ve 24500 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği, 30/11/2000 tarihli ve 24246 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği ile diğer yönetmelik ve tebliğleri, (2) Bu Yönetmelikte geçen ana kolon hattı, kolon hattı ve yapı bağlantı hattı ibareleri 4/11/1984 tarihli ve 18565 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğindeki anlam ve kapsama; diğer ifade ve kısaltmalar ise ilgili mevzuattaki anlam ve kapsama sahiptir. Ayrıca üretim tesisiyle tüketim tesisinin dağıtım sistemine aynı baradan bağlı olması halinde her ikisi aynı yerde kabul edilir. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Teknik Hükümler / Üretim tesislerinin tasarım ve bağlantı esasları 38

Proje Hazırlama Mevzuatı LUY (2) ELEKTRİK PİYASASINDA LİSANSSIZ ELEKTRİK ÜRETİMİNE İLİŞKİN YÖNETMELİĞİN UYGULANMASINA DAİR TEBLİĞ 14. UYULMASI GEREKEN TEMEL STANDARTLAR 14.1 Yönetmelik ve bu Tebliğ kapsamında kurulacak üretim tesislerinden; - Tek fazdan bağlanacak tesisler ile üç fazlı ve faz akımı 16 A ve daha küçük olan tesisler TS EN 50438; - Faz akımı 16 A dan büyük olan ve dağıtım sistemine AG seviyesinden bağlanacak üretim tesisleri CLC/FprTS 50549-1:2011; - Faz akımı 16 A dan büyük olan ve dağıtım sistemine YG seviyesinden bağlanacak üretim tesisleri CLC/FprTS 50549-2:2011 standartlarına uygun olarak tasarlanır, kurulur, test edilir, devreye alınır ve işletilir. 39

Proje Hazırlama Mevzuatı LUY (3) 15. BAĞLANTI PROJELERİ 15.1. Yönetmelik ve bu Tebliğ kapsamında kurulacak üretim tesislerinin bağlantı projeleri aşağıdaki mevzuata uygun olarak, 14.1 de verilen standartlar ile bu Tebliğ kapsamında belirtilen koruma, ölçü ve bağlantı koşullarına riayet edilerek hazırlanır. - 16/12/2009 tarihli ve 27434 sayılı resmi Gazete de yayımlanan Elektrik Tesisleri Proje Yönetmeliği, - 4/11/1984 tarihli ve 18565 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Elektrik İç Tesisler Yönetmeliği, - 21/8/2001 tarihli ve 24500 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği, - 30/11/2000 tarihli ve 24246 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği 15.2. Yönetmelik kapsamında faaliyet gösterecek üretim tesisinin dağıtım sistemine bağlantısı ile ilgili dağıtım tesisi bağlantı projesi Bakanlık veya Bakanlığın yetki verdiği tüzel kişiler tarafından onaylanır. 15.3. Onay makamı, ihtiyaç duyması halinde üretim tesisi kuracak gerçek veya tüzel kişiden ek bilgi ve belge talep edebilir. 40

GES Projeleri (Dağıtım Şirketi Dağılımı) Dağıtım Şirketleri Proje Sayısı Kurulu Güç (kwp) MERAM EDAŞ 21 8.081 GEDİZ EDAŞ 36 7.770 AYDEM 17 5.274 BAŞKENT EDAŞ 14 3.263 KAYSERİ CİVARI 6 3.165 TOROSLAR EDAŞ 12 2.751 GÖKSU 4 2.000 ULUDAĞ EDAŞ 10 1.394 AKEDAŞ EDAŞ 2 1.000 DİCLE EDAŞ 2 999 BOĞAZİÇİ EDAŞ 8 635 AKDENİZ EDAŞ 5 555 ÇAMLIBEL EDAŞ 1 496 BUCAK OSB 1 495 AYEDAŞ 3 360 OSMANGAZİ EDAŞ 3 285 GEBKİM OSB 1 110 SAKARYA 1 59 TRAKYA EDAŞ 1 20 FIRAT EDAŞ 2 18 İZMİR K.PAŞA OSB 1 3 Genel Toplam 151 38.734 41

Kabul İşlemi Neden Yapılır? Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği Madde. Bu Yönetmelik, elektrik kuvvetli akım tesislerinin; kurulmasının, işletilmesinin ve bakımının can (insan hayatı) ve mal emniyeti bakımından güvenlikle yapılmasına ilişkin hükümleri kapsar. Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği Madde.4 Alçak gerilim: Etkin değeri 1000 volt ya da 1000 voltun altında olan fazlar arası gerilimdir. Yüksek gerilim: Etkin değeri 1000 voltun üstünde olan fazlar arası gerilimdir. Tehlikeli gerilim: Etkin değeri, alçak gerilimde 50 voltun üstünde olan, yüksek gerilimde hata süresine bağlı olarak değişen gerilimdir. Elektrik kuvvetli akım tesisleri: İnsanlar, diğer canlılar ve eşyalar için bazı durumlarda (yaklaşma, dokunma vb.) tehlikeli olabilecek ve elektrik enerjisinin üretilmesini, özelliğinin değiştirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, dağıtılmasını ve mekanik enerjiye, ışığa, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dönüştürülerek kullanılmasını sağlayan tesislerdir. 43

