Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığından: ÇEVREYE DUYARLI Sü POMPALARININ TASARIM GEREKLERİNE DAİR TEBLİĞ (SGM: 2015/...) Amaç MADDE 1 - (1) Bu Tebliğin amacı, 7/10/2Ö10 tarihli ve 27722 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Enerji ile İlgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımına İlişkin Yönetmeliğin uygulanmasına yönelik olarak, Su Pompalarının piyasaya arz edilmesi ile ilgili olarak çevreye duyarlı tasarım gereklerini belirlemektir. Koau ve Kapsam MADDE 2 - (1) Bu Tebliğ; pazara sunulacak olan santrifüj temiz su pompaları için, farklı ürünlere de entegre olanlarını kapsayacak şekilde, ekotasanm gerekliliklerini belirler. (2) Bu yönetmelik aşağıdakilere uygulanamaz: (a) - 10 C dan düşük ve 120 C den yüksek temiz su uygulamaları için özel olarak tasarlanmış olan pompalara, EK 2 de, Madde 2(11) den Madde 2(13) e belirtilenler hariç. (b) Yangın koruma amaçlı su pompalan, (c) Pistonlu pompalar, (d) Kendinden emişli pompalar. Tanımlar MADDE 3 - (1) Bu Tebliğin uygulaması bakımından Eneıji ile İlgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımına İlişkin Yönetmelikte yer alan tanımlara ek olarak aşağıdaki tanımlar geçerli olup; Bakanlık: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığım, 1. Su pompaları tanımı bir cihazın temiz bir suyu mekanik ya da fiziksel olarak harekete geçiren hidrolik kısmıdır ve aşağıdaki tasarımlara işaret eder; * Uçtan emmeli kendinden yataklı, (ESOB) * Uçtan emmeli doğrudan bağlantılı, (ESCC) Uçtan emmeli doğrudan bağlantılı eş eksenli, (ESCCi) Düşey milli çok kademeli (MS-V) Dalgıç çok kademeli (MSS) 2. Uçtan emmeli pompa salmastralı, tek kademeli, santrifüj olarak tasarlanmış su pompalan olarak kullanılmıştır. Tasarım sınırlan; Özgül hızlan 6-80 d/d arasında, maksimum 16 bar tasarım basıncında, minumum 6 m3/sa tasarım debisindeki 150 k\v mil gücüne sahip, 1450 d/d nominal hız için max. 90 m 2900 d/d nominal hız için max. 140 m basma yüksekliği olarak belirlenmiştir. 3. Anma debisi normal çalışma koşullarında, üretici tarafından garanti edilen basma yüksekliğindeki debi değerim tanımlar. 4. Kuru rotorlu tanımı mil üzerinde çark(lar)a sahip pompa gövdesi ile motor arasında bir sızdırmaklık olduğunu belirtir. Motor parçalan kurudur. 5. "Uçtan emmeli kendinden yataklı su pompası uçtan emiş yapan ve kendi mili üzerinde kendi yatakları olan pompalan tanımlar. 6. Uçtan emmeli doğrudan bağlantılı su pompaları, uçtan emiş yapan ve motor mili uzatılarak pompa mili olarak da görev yapan pompalan tanımlar. 7. Uçtan emmeli doğrudan bağlantılı eş eksenli su pompaları su giriş ve çıkış eksenleri aym olan uzatılmış motor mili ile pompa mili olarak da görev yapan pompalan tanımlar. 1
8. Düşey milli çok kademeli su pompaları çok kademeli (i>l) kuru rotorîu olarak düşey bir mil üzerine yerleştirilmiş dönen çarklara sahip pompalardır. 25 bar tasarım basınçlarına kadar 2900 d/d nominal hızlar için max. 100 m3/sa debiye kadarki pompalan tanımlar. 9. Çok kademeli dalgıç su pompalan çok kademeli (i>l) nominal dış çapları 4 (10.16 mm) ve 6 (14.24 mm) olarak şekilde kuyularda çalışacak şekilde tasarlanan 2900 d/d nominal hızda 0 C ila 90 C çalışma aralığındaki rotadinamik pompaları tanımlar. 10. Rotadinamik pompa temiz suyu hidrodinamik kuvvetler ile harekete geçiren su pompalan olarak tanımlanır. 11. Pistonlu pompa temiz suyu kapalı bir hacimde hacimsel kuvvetler ile harekete geçiren su pompalan olarak tanımlanır. 12. Kendinden emişli pompa temiz suyu ilk yol almada çalışmayı başlatabilmek için önden su almaya gerek duymayan pompa olarak tanımlanır. 