YENİ BİR YÜKSEKÖĞRETİM YASASINA DOĞRU SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SENATOSU GÖRÜŞLERİ KASIM 2012
İÇERİK PLANI SUNUŞ / 3 YENİ YASA TASLAĞI ÜZERİNE SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SENATOSU GÖRÜŞLERİ / 4 EKLER / 11 EK- 1: Selçuk Üniversitesi Yeni Yasa Taslağını Değerlendirme Komisyonu üyeleri / 11 EK- 2: Yeni Yükseköğretim Yasası Taslağı Bölümleri / 12 EK- 3: Mevcut Yükseköğretim Yasası ve Yeni Yasa Taslağı Özet Karşılaştırması / 15 EK-4: Mevcut Yükseköğretim Yasası ve Yeni Yasa Taslağı Karşılaştırması ve Öneriler / 19 EK- 5: Selçuk Üniversitesi Yeni Yasa Taslağı Değerlendirme Komisyonu nun ve Senato nun Görüş ve Önerileri Özeti / 134 2
SUNUŞ Yükseköğretimin yeniden yapılandırılması, 21. yüzyılın dünya genelindeki en önemli tartışma alanlarından birisidir. Türk Yükseköğretim sistemiyle ilgili uzun zamandır süren tartışmaların odağında 2547 sayılı Yükseköğretim Yasası bulunmaktadır. Ülkemizin 1981 tarihli ve toplumun neredeyse tamamına yakın bir kesimi tarafından eleştirilen bir yasayla yükseköğretim değişimine ayak uyduramayacağı konusu, akademik camianın, iş dünyasının ve politik çevrelerin hemfikir olduğu bir noktadır. 2547 sayılı Yükseköğretim Yasası ndaki çağın gereklerine uygun olmayan unsurların değiştirilerek yetersiz olan uygulama ve oluşumlarla ilgili düzeltmelerde bulunulması, böylelikle yükseköğretim sisteminde değişen rekabet ortamına uyum sağlayabilen dinamik bir yapının kurgulanması amaçlanmaktadır. Sonuçta yeni yasanın yükseköğretim sistemine daha verimli bir rehber olacağı ön görülmektedir. Yeni yasanın Yükseköğretim Kurumu nun tüm paydaşlardan alacağı görüşler doğrultusunda şekillendirilecek olması, hazırlanan yasayı önceki benzer girişimlerden farklı kılmaktadır. Selçuk Üniversitesi de bu sürece katkı sunmak amacıyla yeni yasa taslağının değerlendirilmesi için profesör, doçent, yardımcı doçent, öğretim görevlisi ve araştırma görevlilerinden oluşan Yeni Yasa Taslağını Değerlendirme Komisyonu nu kurarak yeni yasa taslağı ile ilgili görüş ve öneriler geliştirmiştir. Ayrıca, Yükseköğretim Kurulu Başkanvekili Prof. Dr. Şaban ÇALIŞ ın moderatörlüğünde 09.11.2012 tarihinde düzenlenen Selçuk Üniversitesi Akademik ve İdari Personelinin Yeni Yasa Taslağı Bilgilendirme ve Görüş Alışverişi toplantılarına katılan akademik ve idari personelin önerileriyle birleştirilen tüm görüşler, Selçuk Üniversitesi Senatosu na sunularak Selçuk Üniversitesi nin Yeni Yasa Taslağı Üzerine Görüşleri Raporu hazırlanmıştır. Raporun ekler kısmında ilk olarak, Selçuk Üniversitesi Yeni Yasa Taslağını Değerlendirme Komisyonu üyeleri yer almaktadır. Yeni yasa taslağının bölümlerinin yükseköğretimin temel ilkeleri maddesinde yer alan ilkeleri ile ilişkisini gösteren bir tablo Ek-2 yer almaktadır. Ek-3 de, yeni yasa taslağı ile mevcut 2547 sayılı yasanın temel noktalardaki karşılaştırmasını içeren özet bir tablo bulunmakta; Ek-4 te ise yeni yasa taslağının halen geçerli yasanın tüm maddelerinin karşılaştırmalı olarak sıralandığı ve komisyon ve Senato önerilerin yer aldığı geniş bir tabloya yer verilmiştir. Son ekte ise, komisyon ve Senato üyelerinin Ek-4 teki tabloda yer alan önerilerini özetleyen bir değerlendirme metini bulunmaktadır. Yükseköğretim yasası hazırlama süreci ile ilgili üniversitemiz görüşlerini içeren raporu ekte sunar; çıkacak yeni yasanın Türk yükseköğretim camiasına ve ülkemize hayırlı olmasını temenni ederim. Prof. Dr. Hakkı GÖKBEL Rektör 3
YENİ YASA TASLAĞI ÜZERİNE SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SENATOSU GÖRÜŞLERİ Yükseköğretimin yeniden yapılanması noktasında yasanın 2. maddesinde belirtilen ana ilkelerin (akademik ve bilimsel özgürlük, kurumsal özerklik, çeşitlilik, şeffaflık, hesap verebilirlik, katılımcılık, rekabet ve kalite) yasanın bölümlerine yansıma düzeyinin belirlenmesi, yasanın sistematik bir biçimde değerlendirilebilmesi için gereklidir. Yükseköğretimin değişen değerleri bağlamında üniversitelere yön veren ilkeler daha da genişletilebilir. Ancak, yasada bu ilkelerin ana tema olarak sekize indirgendiği görülmektedir. Ek-2 de yer alan tabloda Selçuk Üniversitesi Yeni Yasa Taslağını Değerlendirme Komisyonu (Ek-1) tarafından söz konusu sekiz temel ilkenin açıklamaları özetlenmiş ve ilişkilendirilebilecek yasa bölümleri sınıflandırılmıştır. Ek-3 te ise yine komisyon tarafından hazırlanan Mevcut Yükseköğretim Yasası ve Yeni Yasa Taslağı Özet Karşılaştırması yer almaktadır. Yeni yasa tasarısının yükseköğretim organlarının oluşumu ve rektörlük