Sayı 5 Editörden TÜBİTAK 1000 Mersin Üniversitesi Araştırma Proje Potansiyelinin Geliştirilmesi ve Sürdürülebilirliği Projesi, Fikir sizden destek bizden sloganı ile bir yılı aşkın süredir; eğitimler, toplantılar ve medya içerikleri vasıtasıyla proje kültürünün yaygınlaşması adına çeşitli faaliyetlerde bulunmaktadır. Bu e-bülten de, hedef kitlede farkındalık yaratmak ve başarı hikayelerinin paylaşılması amacıyla hazırlandı. Her bir sayı 2015 Ocak - 15 Haziran tarihleri arasında başvurusu yapılan ve olumlu sonuçlanan TÜBİTAK projelerinin yürütücüleri ile yapılan röportajları kapsamaktadır. Bu sayımızın konuğu Mersin Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fizik Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Serdar Yılmaz. Röportaj görüşmeleri için vakit ayırma nezaketinde bulunan Yılmaz a proje ekibi adına teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca e-bültenin sizlere ulaşmasına aracılık eden gazetecilik bölümü öğrencilerim, Murat Ataş a (Röportaj), Mazlum Aritürk e, Bahtiyar Yılmaz a (Fotoğraf) ve Gencay Olcan a (Tasarım) da verdikleri emekten ötürü teşekkür ederim. Genç araştırmacıların çalışmalarına ışık tutması dileğiyle. Saygılarımla Yrd. Doç. Dr. Erhan ARSLAN
Yrd. Doç. Dr. Serdar Yılmaz: Amacımız Hidrojen Enerjisinin Kullanılmasını Yaygınlaştırmak Hidrojen, yenilenebilir enerji kaynağı olarak kullanılan önemli bir elementtir. Dünyada tek başına bulunamamasından dolayı öncelikle üretilmesi gerekir. Şu anda çok pahalı olan bu üretim, doğalgaz ve su gibi elementlerdeki hidrojenlerin ayrıştırılmasıyla yapılmaktadır. Bu enerjinin kullanımı ekosisteme verilen zararı diğer enerji tiplerinin verdiği zarara nazaran daha aza indirgemektedir. Bu konuyla ilgili olarak, Mersin Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fizik Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Serdar Yılmaz ile kabul edilen TÜBİTAK 3001 projesi hakkında bir söyleşi gerçekleştirdik. Projesinin; amacı, kapsamı ve toplumsal çıktıları hakkında kapsamlı bir söyleşiyi gerçekleştirirken projeyle ilgili laboratuvarını da görme imkanını elde ettik. Sayın Yılmaz, öncelikle sizi tanıyabilir miyiz? 2010 yılında Mersin Üniversitesi nde göreve başladım. 2005 yılında TÜBİTAK/BAYG tarafından düzenlenen MAM-TÜSSİDE merkezinde proje hazırlama süreçleri konusunda Eğitimde Bilim Danışmanlığı eğitimine katıldım. Çalışma konusu hidrojen enerji sistemleri, yakıt hücreleri malzemeleri ve ileri seramik malzemelerde üretim ve karakterizasyondu. Doktora eğitimi sırasında katı oksit yakıt hücrelerinde kullanılan yeni tip katı elektrolitler sentezledim ve karakterize ettim. Halen Mersin Üniversitesi Fizik Bölümü nde görev yapmaktayım. 2
Projeyi kısaca okuyucularımıza tanıtır mısınız? Bu projeyle neyi hedefliyorsunuz? Şu an devam eden iki projem var. Bunlardan birisi 3001, diğeri ise 1002 destek programı kapsamındadır. Sizlere 3001 progamı tarafından desteklenen projemizden bahsetmek istiyorum. Bu projenin başlığı Bant Döküm Yöntemi İle Bizmut Oksit Tabanlı Yeni Tip Katı Elektrolitlerin Üretilmesi Ve Karakterizasyonu. Amacı günümüzde kullanılmakta olan Zirkonya-temelli katı elektrolitlerin yerini alabilecek, onlardan daha yüksek performanslı ve daha kolay üretilen bizmut-temelli yeni tip katı elektrolitlerin elde edilmesidir. Çalışma sonucunda ince film formunda düşük maliyetli, kolay üretilebilir ve tekrarlanabilir Bizmut-temelli katı elektrolitlerin üretilebilmesi ve üretim süreçlerin belirlenmesi öncelikli hedeflerdir. 