MEMURİYETTE GEÇEN SÜRELERE İKRAMİYE ÖDENMESİNDE SON NOKTA Cevdet CEYLAN * I- GİRİŞ Bir süre memuriyet hizmetinde bulunduktan sonra bu görevinden ayrılan ve farklı sigortalılık statülerine (SSK/Bağ-Kur) tabi olarak çalıştıktan sonra 2829 sayılı Kanunun 8 inci maddesi gereğince birleştirilen hizmet süreleri üzerinden aylık bağlananların, geçmiş memuriyet hizmet sürelerine emekli ikramiyesi ödenebilmesi için, son defa Emekli Sandığına (4/c) tabi görevlerden emekliye ayrılmaları şartını içeren hüküm, Anayasa mahkemesince iki kez iptal edilmiş idi. Bunun üzerine konu 5434 sayılı Kanunun 6270 sayılı Kanunla değiştirilen 89 uncu maddesi ile tekrar düzenlenmiştir. Bu düzenleme için de iptal davası açılmış, ancak Anayasa Mahkemesi bu kez iptal talebini reddetmiştir. Yazımızda Anayasa mahkemesinin verdiği iki iptal kararı ile reddettiği iptal talebi ve ikramiyede gelinen son noktaya değinilecektir. II- İKRAMİYE ÖDEMESİNDE SGK NIN İŞLEVİ 5434 sayılı Kanun uyarınca; aylık bağlanan devlet memurlarına, 30 yıldan fazla olmamak üzere her tam hizmet yılı için emekli ikramiyesi ödenmektedir. Ödenen ikramiye memurun devlete sadakat ve bağlılığının karşılığı yapılan bir ödemedir. Yapılan ödeme prim karşılığı bir ödeme olmadığı gibi, ödenen veya kesilen sosyal güvenlik primleri ve sosyal güvenlik kanunları ile teminat altına alınan risklerle de bir bağlantısı bulunmamaktadır. Emekli ikramiyesi ödeme iş ve işlemleri SGK tarafından yapılmakla birlikte, bu ödemeler daha sonra memurun görev yaptığı kurumdan alınmaktadır. Dolayısıyla ödenen ikramiye SGK nın kasasından değil, memurun çalıştığı Kurumun kasasından çıkmakta ve SGK ikramiye ödenmesinde sadece aracılık etmektedir. * Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürü 259
III- ANAYASA MAHKEMESİNİN İLK İPTAL KARARI Farklı sosyal güvenlik kurumlarına (sigortalılık statülerine) tabi olarak geçen sürelerin birleştirilmesi işlemlerini düzenleyen, 24/05/1983 tarihli ve mülga 2829 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumlarına Tabi Olarak Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Hakkında Kanunun Emekli İkramiyesi başlıklı 12 nci maddesi; Son defa T.C. Emekli Sandığına tabi görevlerden emekliye ayrılan ve kendilerine bu Kanunun 8 inci maddesi uyarınca birleştirilen hizmet süreleri üzerinden aylık bağlananlara, T.C. Emekli Sandığına tabi daire, kuruluş ve ortaklıklarda prim veya kesenek ödemek suretiyle geçen sürelerinin toplamı üzerinden, 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre emekli ikramiyesi ödenir. (Ek cümle: 24/7/2008-5793/6 md.) 4857 sayılı İş Kanununa tabi olarak geçen hizmet sürelerine karşılık emekli ikramiyesi ödenebilmesi için, iş sözleşmesinin İş Kanunu hükümlerine göre kıdem tazminatı ödenmesini gerektirecek şekilde sona ermiş olması; sözleşmeli personel olarak geçen sürelere karşılık olarak emekli ikramiyesi ödenebilmesi için de, hizmet sözleşmesinin ilgili mevzuatına göre iş sonu tazminatına veya aynı mahiyette olmakla birlikte başka bir adla ödenen tazminata hak kazanılmasına uygun olarak sona ermiş olması şarttır. (Değişik ikinci fıkra: 24/7/2008-5793/6 md.) Ancak, ilgililere, her ne suretle olursa olsun evvelce iş sonu tazminatı veya bu mahiyette olmakla birlikte başka bir adla tazminat ödenen süreler ile kıdem tazminatı ya da emekli ikramiyesi ödenmiş olan süreler, emekli ikramiyesinin hesabında dikkate