ESKİ TÜRK EDEBİYATI ARAŞTIRMALARINDA BİLGİSAYAR TEKNOLOJİSİNİN KULLANIMINA DAİR BAZI DÜŞÜNCELER * ÖZET

- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p. 351-366, ANKARA-TURKEY ESKİ TÜRK EDEBİYATI ARAŞTIRMALARINDA BİLGİSAYAR TEKNOLOJİSİNİN KULLANIMINA DAİR BAZI DÜŞÜNCELER * Mehmet Korkut ÇEÇEN ** ÖZET Günümüzde birçok alanda bilgisayar kullanımı neredeyse zaruri hâle gelmiştir. Akademik alandaki çalışmalarda da bilgisayar teknolojisinden faydalanılmakta olup dil ve edebiyat araştırmalarında bilgisayar teknolojisi araştırmacılara büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Daha özelde ise Eski Türk Edebiyatı araştırmalarında istifade edilen bilgisayar ve internet uygulamalarının büyük kısmı etkin bir biçimde kullanılmamaktadır. Eski Türk Edebiyatı alanında araştırmacılar kelime işlemci, tablolama, resim ve sunum programlarından oluşan ofis uygulamalarını kullanırlar. Günümüzde yaygın olarak kullanılan kelime işlemci programlarında farklı alfabe kullanımı, dizin hazırlama gibi işler kolaylıkla yapılabilmektedir. Tablolama programları verilerin çeşitli ölçütlerle değerlendirilmesinde, resim programları nadir eserlerin dijital kopyalarının kullanılmasında ve işlenmesinde, sunum programları ise akademik bildirilerin veya çalışmaların daha etkili bir şekilde sunumunda faydalar sağlamaktadır. İnternette Eski Türk Edebiyatı alanına yönelik bibliyografya, katalog ve nadir eserler veri tabanı uygulamaları mevcuttur. Nadir eserler ve bu eserler üzerine yapılan çalışmaların bir bölümü internet ortamında yer almaktadır. Bu tür elektronik kaynaklar, eski harfli ve yeni harfli olmak üzere iki bölümde değerlendirilebilir. Eski harfli kaynaklar daha çok nadir eser kütüphanelerinde bulunmaktadır. Bu kütüphanelerden bazısı, yazma ve matbu eserlerin dijital kopyalarını çıkarmış, kataloglarını hazırlamış ve böylece veri tabanlarını oluşturmuştur. YÖK Ulusal Tez Merkezi ndeki yüksek lisans ve doktora tezleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı E-Kitap Projesi, Metin Bankası, akademik dergilerin elektronik ortamdaki kopyaları, elektronik dergiler ile bibliyografya, biyografi, ansiklopedi, sözlük vb. alanlarındaki çeşitli veri tabanları ise yeni harfli elektronik kaynakları oluşturur. Anahtar Kelimeler: Eski Türk Edebiyatı, kelime işlemciler, resim programları, elektronik kaynaklar, e-kütüphane uygulamaları. THOUGHTS ON THE USE OF COMPUTER TECHNOLOGY IN OLD TURKISH LITERATURE RESEARCHES ABSTRACT Currently, using computer in many fields has almost been compulsory. Whilst computer technology is used in academic studies, it provides * Bu çalışma 15-17 Kasım 2012 de Diyarbakır da Ali Emiri hatırasına düzenlenen VIII. Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu nda sunulan Eski Türk Edebiyatı Alanında Bilgisayar Teknolojisinin Kullanımı Üzerine Bazı Düşünceler başlıklı bildirinin genişletilerek makale hâline dönüştürülmüş biçimidir. Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr. Aksaray Üniversitesi Sabire Yazıcı Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, El-mek: mkcecen@aksaray.edu.tr

352 Mehmet Korkut ÇEÇEN convenience to researchers in language and literature studies. Specifically the large part of computer and internet applications, used in Old Turkish Literature researches, are not used efficiently. Researchers in the discipline of Old Turkish Literature use desktop applications, consisting of word processor, spread sheet, paint and presentation programmes. Recently, commonly-used word processor programmes such as use of different alphabet and index preparation are carried off easily. Spread sheet programmes are helpful in data evaluation through various criterions; paint programmes are helpful in use of and processing of digital copies of rare works; presentation programmes are helpful in the effective presentation of academic reports and studies. Regarding the discipline of Old Turkish Literature, database applications of bibliography, catalogue and rare works are available on the internet. Rare works and parts of studies on these works are on the web. Such electronic sources can be evaluated in two sections as old-letter and new-letter. Sources in old-letter are found mostly in libraries of rare works. Some of these libraries reproduced digital copies of manuscript and printed works, and therefore catalogued them and created database. Master and doctoral dissertations in YÖK National Thesis-Center, Ministry of Culture and Tourism E-Book Project, Text Bank, electronic copies of academic journals, electronic journals and databases of bibliography, biography, encyclopedia and dictionary constitute new-letter electronic sources. Key Words: Old Turkish Literature, word processors, paint programmes, electronic sources, e-library applications. Bilgisayar teknolojisi, günlük hayattaki işlerden bilimsel çalışmalara kadar birçok alanda fayda ve kolaylık sağlar. Sosyal bilimlerde bilgisayar, genellikle yazı, resim, tablolama programları ve veri tabanı uygulamalarında kullanılır. İnternet ise haberleşmeye imkân vermesi yanında bilgiye ulaşmayı sağlar. Eski Türk Edebiyatı alanındaki akademik araştırmalarda, özellikle kelime işlemci (yazı) programlarından istifade edilmektedir. Kelime işlemcilere ilave olarak tablolama ve resim programları ile internet uygulamalarının etkin bir şekilde kullanılması Eski Türk Edebiyatı alanındaki akademik çalışmaları kolaylaştıracaktır. Bu çalışmada, ofis uygulamaları, elektronik kaynakların araştırmacılar için sunduğu imkânlar ve bu imkânların etkin bir şekilde kullanımına dair bazı düşünceler dikkatlere sunulacaktır. 1. Ofis Uygulamaları 1.1. Kelime İşlemciler: Bir metni bilgisayarda yazma imkânı veren kelime işlemciler sayesinde metin üzerinde değişiklikler yapılabilmekte ve meydana çıkan metin, doküman dosyası olarak kaydedilebilmektedir. Eskiden kelime işlemcilerin bazı eksikleri bulunuyordu, gelişen teknoloji ile bu eksikler giderilmeye çalışıldı; pratik kullanım için komutlar oluşturuldu ve bu komutlar bilgisayar ekranından rahatlıkla ulaşılır hâle getirildi. Eski Türk Edebiyatı araştırmalarında, kelime işlemciler yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Özellikle metin neşri ve transkripsiyonlu metin yazımında kelime işlemcilerin etkin kullanımına dair bazı hususlar şu şekilde sıralanabilir: Farklı Alfabelerin Kullanımı: Eskiden kelime işlemcilerde Latin alfabesi ile Arap alfabesinin aynı program içinde kullanımı mümkün değilken ya da ek programlar ile düzensiz bir şekilde kullanım sağlanırken günümüzde Latin ve Arap alfabesi yanında, yazısı değişik başka alfabeler de aynı program içinde sağlıklı bir şekilde kullanılabilmektedir: اسكى تورك ادبياتى Eski Türk Edebiyatı Kelime işlemcide farklı alfabeleri kullanabilmek için işletim sisteminde ilgili dillerin kullanımını etkin hâle getirmek gerekebilir.