13. Temiz su 0.25 kg/m3 ten fazla emici olmayan katı parçacık ve çözünmüş 50 kg/ms ten fazla katı parçacık içermeyen, toplam gaz oranı doymuş hali aşmayan sudur. Ayrıca - 10 C ye kadar donmayı önleyen katkılara sahip durumlan içermez. Ek 13 den Ek V e kadar kullanımlar için tanımlar Ek 1 Me verilmiştir. Çevreye duyarlı tasarım gerekleri MADDE 4 - (1) Rotadinamik su pompalan için minimum verim gereklilikleri ve bilgileri Ek II de belirtilmiştir. Çevreye duyarlı tasarım gerekleri aşağıdaki zaman çizelgesine göre sürecektir: 1- Tebliğin yayımlanıp yürürlüğe girmesinde itibaren su pompalan için en düşük verimler, Ek II, Madde H(a) da tanımlanmıştır. 2- Tebliğin yayımlanıp yürürlüğe girmesinde itibaren su pompalan için en düşük verimler, Ek II» Madde 11(b) da tanımlanmıştır. 3- Tebliğin yayımlanıp yürürlüğe girmesinde itibaren su pompalan ile ilgili bilgiler Ek II, Madde 2 de belirtilen şartlara uygun olmalıdır. Çevreye duyarlı tasanm gereklerine uygunluk, ölçülen ve Ek HI belirtilen şartlara uygun olarak hesaplanacaktır. Çevreye duyarlı tasanm gerekleri Enerji ile İlgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımına İlişkin Yönetmeliğin Ek 1 Bölüm I5deki dışında belirtilen herhangi başka bir Çevreye duyarlı tasanm gerekleri parametresi yoktur. Uygunluk değerlendirme işlemi MADDE 5 - (1) Eneği ile İlgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasanmına İlişkin Yönetmeliğin 8 (2) de belirtilen uygunluk değerlendirme prosedürü, Ek IV de belirtilen iç tasanm kontrolüne ya da Ek V de belirtilen yönetim sistemine referans gösterilecektir. Piyasa gözetimi ve denetimi amaçlı doğrulama prosedürü MADDE 6 - (1) Bakanlık, bu Tebliğin IV'de belirtilen doğrulama prosedürünü izleyerek, Eneıji ile İlgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasanmına İlişkin Yönetmeliğin Madde 3(2) de belirtilene uygun biçimde* Ek IPdeki eko tasanm gerekliliklerine göre, piyasa gözetim kontrollerini yapar 2
Karşılaştırmalı değerlendirmeler MADDE 7 - (1) Bu Tebliğ yürürlüğe girdiğinde, piyasada bulunan en yüksek performanslı su pompalan için toplanan değerler Ek V de verilmiştir. Yürürlük MADDE 8 - (1) Bu Tebliğ yayımlandığı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 9 - (1) Bu Tebliğ hükümlerini Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı yürütür. E K İ Ek II den Ek V kadar gerekli tanım ve açıklamalar 1. çark rotadinamik bir pompanın, dönerek suya eneği transfer eden parçasını tanımlar. 2. tam çark bir pompa üreticisinin performans karakteristikleri kataloglarında belirtilen bir su pompası için kullanılan çarkının maksimum çapıdır, 3. özgül hız pompa çarkının karakteristik fiziksel biçimini debi, basma yüksekliği ve hız cinsinden tanımlayan bir sayıdır. Burada: * Basma yüksekliği, ET* suya verilen hidrolik enerjinin belirtilen çalışma noktası için su emsinden m olarak yükseklik değeridir(tek kademe değeri olarak). * dönüş hızı, n pompa milinin dakikadaki dönüş sayısıdır (d/d). * debi, Q (m3/s) olarak, pompadan geçen debi değeridir. * kademe (i) pompadaki seri olarak bağlanmış çark sayısını ifade eder. * en verimli nokta, BEP, EVN, soğuk için bir su pompasının pompanın en yüksek hidrolik verimli olan çalışma noktasını tanımlar. 4. hidrolik pompa verimi (t]), akışkana hidrolik pasajlar boyunca çarklar tarafından aktarılan gücün pompa miline aktarılan mekanik girdi gücüne oranıdır. 5. temiz soğuk su maksimum 40 C de, 1,5 x 10-6 m 2 /s, maksimum kinematik viskositeye sahip, 1 050 kg/m3 yoğunluğu geçmeyen su olarak tanımlanır 6. kısmi yük KY, pompanın EVN sının %75 düşük debisindeki çalışma noktasıdır. 7. aşın yük AY, pompanın EVN sının %110 fazla debisindeki çalışma noktasıdır. S. minimum verimlilik endeksi MVE, pompa için EVN, KY ve AY için birimsiz hidrolik pompa verim skalasıdır. 9, C farklı pompa tipleri için tanımlanmış farklı verim değerlerini belirten sabittir. Çevirmenin notu: BEP: EVN P L : KY OL: AY M EI: MVE 3