seçimi konularına daha fazla odaklandığını söylemek mümkündür. Bu anlamda yasa taslağı üzerindeki tartışmaların Türkiye Yükseköğretim Kurulu, Üniversite Konseyi, Rektör, Senato, Yönetim Kurulları ve Dekanlık gibi idari mekanizmalar, yükseköğretim kurumları yapısına özel ve yabancı üniversitelerin eklenmesi, araştırma birim ve kadrolarındaki değişiklikler ve öğretim elemanı kadrolarına atama ile ilgili kriterler üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Ek-4 te Selçuk Üniversitesi Yeni Yasa Taslağını Değerlendirme Komisyonu üyeleri tarafından oluşturulan ve Senato ve komisyon üyelerinin görüş ve önerilerini de içeren yeni yasa taslağı ile mevcut 2547 sayılı Yükseköğretim Yasası nın karşılaştırılması görülmektedir. Ek-5 te ise söz konusu değerlendirmelerin özeti yer almaktadır. Yukarıdaki tüm değerlendirmeler bağlamında Selçuk Üniversitesi Senato sunun Yükseköğretim Yeni Yasa Tasarısı na ilişkin görüş ve önerileri şu şekildedir: 1. Üniversite Konseyi, devlet ve diğer üniversitelerde yönetim çeşitliliği sağlamak için düşünülmüş bir sistem olsa da paydaş katılımının cılız kaldığı, daha çok siyasi ve yerel unsurların etkili olduğu bir yapıda merkeziyetçiliği artırmaktadır. Üniversitelerin kurumsal özerkliği açısından olumsuz olan bu düzenleme seçim mekanizmasını getirmek için ortaya atılsa da seçim-atama ikileminin içinde kalmıştır. Öğretim elemanı ve öğrenci odaklı bir yönetim yerine siyasi ve kamu kurumlarının etkisinde bir yapılanmaya yol açabilecek niteliktedir. Konsey yapılanması, üniversitelerin akademik ve bilimsel özgürlüğü başta olmak üzere idari ve mali özerkliğinin zedelenmesi endişesi, Ek-3 te özellikle bu konuda belirtilen (bkz. 20-26. sayfalar) önerilerle giderilebildiği ölçüde kabul edilebilecektir. Üniversitelerin kamu ve politik çevrelerle de paydaş ilişkisi kaçınılmazdır. Ancak, özerk ve merkezi kurumlar olan üniversitelerin 4
yerel ve politik baskı ve yönlendirmelerle akademik ve bilimsel özgürlük ve kurumsal özerkliğinin mümkün olamayacağı ihtimali son derece yüksektir. Özellikle bu yapının Senato nun üzerinde bir yapı olarak yer alması uygun değildir. 2. Rektör atamalarında paydaş katılımı hedeflenmiş ancak bu sağlanamadığı gibi atama-seçim kıskacında Kurul ve Konsey yetkilerini artıran karmaşık bir sistem geliştirilmiştir. Mütevelli Heyeti benzeri bir Üniversite Konseyi yapılanması, devlet üniversiteleri ve ülkemiz için henüz uygun olmayan bir sistemdir. Mevcut sistemde Cumhurbaşkanı nın Rektör seçimleri ile yıpranması sonucuna karşılık üniversite içinden katılımcı ve çoğulcu bir seçimle seçilen rektörlerin Türkiye Yükseköğretim Kurulu tarafından (TYÖK ün atama yetkisinin seçim sonucunu onaması haricinde bir yetkisi bulunmamak koşuluyla) atanması alternatifi üzerinde çalışılabilir. 3. Yükseköğretim kurumlarının statüsünün devlet, vakıf, özel ve yabancı üniversiteler şeklinde çoklu bir biçimde tanımlanması 21. Yüzyıl dönüşümü için önemlidir. Aynı şekilde sistemin araştırma ve eğitim üniversiteleri şeklinde bir yapılanmaya gittiği görülmektedir. Bu da yükseköğretimde çeşitliliğin sağlandığı bir yapıyı mümkün kılmaktadır. Ancak, yükseköğretimde çeşitli yapının oluşabilmesi için devlet üniversitelerinin de yasal düzenlemelerle tek tip tanımlanmaları ortadan kaldırılmalıdır. Üniversitelerin de yer alacağı ve paydaş görüşlerinin de alınacağı bir değerlendirme ile meslek yüksekokulları başta olmak üzere yetenek okulları gibi birimler üniversite birimlerinden çıkarılarak ayrı bir üniversite şeklinde yapılandırılması konusu bir an önce tartışmaya açılmalıdır. Mesleki eğitim veren dört yıllık birimler de bu şekilde ayrımlandırılabilir. Oysa yeni yasa taslağında meslek yüksekokulları sisteminin yeniden yapılandırılması ile ilgili somut girişimlere rastlanılmadığı gibi sistemin alternatifleri ile ilgili de bir öneri bulunmamaktadır. Meslek yüksekokulları ve yetenek gerektiren ve uygulamalı dört yıllık yüksekokulların farklı yükseköğretim kurumları altında yapılanması, çeşitliliği, dolayısıyla uzmanlaşmayı sağlayacak ve mükemmeliyet merkezlerinin kurulabilmesine her üniversitenin eğitim-öğretim, araştırma ve topluma hizmet şeklindeki misyonlardan birine veya birkaçına odaklanabilmesine imkân tanıyacaktır. Bu sistem, beraberinde üniversitelere rekabet avantajı sağlayarak kaliteli öğretim ve araştırmanın da önünü açabilecektir. 4. Türkiye Yükseköğretim Kurulu nun koordinasyon ve denetleme temelli bir yaklaşımdan uzaklaşarak daha merkeziyetçi ve denetleyici bir yapıda birimlerinin çeşitlendirildiği hantal yapısı, daha özerk üniversite anlayışı ile çelişmektedir. Rektör Adaylarını Belirleme Kurulu ve Yükseköğretim Kalite Kurulu gibi kurullar amacıyla ters olarak yetkilendirilmiştir. Birinci kurulun katılım ilkesi ile yola çıkarak kurumsal özerlik ilkesini; ikinci kurulun ise şeffaflık, hesap verebilirlik ilkesinden yola çıkarak kalite 5