Eski Türk Edebiyatı Araştırmalarında Bilgisayar Teknolojisinin Kullanımına 353 Transkripsiyon Fontu: Transkripsiyon fontu metin neşri çalışmalarında kullanılmaktadır. Ancak, yeterli miktarda transkripsiyon fontu bulunmamaktadır. Hâlihazırdaki eski transkripsiyon fontları bazı eksiklikleri bulunan ve her sisteme uygunluk göstermeyen fontlardır. Tez ve makalelerde genellikle Times New Roman ve Arial gibi fontların kullanılması istenmektedir. Bu bağlamda transkripsiyon için yaygın olarak kullanılan Times Turkish Transcription fontu Times New Roman benzeridir; ancak italik (eğik) yazı kullanımında, düz yazılı metin içinde fazla eğik durmaktadır. Bu yönüyle estetik görüntü açısından Times New Roman kadar başarılı değildir. Times New Roman - Times Turkish Transcription Buna rağmen Times Turkish Transcription standartlara uyması ve bilgisayar sistemleriyle uyumlu olması bakımından iyi bir fonttur. Ancak tez ve kitap yazımında kullanabilecek farklı transkripsiyon fontlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun için Font Maker, Font Manager gibi programlardan istifade edilebilir veya teknik destek alınabilir. Dizin: Metin neşri, metin tahlili gibi bilimsel çalışmalarda dizinin bulunması çok önemlidir. Çalışmada geçen bir sözcüğü veya kavramı ancak dizin yardımıyla kolaylıkla bulabilmekteyiz. Dizin olmadığı takdirde eserin baştan sona okunması gerekir ki bu, araştırmacı ve okur için hem zaman hem de emek açısından kayıp olacaktır. Dizin eklemek suretiyle çalışma daha bilimsel hâle getirilerek araştırmacılara kolaylık sağlanacaktır 1. Dizin birkaç şekilde olabilir. Tam dizin: Bütün söz varlığının dizinde yer almasıdır. Böylece yazarın ve eserin söz varlığı ortaya çıkarılmış olur. Seçme dizin: Özel adlar, yer adları, eser adları ve kavramların ayrı başlıklar altında dizinlerinin yapılması. Ayrı başlıklar altındaki bu dizinler birleştirilerek bir tek dizin hâlinde de verilebilir. Tahlilî dizin: Eski Türk Edebiyatı incelemelerine yönelik belirli kavramların belirli başlıklar altında toplanıp dizin hâline getirilmesi. Örneğin genelden özele doğru insan başlığı altında sevgili, sevgilinin güzellik unsurları ve kaş, göz gibi alt başlıkların sayfa numaralarını vermek suretiyle dizin yapılabilir 2. Eski Türk Edebiyatı çalışmalarındaki dizinlerde söz varlığının ortaya koyarken üslup çalışmalarına da katkı sağlamak amacıyla dizine eklenen sözcük ve bu sözcüğe ait tamlamalar aslî şekilleriyle alınmalı, tamlamalar bölünmemelidir. Örneğin, Bakî Divanı nın dizinini oluşturacak olsaydık, bûy sözcüğü altında bûy-ı hulk, bûy-ı gül, bûy-ı müşgîn-i zülf, bûy-ı bahûr-ı Meryem, bûy-ı dil-âvîz, bûy-ı c ûd u c anber, bûy-ı zülf-i dil-rübâ gibi tamlamalar yer alırdı. Dizin ne zaman yapılmalı? Çalışmanın tamamlanmasından sonra hazırlanan dizinin ardından çalışmaya herhangi bir ek yapılırsa, metnin farklı sayfalara kayma ihtimali vardır. Çalışma kitap hâlinde yayınlanacaksa, kitap boyutlarına göre yeniden düzenlenen çalışmanın sayfa numaraları değişecektir. Böyle bir kayma ve değişim olursa dizindeki sözcüklerin sayfa numarası da eski sayfa sırasına göre olacağından, sözcükler dizinin gösterdiği sayfada yer almayabilir. Bu ihtimalleri göz önüne alarak dizin, çalışma tam olarak bittiğinde yapılmalıdır veya değişen sayfa yapısından sonra dizin güncellenmelidir. 1.2. Resim Programları: Günümüzde nadir eser kütüphaneleri genellikle yazma ve matbu eserlerin dijital kopyaları ile araştırmacılara hizmet vermektedir; araştırmacılar dijital kopyalarını temin ettikleri eserler üzerinde çalışmaktadır. Resim programları eski harfli metinlerin dijital kopyalarını okumada kullanılır. Bir metin çalışmasının sonuna eski harfli eserin tıpkıbasımı/dijital kopyası eklenebilmekte veya çalışmanın bulunduğu doküman dosyası içine eserin orijinalinden alıntılar yapılabilmektedir. Bu takdirde 1 Windows Office in kelime işlemcisi Word ün Başvurular sekmesinde Dizin Ekle butonuna basınca açılan pencerede yer alan Girdi İşaretle ile metin içinden seçilen kelimeler dizine eklenebilir. Kelime işlemcilerde bulunan dizin hizmeti dışında, müstakil dizin programları da mevcuttur. 2 Tahlilî dizin örneği için bk. Süleyman Çaldak, Rûz-nâmeci-zâde Şinâsî Dîvânı, İstanbul 2004, s.105-119.

354 Mehmet Korkut ÇEÇEN eserin dijital kopyasındaki bir yaprağı doküman sayfasına naklederken bazı değişiklikler gerekebilir. Çalışmanın sonuna eklenecek olan eski harfli metin okunaklı olmalıdır. Aşağıda, bir yazmanın üç sayfası yan yana getirilerek oluşturulan tıpkıbasımın bir sayfası örnek olarak gösterilmiştir: Bu örnekte görüleceği üzere metin oldukça küçük ve okumaya elverişli değildir. Bunun yerine bir yaprak, hatta tek bir sayfanın, çalışmanın bir sayfasında yer alması, metnin okunaklı olması ve metinden istifade edilmesi açısından yerinde olacaktır. Bazı yazma eserlerin kağıdı koyu renkte olabilir. Böyle bir metin siyah beyaz yazıcıdan çıkarıldığında veya matbaada tek renkle basıldığında sayfaların zemini koyu gri renkte olacak ve çok okunaklı olmayacaktır. Aşağıda Riyazî Tezkiresi nden alınan koyu renkli bir yaprak görülmektedir: Basit bir resim programıyla yapılacak olan küçük bir işlemle zemin rengi açık renkli hâle getirilebilir. Örneğin yukarıdaki resim, Picture Manager programında açıldığında, program ekranında yer alan Otomatik Düzelt komutuyla resmin zemin rengi açık hâle getirilebilir.

