T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ KONYA ĠLĠ EREĞLĠ ĠLÇESĠNDE YETĠġTĠRĠLEN SĠYAH ALACA SIĞIRLARIN BAZI VERĠM ÖZELLĠKLERĠNE AĠT PARAMETRE TAHMĠNLERĠ Eyüp ÖNCÜ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Zootekni Anabilim Dalını ġubat-2014 KONYA Her Hakkı Saklıdır

TEZ BĠLDĠRĠMĠ Bu tezdeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edildiğini ve tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm. DECLARATION PAGE I hereby declare that all information in this document has been obtained and presented in accordance with academic rules and ethical conduct. I also declare that, as required by these rules and conduct, I have fully cited and referenced all material and results that are not original to this work. İmza Eyüp ÖNCÜ Tarih: 13/02/2014

ÖZET YÜKSEK LĠSANS TEZĠ KONYA ĠLĠ EREĞLĠ ĠLÇESĠNDE YETĠġTĠRĠLEN SĠYAH ALACA SIĞIRLARIN BAZI VERĠM ÖZELLĠKLERĠNE AĠT PARAMETRE TAHMĠNLERĠ Eyüp ÖNCÜ Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı DanıĢman: Doç. Dr. Uğur ZÜLKADĠR 2014, 58 Sayfa Jüri Prof. Dr. Birol DAĞ Doç. Dr. Uğur ZÜLKADĠR Doç. Dr. Mehmet AKÖZ Bu araştırmada, Konya İli Ereğli İlçesinde dört işletmede yetiştirilen Siyah Alaca ineklerin döl verimi özellikleriyle ilgili altı ve süt verimi özellikleriyle ilgili iki özellik bakımından performansları incelenmiş, bu verimlere ait fenotipik ve genetik parametreler hesaplanmıştır. İncelenen özelliklere ait en küçük kareler ortalamaları; İlk Damızlıkta Kullanma Yaşı (İDKY) için 525.51±61.01 gün, İlk Buzağılama Yaşı (İBY) için 772.63±57.05 gün, Gebelik Başına Tohumlama Sayısı (GBTS) için 1.82±1.27, Servis Periyodu (SP) için 84.41±28.98 gün, Gebelik Süresi (GS) için 271.82±10.71 gün, Buzağılama Aralığı (BA) için 369.99±32.99 gün, Laktasyon Süt Verimi (LSV) için 7666.54±1546.78 kg, Laktasyon Süresi (LS) için 291.53±46.90 gün olarak tespit edilmiştir. İncelenen verim özelliklerine ait kalıtım dereceleri İDKY, İBY, GBTS, SP, GS, BA, LSV, LS için sırasıyla 0.363±0.237, 0.374±0.110, 0.075±0.066, 0.178±0.160, 0.261±0.171, 0.264±0.143, 0.233±0.100, 0.168±0.095 olarak hesaplanmıştır. Döl ve süt verimi özelliklerine etkisi incelenen faktörlerden işletme faktörü; İDKY için p<0.05 seviyesinde, İBY, GBTS, SP, GS, LSV, LS için p<0.01 seviyesinde istatistiki olarak önemli, yıl faktörü; İDKY için p<0.05 seviyesinde, GBTS, SP, GS, LSV, LS için p<0.01 seviyesinde istatistiki olarak önemli, mevsim faktörü; GS, LSV için p<0.05 seviyesinde istatistiki olarak önemli, GBTS, SP, LS için p<0.01 seviyesinde istatistiki olarak önemli, laktasyon sırası faktörü; SP için p<0.05 seviyesinde istatistiki olarak önemli, LSV için p<0.01 seviyesinde istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Buzağılama aralığı, döl verimi, gebelik süresi, kalıtım derecesi, laktasyon süresi, servis periyodu, Siyah Alaca, süt verimi. iv

ABSTRACT MS THESIS THE ESTIMATION OF PARAMETERS OF SOME PRODUCTION TRAITS OF HOLSTEIN FRIESIAN CATTLE RAISED AT THE EREĞLI DISTRICT OF KONYA PROVINCE Eyüp ÖNCÜ THE GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE OF SELÇUK UNIVERSITY THE DEGREE OF MASTER OF SCIENCE IN ANIMAL SCIENCE Advisor: Assoc. Prof. Uğur ZÜLKADĠR 2014, 58 Pages Jury Prof. Dr. Birol DAĞ Assoc. Prof. Uğur ZÜLKADĠR Assoc. Prof. Mehmet AKÖZ In this research, the phenotipic and genetic parameters were determined with regard to the six reproductive and two milk production traits in the Holstein Friesian cattle reared at the four private enterprises in Ereğli district of Konya province. The least squares means were determined as 525.51±61.01 days, 772.63±57.05 days, 1.82±1.27, 84.41±28.98 days, 271.82±10.71 days, 369.99±32.99 days, 7666.54±1546.78 kg and 291.53±46.90 days for first service age (FSA), first calving age (FCA), number of insemination per conception (NIPC), service period (SP), gestation length (GL), calving interval (CI), lactation milk yield (LMY) and lactation length (LL), respectively. The heritability of fırst service age, first calving age, number of insemination per conception, service period, gestation length, calving interval, lactation milk yield and lactation length were determined as 0.363±0.237, 0.374±0.110, 0.075±0.066, 0.178±0.160, 0.261±0.171, 0.264±0.143, 0.233±0.100 and 0.168±0.095, respectively. The enterprices factor had a significant effect for FSI at the P<0.05 levels and FCI, NIPC, SP, GL, LMY, LL at the P<0.01 levels, the effect of year was significant on FSI at the P<0.05 levels and NIPC, SP, GL, LMY, LL at the P<0.01 levels, respectively. The effect of season was significant on GL and LMY at the P<0.05 levels, NIPC, SP and LL at the P<0.01 levels, respectively. The effect of parity was significant on SP at the P<0.05 levels, LMY at the P<0.01 levels, respectively. Keywords: Calving interval, gestation length, heritability, lactation length, milk production, service period, Holstein Friesian, milk yield. v

ÖNSÖZ Lisans ve yüksek lisans öğrenimim boyunca bilgi ve tecrübelerinden istifade ettiğim Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Hocalarıma, dönem arkadaşlarıma, bu çalışmanın yürütülmesinde göstermiş oldukları yakın ilgi ve desteklerinden dolayı danışmanlığımı üstlenmiş olan çok değerli hocam Sayın Doç. Dr. Uğur ZÜLKADİR' e, değerli eşi hanımefendiye ve destekleriyle her zaman yanımda olan, haklarını ödeyemeyeceğim aileme teşekkürlerimi arz ederim. Eyüp ÖNCÜ KONYA-2014 vi

ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET... iv ABSTRACT... v ÖNSÖZ... vi ĠÇĠNDEKĠLER... vii SĠMGELER VE KISALTMALAR... ix 1. GĠRĠġ... 1 2. KAYNAK ARAġTIRMASI... 3 2.1. Döl Verimi Özellikleri... 3 2.1.1. İlk damızlıkta kullanma yaşı ( İDKY)... 4 2.1.2. İlk buzağılama yaşı (İBY)... 6 2.1.3. Gebelik başına tohumlama sayısı (GBTS)... 8 2.1.4. Servis periyodu (SP)... 10 2.1.5. Gebelik süresi (GS)... 13 2.1.6. Buzağılama aralığı (BA)... 14 2.2. Süt Verimi Özellikleri... 17 2.2.1. Laktasyon süt verimi (LSV)... 17 2.2.2. Laktasyon süresi (LS)... 22 3. MATERYAL VE YÖNTEM... 25 3.1. Materyal... 25 3.2. Yöntem... 26 3.2.1. İstatistik analizler ve kullanılan matematik modeller... 26 4. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA... 30 4.1. Döl Verimi Özellikleri... 30 4.1.1. İlk damızlıkta kullanma yaşı (İDKY)... 30 4.1.2. İlk buzağılama yaşı (İBY)... 32 4.1.3. Gebelik başına tohumlama sayısı (GBTS)... 34 4.1.4. Servis periyodu (SP)... 36 4.1.5. Gebelik süresi (GS)... 38 4.1.6. Buzağılama aralığı (BA)... 40 4.2. Süt Verimi Özellikleri... 43 4.2.1. Laktasyon süt verimi (LSV)... 43 4.2.2. Laktasyon süresi (LS)... 45 5. SONUÇLAR VE ÖNERĠLER... 49 5.1. Sonuçlar... 49 5.2. Öneriler... 50 vii