ilkesini ihlâl ettiği görülmektedir. Bu kurulların kaldırılması önerilmektedir. Söz konusu kurulların fonksiyonlarını yerine getirecek bağımsız kurulların düşünülmesi gerekmektedir. 5. Senato nun üniversite birimi açılması önceden kanunla açık olarak düzenlenmesi koşuluyla, Fakülte Yönetim Kurulu nda araştırma görevlisi temsili ve bölüm başkanının seçimle gelmesi gibi kurumsal özerkliği, tabana yayan ve çoğulcu katılımı artıran uygulamaların olumlu yönleri bulunmaktadır. Temsil gücünün artırılması ve seçimle yükseköğretim organlarının daha demokratikleştirilmesi amaçlanan bu yapıda dekanların seçimi için de benzer amaçlar görülmüş olunabilir. Ancak, dekanların ve bölüm başkanlarının seçimle gelmesi, mevcut atama-seçim sistemi karışıklığı içerisindeki bölüm ve kurul yapılarıyla dekanlık yönetiminin verimli çalışmasına engel olabilecektir. Dekanın ve bölüm başkanının seçimle gelmesi, mevcut yapıda stratejik planlama ve hedef sürecinde kurumsallaşmakta olan ve hatta kurumsallaşmış birçok üniversiteyi daha geri noktalara taşıyabilecektir. 6. Üniversitenin kendisine koymuş olduğu stratejik hedeflere ulaşabilmesi için üniversiteyi oluşturan tüm birimlerin uyumlu çalışması gerektiğinden tüm akademik kadroların Rektörle beraber değişmesi uygun görülmektedir. İdari yönetimin başında bulunan Genel Sekreter in yeni göreve gelen yönetim ile idari kadrolar arasında uyumun devamı ve kurum kültürünün yerleşmesi açısından hizmete devam etmesinin yerinde olduğu, Rektörle beraber değişmesinin kurumsal hafızayı zedeleyebileceği düşünülmektedir. 7. Dekanların dahi iki dönem atanabilmesine karşın Rektörlerin bir kez seçilebilmesi/atanabilmesi konusu ise yönetimin devamlılığı açısından mevcut yapıda üniversite gelişmişlik düzeyleri açısından geri adım atılmasına dahi neden olabilecektir. Seçim olan bir yapıda tekrar seçilmeye dolayısıyla atanmaya engel bir yapının olmasının nedeni anlaşılamamıştır. 8. Eğitimde veri tabanı uygulaması ölçme ve değerlendirme açısından olumlu bir girişim olmakla birlikte kalite yönetimindeki çıktı değerlendirme sistemine katkısı açısından mezun-öğrenci iletişimini sağlayıcı bir yapıda tasarlanmalı ve şeffaflık ilkesi gereği paydaşlarla interaktif paylaşımı sağlanmalıdır. Bu sistemin üniversite öğrencilerinin memnuniyetsizlik alanlarının başında gelen kariyer danışmanlığı ve desteği yapılanmasına katkı sunacak bir bilişim alt yapısı ile kurgulanması, sonuçta iş dünyası ile mezunların iletişimi açısından da olumlu katkıları beklenmektedir. 9. 21. yüzyıl yükseköğretim kurumlarının en temel misyonu olan toplumsal hizmet anlayışı ile üniversite yönetim birimlerine iş dünyası ve sivil toplum kuruluşlarının yönetim temsilcilerinin danışman olarak yönetime katılımları gerçek anlamda 6
sağlanmalıdır. Bununla beraber üniversitelerin daha fazla yerel ve bölgesel kalkınmaya destek verebilmesi için başta sağlık hizmetinde olduğu gibi toplumsal sorumluluğu için farklılık yaratan girişimleri en az araştırma ve eğitimdeki farklılık yaratan uygulamaları kadar desteklenmeli ve ödüllendirilmelidir. Yerel ve bölgesel gelişmenin böylelikle de ulusal kalkınmanın oluşabilmesi için eğitim-öğretim ve araştırma faaliyetleri sonuçlarının topluma ve ülkeye kazandırılması amacıyla örtüşen üniversiteler özendirilmelidir. 10. Üniversitelerin uluslararasılaşmasının en temel çıkış yolu olan araştırma misyonuna ağırlık veren bir anlayışta yeni araştırma birimleri, unvanları ve akademik performans kriterlerinin geliştirilmesi olumludur. Akademik faaliyet puanı gösterge ve kıstasları belirlenirken çoklu bir değerlendirme sistemi kurulmalı ve bu konuda TYÖK ün ana kriterleri belirlemesi, üniversitelere bu konuda esneklik sağlaması gerekmektedir. 11. Kalite, hesap verebilirliğin sağlanması için önemlidir. Ancak, bundan daha önemlisi kalite sürekli gelişmeyi sağlıyor ve rekabet ortamında avantaj elde edilmesine imkân tanıyorsa daha işlevseldir. Bu nedenle Türkiye Yükseköğretim Kurulu bünyesindeki Yükseköğretim Kalite Kurulu üzerinde kalitenin bağımsız ve sürekli yapısına engel olabilecek yapılanması düşünülmesi gereken önemli bir konudur. Avrupa Yükseköğretim Alanı içerisinde bile sorunlarla karşılaşılan bu tarz bir kurulun üniversitelerin kalitesini geliştirmedeki rolü bir kez daha tartışılmalıdır. Gelişmiş ülke örnekleri incelenirken ülkemizin kalite konusundaki kâğıt üzeri uygulama alışkanlıklarını yok edici daha evrensel ve daha işlevsel bir sistem üzerinde çalışılmalıdır. 