alınmaz. Ayrıca, 8 inci maddenin birinci fıkrası gereğince aylık bağlananlara, emekli oldukları son görevlerinden dolayı ilgili bulundukları sosyal güvenlik kurumu kanununun emekli ikramiyesine veya iş kanununun kıdem tazminatına ilişkin hükümleri uygulanır. (Ek cümle: 24/7/2008-5793/6 md.) Bu fıkraya göre emekli ikramiyesi ödenmesinde, birinci fıkra hükümleri de dikkate alınır. Hükmünü içermektedir. Bu hükümle, bir süre memuriyet hizmetinde bulunduktan sonra bu görevinden ayrılan ve farklı sigortalılık statülerine (SSK/Bağ-Kur) tabi olarak çalıştıktan sonra 2829 sayılı Kanunun 8 inci maddesi gereğince birleştirilen hizmet süreleri üzerinden aylık bağlananların, geçmiş memuriyet hizmet sürelerine emekli ikramiyesi 260
ödenebilmesi, son defa Emekli Sandığına tabi görevlerden emekliye ayrılmaları şartına bağlanmıştır. Bu hüküm, Danıştay ve İdare Mahkemesi tarafından Anayasaya aykırılık iddiasıyla Anayasa Mahkemesine götürülmüş ve Yüce Mahkemenin 05/02/2009 tarihli ve E:2005/40, K:2009/17 sayılı kararı ile 2829 sayılı Kanunun 12 nci maddesinin birinci fıkrasında yer alan Son defa T.C. Emekli Sandığına tabi görevlerden emekliye ayrılan ve ibaresi iptal edilmiştir. İptal kararının Esasın İncelenmesi başlıklı altıncı bölümünde; 1475 sayılı İş Kanunu nun 14. maddesinin dördüncü fıkrasında T.C. Emekli Sandığı Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanununa veya yalnız Sosyal Sigortalar Kanununa tabi olarak sadece aynı ya da değişik kamu kuruluşlarında geçen hizmet sürelerinin birleştirilmesi suretiyle Sosyal Sigortalar Kanununa göre yaşlılık veya malullük aylığına ya da toptan ödemeye hak kazanan işçiye, bu kamu kuruluşlarında geçirdiği hizmet sürelerinin toplamı üzerinden son kamu kuruluşu işverenince kıdem tazminatı ödenir. hükmüne yer verilmiştir. Yukarıdaki düzenlemelere göre, farklı sosyal güvenlik kurumlarındaki hizmet sürelerinin birleştirilmesiyle 2829 sayılı Yasa nın 8. maddesi gereğince son yedi yıllık hizmet süresi içinde fiili hizmet süresi fazla olması nedeniyle Sosyal Sigortalar Kurumunca aylık bağlanması halinde, aynı veya farklı kamu kuruluşlarında, gerek Emekli Sandığına, gerekse Sosyal Sigortalar Kurumuna tabi olarak geçmiş olsun, anılan kamu kuruluşlarında geçen toplam hizmet süreleri üzerinden son kamu kuruluşu işveren tarafından ilgiliye kıdem tazminatı ödendiği; son yedi yıllık hizmet süresi içinde fiili hizmet süresi fazla olan Emekli Sandığınca aylık bağlanması halinde ise son defa Emekli Sandığına tabi bir görevden emekliye ayrılmayan ilgiliye, emekli ikramiyesi ödenmediği, yalnızca kamuda işçi olarak geçen süreye karşılık kıdem tazminatı ödendiği anlaşılmaktadır. 2829 sayılı Yasa da benimsenen sistemle, farklı sosyal güvenlik kuruluşlarındaki hizmet süreleri birleştirilerek emekli olanlara yaşlılık aylığı bağlandığı halde, itiraz konusu ibareyle son defa bağlı olunan sosyal güvenlik kurumuna göre ayırım yapılarak Emekli Sandığına tabi görevler- 261