KAYNAKLAR... 52 ÖZGEÇMĠġ... 58 viii

SĠMGELER VE KISALTMALAR Kısaltmalar BA : Buzağılama Aralığı EKKO : En Küçük Kareler Ortalaması EM : Etki Miktarı F : Frekans GBTS : Gebelik Başına Tohumlama Sayısı GS : Gebelik Süresi h 2 : Kalıtım Derecesi İBY : İlk Buzağılama Yaşı İDKY : İlk Damızlıkta Kullanma Yaşı kg : Kilogram KO : Kareler Ortalaması KT : Kareler Toplamı LS : Laktasyon Süresi LSV : Laktasyon Süt Verimi N : Örnek Sayısı SD : Serbestlik Derecesi SH : Standart Hata SP : Servis Periyodu ix

1 1. GĠRĠġ Türkiye' de 2012 yılı Aralık ayı sonu itibariyle 49,697,431 baş hayvan bulunmaktadır. Hayvan varlığımızın 13,914,912 başı sığırlardan oluşmaktadır. 2002 yılında sığır varlığımız toplam hayvan varlığımızın % 23' ü iken, bu oran 2012 yılında yaklaşık % 28' e yükselmiştir. 2002 yılında toplam süt üretimimizin % 89' u inek sütü iken, 2012 yılında aradan geçen 11 yılda % 48 artarak üretimimiz 17.4 milyon ton olmuş ve yine toplam süt üretimimizdeki inek sütünün payı da artmış, % 91 olmuştur (Anonim, 2013a). 2012 yılı verilerine göre; Türkiye' nin toplam sığır varlığının % 82.3' ü kültür ırkı (% 40.8) ve melezlerinden (% 41.5) oluşmaktadır. Kültür ırkı ve melezi sığırlardan bir laktasyonda elde edilen süt miktarı 3,289 kg civarındayken sadece kültür ırklarının yıllık süt verim ortalaması ise 3,869 kg, et üretimi ise 799,344 ton olup kültür melezi ve yerli sığır ırklarının ortalama ağırlıklarında yıllar içerisinde artış gözlenmiştir (Anonim, 2013a). Buna bağlı olarak, Türkiye İstatistik Kurumu verilerinden derlenen Çizelge 1.1 ve Çizelge 1.2' den de anlaşılacağı üzere, ülkemizde zaman içerisinde süt verimi ve et üretiminde sağlanan artış, Türkiye hayvancılığının ilerlediğinin bir göstergesi olsa da kültür ırkı sığırların ithal edildikleri ülkelerde bu rakamlar yukarıda belirtilen rakamların yaklaşık iki katı civarındadır. Süt verimine ilişkin genetik kapasitenin Siyah Alaca süt sığırlarında 6,000-6,500 kg civarında olduğu baz alınırsa ülkemizde yaklaşık % 50 civarında bir genetik israftan söz etmek mümkündür (Zülkadir, 2001). Tüm bunlardan, ithal edilen süt sığırlarına ödenen meblağın yaklaşık yarısının, hayvan işletmeye dahil edilir edilmez kaybolduğu ve bu kaybın işletmenin zarar tablosuna yazıldığı yorumu yapılabilir. Tüm bunlar, genetik verim kapasitesi yüksek olan hayvanların kapasitesinin tezahürünü sağlayacak çevre şartlarının ülkemizde tam olarak sağlanamadığını teyit etmektedir. Bu araştırma, Konya iline bağlı Ereğli ilçesinde yetiştirilen Siyah Alaca sürülerinin performanslarının ortaya konması açısından önem taşımaktadır. İşletme yönetimindeki kusurlar ve diğer olumsuz çevre faktörlerinin elimine edilerek işletmelerdeki hayvanların genetik verim kapasitelerini tam olarak ortaya koyabilmeleri ve bölgede yükselen bir değer haline gelen modern hayvancılığın arzu

2 edilen noktaya en kısa zamanda ulaşarak küresel rekabette söz sahibi olabilmesi açısından bu çalışmanın önem arz ettiği düşünülmektedir. Çizelge 1.1. Türkiye' de yıllara göre bir laktasyonda üretilen süt miktarı Yıllar Kültür ırkı (kg) Kültür melezi (kg) Yerli ırklar (kg) Ortalama (kg) 2002 2,901 1,962 736 1,705 2003 3,108 2,042 978 1,888 2004 3,881 2,711 1,317 2,479 2005 3,885 2,706 1,316 2,508 2006 3,881 2,715 1,316 2,595 2007 3,886 2,713 1,316 2,667 2008 3,883 2,715 1,315 2,758 2009 3,884 2,720 1,316 2,803 2010 3,879 2,721 1,316 2,847 2011 3,875 2,721 1,313 2,899 2012 3,869 2,725 1,313 2,942 Yıllar Çizelge 1.2. Türkiye' de yıllara göre et üretim miktarları ve karkas ağırlıkları Kesilen hayvan (baş) Et üretim miktarı (ton) Ortalama karkas ağırlığı (kg) 2002 1,774,107 327,629 185 2003 1,591,045 290,455 183 2004 1,856,549 364,999 197 2005 1,630,471 321,681 197 2006 1,750,997 340,705 195 2007 2,003,991 431,963 216 2008 1,736,107 370,619 213 2009 1,502,073 325,286 217 2010 2,602,246 618,584 238 2011 2,571,765 644,906 251 2012 2,791,034 799,344 286

3 2. KAYNAK ARAġTIRMASI Siyah Alaca sığır ırkı, en önemli kültür ırkı sığırlardan olup dünyaya yayılma oranı en geniş olan ve dünyada en fazla kullanılan ırklardandır. Çevre koşullarına uyum kabiliyeti yüksek olan Siyah Alaca ırkı, Bos Taurus Typicus Primigenus yabani alt türünden geliştirilmiş olup anavatanı Hollanda' nın Frizya bölgesidir. Rengi siyah - beyaz olup derisi ince, yumuşak ve elastiki bir yapıya sahiptir. Baş uzun, dar yapılıdır ve vücudun kendine özgü muntazam bir yapısı vardır. Verim yönü her ne kadar süt verim yönlü olsa da et verim yönü de oldukça gelişmiş olup besi işletmelerinde yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Canlı ağırlık bakım ve besleme koşullarına göre değişmekle birlikte; ergin ineklerde 450-750 kg, boğalarda 800-1,000 kg civarındadır. Avrupa Siyah Alacası, Amerikan Siyah Alacası (Holstein Fresian) ve İsrail Siyah Alacası olmak üzere üç alt ırkı bulunmaktadır. Türkiye' de yoğun bir şekilde gerek et gerekse süt verim yönü için kullanılan Siyah Alaca; Yerli Kara, Güney Anadolu Kırmızısı gibi yerli ırkların ıslahında genotip olarak kullanılan önemli bir ıslah edici materyaldir. Süt yağı oranı bakım ve besleme koşullarına göre değişmekle birlikte % 3-3.5 civarında olup bir laktasyonda vasat koşullarda 3,500-4,000 kg, optimum işletme koşullarında 6,000-7,500 kg süt verebilmektedir. Türkiye' de Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği' ne üye işletmelerde bir laktasyondaki süt verimi 5,239 kg' dır (Anonim, 2013b). Buna karşın, Anavatanı olan Hollanda' da Siyah Alaca sığırların süt verim ortalaması 8,857 kg olarak bildirilmiştir (Anonymous, 2013). Dünya süt üretim rekorunu 25,000 kg laktasyon süt verimiyle elinde tutan Siyah Alaca hızlı gelişmesi, erken damızlıkta kullanılması, damızlıkta kullanım süresinin uzunluğu gibi etkenler nedeniyle işletmeler tarafından tercih sebebidir (Akman, 1998). 2.1. Döl Verimi Özellikleri Süt sığırcılığı işletmesinde karlılığı etkileyen en önemli unsurlardan birisi döl verimidir. Bir süt sığırcılığı işletmesinin ideal döl verimi ortalamasına sahip olması; daha çok buzağı, daha çok süt verimi, daha uzun damızlıkta kullanım süresi ve dolayısıyla daha çok kar anlamına gelmektedir. İstenen döl verimi ölçütlerine sahip bir sürünün seleksiyonu o derecede verimli olacaktır. Döl verimi ölçütlerinden İlk Damızlıkta Kullanma Yaşı (İDKY), İlk Buzağılama Yaşı (İBY), Gebelik Başına Tohumlama Sayısı (GBTS), Servis Periyodu (SP), Gebelik Süresi (GS)