Eski Türk Edebiyatı Araştırmalarında Bilgisayar Teknolojisinin Kullanımına 355 Bu tür işlemler resim programlarındaki parlaklık ve karşıtlık ayarlarıyla da yapılabilir. Örneğin Picture Manager da Resimleri Düzenle bölümünden Parlaklık ve Karşıtlık seçilerek Orta Ton ayarlarından zemin rengi istenilen oranda açık veya koyu hâle getirilebilir. Şu örnek ise İbrahim Hâlet Bey Divanı nın son yaprağıdır: Soldaki sayfa cilde denk geldiğinden koyu renktedir ve yazıcıdan koyu renkte çıkacaktır. Resim programındaki kırpma komutuyla soldaki sayfa ortadan kaldırılabilir ya da koyu renkli kısımlar silinebilir:

356 Mehmet Korkut ÇEÇEN 1.3. Diğer Ofis Uygulamaları: Kelime işlemciler dışındaki ofis uygulamalarının önemli olanları tablolama, veri tabanı ve sunum programlarıdır. Bir tablolama programı olan Excel ile veriler tablolara girilebilir, bu veriler çeşitli ölçütlerle taranabilir ve istatistiki sonuçlar çıkarılabilir. Elde edilen sonuçlar grafik hâline dönüştürülebilir. Bir edebiyat tarihi çalışması için şöyle bir tablo oluşturulabilir: ŞAİR / YAZAR ESER Mahlas/İsim Yüzyıl Ad Konu Biçim Sinan Paşa 15 Tazarru'-name Dinî-Tasavvufî Mensur Fuzulî 16 Divan - Manzum Fuzulî 16 Leylâ vü Mecnun Aşk Manzum Bakî 16 Meâlimü'l-Yakîn Siyer Mensur Şeyh Galib 18 Hüsn ü Aşk Aşk Manzum Geliştirilmeye müsait olan böyle bir tabloda, filtre komutuyla örneğin sadece aşk konulu eserler ve yazarları kronolojik olarak sıralanmak istenirse elde edilecek tablo şu şekilde olacaktır: ŞAİR / YAZAR ESER Mahlas/İsim Yüzyıl Ad Konu Biçim Fuzulî 16 Leylâ vü Mecnun Aşk Manzum Şeyh Galib 18 Hüsn ü Aşk Aşk Manzum Bu tür tabloların verileri ve elde edilen sonuçları akademik çalışmalarda ve eğitim-öğretim faaliyetlerinde kullanılabilir.

Eski Türk Edebiyatı Araştırmalarında Bilgisayar Teknolojisinin Kullanımına 357 Access gibi veri tabanı programlarında verileri sınıflayabilecek küçük programlar oluşturulabilir. Örneğin veri tabanı uygulamasıyla kişisel kütüphane programı hazırlanabilir. Ders anlatımında ve bildiri sunumunda, sunum programlarından istifade edilebilir. Bu sunumlarda sözlü olarak söylenecek her şey sunum ekranında gösterilmez. Bunun yerine sunumda ana başlıklar yer almalı ve gerekli açıklamalar sözlü olarak yapılmalıdır. Bununla birlikte bildiride varsa beyitlerin ekrana yansıtılarak okunması veya açıklanması faydalı olur. Ekrana yansıtılacak yazıların font büyüklüğü muhatapları tarafından rahatlıkla görülebilecek boyutta olmalıdır. 2. Elektronik Kaynaklar Eski harfli yazma ve matbu eserler ile bu eserler üzerine yapılan çalışmaların bulunduğu elektronik dosyalar, Eski Türk Edebiyatı nın elektronik kaynaklarıdır. Bu kaynaklar herhangi bir bilgisayar programı veya internet tabanlı bir uygulama içinde bulunabilir 3. Söz konusu kaynaklar eski harfli ve yeni harfli olmak üzere iki kısımda değerlendirilebilir. 2.1. Eski Harfli Elektronik Kaynaklar: Eski harfli yazma ve matbu eserlerin bilimsel ve kültürel araştırmalarda önemli bir yeri vardır. Eski Türk Edebiyatı araştırmaları genel olarak eski harfli yazma ve matbu eserler üzerine yapılır veya bu alandaki araştırmalarda eski harfli eserlerden istifade edilir. Bu tür eserler genellikle kütüphanelerde bulunur. Bu yönüyle yazma ve matbu eserleri ihtiva eden nadir eser kütüphaneleri Eski Türk Edebiyatı araştırmaları için önem arz etmektedir. Nadir eser kütüphaneleri, bilgisayar teknolojisi sayesinde araştırmacılara yönelik hizmetlerinin bir kısmını elektronik ortamda vermektedir. Kurumdan kuruma farklılıklar bulunmakla birlikte kütüphanelerin nadir eserlerle ilgili elektronik ortamdaki çalışmaları her geçen gün gelişerek devam etmektedir. Süleymaniye Kütüphanesi, Millî Kütüphane, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi gibi Türkiye nin büyük nadir eser kütüphaneleri 4, bünyelerindeki eserleri elektronik ortamda arşivleyerek araştırmacılara kütüphane içindeki bilgisayarlar üzerinden eserleri inceleme ve okuma imkânı sunmaktadır. Eserlerin yıpranmasını önleyen bu projede, araştırmacılar ücreti karşılığında istedikleri eserlerin kopyasını alabilmektedir. Bir kısım kütüphaneler, eserlerin internet üzerinden okunmasına ve kopyalanmasına imkân tanırken bazı kütüphaneler ise sadece katalog taraması hizmetini vermektedir. Eski harfli elektronik kaynakların bulunduğu nadir eser kütüphaneleri ve bu kütüphanelerin elektronik hizmetleri ana hatlarıyla şu şekilde sıralanabilir: Türkiye Yazmaları: Türkiye ve yurt dışı yazma eser kütüphanelerindeki eserlerin bibliyografik bilgilerinin taranabilmesi için Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkiye Yazmaları projesiyle www.yazmalar.gov.tr adresli bir internet sitesi kurdurmuştur. Yurt içi nadir eser kütüphanelerinin elde bulunan Türkçe, Arapça ve Farsça yazma eser katalogları ile yurt dışı yazma eser kütüphanelerinin Türkçe yazma eser katalogları sitenin veri tabanına eklenmiştir. Böylece nadir eser koleksiyonlarına sahip Süleymaniye Kütüphanesi, Millî Kütüphane, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Bodleian Library, Bibliotheque Nationale de France, Biblioteca Vaticana gibi yurt içi ve yurt dışı kütüphanelerde bulunan yazmalar, ortak elektronik katalogdan taranabilmektedir. Başta Millî Kütüphane olmak üzere, bazı kütüphanelerdeki eserlerin dijital kopyaları da sitenin veri tabanına dâhil edilmiştir. Araştırmacılar ücretini ödemek suretiyle istedikleri eserlerin kopyasını bilgisayara indirebilmektedir. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı bu projeyi geliştirmek üzere, yakın bir gelecekte başkanlığa bağlı bütün kütüphanelerdeki eserlerin kopyalarını veri tabanına eklemeyi planlamaktadır. 3 Elektronik kaynaklar konusunda daha önce yapılan bir çalışma için bk. İlyas YAZAR. Klâsik Türk Edebiyatı Çalışmalarında Bilişim Teknolojisinden Yararlanma ve E-Kütüphâne Uygulamaları, TURKISH STUDIES (TUNCA KORTANTAMER Özel Sayısı-1), Volume 2/3 Summer 2007, s. 573-585. 4 Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı nadir eser kütüphaneleri hakkında detaylı bilgi için Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı nın sitesine bakılabilir: www.yek.gov.tr.