den emekliye ayrılmayanlara, 5434 sayılı Yasa ya tabi çalışma süreleri için emekli ikramiyesi ödenmemesi, Anayasa nın 10. maddesindeki eşitlik ilkesine aykırı olduğu gibi, adil sonuçlar doğurmadığından 2. maddesindeki hukuk devleti ilkesine de aykırıdır. Bu nedenle itiraz konusu ibare, Anayasa nın 2. ve 10. maddelerine aykırıdır. Denilmiş ve hükmün, kararın Resmi Gazete de yayımlanmasından başlayarak bir yıl sonra yürürlüğe girmesine karar verilmiştir. Kararda iptal gerekçesi olarak, 1475 sayılı Kanunun 14 üncü maddesinin dördüncü fıkrası dayanak gösterilmiş, kıdem tazminatına atıf yapılarak kamu işçilerine kıdem tazminatı ödenirken son tabi olunan Kurum ayrımı yapılmadığı, memuriyet hizmetlerine ikramiye ödenmesinin son tabi olunan Kurum şartına bağlanmasının eşitlik ilkesine aykırı olduğu belirtilmiştir. IV- ANAYASA MAHKEMESİNİN İKİNCİ İPTAL KARARI İlk iptal kararından sonra Yüce Mahkemenin verdiği bir yıllık sürenin dolduğu sırada 16/06/2010 tarihli 5997 sayılı Kanunun 14 üncü maddesi ile 5434 sayılı Kanunun 89 uncu maddesi değiştirilmiş ve 2829 sayılı Kanunun 12 inci maddesinde bulunan ve iptal edilen hüküm 5434 sayılı Kanunun 89 uncu maddesine taşınmıştır. Anayasa Mahkemesinin iptal ettiği hükmün benzer bir şekilde başka bir kanuna taşınması üzerine açılan ikinci iptal davasında Anayasa Mahkemesi, 09/07/2011 tarihli ve 27989 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 12/05/2011 tarihli ve E:2010/81, K:2011/78 sayılı kararı ile 5434 sayılı Kanunun 89 uncu maddesinin birinci fıkrasının ikinci cümlesinde yer alan Son defa bu Kanun veya 5510 sayılı Kanunun geçici 4 üncü maddesi hükümlerinin uygulanmasını gerektiren görevlerde çalışmakta iken emekliye ayrılan ve ibaresini Anayasa ya aykırı bularak yine iptal etmiş ve karar yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu iptallerden sonra ikramiye ödenmesi için aranan son defa memuriyet hizmetinde bulunma şartı ortadan kalkmıştır. Ancak Anayasa Mahkemesi kararları geriye yürümediği için iptal kararından önce emekli olanların durumu yine tartışmalara konu olmuştur. Bu döneme ait ikramiye talepleri SGK tarafından reddedilmiş ve davalar açılmıştır. Dava açanlar, davaları 262
kazanmış ve ikramiye ödenmesine hak kazanmıştır. Ancak hesaplamalar kişilerin emekliye ayrıldıkları tarihteki ikramiye ödenmesine esas unsurlar ve emekli olunan tarihteki katsayılar üzerinden yapıldığı ve TL den 6 sıfır atıldığı için çok cüz i miktarlarda kalmıştır. Bunun üzerine emekliler ikinci bir dava ile hesaplama yöntemine itiraz ederek ödemenin yapıldığı tarihteki unsurlar ve katsayı üzerinden hesaplama yapılması gerektiğini ileri sürmüştür. Yargı bu kez SGK yı haklı bulmuş ve açılan davalar reddedilmiş, emekliler vekalet ücreti ödemek zorunda kalmıştır. Ancak iptal kararının yürürlüğe girdiği 09/07/2011 ve 6270 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 26/01/2012 tarihi arasında emekli olanlar ve bu tarih aralıklarında talepte bulunanlar yönünden emekli ikramiyeleri hiçbir şarta bağlı kalmaksızın aynı hesaplama yöntemiyle ödenmiştir. V- 6270 SAYILI KANUNLA YAPILAN DÜZENLEME Anayasa mahkemesinin ikinci iptal kararından sonra iptal gerekçeleri de dikkate alınarak 26/01/2012 tarihinde yürürlüğe giren 6270 sayılı Kanunla 5434 sayılı Kanunun 89 uncu maddesi yeniden düzenlenmiştir. Yapılan değişiklikle, birleştirilmiş hizmet süreleri üzerinden kendisine veya ölümü nedeniyle hak sahiplerine aylık bağlananların memuriyet hizmet sürelerine emekli ikramiyesi ödenebilmesi, memuriyet hizmetinin 1475 sayılı İş Kanununun 14 üncü maddesinde belirtilen Kıdem Tazminatına hak kazanma şartlarına uygun olarak sona ermiş olması şartına bağlanmıştır. Dolayısıyla, Anayasa Mahkemesinin iptal kararlarında ifade edildiği üzere, farklı sigortalılık statülerine tabi olarak geçen