4 ve Buzağılama Aralığı (BA) ele alınarak bu unsurlara ilişkin kaynaklar başlıklar halinde özetlenmiştir. 2.1.1. Ġlk damızlıkta kullanma yaģı ( ĠDKY) Sığırcılıkta kullanılan döl verimi ölçütlerinden birisi, ilk damızlıkta kullanma yaşı (İDKY), hayvanın kendi doğum tarihi ile gebelikle sonuçlanan ilk tohumlama tarihi arasında kalan süredir. İDKY, hayvanın gelişiminde ve damızlıkta kullanım süresinde olumsuz etkiye sebep olmayacak derecede söz konusu hayvandan en erken sürede verim alabilmemizi sağlayacak olan yaştır. Bu sebeple, İDKY hesaplanırken sadece zaman hesabı yapmak yerine hayvanın canlı ağırlığının da dikkate alınması yerinde olacaktır. Pratik olarak, sığırlarda İDKY için ırkın ergin canlı ağırlığının yaklaşık 2/3' üne ulaşması istenir. Siyah Alaca düvelerin ilk kez 420-480 günlükken damızlık olarak kullanılabileceği bildirilmiştir (Duru ve Tuncel, 2004). Daşkın (2005), Siyah Alacalar için ortalama İDKY' yi 18-20 ay (540-600 gün), canlı ağırlığı ise 300-325 kg olarak, ideal İDKY' yi ise 15 ay (450 gün) ve 300 kg canlı ağırlık olarak bildirmiştir. Başka bir kaynakta, Siyah Alacalar için en ideal kabul edilen İDKY 14-16 ay (420-480 gün) ve 340 kg canlı ağırlık olarak bildirilmiştir (Ata, 2013). Ankara Şeker Fabrikası Çiftliği' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığır sürüsünde yapılan bir çalışmada ilk damızlıkta kullanma yaşı 606.64 gün olarak tespit edilmiştir (Güven ve Eker, 1977). Ege Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırların çeşitli verim özelliklerinin incelendiği bir araştırmada bu ırka ait ilk damızlıkta kullanma yaşı 580.36 gün olarak tespit edilmiştir (Tümer ve ark., 1985). Kanada' da yetişen Siyah Alaca sığırlarda yapılan bir çalışmada ilk damızlıkta kullanma yaş ortalaması 580 gün ve aynı özelliğe ait kalıtım derecesi 0.12 olarak tespit edilmiştir (Raheja ve ark., 1989). 1980-1986 yıllarında İsrail' de yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda yapılan bir çalışmada ilk damızlıkta kullanma yaşının kalıtım derecesi 0.048 olarak tespit edilmiştir (Weller, 1989). Florida Zirai Araştırma İstasyonu'nda yetiştirilen Ayrshire, Brown Swiss, Guernsey, Siyah Alaca ve Jersey ırklarından 20 yılda toplanmış verilerin kullanılmasıyla yapılan bir

5 çalışmada bu ırklara ait ilk damızlıkta kullanma yaş ortalaması 413.4 gün ve kalıtım derecesi 0.22 olarak tespit edilmiştir (Simerly ve ark., 1990). Kanada' da yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda ilk damızlıkta kullanılma yaşının kalıtım derecesi 0.03 olarak hesaplanmıştır (Hayes ve ark., 1992). Hollanda Siyah Alacası, Siyah Alaca melezleri ve Hollanda Frizya ırklarında ilk tohumlama yaşı için kalıtım dereceleri 0.04 olarak bildirilmiştir (Hoekstra ve ark., 1994). Kahramanmaraş Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerin ilk damızlıkta kullanılma yaşına ait en küçük kareler ortalaması 584 gün olarak tespit edilmiştir (Kaygısız, 1995). Siyah Alaca ve Esmer sığırlarda ilk damızlıkta kullanılma yaş ortalaması sırasıyla 577.7 ve 611.3 gün olarak tespit edilmiştir (Boztepe ve ark., 1999). Koçaş Tarım İşletmesi' nde 362 baş Siyah Alaca ineğin 1988-1995 yılları arasındaki kayıtlarının değerlendirildiği bir araştırmada; ilk damızlıkta kullanma yaşı 18.04±0.10 ay olarak bulunmuştur (Duru ve Tuncel, 2002a). Reyhanlı Tarım İşletmesinde yetiştirilen 110 baş Siyah Alaca sığırın 1993-1998 yılları arasındaki dönemde ilk damızlıkta kullanma yaşı 587.78±102.67 gün olarak tespit edilmiştir (Bakır ve Çetin, 2003). Konuklar Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Esmer sığırlara ait döl ve süt verim kayıtlarından ilk damızlıkta kullanma yaşı 623.19±3.88 gün ve kalıtım derecesi 0.766±0.242 olarak hesaplanmıştır (Zülkadir ve Boztepe, 2003). Bala Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerde 1998-2005 yılları arasında süt ve döl verimi kayıtları bulunan 348 baş Siyah Alaca ineğe ait kayıtlardan yararlanılarak hesaplanan ilk damızlıkta kullanma yaşı 528.53±5.58 gündür (Koçak ve ark., 2007). Sarımsaklı Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen 764 baş Siyah Alaca ineğin 1983-2003 yılları arasındaki bazı döl verim özelliklerini belirlemek amacıyla yapılan araştırmada; ilk damızlıkta kullanma yaşı ortalaması 569.4 gün olarak tespit edilmiştir (Tuna ve ark., 2007). Koçaş Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerin bazı verim özelliklerinin fenotipik ve genetik parametre tahminlerine yönelik yapılan çalışmada; ilk damızlıkta kullanma yaşı 560.80±3.07 gün, aynı özelliğin kalıtım derecesi ise 0.55±0.151 olarak tespit edilmiştir (Durnalı, 2008).

6 2.1.2. Ġlk buzağılama yaģı (ĠBY) Sığırcılıkta kullanılan döl verimi ölçütlerinden ikincisi, ilk buzağılama yaşı (İBY), hayvanın doğum tarihi ile ilk kez doğum yaptığı tarih arasında kalan süredir. İBY, ilk damızlıkta kullanma yaşı ile doğrudan ilgili olup önemli bir döl verimi ölçütüdür. Sığırcılıkta ilk buzağılama yaşında gecikilen her gün işletmenin zarar hanesine yazılır. Basit bir hesapla, ilk damızlıkta kullanma yaşında kaçırılan 1 (bir) kızgınlık dönemi, bir sonraki kızgınlık döneminin beklenmesine neden olacak ve ilk buzağılama yaşında ortalama 21 (yirmibir) gün gecikmeye sebebiyet verecektir. İBY' de yaklaşık 20 (yirmi) gün geciktirilen birinci laktasyondaki bir Siyah Alaca ineğin Türkiye ortalamasına göre 12 kg süt vereceği düşünüldüğünde toplamda 240 kg süt kaybı meydana gelecektir. Canlı ağırlığı 40 kg olan bir buzağının bir günde 4 kg (canlı ağırlığının 1/10' u) süte ihtiyaç duyduğu düşünülürse, işletmede bulunan aynı ağırlıkta 10 (on) baş buzağının 6 (altı) günlük süt ihtiyacı işletmenin gider tablosuna yazılır. Tüm bunlara İBY ile ilişkili olarak İDKY' de yaşanan gecikme neden olmaktadır. Bu yönüyle İBY, önemli bir döl verimi ölçütü olup Siyah Alaca süt sığırları için en ideal İBY, Ata (2013) tarafından 23-25 ay (690-750 gün) olarak bildirilmiştir. Duru ve Tuncel (2004) bu yaşı 720-780 gün olarak belirtmişlerdir. Türkiye' ye ithal edilen Siyah Alaca sığırlar üzerinde yapılan bir adaptasyon çalışmasında bu ırka ait ilk buzağılama yaşı 890.7 gün olarak tespit edilmiştir (Alpan ve ark., 1976). Ankara Şeker Fabrikası Çiftliği' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığır sürüsünde yapılan bir çalışmada ilk buzağılama yaşı ortalaması 892.63 gün olarak tespit edilmiştir (Güven ve Eker, 1977). Ege Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırların çeşitli verim özelliklerinin incelendiği bir araştırmada bu ırka ait ilk buzağılama yaşı 891.6 gün olarak tespit edilmiştir (Tümer ve ark., 1985). Kanada' da yetişen Siyah Alaca sığırlarda yapılan bir çalışmada ilk buzağılama yaşı ortalaması 875.5 gün olarak tespit edilmiştir (Raheja ve ark., 1989). Siyah Alaca sığırlarda ilk buzağılama yaşı 865.9 gün ve özelliğe ait kalıtım derecesi ise 0.17 olarak tespit edilmiştir (Dizdarevic, 1990). Florida Zirai Araştırma İstasyonu' nda yetiştirilen Ayrshire, Brown Swiss, Guernsey, Siyah Alaca ve Jersey ırklarından 20 yılda toplanmış verilerin kullanılmasıyla yapılan bir çalışmada bu ırklara ait ilk buzağılama yaş ortalaması 866.4 gün, ilk

