OKLÜZAL TRAVMA OCCLUSAL TRAUMA: A REVIEW Alparslan DLSZ* Hatice YA"IZ* Meltem ZHN* ÖZET Okluzal travma, insan vücudunda oluabilen ve özelikle stomatognatik sistemi etkileyen fiziksel bir travma eklidir. Ar okluzal kuvvetlerin fizyolojik oklüzyonu bozmas ile oluan akut ve kronik kart reaksiyonlar sonucu meydana gelen doku hasar okluzal travmadr. Ar okluzal kuvvetler ile periodontal dokularda gelien hasar arasnda bir ilikinin var olduu ilk defa 1900 lü yllarn banda gösterilmi ve günümüze kadar çeitli aratrmalara konu olmu ve tedavisinin zorunlu olduu belirtilmitir. Okluzal travma sonucunda diler ve destek dokularnda, çenelerde, temporomandibular eklemlerde ve nöromüsküler sistemde klinik, radyolojik ve histolojik olarak tespit edilebilen bir takm deiiklikler olduu bilinmektedir. Okluzal travma herhangi bir anda ve çeitli nedenlerle ortaya çkabilmekte ve günümüzde tedavisi mümkün olan en az invaziv ilem kullanlarak yaplmaktadr. Anahtar kelimeler: Fizyolojik oklüzyon, Ar okluzal kuvvetler, Periodontal hastalk, Okluzal travma ve tedavisi Stomatognatik sistemin fonksiyonlar, büyük ölçüde okluzal stabiliteye baldr. Okluzal stabilitenin bozulmas sonucu periodontal dokularda bir hasar meydana gelir. Okluzal travmann periodontal hastal balatmad, fakat varolan periodontal hastal hzlandrmada bir risk faktörü olduu günümüzde bilinmektedir. Bilindii gibi diler üzerine gelen kuvvetler vertikal, lateral (horizontal) ve oblik diye üç grupta deerlendirilir. Fizyolojik snrlar (ortalama 13 64,4 kgf) aan kuvvetler salkl periodonsiyumda zarar oluturmaktadr. 1-4 Ar okluzal kuvvetler diler, destek dokular, nöromüsküler sistem, temporomandibular eklemler ve kraniofasial iskeleti içine alan çineme sisteminin SUMMARY Occlusal trauma is a kind of physical trauma occuring in human body and especially, affecting stomatognatic system. The destruction of the tissue caused by physiologic occlusion disorder resulted from excessive occlusal forces and also occured with the result of acute and chronic opposite forces is the occlusal trauma. It was firstly found out in 1900 s that there was a relationship between the excessive occlusal forces and the damage occuring in the periodontal tissues and this has been the subject for the researches so far and it was mentioned that the treatment of occlusal trauma was necessary. It has been known that there are a number of clinical, radiological and histological changes in teeth, supporting tissues, jaws, temporomandibular joints and neuromusculary system. Occlusal trauma has occured at any time and with the result of various reasons and its treatment is possible in nowadays and this has been performed by using the least invasive procedures. Key words: Physiologic occlusion, excessive occlusal forces, periodontal diseases, occlusal trauma and the treatments of occlusal trauma komponentleri arasndaki fonksiyonel iliki diye adlandrlan oklüzyonu bozar. 1-2 Bu iliki bozulduu zaman birçok akut ve kronik kart reaksiyonlar oluur. Bu kart reaksiyonlarda doku ykm ortaya çkabilir ve bu ykm okluzal travmadr. 3 4 Ksaca okluzal travma; okluzal kuvvetlerin sonucu olarak periodonsiyumdaki doku deiiklikleri ile sonuçlanan doku ykm ve/veya yaralanma olarak tarif edilmitir. 4 6 Okluzal travma herhangi bir zamanda ve çeitli nedenlerle ortaya çkabilir. Okluzal travma sonucunda diler ve destek dokularnda, çenelerde, temporomandibular eklemlerde ve nöromüsküler sistemde oluan deiiklikler klinik, radyolojik ve histopatolojik olarak tespit edilebilir. 6-10 *Atatürk Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi, Periodontoloji Anabilim Dal, ERZURUM. 71