12. Öğretim üyesi atamalarında yabancı dil şartı uluslararası hareketliliği artırması açısından olumludur. Ancak, yabancı dil sınavlarının merkezi sistem yapısı korunsa da daha işlevsel hale getirilebilmesi için çeviri, okuma ve dinleme gibi uygulamaya yönelik beceri ve yeterlilik düzeylerini sorgulayan alternatifler değerlendirilmelidir. Öğretim elemanlarının yabancı dil sorununa çözüm olabilecek hizmet eğitimleri Türkiye Yükseköğretim Kurulu tarafından da desteklenmelidir. 13. Yasa taslağının ve Türkiye Yükseköğretim Kurulu nun yasada en az önem verdiği konulardan biri olan finansal kaynak çeşitliliği konusunda yönlendirici ve yol gösterici düzenlemelere acilen ihtiyaç duyulmaktadır. Bu yönde somut adımların atılabilmesi için üniversiteler, yasadaki düzenlemelerin bu konuya katkısı konusunda bilgilendirilmelidir. 14. Bilgi Lisanslama Ofisi, Teknoloji Transfer Ofisi şeklinde tanımlanmalı, içeriği TÜBİTAK-TEYDEB in açıkladığı çağrıdaki beş modülü içerecek şekilde yeniden düzenlenmeli, Teknokentlerin olduğu yerlerde Teknokentler bünyesinde kurulması 7
üzerinde durulmalı ve öğretim üyelerinin buralarda görevlendirilmeleri ve gelirleri ile ilgili kolaylaştırıcı hükümler yer almalıdır. 15. Araştırma Görevlileri için yeni yasa taslağında yüksek lisans ve doktora da başarısız olanlara ya da lisansüstü eğitimlerini 10 yılda bitiremeyenlere değişik görev seçenekleri sunulmaktadır (memur, meslek yüksekokulunda öğretim görevlisi gibi). Ancak, lisansüstü eğitimini süresi içinde başarıyla bitirenler bu kapsam dışarısında bırakılmaktadır. Bu uygulamadan vazgeçilmeyecekse, başarısızlığın ödüllendirilmesi başarının cezalandırılması anlamını taşıdığından (53. madde) lisansüstü eğitimini başarıyla bitirenlerin kadro şartı aranmaksızın en azından öğretim üye yardımcısı olarak meslek yüksekokulunda istihdamının sağlanması yerinde bir uygulama olacaktır. 16. Çalışma ofisleri kurulmasıyla ilgili maddeler YÖK ü bir koordinasyon biriminden çıkarıp, ülke sathında teşkilatlanan bir yapıya dönüştürerek; son derece hantal ve idare edilmesi güç bir yapı oluşturmaktadır. Yurt dışı ofisler de benzer nitelik arz etmektedir. Kaldı ki bunların esas ve usullerinin Bakanlar Kurulu tarafından belirlenmesi daha büyük sakıncalar içerdiğinden bu maddenin (8. madde) tümü ile kaldırılması uygun görülmektedir. 17. Yeni yasa taslağında üniversite personelinin özlük hakları ile ilgili herhangi bir madde yer almadığından 2914 sayılı Yükseköğretim Personel Kanunu nda özlük haklarını iyileştirici çalışmaların yapılması ya da yeni yasa taslağında bu konu ile ilgili yasal düzenlemelerin yapılması uygun görülmektedir. 18. Üniversitelerin akademik yapılanmalarının temel unsurlarından olan araştırma görevlilerinin Tıpta Uzmanlık Sınavı (TUS) ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Sınavı (DUS) gibi merkezi bir sınavla alınması önerilmektedir. 19. Akademik Faaliyet Puanı ile ilgili 42. maddede akademik performansı belirli ortalamanın altında kalan öğretim elemanlarına yaptırım ve unvanlara göre de ödüllendirme sistemi getirilmesi uygun görülmektedir. 20. Türkiye Yükseköğretim Kurulu Genel Kurulu na Cumhurbaşkanı nın, Bakanlar Kurulu nun, Rektörler Kurulu nun ve Türkiye deki tüm öğretim üyelerinin önceden belirlenmiş kriterler ışığında (Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu na üye seçiminde olduğu gibi) üye seçmesi yeni yasayla düzenlenmelidir. Yukarıdaki değerlendirmeler ışığında yeni yükseköğretim yasa taslağının amaca uygunluğu ve mevcut yasa ile karşılaştırması eksenindeki aşağıdaki noktaların yeni yasa taslağında belirtilen ikilemlere (piyasa-devlet, yerel-ulusal, ulusal-küresel, araştırma-eğitim, atama-seçilme) düşmeden yeniden değerlendirilmesi gerekmektedir: 8