EK II Su pompalan için Çevreye duyarlı tasanm gereklilikleri 1. VERİM GEREKLİLİKLERİ (a) 1 Tebliğin yayımlanıp yürürlüğe girmesinden sonra su pompalan için minimum verimler: En verimli nokta için (EVN), Ek IIFe göre ölçülerek, MVE - 0,1 ve hesaplanan C değeri için en düşük değerdir, * Kısmi Yük (KY) için Ek IlI e göre ölçülerek, MVE = 0,1 ve hesaplanan C değeri için en düşük değerdir, Aşın Yük (AY), için Ek IIFe göre ölçülerek, MVE 0,1 ve hesaplanan C değeri için en düşük değerdir, (b)l Tebliğin yayımlanıp yürürlüğe girmesinden sonra su pompalan için minimum verimler: En verimli nokta için (EVN), Ek IIFe göre ölçülerek, MVE = 0,4 ve hesaplanan C değeri için en düşük değerdir. Kısmi Yük (KY) için Ek IIFe göre ölçülerek, MVE 0,4 ve hesaplanan C değeri için en düşük değerdir. Aşın Yük (AY), için Ek IÎFe göre ölçülerek, MVE - 0,4 ve hesaplanan C değeri için en düşük değerdir. 2. ÜRÜN İÇİN GEREKLİ OLAN BİLGİLER Tebliğin yayımlanıp yürürlüğe girmesinden itibaren Madde 1 (e göre (l)den (15) e kadar su pompalan için görülebilir biçimde işaretlenmesi gerekli olan bilgiler: a) Su pompalannm teknik döküm anlan b) Su pompalan üreticilerin web sitelerinden serbestçe ulaşım olanağı Aşağıda l den 15 e kadar belirtilen noktalar bilgi olarak sağlanmalıdır. 1 ve 3 ten 6 ya kadar olanlar kalıcı ve dayanıklı olarak etiket bilgileri yakınında verilmelidir. 1) Minimum Verimlilik Endeksi: MVE >= [x,xx] 2) Standart Metin : en verimli su pompalan için kriter MVE >= 0.70, ya da gösterge şeklinde Kriter MVE >= 0,70 3) Üretim Yılı 4) Üretici İsmi, Markası, ya da Ticari Kodu ve Üretim yeri 5) Ürün Tip ya da Boyut Tanımlayıcı Bilgisi 6) Çapı düşürülmüş olarak Hidrolik Pompa Verimi [xx,x] ya da gösterge şeklinde 7) Verim karakteristiklerini içeren pompa performans eğrileri 8) Standart Metin : Çapı düşürülmüş bir çarka sahip pompanın verimi genelde tam çark çapındaki pompaya göre düşüktür. Çark çapı çalışma noktasına uygun olacak şekilde düşürülmüştür. MVE tam çarklı çap göre belirtilmiştir5 9) Standart Metin : Bu pompa işletmede farklı çalışma noktalan ile daha yüksek verimlerde ve kontrollü olarak daha ekonomik çalıştırılabilir. Örneğin sistem karakteristiğine uyum gösterecek şekilde değişken devirli sürücüler ile ayarlamalar yapılabilir. 10) Pompa ömrünün sonunda, demontaj, geri dönüşüm ve imha bilgileri. 4
11) -10 C altında çalışacak su pompalan için standart metin : sadece 10 C altında kullanım için tasarlanmıştır 12) +120 C üstünde çalışacak su pompalan için standart metin : sadece +120 C üstünde kullanım için tasarlanmıştır 13) 10 C altında ve 120 C üstünde kullanım için tasarlanan temiz su pompalan için gerekli teknik bilgi ve karakteristik özellikleri belirtmelidir. 14) Standart Metin : verimlilik göstergesi örnek, [www.pomsad.org.tr]de görülebilir. 