Okluzal kuvvetler ile periodontal ykmn balamas ve ilerlemesi arasndaki iliki bir yüzyl akndr tartlmaktadr. Bu yüzyln balarnda ar okluzal kuvvetlerin periodontal ykm için bir ana sebep olduu göz önünde bulundurulmutur. Karolyi 11 1901 ylnda yapt çalmada, ilk defa, ar okluzal kuvvetler ile periodontal ykm arasnda ilikinin var olduunu göstermitir. Stillman 12 ar okluzal kuvvetlerin periodontal hastaln primer sebebi olduunu ve periodontal hastaln kontrolünde okluzal tedavinin zorunlu olduunu belirtmitir. Buna karn, okluzal kuvvetlere periodonsiyumun cevabn açklamak için koyun ve maymunlar üzerinde çallm ve çalma sonucunda, periodontal hastaln olumasnda en az etkili olan faktörün ar okluzal kuvvetler olduu gösterilmitir. 13 Orban ve Weinman 14 periodonsiyum üzerine ar okluzal kuvvetlerin etkilerinin deerlendirilmesi için çeitli metotlar ile insan kadavrasnda histolojik incelemesini yapmlar ve sonuçta, okluzal kuvvetlerin periodontal ykmda bir etkilerinin olmad sonucuna varmlardr. Bu aratrclar periodontal ykmn nedeninin destek kemik içine yaylan gingival enflamasyonun olduunu ileri sürmülerdir. 1950 lerden sonra, okluzal kuvvetlerin periodonsiyuma etkilerini aratrmak için maymun, köpek, fare ve tavan gibi hayvanlar kullanlm ve bu çalmalarn hiçbiri ar okluzal kuvvetlerin periodontal ykmda primer neden olduu fikrini desteklememitir. Bu çalmalarn çounda, periodontal ykm ve okluzal kuvvetler arasnda az veya herhangi bir ilikinin olmad belirtilmitir. 13 Hayvan çalmalar ar okluzal kuvvetlerin plak varl ve yokluunda periodonsiyumun fizyolojik cevab ve fizyopatolojisi hakknda bilgiler vermektedir. 13 Glickman 15, köpek ve maymun dilerine yapt yüksek okluzal kontaktlar ile oluturduu ar okluzal kuvvetlerin, maymunlarn dilerinde periodontal ykmn yönü ve yolunu deitirdiini belirtmitir. Dier bir çalmasnda ise, okluzal kuvvetlere en dayanksz alann bifurkasyon bölgesi olduunu ve bu alanlarda dier bölgelere göre daha fazla kemik kayb olduunu göstermitir. Yine yapt insan kadavra çalmasnda, okluzal kuvvetlerin periodontal ligamentlerin dizilimini deitirdiini ve kemikte ykm yönünün vertikal yönde olduunu iddia etmitir. Bu çalmalarda ar okluzal kuvvetlerin, gingival enflamasyon varlnda, kemik defektlerine yol açan bir yardmc ykm faktörü olduu bildirilmitir. 3,4,10 Sergl 16 okluzal travma oluturduu tavanlarn çenelerinde patolojik kemik deiiklikleri olduunu bildirmitir. Smolensky 17 tavanlarda travmatik okluzyonun periodonsiyuma etkilerini incelemi ve periodontal dokularda yaralanma ve ykm olduunu bildirmitir. Waerhaugh 18 çok 72 sayda insan kadavra örneklerinde yapt çalmada, okluzal kuvvetler ve vertikal kemik kayb arasnda bir iliki olmadn ve kemik kaybnn subgingival plakla ilikili olduunu bildirmitir. Jorgensen 19 21 alt tane maymuna 3 4 mm yüksek yaplm okluzal splint yerletirerek oluturduu okluzal travma sonras oluacak stres deerini ölçmek için, plazma ve idrar kortizol hormon düzeylerini incelemi ve plazma kortizolünde sfrnc güne nazaran 3. haftada önemlilik gösteren bir artn, idrar kortizolünde de 1. ve 3. haftada önemli bir artn olduunu bildirmi ve travmann emosyonel stresle sonuçlandn bildirmitir. Köpekler ve maymunlar üzerinde yaplan çeitli çalmalarda, plak varl ve yokluunda, ar okluzal kuvvetlerin belirli bir zaman sonra kaldrldnda histolojik iyilemenin olduu gösterilmitir. 13,22-28 Bu çalmalarn, mikrobiyal plak yokluunda, kuvvet uygulamas ve hayvan türleri farkl olmasna ramen, ar okluzal kuvvetler sonucu kemikte densite kayb, dite mobilite oluturduu, tek bana kuvvetlerin ataman kaybnn sebebi olmad sonuçlar benzerdir. Ar okluzal kuvvetlerin kaldrlmas sonucu kemik densitesinin normale döndüü iddia edilmitir. Plak varlnda dietinde enflamasyona, periodontal destek yaplarda ise ar okluzal kuvvetlerin her iki hayvan modelinde kemikte daha fazla densite kaybna neden olduu gözlenmitir. 