Yrd.Doç.Dr. Ali EKŞİ a_eksi@yahoo.com Ege Üniversitesi
ÖĞRENİM HEDEFLERİ Araçlardaki güvenlik sistemlerini tanımak, Araç Güvenlik sistemlerinin çalışma prensiplerini öğrenmek, Araç Güvenlik sistemlerinin etkin bir şekilde kullanımını öğrenmektir.
ARAÇ GÜVENLİK SİSTEMLERİ AKTİF GÜVENLİK SİSTEMLERİ PASİF GÜVENLİK SİSTEMLERİ ABS EMNİYET KEMERİ ASR HAVA YASTIĞI ESP SİLECEKLER VE CAM TEMİZLİĞİ SRS AYDINLATMA, SESLİ VE IŞIKLI UYARILAR ARAÇ GÖVDESİNİN İÇ VE DIŞ YAPISI İKLİMLENDİRME EK GÜVENLİK ARTIRICILAR
Aktif Güvenlik Sistemleri (1) Kaza olma olasılığını düşürmek ve sürücünün kazadan kaçınma yeteneğini artırmak amacıyla araçta bulunan donanımlardır. Bu donanımlara günümüzde her geçen gün yenileri eklenmekle birlikte özellikle ek maliyet getirmesinden dolayı her araçta güvenlik sistemlerinin hepsi bulunmamaktadır.
Aktif Güvenlik Sistemleri (2) 1) ABS ABS ile ilgili en yanlış inanış fren mesafesini mutlaka kısalttığı yönündedir. ABS ile fren mesafesi bazı araçlarda biraz kısalırken, bazı araçlarda ABS ile fren mesafesi değişmez. ABS nin gerçek kullanım amacı; sert (kuvvetli) frenleme anında tekerleklerin kilitlenmesini engelleyerek, sürücüye manevra imkânı vermesidir. Tekerlekleri kilitlenen araçta, frenleme ile birlikte araçta manevra kabiliyeti olmaz. Yani araç kaymaya başlar ve tehlikeden kaçamaz. ABS, yaklaşık olarak saniyede 18 kez aracı frenleyip bırakarak tekerleğin kilitlenmesini önler. ABS araca manevra kabiliyeti verir. Bu sayede sürücü frenleme sırasında aracın yönünü değiştirebilir ve güvenli bir şekilde durabilir.
Aktif Güvenlik Sistemleri (3) ABS li aracın kullanımında dikkat edilmesi gerekenler; Frenleme sırasında pompalama yapmayın yani ayağınızı fren pedalından çekip tekrar basmayın. Gösterge panelindeki ABS ikaz lambasının yanması ve sistemden mekanik bir gürültü gelmesi ABS nin devrede olduğunu gösterir. Bu normal bir durumdur. Fren pedalında basınç dalgası hissetmenize rağmen pedala sertçe basmaya devam edin. ABS fizik kanunlarının dışına çıkamaz. Islak zeminde ABS söz konusu olsa bile fren mesafesi kuru zeminden daha fazladır. Araçta ABS yi mutlaka uygun bir yolda deneyin, acil bir durumla karşılaşmadan önce ABS nin nasıl çalıştığını öğrenin. Unutulmamalıdır ki; ABS araca ek bir güç katmamaktadır. Sadece aracın kontrollü durabilme özelliğini arttırmaktadır.
Aktif Güvenlik Sistemleri (4) 2) ASR (Anti Patinaj Sistemi), ETC (Elektronic Traction Control - Elektronik Çekiş Kontrolü) olarak da bilinmektedir. ASR harekete geçme ya da hızlanma sırasında tekerleklerin patinaj yapmasını engelleyerek aracın istikametinde kalmasını sağlar. ABS ve motor yönetim sistemini birlikte kontrol ederek tekerleğin çekiş yeteneği kaybolduğunda (araç patinaja düştüğünde) bu durumu sensörler yardımıyla algılayarak tekerlek hareketini ya-vaşlatır, kaymalarını önler ve yola tutunmayı artırır. ASR özellikle çekiş yeteneğinin azaldığı (kumlu, çakıllı, karlı, buzlu, yağmurlu vb.) yol koşullarında uygun sürüş kontrolünü sağlamaktadır.