358 Mehmet Korkut ÇEÇEN Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı kütüphanelerdeki matbu eserlerin dijital ortama aktarılması devam etmektedir. Matbu eserler içinde dergiler önemli bir yer tutar. Süreli yayınlar açısından zengin olan Millî Kütüphane ve Beyazıt Devlet Kütüphanesi gibi kurumlar eski harfli süreli yayınlar için elektronik uygulamalar geliştirmiştir. Süleymaniye Kütüphanesi: Süleymaniye Kütüphanesi Türkiye de yazma eserlerin dijital kopyasını çıkarmaya başlayan ilk nadir eser kütüphanesidir. 2002 yılında başlayan arşivleme süreci 2010 da tamamlanmıştır. Araştırmacılar kütüphane içindeki bilgisayarlardan eserleri okuyabilmekte ve ücretini ödeyerek eser kopyalarını temin edebilmektedir. Kütüphane, yaklaşık on yıl önce yazma eserlerin elektronik kataloğunu oluşturarak internet üzerinden eser tarama imkânı sağlamıştı. Ancak bir süre sonra güncelleme gerekçesiyle elektronik katalog hizmeti durduruldu. Şu an www.yazmalar.gov.tr üzerinden Süleymaniye yazma eser koleksiyonlarının bir kısmı taranabilmektedir. Bütün eserleri içeren kataloğa kütüphane içindeki bilgisayar sisteminden ulaşılmaktadır. Millî Kütüphane: Millî Kütüphane El Yazması Eserler Bölümü oldukça zengin koleksiyonlara sahiptir. Yazma ve matbu eserler, kurumun www.mkutup.gov.tr genel kataloğundan taranabilmektedir. Kurumun internet sayfasındaki El Yazması Eserler bölümünden sadece yazma eserlere ait katalog taraması yapılabileceği gibi ücreti karşılığında eserlerin kopyaları internet üzerinden alınabilmektedir. Bu bölümün müstakil adresi http://yazmalar.mkutup.gov.tr şeklindedir. Ülkemizin zengin süreli yayın koleksiyonlarından birini içeren Millî Kütüphane Süreli Yayınlar Bilgi Sistemi http://sureli.mkutup.gov.tr adresinden hizmet vermektedir. Burada eski harfli dergiler ve gazeteler, bibliyografik künyeleriyle taranabilmekte ve istenilen sayılar ücret karşılığı bilgisayara indirilebilmektedir. Beyazıt Devlet Kütüphanesi: Beyazıt Devlet Kütüphanesi nadir eserler yönünden zengin bir kütüphanedir. Kütüphanenin elektronik uygulamasına www.beyazitkutup.gov.tr adresinden ulaşılabilir. Bu adresteki katalogdan yazma eserler taranabilir; ancak eserlerin dijital kopyalarına erişim sadece kütüphane içinden mümkündür. Bu kütüphane, eski ve yeni harfli süreli yayınlar yönünden oldukça zengindir. Eski harfli süreli yayınlar açısından önemli olan Hakkı Tarık Us koleksiyonu Beyazıt Devlet Kütüphanesi bünyesine dâhil edilmiştir. 2003 yılında Tokyo Üniversitesiyle Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında imzalanan protokole göre Hakkı Tarık Us süreli yayınlar koleksiyonun dijital ortama aktarılması projesi başlatılmış ve proje 2010 da tamamlanmıştır. Koleksiyonda bulunan gazete, dergi ve salnamelere www.tufs.ac.jp/common/fs/asw/tur/htu adresinden ulaşılabilir. Yayınlar bilgisayar ekranında okunabilmekte ve ücretsiz olarak bilgisayara kaydedilebilmektedir. Millet Yazma Eser Kütüphanesi: Millet Kütüphanesi nde 30000 civarında nadir eser bulunmaktadır. Ali Emirî Efendi ve Feyzullah Efendi koleksiyonlarından oluşan kütüphane uzun zaman restorasyon görmüş, restorasyonun ardından kütüphanedeki eserler, bir bilim kurulu tarafından gözden geçirilmiş ve böylece yeni eserler de tasnife girmiştir. Güncellenen kütüphane kataloğu elektronik ortama aktarılmıştır. Sadece bibliyografik künye ile araştırma yapılabilen elektronik kütüphane uygulamasına www.milletkutup.gov.tr adresinden ulaşılabilir. Nadir eserler kütüphane içinde görülebilmektedir. Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü: Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü yurt içindeki farklı kütüphanelerin yazmalarını da bünyesine katarak 92 koleksiyon ile araştırmacılara hizmet vermektedir. Uzun çalışmaların ardından kütüphanedeki nadir eserler, dijital ortama aktarılmış ve eserlerle ilgili elektronik katalog oluşturulmuştur. Kataloğa www.konyayazmakutup.gov.tr adresinden ulaşılabilir. Eserlere kütüphane içindeki bilgisayar sisteminden erişim sağlanmaktadır.

Eski Türk Edebiyatı Araştırmalarında Bilgisayar Teknolojisinin Kullanımına 359 İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi: Yıldız Sarayı Kütüphanesi ile fakülte kitaplıklarının eski harfli nadir eserlerinden oluşan bu kütüphanenin elektronik kataloğuna www.istanbul.edu.tr kütüphane bölümünden veya http://kutuphane.istanbul.edu.tr adresinden ulaşılabilir. Ankara Üniversitesi DTCF Kütüphanesi Yazma Eserler Bölümü: Ankara Üniversitesi DTCF Kütüphanesi Yazma Eserler Bölümü zengin koleksiyonlara sahiptir. Kütüphanede tasnifi yapılmamış birçok eser bulunmaktadır. Üniversitenin Türk Dili ve Edebiyatı, Arap Dili ve Edebiyatı ile Fars Dili ve Edebiyatı bölümlerinin akademik personeli tarafından eserlerin bir bölümünün kataloğu oluşturulmuştur. Oluşturulan kataloglar Ankara Üniversitesi Yazma Eserler Kataloğu adıyla elektronik ortama eklenmiş ve yazma eserler dijital ortama aktarılmıştır. Eserler, internet üzerinden incelenebilmekte ve ücret karşılığı kopyalanabilmektedir. İlgili kataloglara www.ankara.edu.tr kütüphane bölümünden veya doğrudan http://yazmalardtcf.ankara.edu.tr adresinden ulaşılabilir. Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi Seyfettin Özege Nadir Eserler Bölümü: Atatürk Üniversitesi kütüphanesinin Seyfettin Özege bölümü nadir eser bakımından çok zengindir. Yazma eserler elektronik katalog üzerinden taranabilmektedir. Matbu eserler ise katalog üzerinden taranabilmekte, dijital kopyaları ekrandan okunabilmekte ve ücretsiz olarak kopyalanabilmektedir. Kütüphanenin elektronik uygulamasına www.atauni.edu.tr veya doğrudan http://kutuphane.atauni.edu.tr adresinden ulaşılabilir. Marmara Üniversitesi Kütüphanesi: Marmara Üniversitesi, kütüphanesindeki nadir eserlerin dijital ortama aktarılmasını yakın bir tarihte tamamlayarak Marmara Üniversitesi Dijital Nadir Eserler Koleksiyonu adıyla araştırmacıların istifadesine sunmuştur. Koleksiyonda hem yazma hem de matbu eserler taranabilmekte ve ücretsiz olarak kopyaları alınabilmektedir. Bu kütüphane uygulamasına İSAM Kütüphanesi matbu eserleri de dâhil edilmiştir. Uygulamaya www.marmara.edu.tr kütüphane bölümünden veya http://katalog.marmara.edu.tr adresinden ulaşılabilir. Türk Dil Kurumu Kütüphanesi: Kurum kütüphanesindeki yazma ve matbu eserler katalogdan taranabilmekte ve ücret karşılığı eserlerin kopyası alınabilmektedir. Türk Dil Kurumu El Yazması ve Nadir Eserler Veri Tabanı Kitaplığı başlıklı uygulamaya www.tdk.gov.tr veya doğrudan http://yazmalar.tdk.org.tr adresinden ulaşılabilir. Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi: Türk Tarih Kurumu kütüphanesinde yazma ve matbu eserler mevcuttur. Kütüphane uygulaması ile sadece katalog taraması yapılabilmektedir. Uygulamaya www.ttk.gov.tr adresindeki Kütüphane Katalog Tarama bölümünden veya http://library.ttk.gov.tr den ulaşılabilir. TBMM Kütüphanesi: TBMM Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı kurum kütüphanesindeki nadir eserleri internet üzerinden araştırmacıların istifadesine sunmuştur. Eski harfli matbu eserlerden oluşan koleksiyonun elektronik uygulamasına www.tbmm.gov.tr/kutuphane adresinden ulaşılabilir. İSAM Kütüphanesi: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi kütüphane ve araştırma hizmetlerini, bilgisayar ve internet teknolojisinin bütün imkânlarını kullanarak profesyonel bir şekilde araştırmacıların istifadesine sunmuştur. www.isam.org.tr sitesinde oldukça zengin elektronik veri tabanları oluşturulmuştur. Bunlardan Eski Türk Edebiyatı araştırmaları için öne çıkanlar şu şekilde sıralanabilir: Kütüphane Katalog Tarama bölümünden kütüphanenin bütün eserleri taranabilmektedir. Bu eserler içinde başka kütüphanelerden alınma yazma eser fotokopi nüshaları, matbu eserler vb. vardır.