13 Bu çalmalardan, ar okluzal kuvvetlerin varl ve yokluunda, gingival enflamasyon ve periodontal hastaln geliimi plak kontrolü ile durdurulabilir, sonucu çkarlmtr. Kaufman ve ark. 29 4 tane köpek üzerinde, okluzal travmann, cerrahi olarak oluturduklar ceplerde bakteri populasyonuna etkisini incelemiler ve bakteri populasyonunda herhangi bir fark olmadn, fakat klinik olarak travmal dilerde ataman kaybnn fazla olduunu bildirmilerdir. Lassila ve ark. 30 on tanesi kontrol, 36 tanesi deneysel diabetli, toplam 46 farenin 23 tanesine okluzal travma oluturarak, alveol kemiindeki etki ve plazma ALP, ALT ve CK deerlerini incelemilerdir. Sonuçta; diabetli farelerde gingival enflamasyon ve alveoler kemikteki rezorbsiyonun salkl farelerden fazla gelitiini, diabetiklerin plazma ALP, ALT ve CK deerlerinde istatistiksel olarak önemli art olduunu bildirmilerdir. Kvinnsland ve ark. 31-33 okluzal travmal farelerin sinir deiiklerinin geçici veya ksa süreli olduunu bildirmilerdir. Yaptklar dier bir çalmada ise, okluzal travmal farelerin TME, periodontal ligament ve pulpalar içinde kan akmn incelemiler ve okluzal travmallarda kan akmnn fazla olduunu bildirmilerdir. 33 Biancu ve ark. 34 onalt tane köpekte okluzal travma oluturarak periodontal ligament doku reaksiyonlarn incelemiler; mobilitesi artan dilerin periodontal ligamentinin koronal ksmnda genilemenin fazla olduunu, kollajen
miktarnda azalma, damarlanma ve lökositlerde artma olduunu bildirmilerdir. Sodeyama ve ark. 35 okluzal travma oluturduklar farelerin molarlarnda periodontal sinirlerin yant olan protein gen ürününü (PGP 9,5) hem k ve hem de elektron mikroskopla incelemiler ve 2 4 günde artma, sonraki günlerde azalma saptamlardr. Yani okluzal travmann, periodontal ligamentin sinir sonlanmalarnn ekil ve dalmnda spesifik deimelere neden olduu gösterilmitir. Okluzal travmann TME ve çineme kaslarnda da çeitli patolojilere neden olduunu gösteren birçok çalma mevcuttur. Fu ve ark. 36 metal splint ile okluzal travma oluturduklar tavanlarn TME lerini radyografik, k ve elektron mikroskobik olarak inceledikleri çalmalarnda; kondrositler ile fibrositlerin yap ve ekillerinde çeitli deiikliklere, eklem svs ve kkrdak yapda dejenerasyonlara ve osteoartritis benzeri deiikliklere rastladklarn bildirmilerdir. Kawamoto ve ark. 37 yumurtalklarn çkardklar (ovariyektomi) okluzal travmal farelerde, ovariyektomi yapmadklar okluzal travmal farelere göre, östrojen hormonu eksikliine bal olarak, alveol kemik rezorbsiyonunun daha fazla olduunu bildirmilerdir. Chaves ve ark. 38 0,3 mm yüksek hazrlanan metalik kron ile okluzal travma oluturduklar tavanlarn TME lerini mikroskobik olarak incelemeleri sonucunda; eklem içi hemorajiler ve kondiller fibrokartilajda kalnlama olduunu fakat herhangi bir inflamatuar hücre bulunmadn bildirmilerdir. Onflamatuar hücre bulunmamasn 24 saat, üç gün ve yedi günlük periyotlarda çalmay planlamalarna balamlardr. Yine Sun ve ark. 39 tavanlarda oluturduklar okluzal travma sonras, masseter kastaki mitokondriyal Ca +2 ve ATP nin ölçüldüü çalmalar sonucunda, okluzal travmann masseter kas disfonksiyonu mekanizmasnda önemli bir rol oynayabileceini rapor etmilerdir. Onsanlarda oklüzyonun etkileri ile ilgili çalma etik olarak kabul edilmediinden pek azdr. Bu nedenle yaynlanan raporlarn çounluu vaka sunumu eklindedir. 1,6,13,40,41 Fleszar ve ark. 42 ile Burgett ve ark. 43 periodontal tedavinin bir parças olarak okluzal uyumlama yaplanlarda, yaplmayanlara göre daha fazla ataman kazanc olduunu bildirmilerdir. Wang ve ark. 44 ar okluzal kuvvetlerin mobiliteyi artrdn ve furkasyon bölgelerinde daha geni kemik kaybna sebep olduunu bildirmilerdir. Ayn zamanda mobilite ve furkasyon problemi olan molarlarda, olmayanlara göre daha fazla cep derinlii olduunu da göstermilerdir. McGuire ve ark. 45 srma pla ile tedavi edilmemi parafonksiyonel alkanlklar sonucu oluan okluzal travma sonras, periodontal ykmn göstergesini; mobilite, daha kötülemi prognoz ile di kayb ve