7 buzağılama yaşına ait kalıtım derecesi 0.43 olarak tespit edilmiştir (Simerly ve ark., 1990). Mısır' da yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda ilk buzağılama yaşının kalıtım derecesi 0.39 olarak belirlenmiştir (Khattab ve Sultan, 1991). Sütçü Alman Siyah Alacası, Alman Siyah Alacası ve Hollanda Siyah Alacası sığırlar üzerinde yapılan bir çalışmada bu alt tiplere ait ilk buzağılama yaş ortalaması sırasıyla 892, 930 ve 871 gün olarak tespit edilmiştir (Meyer ve ark., 1991). Gökçeada Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırlar üzerinde yapılan bir çalışmada 1984-1989 yıllarına ait ilk buzağılama yaşı ortalamaları sırasıyla; 1,104.2, 821.0, 1041.2, 983.0, 975.8 ve 765.5 gün olarak tespit edilmiştir (Soysal ve Özder, 1992). Amasya' daki entansif bir süt sığırı işletmesinde Siyah Alaca sığırların ilk buzağılama yaş ortalaması 823.8±18.27 gün olarak tespit edilmiştir (Şekerden ve Aydın, 1992). Konya ve Karaman İllerinde yetiştirilmekte olan Siyah Alaca sığırlar ve döllerinde ilk buzağılama yaşı ortalaması 793.4 gün olarak bildirilmiştir (Olaf ve Karazeybek, 1994). Kahramanmaraş Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerin ilk buzağılama yaşına ait en küçük kareler ortalaması 868 gün olarak tespit edilmiştir (Kaygısız, 1995). Ankara Atatürk Orman Çiftliği' nde yetiştirilen 430 başlık Siyah Alaca sürüsünde ilk buzağılama yaş ortalaması 885 gün olarak bildirilmiştir (Atay ve ark., 1996). Kahramanmaraş Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda ilk buzağılama yaşı 860 gün olarak hesaplanmıştır (Kaygısız, 1997a). Ankara Şeker Fabrikası Çiftliği' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırların süt ve döl verim özelliklerine ait genetik parametrelerin tahmini amacıyla yapılan çalışmada; ilk buzağılama yaşı için kalıtım derecesi 0.017±0.207 olarak bulunmuştur (Bakır ve ark., 1998). Türkiye Damızlık Siyah Alaca Yetiştiricileri Birliği' ne ait sürülerde hesaplanan ilk buzağılama yaşı 863.4 gündür (Kumlu ve Akman, 1999). Özel işletme koşullarında yetiştirilen değişik orijinli Siyah Alaca sığırların döl verim özelliklerinin araştırıldığı bir çalışmada; Almanya orijinli 163 ineğe ait 342 ve Türkiye orijinli 143 ineğe ait 317 tohumlama kaydı kullanılmış, Almanya orijinli

8 ineklerde ilk buzağılama yaşı ortalaması 934 gün bulunurken, Türkiye orijinliler de bu değer 946 gün olarak hesaplanmıştır (Pelister ve ark., 2000a). Koçaş Tarım İşletmesi' nde 362 baş Siyah Alaca ineğin 1988-1995 yılları arasındaki kayıtlarının değerlendirildiği bir araştırmada; ilk buzağılama yaşı 27.70±0.11 ay olarak bulunmuştur (Duru ve Tuncel, 2002a). Ceylanpınar Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığır sürüsünde hesaplanan ilk buzağılama yaşına ait kalıtım derecesi 0.138±0.05' tir (Ertuğrul ve ark., 2002). Reyhanlı Tarım İşletmesinde yetiştirilen 110 baş Siyah Alaca sığırın 1993-1998 yılları arasındaki dönemde ilk buzağılama yaşı 892.12±116.98 gün olarak tespit edilmiştir (Bakır ve Çetin, 2003). Konuklar Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Esmer sığırlara ait döl ve süt verim kayıtlarından ilk buzağılama yaşı 943.49±4.42 gün ve aynı özellik için kalıtım derecesi 0.214±0.201 olarak hesaplanmıştır (Zülkadir ve Boztepe, 2003). Bala Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerde 1998-2005 yılları arasında süt ve döl verimi kayıtları bulunan 348 baş Siyah Alaca ineğe ait kayıtlardan yararlanılarak hesaplanan ilk buzağılama yaşı 826.21±4.91 gündür (Koçak ve ark., 2007). Sarımsaklı Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen 764 baş Siyah Alaca ineğin 1983-2003 yılları arasındaki bazı döl verim özelliklerini belirlemek amacıyla yapılan araştırmada; ilk buzağılama yaşı ortalaması 844.5 gün olarak tespit edilmiştir (Tuna ve ark., 2007) Koçaş Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerin bazı verim özelliklerinin fenotipik ve genetik parametre tahminlerine yönelik yapılan çalışmada; ilk buzağılama yaşı 855.43±2.66 gün, aynı özelliğin kalıtım derecesi 0.69±0.162 olarak tespit edilmiştir (Durnalı, 2008). 2.1.3. Gebelik baģına tohumlama sayısı (GBTS) Bir diğer önemli döl verimi ölçütü, gebelik başına tohumlama sayısı (GBTS) olup, sürüde gebelik elde etmek için yapılan suni tohumlama sayısının ortalaması hesaplanarak bulunur. Arzu edilen değer, her bir gebelik için 1 (bir) tohumlamadır ancak sürü bazında pratikte bu rakama ulaşmak güçtür. Alaçam (1994), sütçü ineklerin