1- Yeni yasa taslağının temel ilkelere uyum boyutu: Yeni yasa taslağı, hedeflenen temel ilkelerinden olan katılımcılık, kurumsal özerklik, akademik ve bilimsel özgürlük bağlamında değerlendirildiğinde üniversite rektörlerinin seçimle belirlenmesi en uygun yöntem olarak görülmektedir. Bununa beraber üniversitedeki tüm paydaşların en uygun yöntemle rektörlük seçimlerine katılımı konusunda gerekli yasal düzenlemeler yapılmalıdır. 2- Yeni yasa taslağının katılımcılık ve özerklik boyutu: Üniversite yönetimi ile ilgili yetki ve sorumluluklarının büyük bir çoğunluğunun 11 kişiden oluşan Üniversite Konseyi ne bırakılması yerine üniversitenin en geniş temsil organı olan Senato nun yetkilerinin arttırılması; dış paydaş katılımının ise iş dünyası ve mezun temsilcisinin Üniversite Yönetim Kurulu nda yer alması suretiyle gerçekleştirilmesi daha uygun olacaktır. 3- Yeni yasa taslağının halen geçerli yasanın eksiklik ve yetersizliklerine karşın katkı boyutu: Örneğin, Araştırma odaklı üniversitelerin yapılanmasında araştırma enstitülerinin ve ileri araştırma birimlerinin katkısının ne olabileceği tartışılmalıdır. 4- Yeni yasa taslağının amaç ve uygulama aşamalarının uyum boyutu: Örneğin, kurumsal özerklik ilkesi çerçevesinde Bakanlar Kurulu na verilen yetkilerin kapsamının dikkatli bir biçimde yeniden değerlendirilmesi gerekmektedir. Benzer uygulamalar, Türkiye Yükseköğretim Kurulu yetkilerinin artırılması ve Üniversite Konseyi nde de bulunmaktadır. Yönetimde çeşitlilik hedeflenirken kurumsal özerklik ve iç paydaş katılımı ilkelerinin zedelenmemesine önem verilmelidir. 5- Yasa taslağının amacına uygun yöntemlerde farklılaştırma boyutu: Yasa taslağının rekabet ve uluslararasılaşma amacıyla geliştirdiği bazı yöntemleri katı ve keskin modeller olarak değerlendirilebilir. Özellikle öğretim elemanlarındaki yabancı dil şartı ile ilgili noktaların öğretim elemanı niteliğini artırmadaki etkisinin yeterince sorgulanarak bu amaçla çok boyutlu değerlendirmelerin geliştirilmesi gibi öneriler dikkate alınabilir. 6- Yasa taslağının yeni getirdiği yapı ve işleyişlerin alternatifleri veya mevcut durumdaki benzerleri ile olan ilişkisi çözümlenmelidir. Örneğin araştırma görevlileri ile yeni yasadaki araştırma personellerinin ilişkisi ya da sözleşmeli öğretim üyesi yapılanmasının alternatifleri performans kriterleri ile netleştirilmelidir. 7- Yasa taslağında mali haklar (bütçe, döner sermaye, kaynak çeşitliliği gibi), öğretim elemanı özlük hakları, öğrenci hakları gibi konularda eksik değerlendirmelerin bulunduğunu söylemek mümkündür. Bütçe ve mali kaynak ile ilgili hükümler yeterince bulunmamaktadır. 9
8- Yeni yasa taslağının özellikle Türkiye Yükseköğretim Kurumu, Kalite Geliştirme Koordinatörlüğü ve araştırma birimleri gibi yeni yapılanmalardaki (varsa) Amerika, Avrupa ve diğer gelişmiş ülke örnekleri incelenerek; Türk yükseköğretim sistemine uyarlanabilirliği multidisipliner bir bakış açısı ile titizlikle irdelenmelidir. Örneğin, kalite geliştirme yetkilerinin TYÖK e verilmesi örneği bağımsız denetim anlayışı ile örtüşmediği eleştirisi çerçevesinde Amerikan ve Kıta Avrupa sistemleri ile karşılaştırmalı olarak değerlendirilmelidir. 10
EKLER: EK-1: Selçuk Üniversitesi Yeni Yasa Taslağını Değerlendirme Komisyonu Üyeleri Prof. Dr. Hakkı GÖKBEL (Rektör) Prof. Dr. Hasan Kürşat GÜLEŞ Prof. Dr. Haluk Hadi SÜMER Prof. Dr. Sait GEZGİN Prof. Dr. Mihtikar GÜRSEL Doç. Dr. Cengiz AKKÖZ Doç. Dr. Yaşar ŞEN Doç. Dr. Başak SOLMAZ Doç. Dr. Turan PAKSOY Yrd. Doç. Dr. İlhan ENVERLİOĞLU Yrd. Doç. Dr. Abdülhadi Erdal ÖZDENİZ Yrd. Doç. Dr. Metin AKSOY Yrd. Doç. Dr. Vural ÇAĞLIYAN Öğr. Gör. Mehmet KONUK Öğr. Gör. Ömür Hakan KUZU Arş. Gör. Dr. Emine ATALAY Arş. Gör. Kazım KARABOĞA 11
Kurumsal Özerklik Akademik ve Bilimsel Özgürlük EK-2: Yeni Yükseköğretim Yasası Taslağı Bölümleri İLKELER AÇIKLAMA YASA TASLAĞI BÖLÜMÜ Bilgiyi Araştırma, Tartışma, Üretme, Aktarma ve Öğretmede Özgürlük Öğrenci, Öğretim Elemanı ve Araştırmacı Olmada Engellemelerin Olmaması TÜM BÖLÜMLER Beşinci Bölüm: Yükseköğretime Giriş, Yükseköğretim Kurumlarının Eğitim- Öğretim, Araştırma ve Topluma Hizmet Faaliyetleri Yedinci Bölüm: Öğretim Elemanları ile Diğer Personele İlişkin Hükümler ve Mali Haklar Dokuzuncu Bölüm: Adlî Soruşturma ve Disiplin Hükümleri Akademik Personelin Katılımı Üçüncü Bölüm: Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Akademik ve Bilimsel Özgürlük TÜM BÖLÜMLER Mali ve idari özerklik Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik İkinci Bölüm: Türkiye Yükseköğretim Kurulu Üçüncü Bölüm: Yükseköğretim Kurumu Teşkilatı Sekizinci Bölüm: Mali Hükümler Altıncı Bölüm: Yükseköğretim Kurumlarının Denetimi ve Yükseköğretim Kalite Güvence Sistemi 12