360 Mehmet Korkut ÇEÇEN Türkiye Kütüphaneleri Veri Tabanı nda ise özellikle nadir eser kütüphanelerinin de içinde bulunduğu Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı 66 kütüphanenin kayıtları mevcuttur. Süleymaniye Kütüphanesi ve Topkapı Sarayı Kütüphanesi gibi önemli kurumların eserleri de bu veri tabanında taranabilmektedir. Osmanlıca Risaleler Veri Tabanı nda İSAM bünyesindeki bütün matbu eserler taranabilmekte, okunabilmekte ve kopyalanabilmektedir. Osmanlı Salnâmeleri Veri Tabanı kurum kütüphanesinde bulunan salnâmelerin dijital kopyalarını içermektedir. Osmanlıca Makaleler Veri Tabanı ise kütüphanedeki bütün eski harfli dergilerin dijital kopyalarını kapsar. Makale başlıkları ve içeriğine dair bilgiler yeni harflere çevrilerek sisteme dâhil edilmiştir. Buna bağlı olarak veri tabanında konu taraması yapılabilmektedir. Atatürk Kitaplığı: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi ne bağlı olan Atatürk Kitaplığı nadir eser yönünden zengin bir kütüphanedir. Kütüphanedeki yazma, matbu eser ve eski harfli süreli yayınların dijital ortama aktarılması devam etmekte olup aktarılan eserler ücretsiz olarak araştırmacıların istifadesine sunulmuştur. Kitaplığın veri tabanında çeşitli kişilere ait evrak koleksiyonları, makaleler veri tabanı ve yabancı dil kitapları da bulunmaktadır. Kütüphane uygulamasına http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr adresinden girilebilir. Bünyesinde nadir eser bulunan bazı özel kütüphaneler de elektronik kütüphane uygulamalarıyla hizmet vermektedir: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi - http://katalog.iae.org.tr Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi - www.ykykultur.com.tr/sermet Yabancı ülkelerdeki kütüphanelerin elektronik kaynakları ayrı bir araştırma konusudur. Genel olarak, Avrupa ve Amerika kütüphanelerinde elektronik katalog hizmeti verildiği, Amerika daki bazı üniversite kütüphanelerinin ise eski harfli Türkçe eserlerin dijital kopyalarını elektronik ortama aktararak araştırmacıların istifadesine sunduğunu söyleyebiliriz. Türkçe yazma eser koleksiyonları bulunan bazı Avrupa kütüphaneleri eski harfli Türkçe yazmaların dijital kopyalarını ücreti karşılığında gönderebilmektedir. Hathi Trust Digital Library: Bu dijital kütüphane Amerika daki önemli üniversitelerin kütüphane koleksiyonlarının desteğiyle hizmet vermektedir. www.hathitrust.org adresli bu kütüphanede, aralarında az sayıda yazma eser de bulunan Türkçe matbu eserlere erişim mümkündür. Internet Archive: Yurt dışı kaynaklı Internet Archive, sahip olduğu büyük dijital veri tabanı ve sunduğu hizmetlerle dikkati çekmektedir. www.archive.org adresinden hizmet veren site, ses, video, metin vb. açısından oldukça zengindir. Bu sitenin konumuz açısından önemi ise metinler (texts) bölümündeki eski harfli Türkçe eserlerdir. Sitenin veri tabanı, eski harfli Türkçe eserler bakımından oldukça zengindir. Bu eserlerin büyük bir bölümü Toronto Üniversitesi nin Türkçe eserler koleksiyonuna dayanmaktadır. Türkoloji açısından önemli eserler yanında birçok şairin matbu divanı bu koleksiyonlarda yer almaktadır. Ayrıca telif hakkı bulunmayan başka dillerdeki birçok edebî eser de okuyucu ve araştırmacıların istifadesine sunulmuştur. Sitedeki eserler bilgisayar ekranında okunabilmekte ve ücretsiz olarak bilgisayara indirilebilmektedir. 2.2. Yeni Harfli Elektronik Kaynaklar: YÖK Ulusal Tez Merkezi, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap projesi, Metin Bankası projesi ve internet tabanlı dergilerden oluşan yeni harfli elektronik kaynaklarda Eski Türk Edebiyatı na ait metinler ve çalışmalar bulunur.