9 döl verimi kontrolünde güncel yaklaşımlar adlı derlemesinde gebelik başına tohumlama sayısının 2' den küçük olması gerektiğini, hedef sayısının ise 1.65 olduğunu belirtmiştir. Türkiye' ye ithal edilen Siyah Alaca sığırlar üzerinde yapılan bir adaptasyon çalışmasında bu ırka ait gebelik başına tohumlama sayısı 1.9 olarak tespit edilmiştir (Alpan ve ark., 1976). Lalahan Veteriner Zootekni Araştırma Enstitüsü' ndeki Siyah Alaca ırkı ineklerin döl verimi özelliklerinin araştırıldığı bir çalışmada gebelik başına tohumlama sayısı 1976 yılında 2.2, 1977 yılında 1.88, 1978 yılında ise 2.3 olarak belirlenmiştir (Çekgül, 1980). 100 baş Siyah Alaca ve 199 baş melez Sahival sığırından oluşan sürüde yapılan bir araştırmada gebelik başına tohumlama sayısı 1.23±0.51 olarak bildirilmiştir (Aguilera Nelgar, 1989). Kanada' da yetişen Siyah Alaca sığırlarda yapılan bir çalışmada gebelik başına tohumlama sayısı 1.4, gebelik başına tohumlama sayısının kalıtım derecesi 0.04 olarak tespit edilmiştir (Raheja ve ark., 1989). Florida Zirai Araştırma İstasyonu' nda yetiştirilen Ayrshire, Brown Swiss, Guernsey, Siyah Alaca ve Jersey ırklarından 20 yılda toplanmış verilerin kullanılmasıyla yapılan bir çalışmada bu ırklara ait gebelik başına tohumlama sayısı 2.38 olarak tespit edilmiştir (Simerly ve ark., 1990). Küba' da yetiştirilen 220 baş Siyah Alaca X Sahival sığırı melezleri üzerinde yapılan bir çalışmada bu ırka ait gebelik başına tohumlama sayısı 1.7±1.1 olarak tespit edilmiştir (Contreas ve ark., 1991). Kanada' da yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda gebelik başına tohumlama sayısının kalıtım derecesi 0.03 olarak tespit edilmiştir (Hayes ve ark., 1992). Ankara Şeker Fabrikası Çiftliği' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda gebelik başına tohumlama sayısı ortalaması 1.994±0.462 olarak bulunmuştur (Bakır ve ark., 1994). Konya Hayvancılık Merkez Araştırma Enstitüsü' nde yetiştirilen sığırlar üzerinde yapılan bir araştırmada bir gebelik için gerekli olan tohumlama sayısı 1.42 olarak belirlenmiştir. Araştırmada yıl, yaş ve gebelik sırasının gebelik başına tohumlama sayısı üzerine olan etkisi önemsiz bulunmuştur (Vurgan, 1994). Ankara Atatürk Orman Çiftliği' nde yetiştirilen 430 başlık Siyah Alaca sürüsünde gebelik başına tohumlama sayısı ortalaması 1.80±0.06 olarak bildirilmiştir (Atay ve ark., 1996).

10 Kahramanmaraş Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda yapılan bir çalışmada gebelik başına tohumlama sayısı 2.198 olarak tespit edilmiştir (Kaygısız, 1997a). Siyah Alaca ırkı ithal gebe düvelerde birinci, ikinci ve üçüncü tohumlamalarda gebelik oranlarının tespiti için yapılan çalışmada, gebe kalan ineklerde gebelik başına tohumlama sayısı 1.67 olarak bulunmuştur (Tekeli ve ark., 1998). Bala Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen ve yıllık süt verimleri 6,000-7,000 kg arasında değişen Siyah Alaca sığırlarda gebelik başına tohumlama sayısı 1.34±0.63 olarak tespit edilmiştir (Tosun ve Gücüş, 1998). Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Sığırcılık İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklere gebelik başına tohumlama sayısı ortalaması 1.437±0.054 olarak hesaplanmıştır (Bilgiç ve Yener, 1999). Koçaş Tarım İşletmesi' nde 362 baş Siyah Alaca ineğin 1988-1995 yılları arasındaki kayıtlarının değerlendirildiği bir araştırmada; gebelik başına tohumlama sayısı 1.33±0.01 olarak bulunmuştur (Duru ve Tuncel, 2002a). Reyhanlı Tarım İşletmesinde yetiştirilen 110 baş Siyah Alaca sığırın 1993-1998 yılları arasındaki dönemde gebelik başına tohumlama sayısı 1.58±1.21 olarak tespit edilmiştir (Bakır ve Çetin, 2003). Konuklar Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Esmer sığırlara ait döl ve süt verim kayıtlarından gebelik başına düşen tohumlama sayısı 1.533±0.04 ve aynı özellik için kalıtım derecesi 0.331±0.122 olarak hesaplanmıştır (Zülkadir ve Boztepe, 2003). Aydın ilindeki özel bir sığırcılık işletmesinde yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda ortalama gebelik başına tohumlama sayısı 2.01±0.1 olarak hesaplanmıştır (Türkyılmaz, 2005). Koçaş Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerin bazı verim özelliklerinin fenotipik ve genetik parametre tahminlerine yönelik yapılan çalışmada; gebelik başına düşen tohumlama sayısı 1.78±0.03, aynı özelliğin kalıtım derecesi ise 0.04±0.062 olarak tespit edilmiştir (Durnalı, 2008). 2.1.4. Servis periyodu (SP) Bir diğer döl verimi ölçütü ise servis periyodudur. Doğum ile doğumu izleyen ilk gebe kalma tarihi arasında geçen süreye servis periyodu (SP) denir. Ata (2013), servis periyodu için işletme düzeyinde tutturulması gereken süreyi 60-90 gün olarak belirtmiştir. Alaçam (1994) ise, servis periyodunun 90-120 gün arasında olması

11 gerektiğini bildirmiştir. Yeni doğum yapmış bir ineğin üreme organlarının tekrar eski haline gelerek ineğin kızgınlık belirtileri gösterebilmesi için belirli bir zamana (involüsyon süresi) ihtiyacı vardır. Doğumu takip eden ikinci veya üçüncü kızgınlığın akabinde tohumlama yapılırsa servis periyodunda tutturulması arzu edilen süreye erişilmiş olur ki, bu süre ortalama 85 gün dolaylarındadır. Servis periyodunun arzu edilen süreden kısa tutulması laktasyon süresinin düşmesine ve uzun vadede damızlıkta kullanım süresinin azalmasına, uzun tutulması ise döl verimi kayıplarına neden olur. Ege Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırların çeşitli verim özelliklerinin incelendiği bir araştırmada bu ırka ait servis periyodu süresi 109.79 gün olarak tespit edilmiştir (Tümer ve ark., 1985). 100 baş Siyah Alaca ve 199 baş melez Sahival sığırından oluşan sürüde yapılan bir araştırmada servis periyodu ortalaması 102.85±85 gün olarak bildirilmiştir (Aguilera Nelgar, 1989). Küba' da yetiştirilen 220 baş Siyah Alaca X Sahival sığırı melezleri üzerinde yapılan bir çalışmada bu ırka ait servis periyodu ortalaması 88±47 gün olarak tespit edilmiştir (Contreas ve ark., 1991). Deoni X Siyah Alaca melezi sığırlarda yapılan bir araştırmada servis periyodu 63 gün olarak tespit edilmiştir. (Reddy ve ark., 1991) Kanada' da yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda servis periyodunun kalıtım derecesi 0.05 olarak hesaplanmıştır (Hayes ve ark., 1992). Hollanda Siyah Alacası, Siyah Alaca melezleri ve Hollanda Frizya ırklarında servis periyodu için kalıtım derecesi 0.04 olarak bildirilmiştir (Hoekstra ve ark., 1994). Kahramanmaraş Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda servis periyodu 108 gün olarak hesaplanmış, servis periyoduna yılın etkisi önemli bulunmuştur (Kaygısız, 1997a). Ankara Şeker Fabrikası Çiftliği' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırların süt ve döl verim özelliklerine ait genetik parametrelerin tahmini amacıyla yapılan çalışmada; servis periyodu için kalıtım derecesi 0.127±0.112 olarak bulmuştur (Bakır ve ark., 1998). Bala Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen ve yıllık süt verimleri 6,000-7,000 kg arasında değişen Siyah Alaca sığırlarda servis periyodu 83.87±36.61 gün olarak belirlenmiştir (Tosun ve Gücüş, 1998).