Aktif Güvenlik Sistemleri (5) 3) ESP Elektronik Denge Programı Aracın ani manevralarda savrulmasını önlemek amacıyla geliştirilmiştir. Ani manevra sırasında aracın kaydığı yönü ve doğrultuyu sensörler aracılığı ile algılayarak, gerektiğinde motor çekiş gücünü düşürür veya bazı tekerleklerin frenlenmesini sağlayarak aracın savrulmasını önler. Sistem ABS ve ASR ile koordineli çalışır. Yani ABS ve ASR olmayan bir araçta ESP de olmaz. Hızlı seyir halinde iken önünüze çıkan bir engel ya da keskin bir virajda yapacağınız direksiyon hareketi sonrası aracın ön tekerlekleri kaymaya başlar. İşte tam bu anda ESP, aracın dengesinin bozulduğunu ve sürücünün gitmek istediği yöne gitmediğini algılar. Durumu düzeltmek için direksiyon hangi tarafa kırılmışsa o taraftaki arka tekerleği frenler. Böylece araç, sürücünün direksiyonu çevirdiği yön istikametine döner.
Aktif Güvenlik Sistemleri (6) Silecekler ve Cam Temizliği Araç sürücüsünün yolu iyi denetleyebilmesi için, cam temizliği çok önemlidir. Kirli camlar, yolun görülmesini zorlaştıracağı gibi gözleri de yoracaktır. Eğer cam kirli ise öncelikle ıslak bir bez yardımıyla silinmeli ve cam temizleyici kullanarak cam temizlenmelidir. Sileceklere takılı olan pislikler, silecekler çalıştırılmadan önce alınmalıdır. Cam buzlanmış ise önce buz temizlenmeli sonra silecekler çalıştırılmalıdır. Sileceklerde titreme varsa, camı iyi temizlemiyorsa ve gürültülü çalışıyorsa silecek lastiği eskimiş olabilir. Eskimiş olan silecek lastiği yenisi ile değiştirilmelidir. Silecekler hiç hareket etmiyorsa arıza silecek kolunda, silecek motorunda veya ilgili sigortada olabilir.
Aktif Güvenlik Sistemleri (7) Aydınlatma, Sesli ve Işıklı Uyarılar; Sesli Uyarılar: Araçlardaki sesli uyarı verme cihazı kornadır. Acil araçlarda ise, acil durumlarda kullanması için siren ve megafon bulunmaktadır. Aydınlatma ve Işıklı Uyarılar: Özellikle gece sürüşünde sürüşü birebir etkiler. Far ayarları yapılırken mutlaka karşıdan gelen sürücüleri etkilemeyecek şekilde yapılmalı ve ona uygun ampuller seçilmelidir.
Aktif Güvenlik Sistemleri (8) 6) İklimlendirme Araç içerisindeki havanın temiz olması ve uygun ısıda olması sürüş güvenliğini etkiler. Klima: Sıcak havalarda araç içerisindeki ısıyı konforlu bir sürüş için uygun hale getirir. Klimayı kullanırken ısınan hava yükselir kuralına uyularak klima petekleri araç tavanına veya camlara yönlendirilmelidir. Yukarıdaki hava soğutuldukça alttaki onun yerine geçer ve sirkülasyon sağlanır. Klima kullanılmadığı dönemlerde bile gaz yoğunlaşmasını engellemek için, en az 15 günde bir kez, birkaç dakika çalıştırılarak gaz sirkülâsyonu sağlanmalıdır. Klima açılmadan önce araç çalıştırılmalı, mümkünse motor iyice ısınıp kendini toparladıktan sonra klima açılmalıdır. Aracı stop etmeden önce mutlaka kapatılmalıdır. Kalorifer: Motorda ısınan su kalorifer peteklerinden geçer buradan kalorifer fanının üflemesiyle araç içini ısıtır. Araç içi ısıtılırken sıcaklığın oda sıcaklığı üzerine çıkmamasına dikkat edilmelidir. Kalorifer petekleri hava yönlendirici aracılığıyla tabana ve camlara yönlendirilmedir. Rezistansı olmayan camlarda oluşan buhar kalorifer peteklerini ilgili cama yönlendirerek çözülebilir.
Aktif Güvenlik Sistemleri (9) 7) Ek Güvenlik Artırıcılar; a) Geri vites uyarısı: Aracı geri vitese alındığında arka-daki aracı uyaran ve sizin geri gelme eğiliminde olduğunuzu gösteren bir lamba yanar. b) Park Sensörü: 25 cm den daha yüksek nesneler, 1.5 m mesafe kala tamponlarda bulunan sensörler aracılığıyla algılanır. Nesne algılandığında sistem sesli uyarı vermeye başlar. Araç nesneye yaklaştıkça uyarı hızı artar. c) Buğu Çözücü: Aracın iç ve dış ısısının birbirinden farklı hale gelmesi sonucunda camlarda buğu oluşur. Camları ısıtarak buğunun buharlaşıp uçmasını sağlar. d) Oto-Radar Sistemi: Sistem aracın önündeki 150 m uzunluğundaki yolu, 8 derecelik bir açı ile sürekli olarak radar ışınlarıyla denetler ve öndeki araçla takip mesafesini korur.