Eski Türk Edebiyatı Araştırmalarında Bilgisayar Teknolojisinin Kullanımına 361 Kitaplar, Tezler ve Metinler: Eski Türk Edebiyatıyla ilgili kitaplar ve tezlerin bir bölümü elektronik ortama aktarılmıştır. Üniversite kütüphanelerinin elektronik kitap bölümlerinde alanla ilgili çeşitli yayınlar bulunmaktadır ve bu tür yayınların sayısı her geçen gün artmaktadır. Yüksek lisans ve doktora tezleri 2006 dan itibaren pdf uzantılı dosya olarak YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanına eklenmektedir. YÖK, bünyesinde bulunan bütün tezleri elektronik ortamda erişime açık hâle getirmek için çalışmalar yapmaktadır 5. Eski Türk Edebiyatı alanındaki tezler https://tez.yok.gov.tr/ulusaltezmerkezi sitesinde taranabilmekte ve erişime açık olanlar görülebilmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap projesi de Eski Türk Edebiyatı araştırmalarına kaynak teşkil etmektedir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr adresinden ulaşılabilen veri tabanı, sosyal bilimlerin farklı alanlarıyla ilgili kaynakları içermektedir. Sitede Eski Türk Edebiyatı Bölümü, Edebiyat bölümü içindeki alt başlıklardan biridir. Bölümün direkt adresi http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/tr,78352/eski-turkedebiyati.html şeklindedir. Divanlar ve Mesneviler, İncelemeler, Nazîreler, Târîhnâmeler, Tezkireler bu bölümün ana başlıklarını oluşturur. Özellikle Divanlar ve Mesneviler bölümünde çok sayıda metin yer almaktadır. Bakanlığın e-kitap uygulaması ile Eski Türk Edebiyatı nın bilimsel kaynakları, profesyonel bir mahiyette elektronik ortama alınarak araştırmacıların ve ilgililerin istifadesine sunulmuştur. Metinler üzerinde muhteva taraması rahatlıkla yapılabilir. Metin Bankası projesi Eski Türk Edebiyatı için önemli bir çalışmadır. Projedeki metinler doküman dosyası hâlindedir ve üzerlerinde tarama yapmaya müsaittir 6. Eserlerin elektronik ortama aktarılması bilimsel araştırmalar için oldukça faydalı olmuştur. Bu proje metinambarı adıyla geliştirilmeye devam etmektedir. Dergiler ve Akademik Veri Tabanları: Eski Türk Edebiyatı alanındaki bilimsel çalışmaların bir bölümü, akademik dergilerde makale biçiminde yer almaktadır. Gelişen teknoloji sayesinde akademik dergiler internet ortamında da yayın yapmaya başlamıştır. Bu elektronik yayınlarda asıl amaç okuyucuların makalelere kolaylıkla ulaşmasını sağlamaktır. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi nin basılı olarak yayınlanan sayıları, eş zamanlı olarak internet ortamında da yayınlanmaktadır. Derginin eski sayıları da elektronik dergi uygulamasına eklenmiştir. Bu yönüyle dergi, ülkemizde internet üzerinden erişim sağlayan ilk akademik yayınlardandır. Söz konusu derginin elektronik uygulamasına http://sosyalbilimler.cukurova.edu.tr/dergi.asp adresinden ulaşılabilir. Yayın tarihi bakımından eski olan bazı dergiler de zamanla elektronik ortama aktarılarak okuyucuların makalelere erişimi sağlanmıştır. Bunların başında İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü yayını olan ve içerisinde kıymetli yazıların bulunduğu Türkiyat Mecmuası nı zikredebiliriz. 1925 yılında yayınlanmaya başlayan ve ilk iki sayısı eski harfli olan Türkiyat Mecmuası nın bütün sayıları http://turkiyat.istanbul.edu.tr/?p=6537 adresinde yer almaktadır. Ayrıca dergiye http://dergipark.ulakbim.gov.tr/iuturkiyat/issue/archive adresinden de ulaşılabilir. Ankara Üniversitesi nin Türkoloji Dergisi de ilk yayınlarından itibaren elektronik ortama aktarılmıştır. Dergiye http://dergiler.ankara.edu.tr/detail.php?id=12 adresinden ulaşılabilir. Bu derginin dâhil olduğu Ankara Üniversitesi Açık Erişim Yayınları sayfası içinde adı geçen üniversite yayını olan dergilerin tamamı ve kitapların bir bölümü yer almaktadır. Bu kaynaklara http://onlineyayinevi.ankara.edu.tr adresinden ulaşılabilir. 5 Tez Merkezi, veri tabanında bulunan 350000 tezin yarısı erişime açık durumdadır. YÖK, 1987 öncesine ait 50000 tezi de veri tabanına ekleyerek 400000 tezi ulaşılır hâle getirmek için çalışmalar yapmaktadır. 6 A.Atillâ Şentürk, Muhammet Nur Doğan ve Hatice Aynur un girişimiyle 2003 te başlatılan Metin Bankası projesi, Eski Türk Edebiyatı metinlerinin toplu bir şekilde elektronik ortama alınmasının ilk örneklerinden olmuştur. Ancak metin naşirlerinin projeye göndermiş olduğu dosyaların formatları birbirinden farklı olabilmektedir. Dosyalar yazı fontu, font büyüklüğü ve sayfa ölçüleri gibi hususlarda belirli bir formatta düzenlenerek standart hâle getirilebilir. Böylece metinler üzerinde çalışma, alıntı yapma, kaynak gösterme vb. bilimsel çalışmalar açısından daha kullanışlı olacaktır. Söz konusu metinler zamanla Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap bölümüne dâhil edilebilir.

362 Mehmet Korkut ÇEÇEN Son yıllarda akademik dergilerin elektronik ortamda da yayın yapması yaygınlaşarak devam etmektedir. Atatürk Üniversitesi Türkoloji Dergisi, Selçuk Üniversitesi Türkoloji Dergisi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi buna örnek olarak gösterilebilir. Bunların dışında basılı olmayıp sadece elektronik ortamda yayınlanan dergiler vardır. www.turkishstudies.net adresinden ulaşılabilen dergisi bu alandaki ilk örneklerdendir. Bazı üniversitelerin de elektronik dergileri vardır: Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nün elektronik dergisi, www.adyusbd.com sitesinde yayınlanır. Son zamanlarda akademik dergilerin internet üzerinden yayınlanması ve bu husustaki hizmetlere yönelik TÜBİTAK ULAKBİM tarafından yürütülen DergiPark Akademik Projesi başlatılmıştır. Böylelikle bütün akademik dergilerin tek bir veri tabanından görülebilmesi, makalelere ulaşılabilmesi ve muhteva taraması yapılabilmesi amaçlanmıştır. Literatür taramasını kolaylaştıran bu projeye http://dergipark.ulakbim.gov.tr adresinden ulaşılabilir. Uluslararası akademik dergilerde özet taraması yapılabilen Ebscohost, ISI Web of Science gibi veri tabanları literatür araştırmaları açısından önemlidir. ISI Web of Science, yüzlerce kitap, akademik yayın ve konferans bilgilerini içeren 7 veri tabanında atıf yapılmış yayınları araştırabilmemizi ve yapılan atıfları takip edebilmemizi sağlar. Social Sciences Citation Index (SSCI), Web of Science veri tabanına dâhil olan alt veri tabanlarından biridir; sosyal bilimler alanında 1900 yılından itibaren taranan 3000 süreli yayını kapsar. Bu kapsamdaki dergi listesine http://ip-science.thomsonreuters.com/cgibin/jrnlst/jlsearch.cgi?pc=ss adresinden ulaşılabilmektedir. Uluslararası veritabanlarının bir kısmı abonelik gerektirmektedir, diğer kısmı ise erişime açıktır. Üniversiteler bu tür veritabanlarına erişim için anlaşmalar yapmaktadır. TÜBİTAK ise bu konuda üniversitelere destek olmakta ve ULAKBİM EKUAL üzerinden birçok veri tabanına erişimi sağlamaktadır. TÜBİTAK ULAKBİM in erişim sağladığı veri tabanlarına http://ekual.ulakbim.gov.tr/veritabani adresinden ulaşılabilir. Türkoloji alanında Millî Folklor, Bilig gibi birkaç uluslararası dergi bazı uluslararası veritabanları tarafından taranmaktadır. Google Akademik, tez, kitap, makale gibi bilimsel yayınları ve veri tabanlarını tek bir yerden taramaya imkân veren kolay kullanımlı bir arama motorudur. http://scholar.google.com.tr adresinden ulaşılan Google Akademik, geniş çaplı literatür taramasıyla bilimsel çalışmalara tam metin, özet veya alıntı seviyelerinde ulaşabilme özelliğine sahiptir. Akademik çalışmaların bilim dünyasına duyurulması ve araştırmacıların bilimsel makalelere ulaşabilmesi önemlidir. Bu bağlamda Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi, www.turkoloji.cu.edu.tr sitesinde Türkoloji ile ilgili farklı dergilerde yayınlanmış makaleleri elektronik veri tabanında toplamaktadır. Merkezin web sitesinde sözü edilen makaleler konu ve yazar seçenekleriyle taranabilmekte ve makalelere ulaşılabilmektedir. Bibliyografya ve Kataloglar: Elektronik ortamdaki bibliyografya ve kataloglar öncelikle CD ortamında taranabilir veri tabanı hâlinde oluşturulmuştur. Bu tarzdaki ilk çalışmaları Kültür ve Turizm Bakanlığı hazırlatmıştır: Millî Kütüphane Eski Harfli Basma Eserler Bibliyografyası 1584-1986 Cumhuriyet Dönemi Makaleler Bibliyografyası Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu (TÜYATOK) Kültür ve Turizm Bakanlığı CD şeklinde hazırlatılan bibliyografyaları güncelleyerek, bunlara yeni çalışmalar eklemiştir. Böylece oluşan bibliyografyalar veri tabanı, günümüzde internet üzerinden erişime açık hâle getirilmiştir. http://eyayinlar.mkutup.gov.tr adresinden ulaşılan Bibliyografyalar sayfasında Makaleler, Cumhuriyet Dönemi Makaleler, Eski Harfli Türkçe Basma Eserler, Kaşgarlı Mahmud, Mevlana, Hacı Bektaş Veli, Yusuf Nabî bibliyografyaları bulunmaktadır. Bu tür çalışmaların çoğalması alanımızdaki araştırmalar açısından faydalı olacaktır. 2004 yılından itibaren başta TÜYATOK, İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu, Millî Kütüphane yazma eserleri olmak üzere, yurt içi ve yurt dışı yazma eser ihtiva eden kütüphanelerin katalogları www.yazmalar.gov.tr sitesinde veri tabanı hâline getirilmiştir. Sözü edilen sitede eser ve