Rekabet Katılımcılık Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik Çeşitlilik Esnek ve Farklı Yönetim (Devlet/Vakıf/Özel/Yabancı Kurumsal/Kurumsallaşmakta Eğitim-Araştırma Ağırlıklı) Esnek Öğrenme Yöntemleri (Yeterlilik ve Yetkinlikler) Araştırma İşlevinin Ön Plana Çıkarılması Finansal Kaynak Çeşitliliği Kararların kurallar ve düzenlemeler çerçevesinde ele alınması ve kamuoyuna açıkça ve somut biçimde bildirilmesi Üçüncü Bölüm: Yükseköğretim Kurumu Teşkilatı Dördüncü Bölüm: Yükseköğretim Kurumlarının Kuruluş ve Görevleri Beşinci Bölüm: Yükseköğretime Giriş, Yükseköğretim Kurumlarının Eğitim- Öğretim, Araştırma ve Topluma Hizmet Faaliyetleri Beşinci Bölüm: Yükseköğretime Giriş, Yükseköğretim Kurumlarının Eğitim- Öğretim, Araştırma ve Topluma Hizmet Faaliyetleri Sekizinci Bölüm: Mali Hükümler TÜM BÖLÜMLER Üç temel misyondaki karar ve uygulamalarla birlikte yönetim ve mali konulardaki hesaplarının ilgili kişilere, kurumlara ve topluma hesap verilebilmesi Altıncı Bölüm: Yükseköğretim Kurumlarının Denetimi ve Yükseköğretim Kalite Güvence Sistemi Karar organlarına ve kararlara iç ve dış paydaşların katılımı (İç ve dış paydaş odaklılık) Üçüncü Bölüm: Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Dördüncü Bölüm: Yükseköğretim Kurumlarının Kuruluş ve Görevleri Akademik üretimi merkeze alma (Uluslararasılaşma) Nitelikli öğrenci Nitelikli Öğretim Elemanı ve Performans Yönetimi Beşinci Bölüm: Yükseköğretime Giriş, Yükseköğretim Kurumlarının Eğitim- Öğretim, Araştırma ve Topluma Hizmet Faaliyetleri Yedinci Bölüm: Öğretim Elemanları ile Diğer Personele İlişkin Hükümler ve Mali Haklar 13
Kalite İç ve Dış Kalite Değerlendirme Akreditasyon ve Uluslararası Kalite Standartları Öğretim Elemanı ve Öğrenci Odaklılık Altıncı Bölüm: Yükseköğretim Kurumlarının Denetimi ve Yükseköğretim Kalite Güvence Sistemi Altıncı Bölüm: Yükseköğretim Kurumlarının Denetimi ve Yükseköğretim Kalite Güvence Sistemi İkinci Bölüm: Türkiye Yükseköğretim Kurulu Üçüncü Bölüm: Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı İkinci Bölüm: Türkiye Yükseköğretim Kurulu Paydaş Katılımı ve Çıktı Değerlendirme Kaynak: Tablo, komisyon üyeleri tarafından derlenmiştir. Üçüncü Bölüm: Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Beşinci Bölüm: Yükseköğretime Giriş, Yükseköğretim Kurumlarının Eğitim- Öğretim, Araştırma ve Topluma Hizmet Faaliyetleri 14
EK- 3: Mevcut Yükseköğretim Yasası ve Yeni Yasa Taslağı Özet Karşılaştırması KONU MEVCUT YASA YENİ YASA TASLAĞI Yükseköğretim Kurumları Yükseköğretim ana ilkelerini Yükseköğretimde evrensel ve Görevleri merkeziyetçi ve yönlendirici yapısı bilimsel ilkelerin önemsenmesi Yükseköğretim Kurumları Statüsü Devlet ve Vakıf Üniversiteleri Ayırımı Tek Tip Devlet Üniversitesi Modeli Sadece Senato ve Yönetim Kurulu yapılanması Devlet/Vakıf/Özel/Yabancı Üniversite Ayırımı Üç Tip Devlet Üniversitesi Modeli (Kurumsallaşma Derecelerine Göre) Senato ve Yönetim Kurulu üstünde Üniversite Konseyi: Bakanlar Kurulu yetkisi+mezun ve işveren paydaşlarının katılımı Yükseköğretim Koordinasyonu ve Üst Yönetim YÖK ÜAK YÖK üniversite kurulması ve birleştirilmesinde MEB e öneri sunan kurum Fakülte kurulması, birleştirilmesi ve kapanmasında kararı MEB e bildiren kurum Bölüm, bilim dalı ve ana bilim dalı kurulmasına karar veren kurum Üyelerinin Cumhurbaşkanı, BK ve ÜAK tarafından seçilmesi TYÖK Rektörler Kurulu Yükseköğretim Şurası TYÖK üniversitelerin kurulması, birleştirilmesi ve kapatılması konusunda Bakanlar Kurulu na teklifte bulunan kurum Üye seçimine TBMM nin de eklenmesi ÜAK: Rektörler+Silahlı Kuvvetler temsilci profesörü+öğretim üyelerinden oluşmakta Rektörler Kurulu: Sadece rektörlerden oluşmakta 15
Rektör Ataması Öğretim Üyeleri ve Cumhurbaşkanı katılımlı tek usullü model Öğretim üyeleri+paydaş+türkiye Yükseköğretim Kurulu (TYÖK) katılımlı üç usullü model 4 yıllık süre 5 yıllık süre Senato (Akademik Karar Üst Organı) Yönetim Kurulu (İdari Karar Üst Organı) 2 kez seçilebilme 1 kez seçilme Gerekli durumlarda 5 Rektör 3 Rektör Yardımcısı Yardımcısı Oluşum: Rektör/ Rektör Oluşum: Mevcut yapıdan farklı Yardımcıları / Dekanlar/Fakülte olarak MYO Müdürlerinin 3 Öğretim Üyeleri temsilci ile sınırlandırılması ve Temsilcileri/Yüksekokul, MYO ve Öğrenci Temsilcisi ilavesi Enstitü Müdürleri Fakülte/Enstitü/Konservatuvar açılmasını teklif etme Birim açma yetkisi bulunmamakta MYO/Araştırma ve Uygulama Merkezi/Bölüm/ABD/BD kurulmasını kararlaştırma Rektör/Dekanlar/Enstitü Müdürü/Konservatuvar Müdürü/ Rektör/Dekanlar/Üç profesör üye MYO Müdürleri Temsilcisi (3 kişi) /Öğrenci Temsilcisi Dekan Rektör önerisi ile YÖK tarafından atanır. (Tek sistem) Seçim+ Üniversite Konseyi veya Yönetim Kurulu tarafından atama (Konsey olup olmama durumuna göre) Fakülte Yönetim Kurulu Yeniden atama var Dekan başkanlığında Fakülte Kurulunun seçimi (3+2+1) En fazla iki dönem yeniden atama var Dekan başkanlığında Dekan veya Fakülte Kurulunun seçeceği 3-5 bölüm başkanı, her unvandan bir temsilci (araştırma görevlisi de dâhil), Öğrenci Temsilcisi 16