PASİF GÜVENLİK SİSTEMLERİ (1) Bir kaza oluştuğunda, araçta bulunanların bu kazadan etkilenmelerini en aza indirmek için geliştirilen güvenlik sistemleridir. Pasif güvenlik sistemi elemanlarının görevi kaza sırasında veya sonrasında başlar.
PASİF GÜVENLİK SİSTEMLERİ (2) 1) Emniyet Kemeri Emniyet kemeri hayat kurtaran en önemli pasif güvenlik sistemidir. Kullanımı çok basit olmasına rağmen genelde ihmal edilen bir konudur. Emniyet kemeri araçta kalmanızı sağlayan ve sizi hayata bağlayan tek bağdır. Kısa mesafelerde ve düşük hızlarda da emniyet kemeri takılmalıdır, çünkü düşük hızlarda bile ciddi yaralanma tehlikesi vardır. İster şehir içinde ister şehir dışında olsun, emniyet kemeri takmanız güvenliğiniz için gereklidir. Hava yastıklı araçlarda emniyet kemeri takmamak büyük hatadır. Kaza sırasında kazazedenin ileri gitmesini ve araçtan fırlatılmasını engelleyen hava yastığı değil emniyet kemeridir. Hasta kabininde görev yapan personelde mutlaka emniyet kemerlerini kullanmalıdır. Sedyenin tam olarak yerine sabitlendiğinden emin olunmalı ve hasta sedyede emniyet kemerleri ile mutlaka bağlanmalıdır.
PASİF GÜVENLİK SİSTEMLERİ (3) 2) Hava Yastığı (Air-Bag) Hava yastıkları emniyet kemerleriyle birlikte kullanılmak ve emniyet kemerine yardımcı olmak amacıyla tasarlanmıştır. Çarpışma anında çarpışmayı algılayan sensörlerden gelen ileti elektronik beyine iletilir. Elektronik beyin darbenin yeterli olduğunu algıladığında katlanmış olarak duran hava yastıklarını patlatır. 0,05 sn sonra sürücü ile hava yastığı temas eder ve 0,08 sn sonra tamamen şişmiştir. Çarpışmadan yaklaşık 1 saniye sonra söner. Kısa boyluların ve çocukların ön koltukta oturmaları basit bir kazada bile ölümcül olabilir. Bu nedenle bazı araçlarda bu olumsuzlukların önlenmesi için belli kilonun altındaki ağırlıklarda (30 kg) hava yastığı açılmaz.
PASİF GÜVENLİK SİSTEMLERİ (4) 3) SRS (Supplemental Restraint System) Tamamlayıcı Sınırlayıcı Sistem Ön emniyet kemerlerine destek sağlamak amacıyla tasarlanmıştır. Otomobilin önden çarpması durumunda elektrikle ateşlenen, katı yakıt içeren emniyet kemeri aktif gergi üniteleri patlar. Sert yaylı bir düzenek kemerin boşluğunu alıp gerdirerek, sıkıca yolcuyu tutar ve sabitler. Böylece emniyet kemerindeki boşluktan dolayı oluşan yaralanmaları önler. Hava yastığı koordinasyonu ile aynı anda hava yastığını patlatır. Bazı araçlarda sürücüyü korumak için pedallar ve direksiyon geriye katlanır. SRS destekli bazı araçlarda emniyet kemeri olmadan hava yastığı açılmaz.
PASİF GÜVENLİK SİSTEMLERİ (5) 4) Araç Gövdesinin İç ve Dış Yapısı Dış Gövde: Günümüzde araç gövdeleri, araç bir canlı ya da cansız varlığa çarptığında en az hasar vermesi, en az hasar alması ve araç içerisindekileri maksimum koruması göz önüne alınarak geliştirilmektedir. Bu bağlamda tasarlanan araçların dış kısmı mümkün olduğunca düz ve esnek olarak dizayn edilmiş, köşeler yuvarlaklaştırılmıştır. Tamponlarda yapılan değişikliklerle tamponlar esnekleştirilmiş ve darbe emici hale getirilmiştir.