ataman kaybnda art ile ilikilendirmilerdir. Bu çalma tedavi edilmemi parafonksiyonel alkanlklarn, periodontal ykm artrdn göstermitir. Ikeda ve ark. 46 5 gönüllü erkein, on tane diinde yaptklar yüksek amalgam ve inley dolgu ile oluturduklar okluzal travma sonras, di ar eiini (TPT) deerlendirmiler ve yüksek prematür okluzal kontan ar eiini düürdüünü rapor etmilerdir. Kobayashi ve ark. 47 on tane gönüllüde oluturduklar deneysel gingivitis ve okluzal travma sonras, dieti oluu svs ph deiikliini aratrmlar ve gingivitis ile ph deeri arasnda iliki olmasna karn, travma ile ph arasnda bir iliki olmadn bildirmilerdir. Shimizu ve ark. 48 okluzal travmaya maruz kalm, ortodontik tedavi esnasnda çekilmi premolar dilerin, periodontal ligament hücrelerinde, enflamasyon ürünlerinden siklooksijenaz enzimlerini (COX 1, COX 2) aratrmlardr. Sonuçta mekanik streslere kar prostoglandin E (PGE 2 ) nin artn, siklooksijenazlarn PGE 2 sentezinden sorumlu olduundan; COX-2 nin travmann 3. ve 5. günlerinde arttn, COX 1 de ise bir deime olmadn yani okluzal travma sonras enflamasyon sonucu aça çkan ürünlerde deiimler olduunu bildirmilerdir. Harn ve ark. 49 iki hastada baarl olarak yaptklar kanal tedavisi ve endodontik cerrahiye ramen periapikaldeki iyilemeye cevabn iyi olmadn, dilerde okluzal uyumlama sonras bu iyilemenin yeterli olduunu bildirmilerdir. Nunn ve Harrel n aratrmalarnda okluzal uyumsuzluk olan dilerde, olmayanlara göre cep derinliinin daha fazla olduu ve kötü bir prognozlarnn olduunu rapor etmilerdir. 13,50,51 Bu aratrclar okluzal uyumsuzluun önemli bir risk faktörü olarak ortaya çkt, periodontal ykmn daha hzl olmasna neden olduu ve tedavi edilen okluzal uyumsuzlukta periodontal ykmn yava göründüü sonucuna varmlardr. Anormal mekanik stres oluturan ar okluzal kuvvetler sonucu oluan okluzal travma da periodontal hastaln risk faktörleri arasnda saylmaktadr. Periodontal hastalk yokluunda okluzal travmaya yant, artm kuvvetlere kar savunma ve adaptasyon ile snrlandrlmtr. Aksi durumda okluzal travma enflamasyonun ilerleme yönü ve iddetine etki ederek alveol kreti ve periodontal ligamentin yapsnda deimelere, kemik içi ceplerin olumasna, artan di mobilitesine ve alveol kemiinde geni rezorpsiyonlara neden olarak periodontal hastaln arlamas ve hzlanmasna etki ettii bilinmektedir. 52-53 Sonuç olarak, okluzal travma ile ilgili çok sayda çalma yaplmtr. Bu çalmalarn çounda; okluzal travmann periodontal hastalk üzerinde olan etkileri aratrlm, okluzal 73
travmann periodontal ykm balatmad, fakat varolan periodontal hastal hzlandrmada bir risk faktörü olduu sonucuna varlmtr ve okluzal travmann tedavisinin mümkün olan en ksa zamanda ve mümkün olduu kadar en az andrma yaplmas gerektii vurgulanmtr. Tüm tedavi yaklamlarnda amaç; etyolojik faktörleri ortadan kaldrarak, dental sal, fonksiyonu, rahatl ve estetii salamak olmaldr. KAYNAKLAR 1. Gher ME. Non-Surgical Pocket Therapy: Dental Occlusion.Ann Periodontol 1996;1:567-80 2. Okeson JP. Occlusion and Functional Disorders of The Masticatory System. Dental Clinics of North America 1995; 39: 285-300 3. Carranza FA, Newman MG: Clinical Periodontology. 8th. Ed., WB Saunders, Philedelphia, 313-325, 1996. 4. Lindhe J, Karring T, Lang NP: Clinical Periodontology and Implant Dentistry. 4th. Ed., Blackwell Munksgaard, Oxford (Malden), 352-365, 2003. 5. Approved by the Board of Trustees, American Academy of Periodontology, May 1998. Parameter on Occlusal Traumatism in Patients with Chronic periodontitis. 