Fakülte Kurulu Enstitü Bölüm Başkanı MYO Öğrenci Konseyi Eğitim Araştırma Eğitim-öğretim ve araştırma faaliyetlerinde karar organı Tek Enstitü yapısı Farklı enstitü alanları kurulabilmekte Enstitü Müdürü Ataması: Rektör tarafından Enstitü Yönetim Kurulu: Müdür+Müdür Yrd.+Öğretim Üyeleri Atama: Aylıklı profesörler arasından Dekan /Rektör tarafından atama Müdür Ataması: Rektör tarafından ÜAK tarafından yönetmelikle belirlenmektedir Diploma programları açılması YÖK tarafından yapılmaktadır Genel veri tabanı ve kalite değerlendirme sistemi bulunmamaktadır Araştırma odaklılık ilkesi yoktur Araştırma Görevlisi, Uzmanlar, Planlamacılar Ayırımında Öğretim Elemanı Yardımcıları Sistemi Eğitim-öğretim ve araştırma faaliyetlerinde Fakülte Yönetim Kuruluna öneride bulunma İkili yapı Lisansüstü ve Araştırma Enstitüleri En fazla 3 Lisansüstü Enstitü kurulabilmekte (3 bilim alanı) Enstitü Müdürü Ataması: Üniversite Konseyi/Yönetim Kurulu tarafından Enstitü Yönetim Kurulu: Multidisiplinerlik (Farklı fakültelerden 7 öğretim üyesi) Akademik derecesi en yüksek kadrolu öğretim üyesi arasından öğretim üyeleri oyu+ Dekan ataması Müdür Ataması: Üniversite Konseyi/Rektör tarafından Yasa içerisine yerleştirilmektedir Diploma programları ve bir çok husus Senato tarafından belirlenebilmektedir Türkiye Yükseköğretim Veri Tabanı İç ve dış kalite denetim mekanizmaları Araştırma Birimlerinin önemsenmesi ve desteklenmesi (Üniversite ve bölümlerin açılması) Ücretli Araştırma İzni (1 yıl süreli) Araştırmacı Öğretim Elemanı Proje Araştırmacısı İstihdamı Post-doktora araştırmacısı (2 yıl süre kısıtlaması) 17
Akademik faaliyet değerlendirme sistemi bulunmamaktadır 100 puan sistemli Akademik Faaliyet Puanı değerlendirmesi 30 puan üzeri Akademik Faaliyet Ödeneği uygulaması Danışma Kurulları (Paydaş Katılımı) Toplumsal Hizmet Toplumla olan ilişkilerde kurumsal düzenleme bulunmamaktadır Araştırma ve yayınların toplum ve ülkeye hizmetinde nesnel ölçüt: Bilgi Lisanslama Ofisleri (sadece ticari kriter) Yükseköğretim Denetimi ve Kalite Güvencesi Yükseköğretim Denetimi ve Kalite Güvencesi konusunda üniversiteler üstü kurum bulunmaktadır Yardımcı Doçentlik atamasında yeterlilik şartı ve İngilizce çeviri yapma başarısı şartı TYÖK ün kalite denetiminde yetkilendirilmesi Yükseköğretim Kalite Koordinatörlüğü Yardımcı Doçentlik için merkezi ve kabul edilen bir sınavla İngilizce sınavını geçme başarısı (son 3 yıla ait) Öğretim Elemanı Atama ve Yükseltme Ölçütleri Doçentlik atamasında yeterlilik şartı+mesleki yabancı dil başarısı+sözlü ve uygulamalı juri sınavı Kaynak: Tablo, komisyon üyeleri tarafından derlenmiştir. Doçentlik için 5 yıl bekleme süresi ve merkezi ve kabul edilen bir sınavla İngilizce sınavını geçme başarısı (doktora unvanı kazanım tarihi sonrasına ait) 18
EK- 4: Mevcut Yükseköğretim Yasası ve Yeni Yasa Taslağı Karşılaştırması ve Öneriler BAŞLIKLAR 2547 SAYILI YÖK YASASI YENİ YASA TASLAĞI KOMİSYON VE SENATO GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİ Amaç ve kapsam Temel ilkeler Madde 1 - Bu kanunun amacı; yükseköğretimle ilgili amaç ve ilkeleri belirlemek ve bütün yükseköğretim kurumlarının ve üst Kuruluşlarının teşkilatlanma, işleyiş, görev, yetki ve sorumlulukları ile eğitim - öğretim, araştırma, yayım, öğretim elemanları, öğrenciler ve diğer personel ile ilgili esasları bir bütünlük içinde düzenlemektir. Madde 2 - Bu kanun; yükseköğretim üst Kuruluşlarını, bütün yükseköğretim kurumlarını, bağlı birimlerini ve bunlarla ilgili faaliyet ve esasları kapsar. Türk Silahlı Kuvvetleri ve emniyet teşkilatına bağlı yükseköğretim kurumlarıyla ilgili hususlar ayrı kanunlarla düzenlenir. Madde 5 - Yükseköğretim, aşağıdaki "Ana ilkeler" doğrultusunda planlanır, programlanır ve düzenlenir: a) Öğrencilere, ATATÜRK inkılâpları ve ilkeleri doğrultusunda ATATÜRK milliyetçiliğine bağlı hizmet bilincinin kazandırılması sağlanır. b) Milli Kültürümüz, örf ve adetlerimize bağlı, kendimize has şekil ve özellikleri ile evrensel kültür içinde korunarak geliştirilir ve öğrencilere, milli birlik ve beraberliği kuvvetlendirici ruh ve irade gücü kazandırılır. c) Yükseköğretim kurumlarının özellikleri, eğitim-öğretim dalları ile amaçları gözetilerek eğitim- öğretimde birlik ilkesi sağlanır. d) Eğitim-öğretim plan ve programları, bilimsel ve teknolojik esaslara, ülke ve yöre ihtiyaçlarına