12 Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Sığırcılık İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklere ait servis periyodu ortalaması 94.57±5.11 gün olarak hesaplanmıştır (Bilgiç ve Yener, 1999). Siyah Alaca ve Esmer sığırlarda servis periyodu ortalaması 133.23 gün olarak tespit edilmiştir (Boztepe ve ark., 1999). Türkiye Damızlık Siyah Alaca Yetiştiricileri Birliği' ne ait sürülerde hesaplanan servis periyodu ortalaması 121.0 gündür (Kumlu ve Akman, 1999). Özel işletme koşullarında yetiştirilen değişik orijinli Siyah Alaca sığırların döl verim özelliklerinin araştırıldığı bir çalışmada; Almanya orijinli 163 ineğe ait 342 ve Türkiye orijinli 143 ineğe ait 317 tohumlama kaydı kullanılmış, Almanya ve Türkiye orijinli Siyah Alacalarda servis periyodu ortalamaları 87.04 ve 88.58 gün olarak bulunmuştur (Pelister ve ark., 2000a). Koçaş Tarım İşletmesi' nde 362 baş Siyah Alaca ineğin 1988-1995 yılları arasındaki kayıtlarının değerlendirildiği bir araştırmada; servis periyoduna ait genel ortalama 93.33±1.57 gün olarak bulunmuştur (Duru ve Tuncel, 2002a). Reyhanlı Tarım İşletmesinde yetiştirilen 110 baş Siyah Alaca sığırın 1993-1998 yılları arasındaki dönemde servis periyodu 103.39±13.82 gün olarak tespit edilmiştir (Bakır ve Çetin, 2003). Konuklar Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Esmer sığırlara ait döl ve süt verim kayıtlarından servis periyodu 118.70±6.75 gün ve aynı özellik için kalıtım derecesi değeri 0.074±0.096 olarak hesaplamıştır (Zülkadir ve Boztepe, 2003). Aydın ilindeki özel bir sığırcılık işletmesinde yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda ortalama servis periyodu 114.5±1.7 gün olarak hesaplanmıştır (Türkyılmaz, 2005). Bala Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerde 1998-2005 yılları arasında süt ve döl verimi kayıtları bulunan 348 baş Siyah Alaca ineğe ait kayıtlardan yararlanılarak hesaplanan servis periyodu için en küçük kareler ortalaması 100.68±4.31gün olarak bulunmuştur. Mevsimin servis periyoduna etkisi önemli olmuştur (Koçak ve ark., 2007). Koçaş Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerin bazı verim özelliklerinin fenotipik ve genetik parametre tahminlerine yönelik yapılan çalışmada; servis periyodu 110.57±6.28 gün ve aynı özellik için kalıtım derecesi 0.21±0.000 olarak tespit edilmiştir (Durnalı, 2008).

13 2.1.5. Gebelik süresi (GS) Sığırın gebe kaldığı tarihten doğum yaptığı tarihe kadar geçen süreye gebelik süresi (GS) denir. Irklara göre değişiklik göstermekle birlikte sığırlarda gebelik süresi 270-296 gün arasında değişmektedir. Gebelik süresinin bazı hayvanlarda 240 güne kadar düşebildiği, 300 günü geçebildiği bildirilmektedir (Akman, 1998). Ankara Şeker Fabrikası Çiftliği' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığır sürüsünde yapılan bir çalışmada gebelik süresi ortalaması 276.50 gün olarak tespit edilmiştir (Güven ve Eker, 1977). Lalahan Veteriner Zootekni Araştırma Enstitüsü' ndeki Siyah Alaca ırkı ineklerin döl verimi özelliklerinin araştırıldığı bir çalışmada gebelik süresi; 1976 yılında 286.6 gün, 1977 yılında 288 gün, 1978 yılında 287.9 gün olarak belirlenmiştir (Çekgül, 1980). Ege Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırların çeşitli verim özelliklerinin incelendiği bir araştırmada bu ırka ait gebelik süresi 279.81 gün olarak tespit edilmiştir (Tümer ve ark., 1985). Florida Zirai Araştırma İstasyonu' nda yetiştirilen Ayrshire, Brown Swiss, Guernsey, Siyah Alaca ve Jersey ırklarından 20 yılda toplanmış verilerin kullanılmasıyla yapılan bir çalışmada bu ırklara ait gebelik süresinin kalıtım derecesi 0.24 olarak tespit edilmiştir (Simerly ve ark., 1990). Küba' da yetiştirilen 220 baş Siyah Alaca X Sahival sığırı melezleri üzerinde yapılan bir çalışmada bu ırka ait gebelik süresi 281±10 gün olarak tespit edilmiştir (Contreas ve ark., 1991). Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Sığırcılık İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklere ait gebelik süresini 278.37±1.58 gün olarak bildirilmiştir (Bilgiç ve Yener, 1999). Siyah Alaca ve Esmer sığırlarda gebelik süresi ortalaması 278.19 gün olarak tespit edilmiştir (Boztepe ve ark., 1999). Koçaş Tarım İşletmesi' nde 362 baş Siyah Alaca ineğin 1988-1995 yılları arasındaki kayıtlarının değerlendirildiği bir araştırmada; gebelik süresine ait genel ortalama 276.50±0.17 gün olarak bulunmuştur (Duru ve Tuncel, 2002a). Konuklar Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Esmer sığırlara ait döl ve süt verim kayıtlarından gebelik süresi 285.92±0.83 gün ve aynı ölçüt için kalıtım derecesi 0.053±0.046 olarak hesaplanmıştır (Zülkadir ve Boztepe, 2003).

14 Siyah Alaca sığırlarda buzağılama mevsimi ile buzağı cinsiyetinin gebelik süresi ve buzağı doğum ağırlığına etkisini araştırdığı bir çalışmada; 1992 ve 1996 yılları arasında elde edilen 149 kayıttan gebelik süresi 279.3±7.9 gün, gebelik süresinin kalıtım derecesi ise 0.16±0.15 olarak tahmin edilmiştir (Negash, 2005). Aydın ilindeki özel bir sığırcılık işletmesinde yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda gebelik süresi 278.7±0.3 gün olarak hesaplanmıştır (Türkyılmaz, 2005). Bala Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerde 1998-2005 yılları arasında süt ve döl verimi kayıtları bulunan 348 baş Siyah Alaca ineğe ait kayıtlardan yararlanılarak hesaplanan gebelik süresi 279.11±0.53 gün olarak bulunmuştur (Koçak ve ark., 2007). Koçaş Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerin bazı verim özelliklerinin fenotipik ve genetik parametre tahminlerine yönelik yapılan çalışmada; gebelik süresi 285.05±1.66 gün, gebelik süresine ait kalıtım derecesi ise 0.11±0.085 olarak tespit edilmiştir (Durnalı, 2008). 2.1.6. Buzağılama aralığı (BA) İki doğum arasında geçen süreye buzağıla aralığı, (BA) denir. Alaçam (1994), sütçü ineklerin döl verimi kontrolünde güncel yaklaşımlar adlı derlemesinde buzağılama aralığının 365-400 gün arasında olması gerektiğini ve ideal rakamın 365 gün olduğunu bildirmiştir. Kaygısız (1995) ise teorik buzağılama aralığının 365 gün, pratik buzağılama aralığının ise 385 gün olduğunu bildirmiştir. Üreme etkinliğinin % 100 olabilmesi için pratik olarak BA, 365 gün olmalıdır. Türkiye' ye ithal edilen Siyah Alaca sığırlar üzerinde yapılan bir adaptasyon çalışmasında bu ırka ait buzağılama aralığı 456 gün olarak tespit edilmiştir (Alpan ve ark., 1976). Ankara Şeker Fabrikası Çiftliği' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığır sürüsünde yapılan bir çalışmada buzağılama aralığı ortalaması 416.15 gün olarak tespit edilmiştir (Güven ve Eker, 1977). Ege Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırların çeşitli verim özelliklerinin incelendiği bir araştırmada bu ırka ait buzağılama aralığı 397.68 gün olarak tespit edilmiştir (Tümer ve ark., 1985).

15 Siyah Alaca sığırlar üzerinde yapılan bir araştırmada bu ırka ait buzağılama aralığı 382.4 gün, buzağılama aralığına ait kalıtım derecesi ise 0.17 olarak tespit edilmiştir (Dong ve Van Vleck, 1989). ABD' de yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda yapılan bir araştırmada buzağılama aralığı ortalaması 397.5 gün olarak tespit etmiştir (Nieuwhof ve ark., 1989a). Küba' da yetiştirilen 220 baş Siyah Alaca X Sahival sığırı melezleri üzerinde yapılan bir çalışmada bu ırka ait buzağılama aralığı ortalaması 370 gün olarak tespit edilmiştir (Contreas ve ark., 1991). Sütçü Alman Siyah Alacası, Alman Siyah Alacası ve Hollanda Siyah Alacası sığırlar üzerinde yapılan bir çalışmada bu alt tiplere ait birinci buzağılama aralıklarını sırasıyla 381, 397 ve 425 gün bulurken, ikinci buzağılama aralıkları ise 368, 390 ve 395 gün olarak belirlenmiştir (Meyer ve ark., 1991). Deoni X Siyah Alaca melezi sığırlarda yapılan bir araştırmada buzağılama aralığı ortalaması 432 gün olarak tespit edilmiştir (Reddy ve ark., 1991). Gökçeada Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırlar üzerinde yapılan bir çalışmada 1984-1989 yıllarına ait laktasyon sırasına göre buzağılama aralığı ortalamaları 1-5. laktasyonlarda sırasıyla; 373.7, 423.0, 403.3, 397.8 ve 340.5 gün olarak tespit edilmiştir (Soysal ve Özder, 1992). Hollanda Siyah Alacası, Siyah Alaca melezleri ve Hollanda Frizya ırklarında yapılan bir çalışmada, ilk buzağılama aralığı için kalıtım derecesini 0.03 olarak bildirilmiştir (Hoekstra ve ark., 1994). Konya ve Karaman İllerinde yetiştirilmekte olan Siyah Alaca sığırlar ve dölleri üzerinde yapılan bir çalışmada buzağılama aralığı 401.1 gün olarak bildirilmiştir (Olaf ve Karazeybek, 1994). Kahramanmaraş Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca inekler üzerinde yapılan bir incelemede buzağılama aralığı 403 gün olarak tespit edilmiştir. Ayrıca, bu çalışmada ilk damızlıkta kullanma yaşına ve buzağılama aralığına yılın etkisini çok önemli bulunmuştur (Kaygısız, 1995). Ankara Atatürk Orman Çiftliği' nde yetiştirilen 430 başlık Siyah Alaca sürüsünde yapılan bir araştırmada buzağılama aralığı ortalaması 432 gün olarak bildirilmiştir (Atay ve ark., 1996). Kahramanmaraş Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırlar üzerinde yapılan bir incelemede buzağılama aralığı 390 gün, buzağılama aralığına ait kalıtım