hizmet süreleri üzerinden aylık bağlananların, memuriyet hizmet sürelerine emekli ikramiyesi ödenmesi için, son defa 5434 sayılı Kanun ve/veya 5510 sayılı Kanunun geçici 4 üncü maddesi kapsamında çalışılmış olması bir şart olmaktan çıkmıştır. Buna göre; Evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içerisinde kendi isteği ile ayrılan kadınlara, Muvazzaf askerlik görevi nedeniyle kendi isteği ile ayrılan erkeklere (Yedek subay olarak askerlik yapanlar dahil), İlk defa 08/09/1999 tarihinden önce işe başlayıp bu tarihten sonra ay- 263
rılmış olanlar için 15 yıl sigortalılık süresine ve 3600 prim ödeme gün sayısına sahipken, ilk defa 08/09/1999 tarihinden sonra çalışmaya başlayanlar için 25 yıl sigortalılık süresi ve 4500 prim ödeme gün sayısına sahipken istifa eden memurlara, Memuriyet hizmet süreleri karşılığında son defa tabi olunan sigortalılık statüsüne bakılmaksızın emekli ikramiyesi ödenmesi imkanı tanınmıştır. Emekli ikramiyesinin esasları ise; 5434 ve 5510 sayılı Kanunun geçici 4 üncü maddesi kapsamında geçen her tam fiili hizmet yılı için bir aylık tutarda ödenmesi, İkramiye ödenecek sürelerin 30 yılı geçememesi, İlgililerin memuriyet hizmetlerinden ayrıldıkları tarihteki emekli keseneğine esas aylık tutarları üzerinden hesaplanması, Hesaplamada aylığın başlangıç tarihindeki katsayıların dikkate alınması, Olarak belirlenmiştir. Ayrıca 5434 sayılı Kanuna eklenen geçici 223 üncü madde ile; 89 uncu maddedeki esasların, Kanunun yürürlüğe girdiği 26/01/2012 tarihinden önce birleştirilmiş hizmet süreleri üzerinden aylık bağlanmış olanlar hakkında da uygulanması (dava açmış iseler açtıkları davalardan vazgeçmeleri şartıyla), Kanunun yürürlük tarihinde memur olarak çalışmaya devam edenlerden, bu tarihten sonra emeklilik, yaşlılık, malullük ile dul ve yetim aylığı bağlanacak olanlar ile Fasılalı memuriyet hizmetleri arasında başka bir sigortalılık hali bulunmayanlar için, 1475 sayılı Kanunun 14 üncü maddesindeki şartların aranmaması şartları belirlenmiştir, VI- ÜÇÜNCÜ İPTAL DAVASI 6270 sayılı Kanunla yapılan düzenlemeden sonra; aynı Kanunun 1 inci maddesiyle değiştirilen 5434 sayılı Kanunun 89 uncu maddesinin ikinci fıkrasının birinci cümlesindeki 25/8/1971 tarihli ve 1475 sayılı İş Kanununun 14 üncü maddesinde belirtilen kıdem tazminatına hak kazanma şartlarına uygun olarak ibaresi ile dördüncü fıkrasının birinci 264
cümlesindeki, 1475 sayılı Kanunun 14 üncü maddesine göre kıdem tazminatı ödenmesini gerektirmeyecek şekilde sona eren geçmiş hizmet süreleri ve ibaresi ve üçüncü fıkrasının birinci cümlesindeki, bu görevlerden ayrıldıkları tarihteki emeklilik keseneğine esas aylık tutarı üzerinden ve ibaresi, statü hukukuna tabi olarak görev yapan kamu görevlilerinin emekli ikramiyesinin ödenmesinde başka bir statüye tabi olarak çalışan işçilerin kıdem tazminatı şartlarının aranmasının Anayasanın 2 nci maddesindeki hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmayacağı, ayrıca emekli ikramiyesi ödemelerinin ilgililerin memuriyetten ayrıldıkları tarihteki Emekli Keseneğine Esas Aylık Tutarı üzerinden ödenmesinin, yıllar içerisinde Emekli Keseneğine Esas Aylık Tutarını oluşturan unsurlara yapılan ilaveler nedeniyle memuriyetten ayrılma tarihlerine göre çalışanlar arasında ödenecek emekli ikramiyesi bakımından farklılıklar yaratacağı, dolayısıyla Anayasanın 2, 10, 87 ve 153 üncü