Eski Türk Edebiyatı Araştırmalarında Bilgisayar Teknolojisinin Kullanımına 363 yazar/şair adı taranabilmektedir. Bu önemli sitenin dışında, yukarıda tanıtmaya çalıştığımız nadir eser kütüphanelerinin elektronik uygulamaları, birer katalog ve bibliyografik veri tabanı hükmündedir. Prof. Dr. Hatice Aynur un yıllardan beri güncelleyerek yayınladığı Üniversitelerde Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları adlı bibliyografik eser dizisi son olarak 2005 yılında yayınlanmıştır. Bu zahmetli çalışma Hatice Aynur un gayretleriyle elektronik ortama aktarılarak Osmanlı Edebiyatı Bibliyografyası Veritabanı adıyla internet erişimine açılmıştır. Eski Türk Edebiyatı na dair literatür taramasını kolaylaştıran bu siteye www.osmanliedebiyati.com adresinden ulaşılabilir. Araştırmacıların yeni yayınlarına ait bibliyografik bilgileri düzenli olarak sözü edilen siteye ulaştırmasıyla veri tabanı daha etkin bir şekilde kullanılacaktır. Bu bakımdan akademisyenlerin gerekli hassasiyeti göstermesi veri tabanının geliştirilmesi için önemlidir. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi, www.turkoloji.cu.edu.tr sitesinden bibliyografik araştırmalara yönelik çeşitli veri tabanı hizmetleri sunmaktadır. Türk Dili ve Edebiyatı alanındaki lisansüstü tezler, Çukurova Üniversitesi lisans tezleri ve Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Kaynakçası bu veri tabanları arasındadır 7. İSAM ın Dokümantasyon Veri Tabanı, bibliyografya taraması için faydalıdır. İslâm Ansiklopedisinin hazırlanmasında kullanılan bütün kaynaklar ve bibliyografik künyeler kurumda muhafaza edilmektedir. Bu veri tabanında İslâm Ansiklopedisi nin maddelerine ait bibliyografik bilgilerin pdf ortamına aktarılanları, araştırmacılarla paylaşılmaktadır. Veri tabanına www.isam.org.tr adresinden ulaşılabilir. Tarihî dönemler ve biyografik araştırmaları belgelerle desteklemek açısından Devlet Arşivleri araştırmacılara hizmet vermektedir. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü nün www.devletarsivleri.gov.tr sitesinde Osmanlı Arşivleriyle ilgili rehber incelenebilir ve online hizmetler bölümünden katalog taraması yapılabilir. Biyografi: Şair ve yazarların biyografileriyle ilgili önemli bir çalışma Eylül 2013 te erişime açılan Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü projesidir. Bu internet uygulamasında şair ve yazarların hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve eserlerinden örnekler yer almaktadır. Projede 7000 kadar edebiyatçının sisteme dâhil edilmesi öngörülmüştür. Bu uygulamaya www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com adresinden ulaşılabilir. Türk Dili ve Edebiyatı alanındaki akademisyenler madde yazımına destek olurlarsa proje daha nitelikli ve araştırmalar için daha faydalı hâle gelecektir. Ansiklopedi: İSAM ın İslâm Ansiklopedisi ni elektronik ortama taşıması, ilim âlemi için değerli bir hazine hükmündedir. İSAM ana sayfasından veya www.islamansiklopedisi.info adresinden ansiklopediye ulaşılabilir. Sözlükler: Türk Dil Kurumu çok uzun bir çalışma sonucunda Büyük Türkçe Sözlük projesini www.tdk.gov.tr adresine taşıdı. Bu faydalı çalışma sessiz bir devrim niteliğindedir. Kurum tarafından hazırlanmış olan birçok sözlük elektronik ortamda taranabilir vaziyete getirilmiştir. www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts adresinden de ulaşılabilen sözlükte; tarama sözlüğü, derleme sözlüğü ve farklı disiplinlere ait sözlükler aynı anda taranabilmektedir. Eski harfli tarihî metinler üzerinde yapılan çalışmalarda sözlükler temel kaynaklardandır. Özellikle eski harfli sözlüklerin elektronik ortamda bulunması akademik çalışmalara büyük fayda sağlayacaktır. Osmanlı Türkçesi sözlüklerinin elektronik ortama aktarılması henüz amatör olarak devam etmektedir. Ferit Devellioğlu nun Osmanlıca-Türkçe Lügat i, Mehmet Kanar ın Osmanlı Türkçesi Sözlüğü nün eski baskısı amatör çabalarla pdf hâline getirilmiştir. Redhouse ve Steingass gibi ihtisasa yönelik sözlüklerin ise resim 7 Tezler veri tabanı 2008 yılına kadar yapılan tezleri kapsar. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Kaynakçası ise 2004 yılına kadar yayınlanmış bazı dergilerin taranmasıyla meydana gelen Bazı Dil ve Edebiyat Dergilerindeki Eski Türk Edebiyatı Makalelerinin Dizini" başlıklı lisans tezine dayanmaktadır. Sözü edilen veri tabanlarının güncellenmesi araştırmacılar açısından faydalı olacaktır.