16 derecesi de 0.147 olarak hesaplanmış, servis periyoduna yılın etkisi önemli bulunmuştur (Kaygısız, 1997a). Ankara Şeker Fabrikası Çiftliği' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırların süt ve döl verim özelliklerine ait genetik parametrelerin tahmini amacıyla yapılan çalışmada; buzağılama aralığı kalıtım derecesini 0.029±0.216 olarak bulmuştur (Bakır ve ark., 1998). Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Sığırcılık İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklere ait buzağılama aralığı ortalaması 394.1±6.91 gün olarak hesaplanmıştır (Bilgiç ve Yener, 1999). Siyah Alaca ve Esmer sığırlarda, sürünün buzağılama aralığı ortalaması 430.22 gün olarak tespit edilmiştir (Boztepe ve ark., 1999). Özel işletme koşullarında yetiştirilen değişik orijinli Siyah Alaca sığırların döl verim özelliklerinin araştırıldığı bir çalışmada; Almanya orijinli 163 ineğe ait 342 ve Türkiye orijinli 143 ineğe ait 317 tohumlama kaydı kullanılmış, buzağılama aralığı değeri Almanya orijinli ineklerde 362.08, Türkiye orijinli ineklerde ise 366.43 gün olarak tespit edilmiştir (Pelister ve ark., 2000a). Koçaş Tarım İşletmesi' nde 362 baş Siyah Alaca ineğin 1988-1995 yılları arasındaki kayıtlarının değerlendirildiği bir araştırmada; buzağılama aralığı 12.30±0.05 ay olarak bulunmuştur (Duru ve Tuncel, 2002a). Ceylanpınar Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığır sürüsünde hesaplanan iki buzağılama arası için süreye ait kalıtım derecesi 0.007±0.02 olarak hesaplanmıştır (Ertuğrul ve ark., 2002). Reyhanlı Tarım İşletmesinde yetiştirilen 110 baş Siyah Alaca sığırın 1993-1998 yılları arasındaki dönemde, buzağılama aralığı 394.01±72.24 gün olarak tespit edilmiştir (Bakır ve Çetin, 2003). Konuklar Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Esmer sığırlara ait döl ve süt verim kayıtları kullanılarak yapılan çalışmada; buzağılama aralığı 387.47±2.99 gün ve aynı ölçüt için kalıtım derecesi 0.131±0.146 olarak hesaplanmıştır (Zülkadir ve Boztepe, 2003). Aydın ilindeki özel bir sığırcılık işletmesinde yetiştirilen Siyah Alaca sığırlar üzerinde yapılan bir araştırmada buzağılama aralığı 394.9±1.9 gün olarak hesaplanmıştır (Türkyılmaz, 2005). Bala Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerde 1998-2005 yılları arasında süt ve döl verimi kayıtları bulunan 348 baş Siyah Alaca ineğe ait kayıtlardan

17 yararlanılarak hesaplanan buzağılama aralığı için en küçük kareler ortalaması 401.86±4.49 gün olarak bulunmuştur (Koçak ve ark., 2007). Sarımsaklı Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen 764 baş Siyah Alaca ineğin 1983-2003 yılları arasındaki bazı döl verim özelliklerini belirlemek amacıyla yapılan araştırmada; buzağılama aralığı 407.7 gün olarak tespit edilmiştir (Tuna ve ark., 2007) Koçaş Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerin bazı verim özelliklerinin fenotipik ve genetik parametre tahminlerine yönelik yapılan çalışmada; buzağılama aralığı 382.30±6.42 gün olarak tespit edilmiştir (Durnalı, 2008). 2.2. Süt Verimi Özellikleri Süt üretimi bir süt sığırı işletmesi için en önemli argümandır. Sütün hemen nakde çevrilebiliyor olması üretimini cazip kılar. Üretilen sütün miktar ve kalitesini etkileyen genotip, beslenme faktörleri, sürü yönetimi, yaş ve laktasyon sayısı, buzağılama yılı ve mevsimi, buzağılama aralığı, günlük sağım sayısı, sütteki yağ oranı, somatik hücre sayısı gibi bir çok faktör vardır. Kar marjı yüksek ve kaliteli süt üretimi için işletmenin seçtiği ırkın özelliklerini iyi bilmesi ve olumsuz çevre faktörlerini elimine etmesi gerekir. 2.2.1. Laktasyon süt verimi (LSV) Önemli bir süt verim kriteri olan laktasyon süt verimi (LSV), ineğin doğumla başlayıp kuru döneme alınıncaya kadar ki verdiği toplam sütü ifade eder. Laktasyon süt verimi ineğin kalıtsal yapısı, vücut kondisyonu, beslenme düzeyi, laktasyon süresi, laktasyon sırası, laktasyon sayısı, buzağılama aralığı, kuru dönem uzunluğu ve sürü yönetimi gibi bir çok faktörle yakından ilgilidir. Laktasyon dönemine giren bir ineğin süt verimi ilk 1.5-2 ayda pik yapar ve inekler en yüksek süt verimine 4-5. laktasyon dönemlerinde ulaşırlar. Siyah Alaca inekler bir laktasyonda vasat koşullarda 3,500-4,000 kg, optimum işletme koşullarında 6,000-7,500 kg süt verebilmektedir. Türkiye' de Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği' ne üye işletmelerde bir laktasyondaki süt verimi 5,239 kg' dır (Anonim, 2013b). Buna karşın, Anavatanı olan Hollanda' da Siyah Alaca sığırların süt verim ortalaması 8,857 kg olarak bildirilmiştir (Anonymous, 2013)