3001 programı Başlangıç Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı olup, sadece daha önce proje yürütücülüğü yapmamış araştırmacıların başvurabildiği bir programdır. Böylece rekabette proje tecrübesi ve geçmişi olmayan araştırmacılara ekstra bir şans verilmiş olunmaktadır. Amaç ise bu araştırmacıların teşvik edilmesi ve tecrübe edinmeleri olup, 60 bin TL bütçeli, en fazla 24 ay süreli projeleri destekleyen bir programdır. Son verilere göre başvuruların destek oranı yaklaşık 1002 programı ile aynı olup %45 civarlarındadır. Değerlendirme kriterleri ve proje içerikleri diğer programlardan çok farklı değildir. Bu nedenle bu başvuruların da özenle ve kuralına uygun hazırlanması çok önemlidir. En büyük ve tek farkı panelde değerlendirilmeyip hakeme posta yoluyla gönderilmekte ve değerlendirme sonuçları hakemden yazılı olarak alınmaktadır. Bu nedenle daha çok 1002 programıyla kıyaslanabilir. Bu proje ilk TÜBİTAK projeniz mi? Daha öncesinde deneyiminiz oldu mu? Evet TÜBİTAK destekli ilk projem. Daha önce bir TÜBİTAK projesinde araştırmacı olarak çalıştım. Birkaç tane de BAP araştırma ve Tez projelerim oldu. AB 7. Çerçeve programı bavurum da oldu. Şirket ortakları bulduk ama bir üniversite ortağı bulamadığımız için devamını getiremedik. Açıkçası bu bizim acemiliğimize de denk geldi. Bu projenin güzel bir başlangıç olduğunu düşünüyorum ve umarım daha büyüklerine kapılar aralanır. Bunun için de tabi ki çok çalışmak gerekli. 3
Projenize temel oluşturan fikir nasıl ortaya çıktı? Daha önce başka projelerde de çalıştım. Doktora tezim TÜBİTAK 1001 programı tarafından desteklendi ve o projenin yürütülmesinde aktif olarak çalıştım. Ayrıca TÜBİTAK Bilim Adamı Yetiştirme Grubu nun düzenlediği bir proje yazma eğitimine de katıldım. Bu nedenlerle özellikle deneysel çalışmalarda proje sahibi olmanın ne kadar önemli olduğunun farkındayım. Diğer taraftan gerek teorik gerekse deneysel çalışmalar yapan araştırmacıların yanlarında çalışan öğrencilere burs vermeleri birçok açıdan son derece önemli. Bu nedenlerle 2010 yılında ilk kez bir üniversitede göreve başladığım günden itibaren proje yazmaya ve başvurular yapmaya başladım. İlk projem BAP biriminden çok basit bir hatadan dolayı döndü ve bu durum bana neredeyse bir yıl kadar kaybettirdi. Fakat devam ettim ve 5 yıl içerisinde laboratuvarımı kurdum. Laboratuvarda 7 ye yakın lisansüstü öğrencimle çalışıyorum. Bunlardan 2 tanesine şu an burs vermekteyim. Ancak yine de önümdeki ilk esas hedefim 1001 projesinden daha büyük bütçeli ve birden fazla bursiyer çalıştırabileceğim bir proje almak. Henüz yolun başındayım, bunun da farkındayım. Projenizi bir zemine oturtmak, sunulabilir hale getirmek ne kadar vaktinizi aldı? İlk projelerimde ayları bulan bir çalışma yaptım. Fakat belirli bir tecrübe kazandıktan sonra hızlanıyorsunuz. Konuya hakim olmanız ve ne yapacağınızı önceden biliyor olmanız, hatta deneme çalışmaları da yapmış iseniz satırları doldurmak zor olmuyor. Şu kesin ki ne kadar tecrübeli olrusanız olun kesinlikle son ana bırakmamak gerek. Projeyi hazırlama sürecinde yardım aldığınız birileri oldu mu? Tabi ki oldu. Proje yazmayı bilmek diye bir kavram var ve bu da öğrenilmesi gereken bir durum. Bu konuda başvuracağınız en iyi kaynak daha önce projeler yürütmüş kişiler. Ben de böyle yaptım. Öncelikle proje yürütücülüğü yapmış tecrübeli kişilere kavramlar hakkında danıştım. Desteklerini tabi ki esirgemediler. Zaten gerçek bir araştırmacı çevresine faydalı olandır. Kullanılmayan bilgi ise değersizdir, bilgi değildir. Ardında şu an ünversitemizde yürütülmekte olan Mersin Üniversitesi Araştırma Proje Potansiyelinin Geliştirilmesi ve Sürdürülebilirliği projesi kapsamında bir araya gelen ekipten büyük yardımlar aldım. Ekip gerçekten gerek web sitesiyle gerek sosyal medyadaki duyurularıyla gerekse yardıma her an hazır ekibiyle destek yada görüş almak isteyen herkesin yanında yer almakta. 4