Geçici Kabul Elektrik Tesisleri Kabul Yönetmeliğine göre yapılır. Tesisin emniyetli olduğu garanti edilmeli, Amacına ve projesine uygun tesis edildiği görülmeli, Mevzuata uygun tesis edildiği görülmeli, Saha testleri yapılmalı (İzolasyon, kablo süreklilik, RCD, bağlantıların doğrulanması, projeye uygunluk, topraklama direncinin ölçülmesi vb), Teknik şartname, yönetmelik ve standartlara uygun malzeme kullanıldığı ispatlanmalıdır. 44

Kontroller Konstrüksiyon kontrolleri, Kablo kanalları, tavaları, kablo bağları kontrolleri, Panel kontrolü, Kablolama kontrolleri, Etiketleme ve uyarı levha kontrolü (Dizi + ve uçların kalıcı şekilde etiketlenmesi, İnverter girişlerinin kalıcı etiketlenmesi vs), Panoların kontrolü, Topraklama kontrolü, Şebeke bağlantı noktasındaki koruma önlemleri kontrolü, vb. 45

Kabul Tutanağı Ekleri PROJE ONAY YAZISI GÖREVLENDİRME YAZISI BAĞLANTI ANLAŞMASI SİSTEM KULLANIM ANLAŞMASI ENERJİLENDİRME VE DEVREYE ALMA PROTOKOLU İŞ TESLİM TUTANAKLARI İLAN TUTANAĞI TOPRAKLAMA ÖLÇÜM RAPORU ÇED BELGESİ İTFAİYE RAPORU SAHA TEST RAPORLARI UYUM RAPORU KORUMA RÖLESİ SET DEĞERLERİ RAPORU ONAYLI TEK HAT VE GENEL VAZİYET PLANI 46

Uyum Raporu Güneş Panelleri, Eviriciler, Konstrüksiyon, Kablolar (DC Solar Kablolar ve AC Kablolar) Topraklama Elemanları Panolar, Şalt Ekipmanları, Trafo OG Köşk ve Hücreler Koruma Elemanları vb cihazların standartlara, şartnamelere uygun olduğunu gösteren sertifika, tip test raporların olduğu uyum raporu talep edilir. 47

Temel Standartlar 48

Projelendirilen Toplam LUY Başvuruları Proje Onayı İçin Yapılan Başvurular Tesis Geçici Kabulu İçin Yapılan Başvurular Toplam Başvurular Onay İşlemi Tamamlanan Başvurular Toplam Başvurular Geçici Kabul İşlemi Tamamlanan Tesisler Sayı (Adet) Kurulu Güç (kw) Sayı (Adet) Kurulu Güç (kw) Sayı (Adet) Kurulu Güç (kw) Sayı (Adet) Kurulu Güç (kw) Rüzgar 35 11.783 Güneş 151 38.734 71 18.916 25 3.919 6 1.296 Hidrolik Jeotermal Biyogaz 1 500 1 500 Biyokütle Alt Toplam 187 51.017 72 19.416 25 3.919 6 1.296 Kojenerasyon 6 8.832 Trijenerasyon Genel Toplam 193 59.849 72 19.416 25 3.919 6 1.296 49

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Gürsu Belediyesi 96kWp 50

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Gazi Teknopark GES 263 kwp 51

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Prokon - Ankara 495,88kWp 52

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri SG Weber - Adana 92kWp 53

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Adana Çimento 500kWp 54

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Muğla Belediyesi 105kWp 55

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Tepebaşı Belediyesi 95kWp 56

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri İnhisar Belediyesi 90kWp 57

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Ner Enerji -Denizli 560kWp 58

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Reysaş Lojistik -İzmir 250kWp 59

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri MEDAŞ GES - Konya 200kWp 60

Kabulü Yapılan Tesis Örnekleri Marka Grup - Sivas 500kWp 61

Sonuçlar Proje Konusunda; Projelerin konusunda deneyimli ve eğitimli kişilerce/firmalarca hazırlanması, Yerinde inceleme yapılarak proje hazırlanması, Saha veya çatı uygulamalarında gerekli yasal izinler alındıktan sonra proje aşamasına geçilmesi, Bağlantı görüşlerinin dağıtım şirketince doğrulanması ve projenin buna göre hazırlanması, Üretim santrallerinin projelendirmesinde ve uygulanmasında teknik kriterlere (standartlara) uyulması. Kabul Konusunda; Yurt dışındaki tecrübeli firmalardan kurulum konusunda eğitim ve/veya bilgi edinilmesi, İlk projelerde her aşamada saha testlerin yapılarak tesisin denenmesi, Dağıtım şirketiyle bağlantı konusunda mutabakat sağlanması, Standartlara uygun malzeme ve kaliteli işçilik konusunda hassas davranılması önerilebilir. 63

Teşekkürler! 64