6. Hallmon WW. Occlusal Trauma: Effect and Impact on the Periodontium. Ann Periodontol 1999; 4; 102-107 7. Serio FG. Hawley CE. Periodontal Trauma and Mobility. Dental Clinics of North America 1999; 43; 37-44 8. Burgett FG. Trauma from Occlusion. Periodontal Concerns. Dental Clinics of North America 1995; 39; 301-311 9. Wank GS, Kroll YJ. Occlusal Trauma. Dental Clinics of North America 1981; 25: 511-32 10. Hallmon WW. Occlusal Trauma- Periodontal Concerns. Texas Dental Journal 2001; 118; 956-960 11. Karolyi M. Beobachtungen über Pyorrhea alveolaris. Österr Ung Vierteeljschr Zahnheilkd 1901; 17:279 12. Stillman PR. What is traumatic occlusion and how can it diagnosed and corrected. J Am Dent Assoc 1926; 12:1330-1338 13. Harrel S.K. Occlusal forces as a risk factor for periodontal disease. Periodontology 2000. 2003, 32: 111-117 14. Orban B. Weinman J. Signs of traumatic occlusion in average human jaws. J Dent Res 1933; 13: 216 15. Glickman I. Role of occlusion in the etiology and treatment of periodontal disease. J Dent Res 1971; 50: 199-204 16. Sergl HG. Pathological bone changes in the jaw region following a dysfunction in rabbits. ZWR. 1973, 82:710-713 17. Smolensky P. Effects of traumatic occlusion on the rabbit periodontium.adm 1973,30: 15-31 18. Waerhaug J. The angular bone defect and its relationship to trauma from occlusion and downgrowth of subgingival plaque. J Clin Periodontol 1979; 6: 61-82 19. Jorgensen EB. Bruxism and trauma from occlusion. An experimental model in macaque monkeys. J Clin Periodontology 1980, 7: 149-162 20. Jorgensen EB. A 3-month study in monkeys of occlusal dysfunction and stress. Scand J Dent Res 1980, 88: 171-180 21. Jorgensen EB. Occlusal dysfunction and stres. An experimental study in the macaque monkeys. J Oral Rehabilitation 1981, 8: 1-9 22. Giargia M, Ericsson I, Lindhe J, Berglundh T, Neiderud A-M. Tooth mobility and resolution of experimental periodontitis. J Clin Periodontol 1994, 21: 457-464 23. Ericsson I, Giargia M, Lindhe J, Neiderud A-M. Progression of periodontal tissue destruction at splinted/non-splinted teeth. J Clin Periodontol 1993, 20: 693-698 24. Ericsson I, Lindhe J. Lack of significance of increased tooth mobility in experimental periodontitis. J Periodontol 1984, 55: 447-452 25. Perrier M, Polson A. The effect of progressive and increasing tooth hypermobility on reduced but healthy periodontal supporting tissues. J Periodontol 1982, 53: 152-157 26. Polson AM, Zander HA. Effect of periodontal trauma upon intrabony pockets. J Periodontol 1983, 54: 586-591 27. Lindhe J, Ericsson I. The effect of elimination of jiggling forces on periodontally exposed teeth in the dog. J Periodontol 1983, 53: 562-567 28. Ericsson I, Lindhe J. Effect of longstanding jiggling on experimental marginal periodontitis in the beagle dog. J Clin Periodontology 1982, 9: 497-503 29. Kaufman H, Carranza FA, Endres B, Newman MG, Murphy N. The influence of trauma from occlusion on the bacterial repopulation of periodontal pockets in dogs. J Periodontol 1984, 55: 86-92 30. Lassila V, Virtanen P. Impact of streptozotocin-induced diabetes on rat blood and alveolar bone affected by occlusal stres. Scand J Dent Res 1989, 97: 216-21 31. Kvinnsland S, Kvinnsland I, Kristiansen AB. Effect of experimental traumatic occlusion on blood flow in the temporomandibular joint of the rat. Acta Odontol Scand 1993, 51:293-98 32. Kvinnsland I, Heyeraas KJ. Effect of traumatic occlusion on CGRP and SP immunoreactive nevre fibre morphology in rat molar pulp and periodontium. Histochemistry 1992, 97: 111-120 74