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Geliştirmeliyiz Peki bu projenin toplumsal çıktıları nasıl okunacaktır? Alternatif enerji kaynakları üzerine yapılan araştırmalar, daha temiz bir dünya için hız kesmeden devam etmektedir. Bu projede hidrojeni yakıt olarak kullanan bir elektrik üreteci yani Yakıt Pili kilit bir parçası olan elektrolit malzemesinin daha üstün özellikte olan türleri araştırılmaktadır. Projeye konu olan malzemeler BTYK ve TUBİTAK tarafından belirlenen, ülkemizin enerji alanındaki öncelikleri kapsamında yer almaktadır. Yakıt hücrelerinin her bir bileşeninin üretilmesinden elektrik üretim aşamasına kadar her basamağının araştırılması ve üretilmesi konulu çalışmalar, ülke gözetmeksizin her araştırmacının tükenen fosil enerji kaynaklarına alternatif olarak geliştirilmesinin zorunlu olarak gördüğü konulardır. Bu gün üretilen katı oksit yakıt hücrelerinin üretim maliyetlerinin yüksek oluşu, alternatif malzemelerin araştırılması konusunun güncel kalmasının ana sebebidir. Bu proje sonucunda elde edilecek bilgi ve tecrübelerle özellikle yakıt hücre üretim uygulamalarına yeni tip malzemeler kazandırılmış olunması ve ülkemizin yenilenebilir enerji çalışmaları yapan diğer ülkelerle rekabet edebilir düzeye gelmesine katkıda bulunulması hedeflenmiştir. Bu projeyi hazırlarken ne gibi zorluklarla karşılaştınız? Benzer projeler yürüten kimselere ne gibi tavsiyelerde bulunabilirsiniz? Başlıkların altını doldurmak oldukça özen isteyen bir iş. Sorulan sorular oldukça bilinçli sorulmuş ve bu sorulara tam ve eksiksiz cevap vermek önemli. Üstelik bunları yazarken tekrardan kaçınmak da gerekli. Dolayısıyla fikrinizi doğru şekilde ifade etmek defalarca projenzi kontrol etmenizi gerektiriyor. Tabi bu da zaman alan bir iş. Her okuduğunuzda biraz daha yazmak isteyebiliyorsunuz. Bu nedenle aceleye getirmemek ve sakince fakat seri bir şekilde ara vermeden hazırlamak önemli diye düşünüyorum. 5
Bu proje kapsamında ne kadarlık bir destek alacaksınız? Genel olarak projenin maliyeti hakkında bizleri bilgilendirirmisiniz? Projenin üst sınırı 60 bin TL ve tamamını aldık. Bir bursiyer yüksek lisans öğrencimiz var. Projeyle beraber yüksek lisansını da bitirecek ve tezi bu projeden çıkacak. 20 bin TL civarında makine ve teçhizat aldık, geri kalanı da sarf malzemesi. Son olarak eklemek istediğiniz bir şeyler var mı? Ülkemizde çalışmalara parasal destek bulmak için çok sayıda alternatif var. Bunları iyi araştırmak ve uygun olana karar vermek gerek. Ayrıca proje yazmak bilgisayar başında zahmetli bir süreç gerektiriyor ve bunu da göze almak gerek. Kaldı ki dünyanın hiçbir yerinde projeler kısa bir metinle ya da basit bir başvuru formuyla alınmıyor. Bu nedenle bıkmadan ve ısrarla üzerine gitmek gerekli diye düşünüyorum. Özellikle araştırmacı için küskünlük en büyük düşman. Sonsöz Yrd. Doç. Dr. Serdar Yılmaz ile hidrojen enerjisinin geliştirilmesi ve bu alanda yeni tip katı elekrolitlerin bulunması konuları üzerinde durduk. Bu alanda yapılan çalışmaların ekosistemi korumaya yönelik atılan adımlar açısından ne kadar önemli olduğu bir kez daha görülmektedir. Temiz enerji kullanımının, dünyamızın varlığı için temel yapı taşları arasında yer aldığını unutmamak gerekir. Bu konuda toplumun bilgilendirilmesi ve yapılan çalışmaların teşviki hayati önem taşımaktadır taşımaktadır. TÜBİTAK 1000 Mersin Üniversitesi Araştırma Proje Potansiyelinin Geliştirilmesi ve Sürdürülebilirliği Projesi Kapsamında, hedef kitlede farkındalık yaratmak amacıyla çıkartılan bu bültenin editörlüğüne Yrd. Doç. Dr. Erhan Arslan, sayfa tasarımına Gencay Olcan, röportaja Murat Ataş, röportaj fotoğraflarına Mazlum Aritürk destek vermiştir. İletişim: Mersin Üniversitesi İleri Teknoloji Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi ARDEB Ofisi Çİftlikköy Kampüsü Tel: 0(324) 361 00 01 Fax: 0(324) 361 00 15 Email: meuarge@gmail.com Web: http://arge.mersin.edu.tr 6