364 Mehmet Korkut ÇEÇEN formatında dijital kopyaları çıkarılmıştır; resim dosyalarında karakter tanıma özelliği bulunmadığından anılan sözlüklerin kullanımı zorluklar taşımaktadır. İnternette sözlüklerin dijital kopyalarının bulunması faydalı olmakla birlikte bu tür çabalar amatör mahiyettedir. Yurt dışında ise profesyonelce hazırlanmış nitelikli çalışmalara rastlıyoruz. Ali Ekber Dihhudâ nın on beş ciltlik Farsçanın en büyük ansiklopedik sözlüğü olan Lügat-nâme adlı eseri, eski harflerle tarama yapılabilecek şekilde Tahran Üniversitesi tarafından CD hâlinde hazırlatılmıştır. Bilahare sözlük www.loghatnaameh.org sitesinde hizmete sunulmuştur. Ülkemizde de eski harfli sözlüklerin elektronik ortama aktarılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun için üniversitelerimiz ve Türk Dil Kurumu ortak projeler yapabilir. Türk Dil Kurumu, Osmanlı Türkçesi sözlüklerini, eski ve yeni harfli taramaya imkân verecek şekilde sözlük veri tabanına aktarabilirse, bu çalışma bilim dünyası için büyük bir hizmet olur. Öncelikle kurum tarafından yayınlanan eski harfli Türkçe sözlüklerin elektronik ortama aktarılması ile işe başlanabilir. Böylece Büyük Türkçe Sözlük projesi daha da geliştirilmiş olur. Tarih Çevirme Kılavuzu: www.ttk.gov.tr adresli Türk Tarih Kurumu sitesinde bulunan uygulama miladi, hicri ve rumi tarihler arasında çeviri yapmak için geliştirilmiştir. 3. Verilerin Depolanması Uzun zaman ve emek mahsulü olan akademik çalışma dosyalarının bilgisayar ortamında saklanması önemli bir husustur. Çalışmanın farklı safhalarında dosya yeni adlarla kaydedilmelidir. Bu kayıtlar ve çalışmanın nihai şekli sabit disk, flash disk, CD ve internet ortamında saklanmalıdır. Böylece veriler virüs bulaşması ve fiziksel hasar gibi tehlikeler sonucu zarar görmekten mümkün olduğunca korunacaktır. Sonuç Bilgisayar teknolojisinin sunduğu imkânlar her geçen gün artmaktadır. Eski Türk Edebiyatı araştırmalarında bilgisayar ve internet uygulamalarından istifade edilmesi, alana ilişkin çalışmalara kolaylıklar getirecek ve büyük katkılar sağlayacaktır. Bu nedenle alanla ilgili elektronik kaynakların ve internet uygulamalarının tanınması gerekmektedir. Kelime işlemci, tablolama, resim ve sunum programları Eski Türk Edebiyatı araştırmalarında kullanılan programlardandır. Bu programlar, her yeni sürümünde daha gelişmiş özellikleri ile karşımıza çıkmaktadır. İnternet teknolojisi, halka yönelik hizmetlerde ve bilgiye ulaşmada her geçen gün daha iyi imkânlar sunmaktadır. Eski Türk Edebiyatı alanında ise araştırmacıların istifade edeceği elektronik uygulamalar ve kaynaklar yaygınlaşmaktadır. Eski harfli eserleri ihtiva eden kütüphaneler, bu eserlere ulaşılması ve eserlerden istifade edilmesine yönelik elektronik uygulamalar geliştirmektedir. Yakın bir gelecekte eski harfli ve yeni harfli kaynakların çoğu internet ortamında yer alacak gibi görünmektedir. Bu sebeple internet ortamındaki kaynaklar ve hizmetler takip edilmeli, bilişim alanındaki çalışmalar desteklenmelidir. Araştırmalarda kullanılan bazı uygulamalar bilgisayar işletmenliği bilgisini gerektirebilir. Bunun için bilgisayar uygulamalarını kullanmaya başlamak tecrübe kazanmak için atılan ilk adım olacaktır. Dil ve edebiyat araştırmalarında bilgisayar teknolojisini kullanmaya yönelik, üniversitelerde lisans ve yüksek lisans seviyesinde Bilgisayar Destekli Dil ve Edebiyat Araştırmaları dersi konulabilir ve bu hususta teknik programlardan destek alınabilir. Ayrıca bilişim konusunda akademisyenlere yönelik çalıştaylar ve seminerler düzenlenebilir. KAYNAKÇA AYNUR Hatice, Üniversitelerde Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları, İstanbul 2005. Cumhuriyet Dönemi Makaleler Bibliyografyası (CD), Millî Kütüphane Başkanlığı, Ankara 2004. ÇALDAK Süleyman, Rûz-nâmeci-zâde Şinâsî Dîvânı, İstanbul 2004. DİHHUDÂ Ali Ekber, Lügat-nâme (CD), Müessese-i İntişârât u Çâp-ı Dânişgâh-ı Tahrân, Tahrân 1385. Eski Harfli Basma Eserler Bibliyografyası 1584-1986 (CD), Millî Kütüphane Başkanlığı, Ankara 2002.

Eski Türk Edebiyatı Araştırmalarında Bilgisayar Teknolojisinin Kullanımına 365 http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr (ET: 02.05.2014). http://dergiler.ankara.edu.tr/detail.php?id=12 (ET: 03.05.2014). http://dergipark.ulakbim.gov.tr (ET: 04.05.2014). http://dergipark.ulakbim.gov.tr/iuturkiyat/issue/archive (ET: 04.05.2014). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (ET: 04.05.2014). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/tr,78352/eski-turk-edebiyati.html (ET: 04.05.2014). http://ekual.ulakbim.gov.tr/veritabani (ET: 07.05.2014). http://eyayinlar.mkutup.gov.tr (ET: 04.05.2014). http://ip-science.thomsonreuters.com/cgi-bin/jrnlst/jlsearch.cgi?pc=ss (ET: 10.05.2014). http://katalog.iae.org.tr (ET: 04.05.2014). http://katalog.marmara.edu.tr (ET: 05.05.2014). http://kutuphane.atauni.edu.tr (ET: 05.05.2014). http://library.ttk.gov.tr (ET: 06.05.2014). http://onlineyayinevi.ankara.edu.tr (ET: 06.05.2014). http://scholar.google.com.tr (ET: 09.05.2014). http://sosyalbilimler.cukurova.edu.tr/dergi.asp (ET: 01.05.2014). http://sureli.mkutup.gov.tr (ET: 07.05.2014). http://turkiyat.istanbul.edu.tr/?p=6537 (ET: 08.05.2014). http://www.adyusbd.com (ET: 09.05.2014). http://www.ankara.edu.tr (ET: 03.05.2014). http://www.archive.org (ET: 06.05.2014). http://www.atauni.edu.tr (ET: 05.05.2014). http://www.beyazitkutup.gov.tr (ET: 07.05.2014). http://www.devletarsivleri.gov.tr (ET: 10.05.2014). http://www.hathitrust.org (ET: 10.05.2014). http://www.isam.org.tr (ET: 02.05.2014). http://www.islamansiklopedisi.info (ET: 03.05.2014). http://www.istanbul.edu.tr (ET: 07.05.2014). http://www.konyayazmakutup.gov.tr (ET: 06.05.2014). http://www.loghatnaameh.org (ET: 15.06.2014). http://www.marmara.edu.tr (ET: 08.05.2014). http://www.milletkutup.gov.tr (ET: 08.05.2014). http://www.mkutup.gov.tr (ET: 07.05.2014). http://www.osmanliedebiyati.com (ET: 17.04.2014). http://www.tbmm.gov.tr/kutuphane (ET: 14.04.2014). http://www.tdk.gov.tr (ET: 27.04.2014).

366 Mehmet Korkut ÇEÇEN http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts (ET: 27.04.2014). http://www.ttk.gov.tr (ET: 06.05.2014). http://www.tufs.ac.jp/common/fs/asw/tur/htu (ET: 28.04.2014). http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com (ET: 04.05.2014). http://www.turkishstudies.net (ET: 12.04.2014). http://www.turkoloji.cu.edu.tr (ET: 25.04.2014). http://www.yazmalar.gov.tr (ET: 02.05.2014). http://www.yek.gov.tr (ET:01.05.2014). http://www.ykykultur.com.tr/sermet (ET: 16.04.2014). http://www.yok.gov.tr (ET: 10.05.2014). http://yazmalar.mkutup.gov.tr (ET: 07.05.2014). http://yazmalar.tdk.org.tr (ET: 27.04.2014). http://yazmalardtcf.ankara.edu.tr (ET: 03.05.2014). https://tez.yok.gov.tr/ulusaltezmerkezi (ET: 10.05.2014). İbrahim Hâlet Bey, Divan, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Efendi, Manzum Eserler 96. KÜÇÜK Sabahattin, Bâkî Dîvânı, Tenkitli Basım, TDK Yay., Ankara 1994. Riyazî, Riyâzü ş-şu arâ, Süleymaniye Ktp., Lala İsmail, 314. Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu (TÜYATOK) (CD I-II-III), Millî Kütüphane Başkanlığı, Ankara 2004. YAZAR İlyas, Klâsik Türk Edebiyatı Çalışmalarında Bilişim Teknolojisinden Yararlanma ve E-Kütüphâne Uygulamaları/Making Use of Information Technologies in the Study of Classical Turkish Literature and E-Library Applications, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, (TUNCA KORTANTAMER Özel Sayısı-1), Volume 2/3 Summer 2007, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/turkishstudies.150, s. 573-585.