Hanım hey! Kam Gan oğlu Bayındır Han bir gün yerinden kalktı. Büyük çadırını yer yüzüne kurdurdu. Alaca gölgeliği gökyüzüne kadar ulaşıyordu. Bin yere ipek halı döşenmişti. Hanlar hanı Bayındır Han her sene bir şenlik düzenleyip Oğuz beylerini konuk ederdi. O sene de bir şenlik düzenleyip atlar, develer, koçlar kestirdi. Bir yere ak çadır, bir yere kızıl çadır, bir yere de kara çadır kurdurdu. Oğlu, kızı, hiç çocuğu olmayanları bu kara çadırda ağırlayın. Altına kara halı serin, yemek olarak da kara koyun yahnisi verin. Yerse yesin, yemezse kalksın gitsin, dedi. Oğlu olanı ak çadırda, kızı olanı da kızıl çadırda ağırlayın. Oğlu da kızı da olmayanı Allah lanetlemiştir. Öylelerini biz de lanetleriz, bu böyle bilinsin, diye ekledi. Oğuz beyleri teker teker gelip yığılmaya başladı. Bu beylerin içinde Dirse Han adında bir bey vardı. Bu beyin kızı da oğlu da yoktu. Ertesi sabah Dirse Han kırk yiğidini de yanına alıp Bayındır Han ın sohbetine gitmek üzere yerinden kalktı. Bayındır Han ın askerleri Dirse Han ı karşılayıp, onu kara 8
çadıra götürdüler. Altına kara halı serip önüne kara koyun yahnisi koydular. Bayındır Han ın emri böyledir Hanım, dediler. Bunun üzerine Dirse Han, Bayındır Han bizim ne eksikliğimizi görmüş ki böyle davranır? diye sordu. Kılıcımızda mı, soframızda mı bir eksiklik var? Benden alçak kişileri ak çadırda, kızıl çadırda ağırlar; suçum nedir ki kara çadıra getirdiniz beni? Bayındır Han, Oğlu da kızı da olmayanı Allah lanetlemiştir. Öylelerini biz de lanetleriz dedi ve çocuksuz olanları kara çadırda ağırlamamızı istedi, diye cevapladılar. Dirse Han söylenenleri duyar duymaz kırk yiğidine dönüp, Bu ayıbın sebebi ya benden ya da karımdandır. Kalkın gidiyoruz, dedikten sonra evine doğru yola çıktı. Dirse Han evine gittikten sonra karısını yanına çağırıp konuşmaya başladı: Gel hele yanıma başımın bahtı, evimin tahtı! Kapıdan çıkıp yürürken servi boylumsun, Ucu topuğuna değen kara saçlı! Kurulu yaya benzer hilal kaşlımsın, Badem sığmayan küçük ağızlı, Güz elması gibi al yanaklım! Kadınım, direğim! Dinle bak başımıza ne işler açıldı dedikten sonra anlatmaya devam etti, Bayındır Han biri ak, biri kara, biri kızıl üç çadır diktirmiş. Oğlu olanı ak 9
çadırda, kızı olanı kızıl çadırda, oğlu kızı olmayanı da kara çadırda ağırlamaya karar vermiş. Kara çadırda ağırlanan beylerin altına kara halı serin, önüne kara koyun yahnisi koyun. Yerse yesin, yemezse kalksın gitsin. Allah çocuğu olmayanı lanetlemiştir, biz de lanetleriz. Bu böyle biline demiş. Ben şenliğe varınca beni de kara çadıra götürdüler. Kara halının üstünde kara koyun yahnisi ikram ettiler. Şimdi sorarım sana, bu durumun suçu sende mi yoksa bende midir? diye sorduktan ve iyice sinirlendikten sonra konuşmaya devam etti: Kalkayım şimdi yerimden de han kızı, Yakandan boğazından tutup da seni Ayaklarımın altına alayım mı? Kara çelikten kılıcımı kavrayayım da, Uçurayım mı gövdenden başını? Can nasıl tatlıdır göstereyim de sana, Alaca kanını yer yüzüne savurayım mı? Nedir başımıza gelen, söyle bana? Yoksa gazabım acıtacak canını! Kocasının söylediklerini duyan kadın kahra boğuldu. Kara gözleri kanla, yaşla doldu. Hanım, dedi. Bu günah ne senden, ne benden Allah tandır, dedikten sonra konuşmaya devam etti: Dur Dirse Han, gazap etme bana, Kalk yerinden de bir alaca çadır diktir! 10