maddelerine, aykırı olduğu ileri sürülerek Ana Muhalefet Partisi tarafında üçüncü iptal davası açılmıştır. SGK üçüncü iptal davası ile ilgili savunmada özetle; İkramiye şartlarının kıdem tazminatı şartlarına bağlanmasının Anayasa Mahkemesinin daha önceki iptal gerekçelerinin bir sonucu olduğu, çünkü daha önceki iptal gerekçelerinde 1475 sayılı Kanunun kıdem tazminatının düzenleyen 14 üncü maddesiyle kıyaslama yapıldığı, İkramiye ile kıdem tazminatının birbiri yerine geçen ve benzer ödemeler olduğunu, bunun Anayasa Mahkemesi kararlarında, yargı kararlarında ve geçmişteki birçok Kanun maddesinde yer aldığını, Gerek 5434 sayılı Kanunun mülga ek 9 uncu maddesinde, gerekse 5510 sayılı Kanunun Geçici 4 üncü maddesinin dokuzuncu fıkrasında; barem, teşkilat, kadro ve sair kanunlar ile aynı rütbe, kadro ve sair kanunlarda yapılacak değişiklikler sonucunda aylık tutarlarında meydana gelecek yükselmelerin, aynı rütbe, kadro unvanı ve dereceden bağlanmış bulunan emeklilik, malûllük ve vazife malûllüğü aylıkları ile dul ve yetim aylıkları hakkında da uygulanacağı hükmüne yer verilmiş olması nedeniyle, görevden ayrılış tarihindeki unsurlar baz alınmaksızın emeklilik tarihindeki Emekli Aylığı Bağlanmasına Esas Tutar ve Emekli Keseneğine Esas Aylık üzerinden il- 265
gililere emekli aylığı ve emekli ikramiyesi tahakkuku yapıldığı, dolayısıyla bu ifadeden kastedilenin memurun görevden ayrıldığı tarihteki kadro derecesi ve unvanı olduğu ve aynı tarihte emekli olan memurlar açısından bir farklılığın bulunmadığı, Belirtilmiştir. Yüce mahkeme yaptığı değerlendirme sonucu, 8/11/2012 tarihinde yapılan başvuruyu reddederek düzenlemenin Anayasaya uygun olduğuna karar vermiştir. VI-SONUÇ Emekli ikramiyesine ilişkin husus uzun bir hukuk sürecinden sonra nihayetlenmiş bulunmaktadır. Gerek kanunun yürürlük tarihi olan 26/01/2012 tarihinden önce gerekse bu tarihten sonra bir süre memuriyet hizmetinde bulunduktan sonra bu görevinden ayrılan ve farklı sigortalılık statülerine (SSK/Bağ-Kur) tabi olarak çalıştıktan sonra birleştirilen hizmet süreleri üzerinden aylık bağlananların, geçmiş memuriyet hizmet sürelerine emekli ikramiyesi ödenebilmesi memuriyet hizmetinin 1475 sayılı İş Kanununun 14 üncü maddesinde belirtilen Kıdem Tazminatına hak kazanma şartlarına uygun olarak sona ermiş olması şartına bağlanmıştır. Burada memuriyet hizmeti için ikramiye almanın en önemli şartı olarak, memuriyet hizmetinin sona erdiği tarihte 15 yıl sigortalılık süresi ve 3600 prim gün sayısının sağlanması karşımıza çıkmaktadır. Anayasa Mahkemesi denetiminden geçen bu düzenlemelere rağmen, aranan şartları haiz olmayanların ikramiye ve bunun hesaplaması için açtıkları davaların lehlerine sonuçlanması çok zor bir olasılıktır. Buna rağmen dava yolunu tercih eden emekliler, ikramiye ödemesi beklerken vekâlet ücreti ödemekle karşı karşıya kalabilir. KAYNAKÇA T.C. Yasalar (01.09.1971). 1475 sayılı İş Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (13943 sayılı) T.C. Yasalar (16.06.2006). 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 sayılı) 266
T.C. Yasalar (17.06.1949). 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (7235 sayılı) T.C. Yasalar (27.05.1983) 2829 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumlarına Tabi Olarak Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Hakkında Kanun. Ankara : Resmi Gazete (18059 sayılı) 267
268