PASİF GÜVENLİK SİSTEMLERİ (6) Araç içi: Araç içerisindekilerin kaza anında çarpabileceği bölümlerde mümkün olan en esnek ve darbe emici malzeme kullanılmış, içeride bulunan köşeler minimum sayıda tutularak yuvarlaklaştırılmıştır. Araçların iç kısımları tasarlanırken yanmayı önleyen malzemelere öncelik verilmiştir. Araç içerisindekilerin kazada sıkışmalarını önlemek için şasi ve barlar çelik kullanılarak güçlendirilmiştir. Sürücü ölümlerinin büyük bir kısmı, direksiyon darbesi ile olmaktadır. Bu nedenle direksiyon ve ön konsol araçtakilerin pozisyonları hesaplanarak tasarlanmalıdır. Araç içerisindekilerin çarpabilecekleri yerler darbeye karşı dayanıklı olmamalıdır. Araçlarda bulunması gereken bir başka pasif güvenlik sistemi elemanı ise koltuklarda bulunan baş destekleridir. Baş destekleri özellikle arkadan çarpışmalarda boyun yaralanmalarını önemli düzeyde azaltmaktadır.
PASİF GÜVENLİK SİSTEMLERİ (7) Hasta Kabini: Ülkemizde kullanılan ambulanslar, fabrika çıkışı kapalı kasa minibüs olarak üretilip, çeşitli firmalar tarafından bir takım donanımlar eklenerek ambulansa dönüştürülmektedir. Bu ambulansların arka kabinleri, özellikle sağlık personeli açısından çok güvenli değildir. Kara ambulansları araç gövde özelliklerine göre konvensiyel (pick up) ve standart (mono blok) tip olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Türkiye de en yaygın kullanılan hasta ve sürücü kabininin birleşik olduğu standart tiptir.
PASİF GÜVENLİK SİSTEMLERİ (8) Ambulans gövdesinin (hasta kabini) özellikleri Ambulans gövdesinde darbeye dayanıklı noktalar arttırılmış olmalıdır. Hasta kabininde içeriye doğru uzantılar ve girintiler olmamalıdır. İklim kontrolü (klimalı), ve havalandırma sistemi olmalıdır. Kabinin yer döşemesi kolay temizlenebilir ve antibakteriyal özellikte olmalıdır. Sedyeler arası koridor üzerinde ve yatan hastanın baş ve göğsü üzerinde herhangi bir çıkıntı uzantı olmamalıdır. Gerekli tüm araç-gereçler, hasta kabininde ya daimi bir şekilde monte edilmiş ve emniyet altına alınmış ya da dolaplar içinde depolanmış olmalıdır. Depolama dolapları kolayca açılabilmeli fakat yolculuk esnasında kendiliğinden açılmasına karşı emniyetli olmalıdır.
UNUTULMAMASI GEREKENLER (1) 1. ABS Fren mesafesini anlamlı olarak kısaltmaz. 2. ABS nin asıl kullanım amacı, frenleme sırasında manevra kabiliyetini arttırmaktır. 3. ABS li araçlarda, frenleme yaparken pompalama yapılmamalıdır. 4. ASR, araçların patinaj yapmasını engelleyerek, istikametlerinde kalmalarını sağlar. 5. ESP, ani manevralarda aracın savrulmasını önleyen aktif bir güvenlik sistemidir. 6. Kirli olan cam ve aynalar, görüş açısını engelleyerek, sürüş güvenliğini tehlikeye sokabilir. 7. Klima hava yönlendiricileri, aracın camlarına veya tavanına çevrili olmalıdır. 8. Klima araç çalıştırıldıktan sonra açılmalı ve araç stop ettirilmeden önce kapatılmalıdır.
UNUTULMAMASI GEREKENLER (2) 9. Araç ısıtılırken de, soğutulurken de, oda sıcaklığı sınırları aşılmamalıdır. 10. Hız ve mesafe ayrımı yapılmaksızın, emniyet kemeri her seferinde mutlaka takılmalıdır. 11. Hava yastığı olan araçlarda emniyet kemeri mutlaka takılmalıdır. 12. Ambulans seyir halindeyken, hasta için sedye kemerleri mutlaka bağlanmalı, kabinde bulunan personel emniyet kemerlerini mutlaka takmalıdırlar. 13. Ambulansın şoför kabinine her ne amaçla olsun çocuklar kesinlikle bindirilmemelidir. 14. SRS, emniyet kemerleri ile hava yastıklarının etkinliğini arttıran bir pasif güvenlik sistemidir. 15. Araçlarda darbe emici tamponlar bir pasif güvenlik sistemi olarak kullanılır.
BÖLÜM SONU DEĞERLENDİRME