18 Türkiye' ye ithal edilen Siyah Alaca sığırlar üzerinde yapılan bir adaptasyon çalışmasında bu ırka ait ırkın gerçek süt verimi 2,958 kg, Ergin Çağ (EÇ) - 305 günlük süt verimi 3,288 kg olarak tespit edilmiştir (Alpan ve ark., 1976). Sakarya İnekhanesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırların 1971-1975 yılları arasındaki süt verimleri üzerinde yapılan bir çalışmada, sürünün gerçek süt verimi 2,801 kg olarak tespit edilmiştir. Aynı sürünün 2 sağım esasına göre 305 günlük ergin çağ (2X - 305 - EÇ) süt verimi ise ortalama 2,766 kg olarak belirlenmiştir (Çetegen, 1978). Ege Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırların çeşitli verim özelliklerinin incelendiği bir araştırmada bu ırka ait laktasyon süt verimi 3,400 kg, 305 günlük süt verimi ise 3,349 kg olarak tespit edilmiştir (Tümer ve ark., 1985). 100 baş Siyah Alaca ve 199 baş melez Sahival sığırından oluşan sürüde yapılan bir araştırmada laktasyon süt verimi birinci laktasyon için 1,339±503 kg olarak bildirilmiştir (Aguilera Nelgar, 1989). Amerika Birleşik Devletleri (iki farklı sürü) ve İspanya' da yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda yapılan bir araştırmada süt veriminin kalıtım derecesi ABDl, ABD2 ve İspanya sürülerinde sırasıyla, 0.29, 0.37 ve 0.16 olarak tespit edilmiştir (Carabano ve ark., 1989). Siyah Alaca sığırlar üzerinde yapılan bir araştırmada bu ırka ait laktasyon süt verimi 7,886 kg, süt verimine ait kalıtım derecesi 0.33 olarak tespit edilmiştir (Dong ve Van Vleck, 1989). Siyah Alaca ineklerde yapılmış bir araştırmada bu ırka ait laktasyon süt veriminin kalıtım derecesi 0.188 olarak tespit edilmiştir (Rege ve Mosi, 1989). 1980-1986 yıllarında İsrail' de yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda yapılan bir çalışmada süt veriminin kalıtım derecesi 0.135 olarak tespit edilmiştir (Weller, 1989). Küba' da yetiştirilen 220 baş Siyah Alaca X Sahival sığırı melezleri üzerinde yapılan bir çalışmada bu ırka ait laktasyon süt verimi ortalaması ise 2,488±910 kg olarak tespit edilmiştir (Contreas ve ark., 1991). Mısır' da yetiştirilen Siyah Alaca sığırlarda 305 günlük süt veriminin kalıtım derecesini 0.27 olarak belirlenmiştir (Khattab ve Sultan, 1991). Siyah Alaca ineklerde 1,710 laktasyon kaydından süt verimi ortalaması 5,003±120.54 kg olarak tespit edilmiş ve kalıtım derecesi ise 0.27 olarak bildirilmiştir (Queiroz ve ark., 1991).

19 Deoni X Siyah Alaca melezi sığırlarda yapılan bir araştırmada gerçek laktasyon süt verimi ortalaması 2,229 kg, 305 gün süt verimi ortalaması da 2,058 kg olarak tespit edilmiştir (Reddy ve ark., 1991). Alman Siyah Alaca sığırlarda yapılan bir çalışmada bu ırkın ilk üç laktasyon süt verimi ortalaması 6,398 kg olarak hesaplanmıştır (Matveev ve Mironova, 1992). Amasya' daki entansif bir süt sığırı işletmesinde Siyah Alaca sığırların verim özelliklerinin araştırıldığı bir çalışmada bu ırka ait 305 günlük süt verimi 2,235±79.4 kg olarak saptanmıştır (Şekerden ve Aydın, 1992). Siyah Alaca sığırlarda birinci laktasyon süt verimine ait kalıtım derecesinin araştırıldığı bir çalışmada, ana kız regresyonundan yararlanarak kullanılan 4 farklı istatistik yöntemine göre kalıtım dereceleri sırasıyla 0.272, 0.265, 0.283 ve 0.290 olarak hesaplanmıştır (Ndlovu, 1993). Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerin 1985-1994 yılları arasındaki kayıtlarından laktasyon süt verimi (2X - 305 gün) ortalaması 3,376 kg olarak bildirilmiştir (Aydın ve ark., 1996). Ereğli Koyunculuk Üretme İstasyonu' nda yetiştirilen Siyah Alaca sürüsünde hesaplanan süt verimi ortalaması 3,842.88 kg olarak bildirmiştir (Hodoğlugil, 1996). Gelemen Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen 96 baş Siyah Alaca ineğe ait kayıtlardan 305 günlük süt verimi 3,464±769.5 kg olarak bulunmuştur (Şekerden ve Erdem 1996). Ankara Şeker Fabrikası Çiftliği' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığırların süt ve döl verim özelliklerine ilişkin genetik parametrelerin tahmini amacıyla yapılan bir çalışmada; gerçek süt verimi, ortalama günlük süt verimi için kalıtım dereceleri sırasıyla 0.407±0.395, 0.562±0.215 olarak hesaplanmıştır (Bakır ve ark., 1998). Bala Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen ineklerin yıllık süt verimlerinin 6,000-7,000 kg arasında değiştiği bildirilmiştir (Tosun ve Gücüş, 1998). Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Sığırcılık İşletmesi' nde yetiştirilen 63 baş Siyah Alaca ineğe ait laktasyon kaydının değerlendirilmesi neticesinde, bu ırkın gerçek laktasyon süt verimi 4,493±132 kg olarak tespit edilmiştir (Bilgiç ve Yener, 1999). Karacabey Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen 142 baş Amerikan Siyah Alacası ve 83 baş Hollanda Siyah Alacası sığırda laktasyon kayıtları kullanılarak kalıtım derecesi hesaplanmış, Siyah Alaca ırka ait 305 gün ve ergin çağa göre düzeltilmiş süt veriminin kalıtım derecesini 0.2926±0.2562 olarak tahmin edilmiştir (Doğan ve Ertuğrul, 1999).

20 Türkiye Damızlık Siyah Alaca sürülerinde 305 günlük süt verimi ortalaması 5,592 kg olarak olarak tespit edilmiştir (Kumlu ve Akman, 1999). Özel işletme koşullarında yetiştirilen değişik orijinli Siyah Alaca sığırların süt verim özelliklerini araştırıldığı bir araştırmada; bu ırktan Almanya orijinli 103 ineğe ait 279 laktasyon kaydı kullanılarak süt verimi 4,556.64 kg olarak tespit edilmiştir. Türkiye orijinli olan 111 ineğin 278 laktasyon kaydından yararlanarak bu ineklerin süt verimleri de 4,625.04 kg olarak belirlenmiştir (Pelister ve ark., 2000b). Dalaman Devlet Üretme Çiftliğinde yetiştiriciliği yapılan 276 baş Siyah Alaca ineğin süt verimine ait kalıtım derecesi birinci laktasyonda 0.18 ve tüm laktasyonlar için 0.16 olarak tahmin edilmiştir. Hesaplanan damızlık değerlerinde yıllar arasında hem ilk hem de tüm laktasyonlar için önemli bir değişim gözlenmemiştir (Saatçi ve ark., 2000). Koçaş Tarım İşletmesi' ndeki 362 baş Siyah Alaca ineğin 1988-1995 yılları arasındaki kayıtlarından 907 veri kullanılarak hesaplanan ortalama laktasyon süt verimi ve 305 günlük ortalama gerçek süt verimi değerleri sırasıyla 4,966±32.96 ve 4,784±27.35 kg olarak bulunmuştur (Duru ve Tuncel, 2002b). Ceylanpınar Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen Siyah Alaca sığır sürüsünde süt verimi ile ilgili bazı özelliklerin kalıtım dereceleri ve bu özellikler arasındaki genetik ve fenotipik korelasyonları tahmin etmek amacıyla; 32 Siyah Alaca boğaya ait 355 kızın toplam 1,422 laktasyon verim kayıtlarının kullanılarak yapıldığı çalışmada, iki sağıma göre düzeltilmiş süt verimine ait kalıtım derecesi 0.169±0.0287 olarak tahmin edilmiştir. Birinci laktasyon için düzeltilmiş süt verimine ait kalıtım derecesi 0.368±0.2045 olarak bulunmuştur (Ertuğrul ve ark., 2002). Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü' nde yetiştirilen 159 baş Siyah Alaca, 75 baş Simental ve 44 baş Esmer sığırın 1972-1993 yılları arasındaki toplam 798 laktasyon kayıtlarından faydalanarak süt sığırlarında farklı süt verim denetim uygulamaları ve hesaplama yöntemlerinin süt veriminin tahmininde etkinliğini belirlemek amacıyla yapılan araştırmada, 305 günlük süt verim ortalamaları; Siyah Alaca ineklere ait 301 laktasyonda 4,704±88 kg, Simental ineklere ait 189 laktasyonda 4,108±75 kg ve Esmer ineklere ait 109 laktasyonda 3,621±102 kg olarak belirlenmiştir. Üç ırka ait 599 laktasyonda ortalama gerçek 305 günlük süt verimi 4,319±56 kg olarak hesaplanmıştır (Kaya ve ark., 2002). Reyhanlı Tarım İşletmesi' nde yetiştirilen 110 baş Siyah Alaca sığırın 1990-1999 yılları arasındaki süt verimini belirlemek amacıyla yapılan bir çalışmada laktasyon