33. Kvinnsland S, Kristiansen AB, Kvinnsland I, Heyeraas KJ. Effect of experimental traumatic occlusion on periodontal and pulpal blood flow. Acta Odontol Scand 1992, 50: 211-219 34. Biancu S, Ericsson I, Lindhe J. Periodontal ligament tissue reactions to trauma and gingival inflammation. An experimental study in the beagle dog. J Clin Periodontol 1995, 22: 772-779 35. Sodeyama T, Maeda T, Takano Y, Hara K. Responses of periodontal nevre terminals to experimentally induced occlusal trauma in rat molars: an immunohistochemical study using PGP 9,5 antibody. J Periodontal Res 1996, 31: 235-248 36. Fu K, Ma X, Zhang Z, Sun K, Wang J, Zhu X. Ultrastructural changes of TMJ articular cartilage and synovial membrane following occlusal trauma in rabbit. Chin J Traumatol 1999, 15: 105-109 37. Kawamoto S, Nagaoka E. The effect of oestrogen deficiency on the alveolar bone resorption caused by traumatic occlusion. J of Oral rehabilitation 2000, 27: 587-594 38. Chaves K, Munerato MC, Ligocki A, Lauxen I, de Quadros OF. Microscopic analysis of the temporomandibular joint in rabbits using an occlusal interference. Cranio 2002, 20:116-24 39. Sun SZ, Ji P, Lai QG, Wang H, Qi D, Wang XJ, Wang L, Wang MZ. [Changes of mitochondrial calcium, adenosine triphosphate and adenosine diphosphate contents induced by occlusal trauma in rabbit's masseter muscles] Hua Xi Kou Qiang Yi Xue Za Zhi. 2004 Aug;22(4):313-6. 40. Yu CY. Role of occlusion in endodontic management: report of two cases. Aust Endod J. 2004 Dec;30(3):110-5. 41. Kaku M, Uoshima K, Yamashita Y, Miura H. Investigation of periodontal ligament reaction upon excessive occlusal loadosteopontin induction among periodontal ligament cells. J Periodontal Res. 2005 Feb;40(1):59-66. 42. Fleszar T, Knowles J, Morrison E, Burgett F, Nissle R, Ramfjord S. Tooth mobility and periodontal therapy. J Clin Periodontol 1980, 7: 495-505 43. Burgett F, Ramfjord S, Nissle R, et al. A randomized trial of occlusal adjustment in the treatment of periodontitis patients. J Clin Periodontol 1992, 19: 381-387 44. Wang H, Burgett F, Shyr Y, Ramfjord S. The influence of molar furcation involvement and mobility on future clinical periodontal attachment loss. J Periodontal 1994, 65: 25-29 45. McGuire M.K., Nunn ME. Prognosis versus actual outcame. III. The effectiveness of clinical parameters in accurately predicting tooth survival. J Periodontol 1996, 67: 666-674 46. Ikeda T, Nakano M, Bando E, Suzuki A. The effect of light premature occlusal contact on tooth pain threshold in humans. Journal of Oral Rehabilitation 1998, 25: 589-595 47. Kobayashi K, Kobayashi K, Soeda W, Watanabe T. Gingival crevicular ph in experimental gingivitis and occlusal trauma in man. J Periodontol 1998, 69: 1036-1043 48. Shimizu N, Ozawa Y, Yamaguchi M, Goseki T, Ohzeki K, aabeyko Y. Induction of COX-2 expression by mechanical tension force in human periodontal ligament cells. J Periodontol 1998, 69: 670-677 49. Harn WM, Chen MC, Chen YHM, Liu JW, Chung CH. Effect of occlusal trauma on healing of periapical pathoses: report of two cases. Int. Endodontic Journal 2001, 34: 554-61 50. Nunn ME, Harrel SK. The effect of occlusal discrepancies on periodontitis. I. Relationship of Initial occlusal discrepancies to initial clinical parameters. J Periodontol 2001, 72: 485-494 51. Harrel SK, Nunn ME. The effect of occlusal discrepancies on treated and untreated periodontitis. II. Relationship of occlusal treatment to the progression of periodontal disease. J Periodontol 2001, 72: 495-505 52. Pihlstrom BL. Periodontal risk assessment, diagnosis and treatment plannig. Periodontology 2000. 2001, 25: 37-58 53. Kinane DF. Causation and pathogenesis of periodontal disease. Periodontology 2000. 2001, 25: 8-20 Yaz89ma Adresi: Yrd.Doç.Dr. Alparslan DOLSOZ Atatürk Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dal 25240 ERZURUM Tel : 0 442 2314312 E-posta : aydilsiz@atauni.edu.tr 75