Acı sözlerle bağrımı dağlama, Attan aygır, deveden buğra, Koyundan koç kırdır da Oğuz un beylerini yanına topla. Aç olanı doyur, giydir çıplak kalanı, Tepe gibi et yığ, göl gibi kımız sağdır sonra. Bir şenlik düzenleyip aman dile, dua ettir. Belli mi olur, ağzı hayırlı birinin duası kabul olunur da Tanrı bizi de eriştirir muradımıza! Dirse Han karısının sözüne uyup bir şenlik düzenledi. Aygırlar, buğralar, koçlar kestirdi. İç Oğuz da ve Dış Oğuz da ne kadar bey varsa davet etti. Aç görünce doyurdu, çıplak görünce giydirdi, borçlunun borcunu ödedi. Tepe tepe et yığdı, göl gibi kımız sağdırdı. El açıp dua ettiler. Allah bir ağzı hayırlının duasını kabul etti ve Dirse Han ın karısı hamile kaldı. Zamanı gelince bir erkek çocuk doğurdu. Çocuğu dadılarla büyüttü, herkesten sakınıp sakladı. Atın ayağı hızlı, ozanın dili çevik olur. Her doğan büyür, gelişir. Aylar yıllar geçti, Dirse Han ın oğlu on beş yaşına girdi. Bayındır Han ın bir deve ile bir boğası vardı. O boğa boynuz attığı her taşı un ufak ederdi. Bu boğayla deveyi biri yaz, biri sonbahar olmak üzere iki kere dövüştürürlerdi. Bayındır Han da yanındaki beylerle beraber bu dövüşü izlerdi. Bir yaz günü boğayı dışarı çıkardılar. Demir 11
zincirle bağlı boğayı üç kişi sağından, üç kişi solundan tam altı kişi tutmuştu. Bu altı adam boğayı getirip meydanın ortasına bıraktı. Bu sırada Dirse Han ın oğlu üç arkadaşıyla beraber aşık oynuyordu. Boğayı salıp, aşık oynayan çocuklara meydanı boşaltmalarını söylediler. Boğayı gören üç oğlan kaçtıysa da Dirse Han ın oğlu kıpırdamadı. Meydanın ortasında durmuş etrafına bakıyordu. Boğa, oğlanı öldürmek amacıyla üzerine doğru koşmaya başladı. Tam oğlanın dibine geldiğinde oğlan öyle bir yumruk indirdi ki boğa ne olduğunu şaşırarak geri geri gitmeye başladı. Sonra hayvan kendini toparlayıp tekrar saldırıya geçti. Bu sefer oğlan vurmak yerine yumruğunu hayvanın alnına dayadı. Boğayı geri geri iterek meydanın başına kadar sürükledi. Bu arada beyler de olan biteni seyrediyordu. Boğayla oğlan bir süre daha çekiştiler. Boğanın kürek kemiklerinin üstünde köpük bağlandı. Bu durum böyle bir süre devam etti, ama ne oğlan, ne de boğa galip geldi; bir türlü yenişemediler. Oğlan, Bir dam kurmak için önce direk dikerler, bu direk damın dayanağı olur. Dayanağı alırsan dam yıkılır, diye düşündü. Ben niye yumruğumla dayanak oluyorum ki, dedi ve yumruğunu boğanın alnından çekti. Dayanağını kaybeden boğa, olduğu yere yıkıldı. Oğlan bıçağını çıkarıp boğanın başını kesti. Oğuz beyleri koşup oğlanın başına toplandılar, Aferin, dediler. Dede Korkut un gelip bu çocuğa ad koymasını istediler. Babasından oğlana beylik istesin, taht versin, 12
dediler. O zamanlarda bir oğlan baş kesip kan dökmedikçe ad koymazlardı. Dede Korkut geldi. Oğlanı da yanına aldı ve Dirse Han ın yanına gidip konuşmaya başladı: Hey Dirse Han, beylik ver bu oğlana, taht ver, erdemlidir! Uzun boylu bedevi bir at ver, biniti olsun, hünerlidir! Bin koyun ver bu oğlana, şiş yapıp yesin, erdemlidir! Ağılından bin deve ver, yükleti olsun, hünerlidir! Altın sırmalı çadır ver, gölgesinde otursun, erdemlidir! Kuş işlemeli cübbe ver bu oğlana giysin, hünerlidir! Bayındır Han ın ak meydanında cenk etmiş bu oğlan, Boğaç Han olsun adı; adını ben verdim, yaşını Allah versin! Dirse Han oğlana beylik verdi, taht verdi. Boğaç tahta çıkınca babasının kırk yiğidini anmaz oldu. Kırk yiğit bu duruma sinirlenip