15) MVE : 0.7 için pompa temelli verimlilik göstergesi grafiği figürde gösterilmiştir. Benzer şekilde MVE : 0.4 için verim grafiğine de ulaşılabilir. Uçtan Emmeli Kendinden Yataklı Pompalar, ESOB, 2900 d/d için verimlilik göstergesi mw»ı.... 0 h ı». Daha fazla bilgiler, işaretler ya da açıklayıcı grafikler eklenebilir. EK III Ölçüm ve hesaplamalar Bu Tebliğ şartlarına uyum ve doğrulamalar için, ölçüm ve hesaplamalar, Ülkemizde yürürlüğe girmiş uyumlaştınlmış standartlara göre ya da sonuçlan genel kabul görmüş, doğru, güvenilir, tekrarlanabilir düşük belirsizliğe sahip yaklaşımlara göre yapılmalıdır. Bunlar aşağıdaki tüm teknik parametreleri içermelidir. Ek I de tanımlanan pompa hidrolik verimi, temiz soğuk su için en verimli nokta (EVN), kısmi yük (KY) ve aşın yük (AY) için tanımlanmıştır. EVN için gereken en düşük verimi veren formül aşağıdaki gibidir: (t} BEP) minrequ 88,59 x + 13,46 y 11,48 x 2-0,85 y 2 0,38 x y C Pump Type,rpm Formülde; x = İn (n s ); y = İn (Q) and İn = doğal logaritma ve Q = debi [m 3 /sa]; n s = özgül hız [d/d ]; C - Tablodan alman sabit değer C değeri pompa tipi ve hızına göre MVÎ değerine göre değişmektedir. 5
' ı. re.;- \! i : rpt ' - C L:-OC i 4-.1*5 MEi O.ÎO 0 *0 b 1 * i'.f l î- \ n J L* r- - ^ «"i»»ı* a/» - ı '-m i I 1A 2~ c \ -î <> ) I JS.4t> ] i Î.V Î i c i s c o : 4 ; ' {> î k? C Î.İC t? -500; : 1 - l. h l C MS V.* «fiil) n S. 1 9 i C 2' V l US Kısmi ve Aşın yükler için verim değerleri hesaplanan değerden bir miktar düşük olarak belirlenmiştir. Buna göre: (t PL ) min, requ = 0,947 *(r[ BEP ) min, requ (n OL ) min, requ = 0,985 *(rj BEP ) min, requ Bütün verimler tam çaplı (çap düşürülmemiş) çarklar içindir. Düşey milli çok kademeleri pompalar 3 kademe (i=3) test değerleri olarak belirtilir. Çok kademeli dalgıç pompalar 9 kademe (i=9) test değerleri olarak belirtilir. Eğer bu kademe sayılan üretim için geçerli değil ise en yakın olan üst değer test edilir. EK IV Piyasa gözetimi amacıyla doğrulama işlemi Yönetmeliğin Madde 3(2) sine göre piyasa gözetimi yapılır. Bakanlığın ilgili kurumlan EK H ye göre aşağıda belirtilen şekilde doğrulama prosedürünü uygularlar. 1) Bakanlığın yetkili birimleri model başına tek birim testi yaparlar ve sonuçlan hakkında diğer Avrupa Birliği Ülkelerine test sonuçlan hakkında bilgi sağlarlar. 2) Eğer ölçülen pompa hidrolik en verimi verimli nokta, kısmi ve aşın yük için Ek IF de belirtilen değerlerden en fazla %5 ten düşük olarak sapma göstermiyorsa model tebliğde belirtilen şartlara uygun kabul edilecektir. 3) Eğer 2 numaralı madde sağlanamıyorsa, Bakanlık rastgele 3 ürünü daha test ederek sonuçlarını diğer Avrupa Birliği Ülkelerine ve Avrupa Komisyonumu ile paylaşacaktır. 4) Eğer pompa aşağıdaki 3 farklı testten de geçer ise pompa yönergede belirtilen şartlan sağlıyor kabul edilecektir. * Eğer 3 farklı pompanın ölçülen pompa hidrolik verimlerinin aritmetik ortalaması en verimli nokta (EVN) için Ek İP de belirtilen değerlerden en fazla %5 ten düşük olarak sapma göstermiyorsa ve * Eğer 3 farklı pompanın ölçülen pompa hidrolik verimlerinin aritmetik ortalaması kısmi yük (KY) için Ek ird e belirtilen değerlerden en fazla %5 ten düşük olarak sapma göstermiyorsa ve 6
Eğer 3 farklı pompanın ölçülen pompa hidrolik verimlerinin aritmetik ortalaması aşın yük (AY) için Ek İP de belirtilen değerlerden en fazîa %5 ten düşük olarak sapma göstermiyorsa. 5) Eğer model pompa madde 4'te belirtilen kıstasları sağlamıyor ise Tebliğe uygun değil kabul edilecektir. Bu Tebliğ şartlarına uyum ve doğrulamalar için, ölçüm ve hesaplamalar, Ülkemizde yürürlüğe girmiş uyumiaştırılmış standartlara göre ya da sonuçları genel kabul görmüş, doğru, güvenilir, tekrarlanabilir düşük belirsizliğe sahip yaklaşımlara göre yapılmalıdır. EKV Madde 6'da belirtilen gösterge kriterleri Bu yönetmelik yürürlüğe girdiği tarihte, piyasa araştırmalarına göre ulaşdabilir teknolojilere göre belirlenen gösterge kriterlerine göre, su pompalan için MVE > - 0,70 olarak belirlenmiştir 7