Cumhuriyet Üniversitesi Di9 Hekimli=i Fakültesi Dergisi YAYIN KURALLARI Yaz8lar8n Haz8rlanmas8 Metinler, A4 boyutundaki kadn bir yüzüne çift aralkl olarak yazlmal; her tarafta en az 2.5 cm boluk braklmaldr. Yazlar üç örnek halinde (1 orijinal, 2 kopya) hazrlanmaldr. Yazlan metinler ayn zamanda MS-Word dosyas eklinde diskete ya da CD ye kaydedilmi olarak gönderilmelidir. Disket üzerine yazarn ad, konu bal, kullanlan bilgisayar sistemi ve Word ilemcisi belirtilmelidir. Aratrma ve derleme makaleleri 12 sayfay amamaldr (kaynaklar, ekil ve resimler, tablolar hariç). Yazm dili Türkçedir ve Türk Dil Kurumu kurallarna uygun yazlmaldr. Jenerik ilaç isimleri kullanlmaldr; ticari isimler ilk geçtii yerde parantez içinde belirtilebilir. Ürün ticari ismi, jenerik ismiyle birlikte olmal; parantez içinde üretici, ehir ve ülke ad verilmelidir. Yazarlar mevcut dental terminolojiye uymaldr. Diler numaralama sistemine göre deil, isimleriyle belirtilmelidir (örnein: Maksillar sa santral kesici di). Ba9l8k Sayfas8 Makalenin amaç ve içeriine uygun, ksa ve açk ifadeli Türkçe ve Ongilizce balk olmaldr. Balkta ksaltma kullanlmamaldr. Her bir yazarn adlar, akademik ünvanlar, çaltklar kurumlar yazlmaldr. Bu sayfada özellikle belirtilmedikçe tüm yazmalar ilk yazarn adresine yaplacaktr. Dolaysyla yazma yaplacak yazarn ad, adresi, telefon ve fax numaralar, e-posta adresi belirtilmelidir. Çalma, daha önce tebli edilmise yeri ve tarihi, bilimsel etkinliin ad yazlmaldr. Çalma bir kurum veya kuruluça desteklenmise, destekleyici kurumlarn ad ve destekleme numaras belirtilmelidir. Yazar ve kurum adlar sadece orijinal örnekte yer almal, 2 kopya örnekte balk sayfas sadece makalenin Ongilizce ve Türkçe adlarn içermelidir. Özet Ayr katlarda hem Türkçe, hem de Ongilizce olarak hazrlanmal; her biri 200 kelimeden fazla olmamaldr. Özet makaleyi yanstacak nitelikte olmaldr. Türkçe Özet: Amaç, Gereç ve Yöntem, Bulgular, Sonuç; Ongilizce Özet (Summary): Purpose, Material and Methods, Results, Conclusion bölümlerinden olumal ve bu bölümler paragraf balarnda koyu yaz ile belirtilmelidir. Olgu bildirimi ve derlemelerin özetlerinde bu bölümlerin olmas gerekli deildir. Türkçe ve Ongilizce özetlerin altna en fazla be anahtar kelime (key words) Index Medicus a uyumlu olacak ekilde yazlmaldr. Makale Tipleri Dergide olgu bildirimleri, klinik ve deneysel aratrmalar, teknik tantm ve derleme makaleler yaymlanr. Olgu Sunumu Ksa bir giri, olgu veya olgularn bildirimi, tehis, etyoloji, tedavi plan, tedavi seyri, sonuç ve tartma bölümleri içermelidir. 4-5 sayfadan uzun olmamal, 8 den fazla resim veya ekil içermemelidir. Sunulan olgu, ender görülen, mevcut di hekimlii bilgilerine katk salayacak ya da yeni görü getirecek nitelikte olmaldr; rutin olgu bildirimlerinden kaçnlmaldr. Ara9t8rma Makalesi Giri bölümünde ilgili literatür özetlenmeli; çalmann yapl nedeni ve amac açkça belirtilmelidir. Gereç ve yöntem bölümünde geçerli ve uygulanabilir aratrma yöntemi tanmlanmal, deneysel düzenek ve istatistiksel yöntem açk olarak verilmelidir. Bulgular bölümünde elde edilen veriler açk ve ksa bir ekilde sunulmal, gerektiinde tablo, grafik, resim ve ekil kullanlmaldr. 76
Tartma bölümünde bulgularn önemi belirtilip, mevcut literatürle tartlmas yaplmaldr. Sonuçlar bölümünde aratrmadan çkarlabilecek sonuçlar verilmelidir. Teekkür yazs gerekli görüldüünde yazlabilir. Teknik Tan8t8m8 Tekniin amac ortaya konmal, ilem tanmlanmal, alternatif teknikler belirtilmelidir. Teknik aama aama yazlmal, sunulan tekniin avantaj ve dezavantajlar tartlmaldr. Derleme Makalesi Di hekimliinin özel bir alanndaki sürekli geliimi doru olarak kaydetmeli; ksa, fakat, açk ve anlalr olmal; kaynaklarla desteklenmelidir. Kaynaklar Tüm kaynaklar metin içinde geçi srasna uygun numaralandrlmal; her kaynak bir üst simge ile belirtilmelidir. Hazrlk aamasndaki yaynlar, kiisel görümeler ve dier yaynlanmam bilgiler kaynaklar listesine dahil edilmemelidir. Kiisel görümeler çok gerekli ise metinde parantez içinde gösterilebilir. Abstractlar, yaynlanmam gözlemler olarak dikkate alnr; kaynaklara dahil edilmemelidir. Kaynaklar makale sonunda ayr bir sayfada verilmelidir. Dergi ksaltmalarnda Index Medicus esas alnmaldr. Sayya baklmakszn tüm yazar adlar yazlmaldr. Dergi makaleleri için örnek: Bek B, Doan OM, Doan A. Yumuak astar materyallerin reziliens özellikleri. GÜ Di Hek Fak Derg 1989; 6: 13-22. Doan A, Bek B, Cevik NN, Usanmaz A. The effect of preparation conditions of acrylic denture base materials on the level of residual monomer, mechanical properties and water absorption. J Dent 1995; 23: 313-8. Kitaplar için örnek: Doan OM, Doan A. Oklüzal Morfoloji. 