kendi aralarında konuşmaya başladılar. Bu oğlan adını, tahtını aldıktan sonra bize yüz vermez oldu. Varıp gidelim de Boğaç ı babasına şikâyet edelim. Belki de bize inanıp bu oğlanı öldürür. Biz de Dirse Han ın yanındaki eski hürmetimize, ilgimize yeniden kavuşuruz, diye konuştular. Bu kırk yiğit, yirmişerli iki gruba ayrıldı. Bir grup Dirse Han ın yanına gidip Boğaç ı şikâyete başladılar, Gördün mü Dirse Han neler oldu? Hiçbir işe yaramayan oğlun soysuz, nankör çıktı. Yanına kırk yiğit alıp Oğuz beylerinin üstüne yürüdü. Nerede bir güzel gördüyse çekip aldı. Ak 13
sakallı ihtiyarların yüzüne sövdü, ak saçlı kadınların saçını yoldu. Akan duru sulardan haber geçip de ala dağdan aşarsa, Bayındır Han oğlunun yaptıklarını duyarsa senin halin nice olur? Yanına çağırıp sana gazap ederse Böyle oğul senin neyine gerek, böyle oğlun olacağına hiç olmasın daha iyi. En iyi yol, bu oğlanı öldürmektir. Dirse Han, Varın getirin o oğlanı da öldüreyim, bana böyle oğul gerekmez, dedi. Boğaç ı şikâyet eden namertler, Biz senin oğlunu nasıl getirelim? Bizim sözümüzü dinlemez, bize uyup da buralara gelmez, diye cevapladılar. Onlar konuşurken kalan yirmi namert de çıkıp geldi. Onlar da çekiştirmeye, Boğaç ın arkasından konuşmaya başladılar, Dirse Han, oğlun kalkıp, yamacı güzel yüce dağda ava çıktı. Sen burada otururken av avlayıp, kuş kuşladı. Al şaraptan içip anasıyla sohbet etti. El kaldırdı, anasının canına kastetti. Oğlun nankör, soysuz çıktı. Eğri dağdan haber aşıp da Bayındır Han ın kulağına giderse, Dirse Han ın oğlu böyle kötülükler yapmış diye haber alır da seni çağırırsa Böyle oğul nene gerek, öldürsene. Dirse Han tekrar, Gidip getirin, bana böyle oğul gerekmez, dedi. Namertler, Biz senin oğlunu nasıl getirelim? Bizim sözümüzü dinlemez. Sen şimdi yiğitlerini de alıp oğlunun yanına git. Beraberce ava çıkın, kuş kuşlayıp av avlarken oğlunu gafil yakalayıp öldür. Tek çıkar yol budur, oğlunu bu şekilde öldüremezsen başka türlü öldüremezsin, dediler. 14
Dirse Han ertesi sabah kırk yiğidi ve oğluyla beraber ava çıktı. Av avlayıp kuş kuşladılar. Kırk yiğitten birkaçı Boğaç Han ın yanına gelip, Baban geyikleri onun önüne kadar kovalamanı, sonra da öldürmeni istiyor. Oğlumun nasıl at bindiğini, nasıl ok attığını, nasıl kılıç salladığını görüp övüneyim diyor, dediler. Kırk yiğitten birkaçı da Dirse Han ın yanına gitti. Görüyor musun Dirse Han oğlunun yaptıklarını? Geyiği kovalayıp senin önüne kadar getirecek, geyiği vuracak gibi yapıp oku sana atacak, dikkatli ol. O seni öldürmeden önce sen onu öldür, dediler. Boğaç Han geyiği kovalarken babasının önünden geçiyordu. Dirse Han, kurt sinirinden yapılmış yayını eline aldı. Üzengisinin üzerinde doğruldu. Yayını gerdi ve oğlunu iki kürek kemiğinin arasından vurdu. Ok saplanınca, Boğaç Han ın alaca kanı koynuna doldu. Atının boynuna sarıldı. Dirse Han oğlunun yanına gidip haykırmak, bağırmak istedi, ama kırk namert ona engel oldu. Atını çevirip onu oradan götürdüler. Dirse Han ın karısı, oğlumun ilk avıdır diyerek attan aygır, deveden buğra, koyundan koç kestirdi. Yüce Oğuz beylerini ağırlayayım, dedi. Yanına kırk güzel kız alıp Dirse Han la oğlunu karşılamaya çıktı. Yüzündeki örtüyü kaldırıp kocasına baktı. Sağa sola göz attı, ama oğlunu göremedi. Kara bağrı sarsıldı, yüreği sıkıştı, kara gözleri yaşla doldu. Dirse Han ın yüzüne bakarak konuşmaya başladı: 15