göre kısa ve uzun vadeli olarak hazırlanıp sürekli olarak geliştirilir. e) Yükseköğretimde imkan ve fırsat eşitliğini sağlayacak önlemler alınır. f) (Değişik bent: 03/04/1991-3708/2 md.) Üniversiteler ile yüksek teknoloji enstitüleri ve bunlar içindeki fakülte, enstitü ve yüksekokullar, kalkınma plan ve programlarının ilke ve hedefleri doğrultusunda ve yükseköğretim planlaması çerçevesinde Yükseköğretim Kurulunun görüşü veya önerisi üzerine kanunla Kurulur. BİRİNCİ BÖLÜM Madde 1- (1) Bu Kanunun amacı, yükseköğretimle ilgili ilkeleri belirlemek, Türkiye Yükseköğretim Kurulu ve yükseköğretim kurumlarının Kuruluş, görev, eğitim-öğretim, araştırma, çalışma usul ve esaslarına ve bu Kurulda ve yükseköğretim kurumlarında çalışan akademik ve idarî personel ile yükseköğretim kurumları öğrencilerine ilişkin hususları düzenlemektir. (2) Bu Kanun Türkiye Yükseköğretim Kurulu ile yükseköğretim kurumlarını ve bu kurumlarda çalışan personel ile yükseköğretim kurumları öğrencilerini kapsar. Madde 2- (1) Yükseköğretim; akademik ve bilimsel özgürlük, kurumsal özerklik, çeşitlilik, şeffaflık, hesap verebilirlik, katılımcılık, rekabet ve kalite ilkeleri esas alınarak planlanır, programlanır ve düzenlenir. 19
g) Meslek elemanı yetiştiren bakanlıklara bağlı yüksekokullar, Yükseköğretim Kurulunun tespit edeceği esaslara göre Bakanlar Kurulu kararı ile Kurulur. h) Yükseköğretim kurumlarının geliştirilmesi, verimlerinin artırılması, genişletilmesi ve bütün yurda yaygınlaştırılması amacına yönelik olarak yenilerinin açılması, öğretim elemanlarının yurt içinde ve dışında yetiştirilmeleri ve görevlendirilmeleri, üretim-insangücü - eğitim unsurları arasında dengenin sağlanması, yükseköğretime ayrılan kaynakların ve ihtisas gücünün dağılımı, milli eğitim politikası ve kalkınma planları ilke ve hedefleri doğrultusunda ülke, çevre ve uygulama alanı ihtiyaçlarının karşılanması, örgün, yaygın, sürekli ve açık eğitim - öğretimi de kapsayacak şekilde planlanır ve gerçekleştirilir. ı) ( Değişik bent: 29/05/1991-3747/1 md.) Yükseköğretim kurumlarında, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Türk dili, yabancı dil zorunlu derslerdendir. Ayrıca, zorunlu olmamak koşuluyla beden eğitimi veya güzel sanat dallarındaki derslerden birisi okutulur. Bütün bu dersler en az iki yarı yıl olarak programlanır ve uygulanır. Tanımlar Madde 3 - ( Değişik madde: 17/08/1983-2880/1 md.), Bu Kanunda geçen kavram ve terimlerin tanımları aşağıda belirtilmiştir. a) Yükseköğretim: Milli eğitim sistemi içinde, ortaöğretime dayalı, en az dört yarı yılı kapsayan her kademedeki eğitim - öğretimin tümüdür. b) Üst Kuruluşlar: Yükseköğretim Kurulu ve Üniversitelerarası Kuruldur. c) (Değişik bent: 03/04/1991-3708/1 md.) (Değişik ilk paragraf: 29/06/2001-4702 S.K./1. md.) Yükseköğretim Kurumları: Üniversite ile yüksek teknoloji enstitüleri ve bunların bünyesinde yer alan fakülteler, enstitüler, yüksekokullar, konservatuarlar, araştırma ve uygulama merkezleri ile bir üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsüne bağlı meslek yüksekokulları ile bir üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsüne bağlı olmaksızın ve kazanç amacına yönelik olmamak şartı ile vakıflar tarafından Kurulan meslek yüksekokullarıdır. Madde 3- (1) Bu Kanunda geçen: a) Açıköğretim: Eğitim-öğretim faaliyetlerinin bilgi ve iletişim teknolojilerinden yararlanılarak öğretim elemanı ve öğrencilerin aynı mekânda bulunma zorunluluğu olmaksızın yürütüldüğü önlisans ve lisans düzeyindeki eğitim-öğretimi, b) Akademik faaliyet puanı: Öğretim elemanlarının akademik faaliyetlerine dayalı olarak hesaplanan puanı, c) Araştırmacı: Yükseköğretim kurumlarında yürütülen araştırma projelerinde proje süresi ile sınırlı olarak çalışan kişiyi, ç) Araştırma enstitüsü: Yükseköğretim kurumlarında belirli bir alanda yoğunlaşan ileri düzeyde bilimsel araştırma ve uygulamaların yapıldığı yükseköğretim birimini, d) Araştırma görevlisi: Yükseköğretim kurumlarında yürütülen eğitim-öğretim, araştırma, inceleme ve deneylerde yardımcı olan, yükseköğretim kurumunun yetkili organlarınca verilen akademik nitelikteki diğer görevleri yapan ve lisansüstü öğrenim yapmakla yükümlü olan öğretim elemanını, e) Araştırma ve uygulama merkezi: Yükseköğretim kurumlarında Topluma hizmet vurgusunun üniversite tanımında vurgulanması ve üniversitelerin en önemli toplumsal hizmet birimlerinden biri olan üniversite hastanelerinin yükseköğretim birimi olarak tanımlanması yeni yükseköğretim değerlerinin anlaşılması için olumludur. 20