2. basm. Ankara: Tuna Matbaaclk; 2004. s. 57-61. Hickey JC, Zarb GA, Bolender CL. Boucher s prosthodontic treatment for edentulous patients. 9 th ed. St. Louis: CV Mosby; 1985. p. 312-23. Tablolar Tablolar tek balarna anlaml olmal ve metni tekrarlamamaldr. Her biri ayr sayfada yer almal ve metinde geçi srasna göre Romen rakam ile numaralandrlmaldr. Çift aralkl yazlmal; balk, data ve dipnot içermelidir. Dikey hatlar ve kenar bölmelerden kaçnlmaldr. Tablolarda kullanlan ksaltmalar dipnotta açk yazlmaldr. Tablo ve/veya içindeki bilgiler daha önce yaynlanmsa orijinal kaynak dipnotta belirtilmelidir. Dekil Alt Yaz8lar8 Numaralanm ekillerle uyumlu olarak ayr bir sayfaya çift aralkl olarak yazlmaldr. \ekil, daha önce yaynlanm bir eserden alnmsa, ekil alt yazsnda orijinal kaynak ve deitirilip deitirilmedii belirtilmelidir. Dekiller 3 takm halinde parlak kada baslm (siyah-beyaz) ve net olmaldr. \ekiller metinde geçi srasna göre numaralandrlmaldr; ekil arka yüzünde yazar ad yer almamal, sadece eklin numaras ve üst ksm okla iaretlenmi olmaldr. Kurun kalem veya mürekkep yazs zarar verebileceinden post it gibi katlara yazlarak arkaya ilitirilmelidir. Slide ve grafiler parlak baskyla iletilmelidir. Fotoraflar 10 x 15 cm boyutlarnda olmaldr. Renkli resim ve fotoraflarn basmnda son karar editöre aittir. \ekil ve resimler özellikle istenmedikçe geri gönderilmeyecektir. Resim kalitesi iyi olmak kaydyla bilgisayar çktlar (lazer, ink jet) kabul edilebilir. Etik Onsanlarla ilgili aratrmalar ve olgu bildirimlerinde Helsinki Bildirgesi ne göre kabul edilmi etik kurallara 77
özen gösterilmelidir. Özellikle fotoraflarda hasta ad, adnn ksaltlmas veya hastane protokol numaralar kesinlikle kullanlmamaldr. Hasta onay olmadkça fotoraflarda gözler bantlanmaldr. Yine bu tür çalmalarda gereç ve yöntem bal bireyler ve yöntem olarak deitirilmelidir. Yay8n Hakk8 Cumhuriyet Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Dergisinde yaynlanan tüm yazlarn yayn hakk Cumhuriyet Üniversitesi ne aittir. Editörden yazl olarak izin alnmadan ve kaynak gösterilmeden ksmen veya tamamen kopya edilemez; fotokopi, teksir, bask ve dier yollarla çoaltlamaz. Yaymlanma istemi ile gönderilen yazlar için tüm yazarlar Yayn Haklar Devir Formunu imzalam olmaldr. Dekil alt yaz8lar8 Dekiller Disket ya da CD (yazy içeren) Etik Kurul Raporu (gerektiinde) Yaz89ma Adresi: Cumhuriyet Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Yaym Kurulu Bakanl 58140 Kampüs / SOVAS Tel : 0 346 2191235 / 36 Fax : 0 346 2191237 E-posta: cudhfd@cumhuriyet.edu.tr Yaymlanan makale ve reklamlardaki fikir, görü ve sonuçlar yaym kurulunun düüncelerini yanstmaz. Kontrol Listesi Makalenizi göndermeden önce aada belirtilen balklar yönünden kontrol ediniz. Yaym Kurulu Bakanna Ba9vuru Formu Yay8n Haklar8 Devir Formu (imzalanm olacak) Makalenin 3 örnei (1 orijinal, 2 fotokopi) Ba9l8k sayfas8 Makalenin bal orijinal ve fotokopilerde Ongilizce ve Türkçe olarak bulunmal. Yazarn (larn) ad ve görevleri, varsa akademik ünvanlar, kurumlar (sadece orijinal makalede bulunmal, fotokopilerde belirtilmemeli). Yazma yaplacak yazarn ad, adresi, i ve ev telefon, fax numaralar ve e-posta adresi. Özet Balklar halinde Amaç, Gereç ve Yöntem, Bulgular, Sonuç ve Anahtar kelimeler; Türkçe özet ile uyumlu olarak Purpose, Material and Methods, Results, Conclusion ve Key words yer almaldr. En fazla be anahtar kelime olmaldr. Makale Kaynaklar Tablolar 78